NAJDAWNIEJSZE

ZABYTKI

PIŚMIENNICTWA

POLSKIEGO

POCZĄTKI PIŚMIENNICTWA W POLSCE

Początek polskiego piśmiennictwa przypada na okres X i XI wieku.
Był to czas gwałtownego napływu mnichów i duchownych
misjonarzy na ziemie polskie. Pisali oni koniki głownie
wykorzystując łacinę, ale gdy zaczęły powstawać języki narodowe,
zaczęto również pisać pierwsze słowa po polsku. Ujmując
piśmiennictwo polskie chronologicznie od najstarszych czasów
powstawały:

•

- geograf bawarski: IX wiek

•

- Dagome judex: powstały w 990 roku

•

- bulla gnieźnieńska: napisana w 1136 roku

•

- księga henrykowska: datuje się ja na około 1270 roku i jest
uznawana za jeden z najistotniejszych relikwii języka polskiego.
To właśnie w niej zostało napisane pierwsze pełne zdanie po

polsku:

daj, ać ja pobrusze a ty

poczywaj.

KSIĘGA HENRYKOWSKA

•

Stustronicowa spisana po łacinie kronika opactwa cystersów w
Henrykowie na Dolnym Śląsku. Jej autorem jest Piotr, opat
klasztoru. Powstała początkowo jako spis dóbr klasztornych (w
celu wyjaśnienia praw klasztoru do nich), w związku z niestabilną
sytuacją (także prawną) po najeździe mongolskim w 1241.

•

Część pierwsza powstawała w latach 1269–1273 i opisuje lata od
fundacji klasztoru w 1227 przez Henryka Brodatego do 1259,
część druga doprowadza historię opactwa do 1310. Księga
stanowi cenny dokument historyczny, prawniczy i językowy,
zapisano w niej około 120 nazw miejscowych, informacje o
mieszkańcach (od wieśniaków po biskupów wrocławskich) i ich
imiona.

•

Księga znajduje się obecnie w Archiwum Archidiecezjalnym we
Wrocławiu, natomiast jej kopia znajduje w pocysterskim opactwie
w Henrykowie.

CAŁE PIERWSZE TEKSTY

NAPISANE PO POLSKU

Pochodzące z wieków XIII i XIV są pierwsze pełne teksty napisane w
naszym języku narodowym, a są to:

•

Bogurodzica

: najstarsza pieśń religijna napisana po polsku,

również uznawana za najstarszy hymn polski. Jej trzon jest
zbudowany z dwóch zwrotek, które się datuje na I połowę XIII
wieku. Znamy je dzięki odpisowi krakowskiemu, który powstał w
1407 roku.

•

Kazania świętokrzyskie: stworzone na początku XIV wieku.

•

Psałterz floriański: datowany na przełom XIV i XV wieku.

•

Kazania gnieźnieńskie: kazania XV-wieczne

•

Psałterz puławski: napisany w XV wieku

Prace wykonali:

-Konrad Stefaniak

-Bartek Kamiński

Bogurodzica – najstarsza utrwalona
polska pieśń religijna i najstarszy
zachowany polski tekst poetycki.
Utwór powstał w średniowieczu,
najprawdopodobniej na przełomie XIII i
XIV wieku[1]. Pierwszy zapis tekstu jest
późny, bo z początku XV wieku,
wcześniejsze zapisy mogły zaginąć, ale
też tekst mógł krążyć w obiegu ustnym.

Bogurodzica pełniła – według
współczesnych pojęć – rolę hymnu
państwowego. W 1506 roku tekst pieśni
został dołączony do Statutów Jana
Łaskiego z informacją, że jej autorem
jest św. Wojciech. Większość
współczesnych badaczy odrzuca jednak
jego autorstwo, ponieważ św. Wojciech
nie znał języka polskiego.

Powrót

BOGURODZICA

Kazania świętokrzyskie – polskie
średniowieczne kazania, pochodzące
prawdopodobnie z końca XIII lub z XIV
wieku. Zostały one odnalezione przez
Aleksandra Brücknera w 1890 roku w
oprawie kodeksu, zawierającego
Dzieje Apostolskie i Apokalipsę. Ich
nazwa została utworzona przez
badacza od prawdopodobnego
miejsca ich pochodzenia (księga, w
której się przechowały, była
wcześniej własnością biblioteki
klasztoru Benedyktynów na Łysej
Górze w Górach Świętokrzyskich).
Zabytek składa się z jednego całego
kazania i fragmentów pięciu innych
kazań.

Powrót

KAZANIA ŚWIĘTO KRZYSKIE

psałterz pochodzący z końca XIV
wieku. Bywa także zwany Psałterzem
Jadwigi; jego nazwa pochodzi od
miejscowości w Austrii – Sankt
Florian. Obecnie znajduje się w
Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Jest to dzieło trójjęzyczne (łacina,
polski, niemiecki) zapisane na 296
pergaminowych kartach. Został
odkryty w 1827 roku, a nabyty przez
Polskę w 1931. Pierwsze wydanie
miało miejsce w 1834 w Wiedniu
staraniem polskiego wydawcy
Stanisława Jana Borkowskiego,
wydanie całości w języku polskim
przypada na rok 1939 (Lwów).

Powrót

PSAŁTERZ FLORIAŃSKI

KAZANIA GNIEŹNIEŃSKIE

Spisane na początku XV wieku utwory homiletyczne w języku
polskim i łacińskim.

•

Spisał je prawdopodobnie Łukasz z Wielkiego Koźmina (Koźmin
Wielkopolski), bakałarz uniwersytetu praskiego, magister,
profesor i rektor Akademii Krakowskiej. Jemu też przypisuje się
najczęściej autorstwo dziesięciu kazań polskich znajdujących się
w zbiorze. Napisane są ówczesną potoczną polszczyzną używaną
w Wielkopolsce. Po Kazaniach świętokrzyskich stanowią
najstarszy zabytek polskiej prozy kaznodziejskiej i jeden z
najważniejszych zabytków języka polskiego.

Powrót