PROJEKTOWANIE
ODDZIAŁYWAŃ
WYCHOWAWCZYCH

Resocjalizacja odbywa się pod wpływem
celowych oddziaływań wychowawczych
za pomocą specjalnie do tego dobranych
metod i środków oddziaływań w danym
otoczeniu. Wychowankowie, wychowawcy
oraz ich wzajemne relacje w konkretnym
otoczeniu fizycznym i społecznym tworzą
tzw. rzeczywistość wychowawczą.
Chcąc zaprojektować system
resocjalizacji, zakłada się „systemowy”
punkt widzenia eksponujący całościowy
charakter projektowanego tworu, tj. jego
elementów wraz z relacjami, jakie między
nimi zachodzą.

TRZY POZIOMY PROJEKTOWANIA SYSTEMU RESOCJALIZACJI

Proces resocjalizacji jako system działań:
1. Struktura podejmowanych przez system działań.
2.Funkcje i cele poszczególnych i połączonych

działań.

3.Optymalne procedury (metody i techniki) działań

systemu.

Uwzględnienie trzech aspektów w projektowaniu

systemu wychowania, tj. strukturalnego,
funkcjonalnego i proceduralnego, chroni przed
popełnieniem błędu pominięcia.

Resocjalizacja wychowanka jest
rodzajem ukierunkowanego wpływu,
jaki wywiera nań wychowawca.
Można go nazwać sterowaniem
wychowawczym opierającym się na
pewnych informacjach i środkach,
którymi dysponuje wychowawca lub
wychowawcy, czyli na tzw. układzie
sterującym. Układem sterowanym,
którym jest wychowanek lub grupa
wychowanków , w mniejszym lub
większym stopniu poddaje się tym
wpływom.

W celu osiągnięcia zamierzonego przez system
sterujący skutku, musza być spełnione następujące
warunki:

1. System sterujący powinien dysponować pewnymi

informacjami na temat systemu sterowanego, jego
otoczenia oraz na temat środków oddziaływań, jakimi
dysponuje.

2. System sterujący winien wyraźnie określić tzw. cechy

sterownicze i niesterownicze (manipulowane i
niemanipulowane) w systemie sterownym i jego
otoczeniu. W systemie oddziaływania resocjalizacyjnego
muszą być zatem wykonane czynności preparacyjne
związane z zapewnieniem pewnych środków rzeczowych,
materialnych oraz czynności preparacyjne związane z
uzyskaniem odpowiednich informacji w wyniku
postępowania diagnostycznego.

Poza dwoma przytoczonymi rodzajami
czynności najistotniejszymi działaniami sytemu
z punktu widzenia efektywności jego
funkcjonowania są trzy następujące klasy
czynności:
1.Postulowanie, czyli określenie celów
operacyjnych możliwych do osiągnięcia w
danych warunkach.
2.Optymalizowanie, czyli sporządzenie
rozmaitych wersji działania przewidującego
zmienność otoczenia i wybór najlepszego z
możliwych wariantów działania przy
uwzględnieniu celów i środków działania
praktycznego, którymi się dysponuje.
3.Realizowanie, będące zastosowaniem
środków zgodnie z wcześniej ustalonymi
metodami w celu osiągnięcia uprzednio
założonych celów w zmieniającym się
otoczeniu.

Te trzy klasy działań są także powiązane
sprzężeniami zwrotnymi.

Efektywność systemu resocjalizacji jest
uzależniona od struktury
wyeksponowanych na schemacie działań
tj. od:



-użyteczności informacji diagnostycznych na temat
systemu sterowanego i jego otoczenia;



-adekwatności celów działania, a zwłaszcza stopnia
ich realności (realizowalności);



-trafności optymalizowania uwzględniającego
współzależność celów, sposobów i środków
działania;



-użyteczności zasileń energetycznych, środków
pozostających w dyspozycji systemu sterującego.

System resocjalizacji jako
układ sprzężonych działań
działań postulacyjnych,
optymalizacyjnych i
realizacyjnych spełnia trzy
podstawowe funkcje wobec
wychowanków, tj.
opiekuńcze,
wychowawczo-
dydaktyczne i
terapeutyczne.

Funkcje opiekuńcze wyrażają się
zaspokajaniem aktualnie i
potencjalnie potrzeb pierwszego i
wyższych rzędów. Opieka ta ma być
wielostronna i perspektywiczna,
obejmująca nie tylko obecne stany,
ale także przyszłe. Ponadto realizacja
funkcji opiekuńczych systemu winna
być poprzedzona rozpoznaniem
zaspokojenia i niezaspokojenia
potrzeb wychowanka, poszukiwaniem
optymalnych rozwiązań z punktu
widzenia istniejących realnych
możliwości oraz interesów
wychowanka.

 

Funkcje wychowawczo-dydaktyczne

systemu wyrażają się
przysposobieniem wychowanka do
adekwatnego funkcjonowania w
takich rolach społecznych, jak rola
ucznia w szkole, pracownika,
obywatela itp. Poprzez uczestnictwo
specjalnie do tego celu
zorganizowanych zajęć. Funkcje
wychowawcze i dydaktyczne systemu
resocjalizacyjnego są najczęściej
ekspanowane jako wiodące, dzięki
nim jest realizowany nadrzędny cel
systemu, czyli –prawidłowa adaptacja
do społeczeństwa.

Funkcje terapeutyczne systemu
resocjalizacji wyrażają się w trafnym i
rzetelnym diagnozowaniu zaburzeń i
dysfunkcji, indywidualnym i społecznym
działaniem wychowanków,
postulowaniem określonych modyfikacji
motywacji i postaw oraz stosowaniem
odpowiednich środków leczenia
somatycznego i psychologicznego.
Działania terapeutyczne interweniują w
najgłębsze warstwy osobowości
wychowanków i zwykle obejmuje nie tylko
modyfikację zachowań, ale także
modyfikacje struktur regulacyjnych
osobowości , tj. sieci poznawczej,
popędowo-emocjonalnej, wartościująco
normatywnej.



1.Postulowanie opiekuńcze (co robić w
zakresie opieki).



2.Postulowanie wychowawczo-
dydaktyczne (co robić w zakresie
wychowania i nauczania wychowanków).



3.Postulowanie terapeutyczne (co robić w
zakresie leczenia wychowanków).



4.Optymalizowanie opiekuńcze (jakimi
sposobami oddziaływać w zakresie
zaspokajania potrzeb opiekuńczych).



5.Optymalizowanie wychowawczo-
dydaktyczne (jakimi sposobami i
metodami najlepiej realizować cele
wychowawcze i dydaktyczne).

Projektując system oddziaływań należy wyróżnić:



Optymalizowanie terapeutyczne (jakimi metodami terapii
oddziaływać, uwzględniając zakładane cele oraz
wyjściowy stan osobowości wychowanka i jego środowiska
wychowawczego).



Realizowanie opiekuńcze (jakimi środkami optymalnie
zaspokajać potrzeby wychowanków).



Realizowanie wychowawczo-dydaktyczne (jakimi środkami
wychowawczymi i dydaktycznymi posługiwać się we
wdrażaniu uznanych za optymalne metod wychowania i
nauczania).



Realizowanie terapeutyczne (jakimi środkami
terapeutycznymi się posługiwać, wdrażając uznane za
optymalne określone metody oddziaływania
terapeutycznego w stosunku do każdego z wychowanków i
do grupy jako całości).

 

Należy podkreślić, że dziewięć
specyficznych klas działań systemu
resocjalizującego nie określa jednak,
jakie konkretne metody i techniki są
najlepsze w rozwiązywaniu
praktycznych problemów. Klasyfikacja
ta wskazuje jedynie na typy pytań
związanych z projektowaniem
systemu resocjalizacji oraz na rodzaj
odpowiedzi, jakie należałoby uzyskać
przed przystąpieniem do wdrażania
systemu. Trzeba zatem dokonać
jeszcze trzeciego poziomu analizy-
funkcjonowania systemu, który
określimy jak proceduralny.

Procedury systemu resocjalizacji



Teoria i praktyka resocjalizacji
wskazuje trzy rodzaje procedur
działania wykorzystywanych w
rozmaitych systemach
resocjalizacyjnych –
oddziaływanie
psychotechniczne,
socjotechniczne oraz
kulturotechniczne.

Wychowawcy w oddziaływaniach
na wychowanków dysponują
następującymi środkami:

1.

Własną osobą oraz środkami wpływu

osobistego.

2.

Grupa wychowawczą, za którą są
odpowiedzialni oraz środkami wpływu
grupowego.

3.

Dobrami kultury i cywilizacji współczesnej
, którymi mogą modyfikować
przekonania, uczucia i zachowania osób
nieprzystosowanych społecznie.

Procedura psychotechniczna polega na
trafnym doborze i zastosowaniu środków
wpływu osobistego w zaspokojeniu
potrzeb wychowanka, w jego wychowaniu
i terapii. Podstawowym środkiem wpływu
wychowawcy na wychowanka jest
wykorzystanie zależności osobowej o
charakterze indywidualnym, „twarzą w
twarz” w codziennych kontaktach
interpersonalnych. Procedura ta
prawidłowo stosowana pozawala na
znaczny stopień identyfikacji
psychologicznej wychowawcy i
wychowanka i jego indywidualny rozwój
osobowy.

Procedura socjotechniczna odwołuje się do
optymalnych środków wpływu grupowego na
jednostkę lub inna grupę społeczną będąca
przedmiotem sterowania, tj. do tzw. więzi
wewnątrz – i międzygrupowych w
zaspokajaniu potrzeb wychowanków, w ich
uspołecznieniu oraz oddziaływaniu
terapeutycznym. Umiejętnie stosowana
procedura socjotechniczna umożliwia
głównie wzrost poziomu dojrzałości
interpersonalnej wychowanków wyrażającą
się w adekwatnym spostrzeganiem i
ocenianiem zachowań cudzych i własnych w
kontekście społecznym. Środki
socjotechniczne wykorzystują dość często
zjawisko psychologiczne zwane” naciskiem
grupowym”.

Procedura kulturo techniczna polega na
wykorzystywaniu w opiece, wychowaniu i terapii i
resocjalizacyjnej środków wpływu wywieranych przez
kulturę i cywilizację na poszczególne osoby i grupy
wychowawcze. Dobierając adekwatnie do potrzeb i
zainteresowań wychowanków rozmaite formy zajęć
kulturo technicznych, kształtuje nie tylko określone
przekonania, łagodzi napięcia i konflikty wewnętrzne,
ale przede wszystkim modyfikuje się zachowania
wychowanków zgodnie ze społecznie akceptowanymi
wzorami kulturowymi. Prawidłowo stosowana procedura
kulturo techniczna ma wysokie walory integracyjne,
umożliwia bowiem w znacznym zakresie identyfikacje
wychowanka z wartościami społeczno- kulturowymi,
blokując tym samym ewentualne motywacje do
działania antyspołecznego, sprzecznego z istniejącym
systemem wartości i norm moralnych, obyczajowych i
prawnych. Innymi słowy- procedura ta pozwala na
ponowną integracje jednostki ze społeczeństwem i jej
prawidłową, nie zaburzoną adaptacje społeczną.

Efektywność resocjalizacyjna omówionych wyżej
procedur stosowanych w rozwijaniu funkcji opiekuńczych,
wychowawczych i terapeutycznych jest uzależniona od:



wyjściowego stanu osobowości wychowanka,
uprzednich wpływów społecznych, a zwłaszcza
podkulturowych;



sprawności metodycznej (kwalifikacji i umiejętności
wychowawców) kadry pedagogicznej trafnie
postulującej cele operacyjne stosowanie do treści
rozpoznania diagnostycznego i własnych możliwości;



klimatu społecznego instytucji resocjalizującej, czyli
zbioru parametrów określających: jakość stosunków
interpersonalnych w placówce, stopień autonomii
osobistej wychowanków oraz charakter kontroli
sprawowanej przez kadrę pedagogiczną (np. kontrola
opiekuńcza lub represyjna).

Lesław Pytka analizując efekty funkcjonowania rozmaitych modelowych
systemów resocjalizacji młodzieży stwierdził, że najbardziej sprzyjającymi
rozwiązaniami organizacyjnymi są:

1.

Utworzenie funkcjonującego w sposób ciągły zespołu diagnostycznego,
zapewniającego stały dopływ informacji o wychowankach i skutkach
oddziaływania resocjalizującego.

2.

Możliwie pełna indywidualizacja oddziaływań opiekuńczych,
wychowawczych i terapeutycznych.

3.

Wprowadzenie i wyraźne określenie kryteriów oceny postępów
wychowanków w procesie resocjalizacji, wraz z pełnym racjonalnym ich
uzasadnieniem.

4.

Odpowiedni dobór wychowawców do istniejących lub tworzących się grup
wychowawczych wg kryterium przejawianych zainteresowań. Chodzi o to,
aby zajęcia animowane przez wychowawców, celowo dobranych do grupy
wychowawczej, były realizacją ich własnych skłonności i preferencji oraz
pokrywały się z zainteresowaniami wychowanków.

5.

Elastyczna struktura pionowa i pozioma organizacyjna instytucji
resocjalizującej, umożliwiająca resocjalizację poprzez stwarzanie i
„dopasowanie” sytuacji wychowawczych do „charakteru” wychowanka, a
nie odwrotnie.

6.

Wprowadzenie systemu opieki następczej nad wychowankami
opuszczającymi instytucję, którego działalność byłaby inicjowana przez
instytucję resocjalizującą w trakcie pobytu wychowanka w placówce.

7.

Wiadomo jednak, że nie ma jednego modelu resocjalizacji, niezależnie od
dodatkowych parametrów specyfikujących jego cele, funkcje, procedury i
warunki działania.