WSPÓŁCZESNE KIERUNKI

PRZEKSZTAŁCEŃ

KRAJOBRAZU WIEJSKIEGO

inż. arch. kraj. Aniela Ciesielska

KRAJOBRAZ WIEJSKI



Jest wynikiem wzajemnego oddziaływania wielu
czynników

o

charakterze

przyrodniczym,

ekonomicznym i technicznym,



Wg. Georgie (1959) krajobraz wsi jest tworem
człowieka, owocem wysiłków dziesiątków pokoleń, jest
odbiciem różnorodnych przedsięwzięć rolniczych,



Wielka zmiana tych stosunków prowadzi do mniej lub
więcej głębokich zmian w krajobrazie wiejskim
świadczących o istnieniu cywilizacji,



Postrzegany jest przez układ pól, rodzaje, strukturę
zabudowy,

ukształtowanie

terenu

wraz

z

występującymi na jego terenie lasami i ciekami,
zbiornikami wodnymi,



-układ pól,



-charakter regionalnej zabudowy,



-układ wód, (jezior, rzek, kanałów).

KRAJOBRAZ ROLNICZY



Krajobraz

otwarty,

złożony

przede

wszystkim z rozłogów uzależniony jest od
układu pól, tworzących sieć podziałów i
gamę kolorystyczną wielkich obszarów
kraju. Na obszarze Polski można wyróżnić
następujące typy układów pól: łanowy,
szachownicowy, niwowy, blokowy.

CZYNNIKI TWORZĄCE KRAJOBRAZ WIEJSKI I
ROLNICZY



Czynniki przyrodnicze:

- ukształtowanie terenu,
- zieleń przydomowa, parki, sady,
- uprawy, użytki zielone, lasy,
- woda w postaci cieków, stawów, sadzawek.



Elementy tworzone przez człowieka:

- zabudowa rolnicza, w tym zagrody i gospodarstwa rolne –

dawne folwarki, późniejsze państwowe i spółdzielcze
gospodarstwa,

- domy mieszkalne dla nierolników,
- zabudowa o charakterze usługowym, jak obiekty kultu

religijnego, oświaty, służby zdrowia, straży pożarnej,
handlowo – przetwórcze itp.,

- obiekty infrastruktury technicznej, drogi, trakcje

energetyczne, instalacje wodno – kanalizacyjne,
oczyszczalnie ścieków,

- elementy tzw. małej architektury tj. drobne formy

sakralne (kapliczki), pomniki, ogrodzenia, kioski,

-cmentarze , w średniowiecznych wsiach owalnicowych

mieściły się tuż przy kościele, na wydzielonym pośrodku
wsi owalnym placu ujętym rozwidlającymi się drogami -
najszybciej uległy likwidacji. Utrzymały się natomiast, a
nawet powiększyły cmentarze przykościelne we wsiach
typu ulicówka lub o podobnych układach liniowych.

WIEŚ I JEJ PRZEMIANY

1)

Krajobraz wiejski ulega ciągłym zmianom,

wprawdzie w stosunku do przemian, jakie następują
w miastach i na terenach uprzemysłowionych, zmiany
te są powolne, jednak widoczne na przestrzeni lat.

2) Ewolucja krajobrazu wsi postępuje równolegle do

zmian w procesach produkcyjnych gospodarstw
rolnych, postępu mechanizacji i przekształceń
własnościowych w rolnictwie. Wieś bez uprzedniego
przygotowania ulega silnym wpływom ekspansywnej
techniki,

różnorodnym

modom

i

trendom

budowlanym.

3)

Współczesne przemiany wsi, postępujące w ślad za

przemianami

społeczno-

gospodarczymi,

a

zmierzające do uprzemysłowienia i urbanizacji, z
jednej

strony

podniosły

standard

techniczny

mieszkania na wsi, z drugiej jednak zagubiły we
współczesnym materiale walory estetyczne. W
zespołach wiejskich pojawiają się takie negatywne
zjawiska, jak: zanik zadrzewień i brak świadomego
kształtowania

krajobrazu

powodujący

jego

dewastację, rzutującą na pojawianie się strat z punktu
widzenia rekreacji i turystyki. Wynika to również z
błędnych

decyzji

w

dziedzinie

planowania

przestrzennego czy bliskiego sąsiedztwa miasta itp.

4)

Obiekty funkcji nierolniczych, jak kościoły,

szkoły, zajazdy lub sklepy nie są nowym
zjawiskiem, występowały we wsiach bardzo
często, były jednak swoją kubaturą i wyglądem
dostosowane do otoczenia współtworząc z
zabudową rolniczą tradycyjny krajobraz wiejski.
Dziś większość takich obiektów swoją formą
odbiega od otoczenia i stanowi zakłócenie
krajobrazu.

5) Na przełomie XIX i XX w. zakończyła się epoka

harmonijnego prowadzenia traktów
komunikacyjnych w zgodzie z istniejącym
ukształtowaniem krajobrazu. Walory te
zachowały jedynie drogi podrzędne,
przebiegające wzdłuż historycznie
ukształtowanych tras, wśród osad i rozłogu
krajobrazu otwartego i zielonego z widokami
zmieniającymi się podczas jazdy na ujęcia
panoramiczne.

6) Wycina się piękne dębowe, lipowe czy grabowe aleje w

związku z poszerzaniem i ulepszaniem dróg.

7) Stare malownicze sady zastępowane są niskopiennymi

drzewami (ułatwia pielęgnację i zbiór owoców) .

8) Zwyczaj sadzenia lub pozostawiania drzew w obrębie

działek budowlanych zanika. Utrzymaniu starych drzew
nie sprzyja wyznaczanie małych działek i dzielenie
byłych dużych zagród na mniejsze (brakuje miejsca na
zieleń).

9) Zanikają typowe wiejskie przedogródki, pojawia się coraz

częściej strzyżony trawnik z wolno stojącymi iglakami
otoczony żywopłotem lub wysokim, pełnym ogrodzeniem
(droga nie tworzy już wspólnego wnętrza z ogrodami).

10) Obecna sytuacja ekonomiczna nie sprzyja tworzeniu

nowych parków i terenów sportowych, a upadek dużych
gospodarstw państwowych pogłębił jeszcze ten stan.

11) Zagęszczanie się zabudowy na wsi powoduje zanikanie

placów wewnątrzosiedlowych, a tym samym i stawów,
które ustępują miejsca nowym działkom budowlanym.

12) Stawom wiejskim zagraża obecnie likwidacja lub

zamiana na obetonowane, obce w krajobrazie zbiorniki
przeciwpożarowe.

Szczególnie

narażone

na

zanieczyszczenie ściekami i zasypanie są małe, płytkie
sadzawki.

13) Do dnia dzisiejszego przetrwało niewiele młynów.

Wodne młyny przebudowano na parowe, następnie na
elektryczne.

14) Kolejną rzadkością są drewniane wiatraki (podlegają

ochronie konserwatorskiej). Prawdziwy wiatrak w całej
okazałości można dziś spotkać w skansenach lub są to
prywatne

obiekty

przystosowane

do

celów

rekreacyjnych, turystycznych.

15) Zakładane po wojnie cmentarze wiejskie pozbawione

są na ogół przemyślanego planu, a projektowanie ich
polega zazwyczaj na wydzieleniu terenu i wytyczeniu
kwater. Nie zakłada się alei prowadzących od bramy
do kaplicy, ani grup wysokiej zieleni ze względów
oszczędnościowych.

16) W przypadku cmentarzy często zdarza się, że cenne

z punktu widzenia historii czy etnografii przedmioty są
w dobrej wierze wymieniane na „lepsze” i
„ładniejsze”.

17) Dyskusje nad zmianami systemów nauczania,

wprowadzenie zbiorczych szkół głównych, projekty
szkół

dziesięcioletnich,

a

obecnie

gimnazjów,

wszystko to spowodowało likwidację na wsi wielu
szkół, głównie mniejszych.

18) Budownictwo współczesne oprócz Podhala

zazwyczaj nie wykazuje związków z budownictwem
regionalnym. Kolorystyka budynków kontrastuje z
krajobrazem, a nowoczesna zabudowa gospodarcza
upodobniła się gabarytami do hal przemysłowych.
Układy budynków są podporządkowane technologii
składowania i przetwórstwa albo mechanizacji
utrzymania

zwierząt

hodowlanych

i

utylizacji

odchodów.

Dziękuję 