Profilaktyka chorób

zakaźnych

Rola surowic i

szczepionek w

zapobieganiu i leczeniu

Damian Piotrowski
Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Zakaźnych
Wydziału Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu

1

Immunoprofilaktyka chorób
infekcyjnych u dorosłych (1)



Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych:

1.

czynna – wprowadzenie do ustroju odpowiedniego
antygenu lub antygenów w celu stymulacji
swoistej odpowiedzi (humoralnej i komórkowej).
Na proces czynnego uodpornienia składa się:

a.

szczepienie podstawowe – jedna lub kilka dawek
szczepionki podawanych w krótkich odstępach czasu
celem wzbudzenia swoistej odporności

b.

szczepienie przypominające – kolejna dawka
szczepionki celem szybkiej mobilizacji komórek
pamięci i zwiększenia ochrony (np. stężenia swoistych
przeciwciał)

2

Immunoprofilaktyka chorób
infekcyjnych u dorosłych (2)



Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych

(c.d.):

2.

bierna – podanie pozajelitowo gotowych
przeciwciał o działaniu ochronnym

3.

czynno-bierna – kombinacja powyższych
metod

3

Immunoprofilaktyka chorób
infekcyjnych u dorosłych (3)



Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych:

•

ze względu na czas w stosunku do kontaktu z
drobnoustrojem:

•

przedeskpozycyjna

•

poekspozycyjna – po ekspozycji nieuodpornionych
osób w przypadku chorób o dłuższym czasie
wylęgania, np.:

•

wścieklizna

•

w wyjątkowych sytuacjach: tężec, WZW typu B, WZW
typu A, odra, ospa wietrzna

4

Immunoprofilaktyka chorób
infekcyjnych u dorosłych (4)



Strategie szczepień:

•

szczepienia indywidualne, w tym szczepienia osób
z grup ryzyka (np. ze względu na wykonywany
zawód, przebywanie w rejonie endemicznym,
współistnienia chorób przewlekłych)

•

strategia „kokonu” – szczepione są osoby, które
mają częsty i bliski kontakt z pacjentem, który nie
może być zaszczepiony (zbyt młody wiek, chorzy z
ciężkim niedoborem odporności komórkowej) lub
skuteczność szczepienia jest zmniejszona (np.
podeszły wiek)

5

Immunoprofilaktyka chorób
infekcyjnych u dorosłych (5)



Strategie szczepień:

•

szczepienia powszechne osób w określonej
grupie lub grupach wieku – najistotniejsze w
szerzeniu się chorób w społeczeństwie

6

Immunoprofilaktyka bierna (1)

Podanie pozajelitowo gotowych przeciwciał o
działaniu ochronnym.
Dostępne immunoglobuliny:



HBIG – swoista immunoglobulina anty-HBs



VZIG – swoista immunoglobulina przeciw VZV



RIG – swoista immunoglobulina przeciw

wściekliźnie



TIG – swoista immunoglobulina

przeciwtężcowa



IVIG – immunoglobuliny poliklonalne

7

Immunoprofilaktyka bierna (2)

HBIG – swoista immunoglobulina anty-HBs



wskazania:



zapobieganie zakażeniu po ekspozycji na HBV u

wrażliwych na zakażenie osób (nieszczepionych
lub nieodpowiadających na szczepienie)



do podania w ciągu 48 – 72 h po ekspozycji



w razie długotrwałej hospitalizacji związanej z

zabiegami zwiększającymi ryzyko zakażenia
HBV – powtarzanie co 4 – 8 tygodni

8

Immunoprofilaktyka bierna (3)



VZIG – swoista immunoglobulina przeciw VZV



wskazania – postępowanie poekspozycyjne po

bliskim kontakcie z chorym na ospę wietrzną u
:



nieuodpornionych kobiet w ciąży



osób z upośledzeniem odporności komórkowej



podanie VZIG do 4 dni od ekspozycji



jeśli nie ma przeciwwskazań, 5 miesięcy

później należy rozpocząć szczepienie

9

Szczepionki (1)

Szczepionki to preparaty biologiczne służące do
czynnej immunoprofilaktyki zawierające antygeny
oraz substancje pomocnicze.
Podział szczepionek zależy od kryterium:



ze względu na rodzaj antygenu (żywe, nieżywe),



ze względu na liczbę antygenów w jednej

szczepionce (skojarzone, monowalentne,
poliwalentne),



ze względu na regulacje prawne (obowiązkowe,

zalecane)

10

Szczepionki (2)

11

Szczepionki (3)

Skład szczepionek:



antygeny



adiuwanty – dodawane do niektórych szczepionek

nieżywych celem przyspieszenia i zwiększenia
dynamiki odpowiedzi immunologicznej na podany
antygen (związki glinu, substancje lipidowe:
skwalen, monofosforylolipid A)



płyn, w którym zawieszone są składniki (woda lub

0,9% roztwór NaCl) – może zawierać śladowe
ilości np. białka jaja kurzego (jeśli szczepionka
namnażana na zarodkach kurzych)

12

Szczepionki (4)

Skład szczepionek (c.d.):



środki konserwujące zapobiegające skażeniu

preparatu i namnażaniu się w nim bakterii oraz
grzybów, m. in.:



tiomersal (5 – 25 mg etylortęci/dawkę – ilość
niepowodująca toksyczności u ludzi), w Polsce
obecny w szczepionce skojarzonej przeciw błonicy i
tężcowi (firmy Biomed) oraz w jednej z kilku przeciw
WZW typu B (Euvax B)



antybiotyki, np. neomycyna, obecna w szczepionce
przeciw odrze, śwince, różyczce, wściekliźnie, ospie
wietrznej, półpaścowi

13

Szczepionki (5)

Skład szczepionek (c.d.):



substancje pomocnicze i stabilizujące

(dodawane celem złagodzenia wpływu zbyt
niskiej lub wysokiej temperatury na preparat,
zapobiegania przyleganiu antygenów do
fiolki):



cukry (laktoza, sacharoza)



aminokwasy i ich pochodne (glicyna,

glutaminian sodu, kwas glutaminowy)



białka (żelatyna, albumina ludzka)

14

Szczepionki (6)

Każdy ze składników szczepionki może być
przyczyną reakcji alergicznej u osoby uczulonej.
Może przebiegać jako reakcja:



ogólnoustrojowa (np. na białko jaja kurzego,

występuje rzadko)



miejscowa (np. tiomersal, glin, występuje

częściej)

Dodatkowo korki fiolek lub elementy
ampułkostrzykawek mogą zawierać lateks
(możliwość uczulenia).

15

Niepożądane odczyny
poszczepienne

Niepożądany odczyn poszczepienny – każde zaburzenie
stanu zdrowia w wyniku szczepienia, które występuje do
czterech tygodni od podania szczepionki (dłużej po
szczepieniu przeciwko gruźlicy) wynikające z wady
produkcyjnej preparatu, błędu technicznego podczas
szczepienia lub indywidualnej reakcji pacjenta na
szczepionkę:



ciężki: zgon lub zagrożenie życia, konieczność
hospitalizacji lub jej przedłużenie



poważny: odczyn o dużym nasileniu, niewymagający
hospitalizacji, niezagrażający życiu (np. obrzęk w miejscu
podania, obejmujący najbliższy staw, gorączka > 39,5 °C)



łagodny: odczyn lokalny, gorączka, drażliwość

16

Przeciwwskazania do szczepień (1)

Przeciwwskazania do szczepionek żywych:

1.

niedobory odporności: wrodzone lub nabyte
(zwłaszcza odporności komórkowej) także
powstałe w wyniku radioterapii, chemioterapii i
leczenia immunosupresyjnego (w tym
stosowanie ogólnie
> 20 mg/d prednizonu przez ≥ 14 dni – w takich
przypadkach można szczepić miesiąc po
zakończeniu leczenia GKS). Przeciwwskazaniem
do szczepienia nie są GKS stosowane wziewnie,
donosowo lub na skórę lub substytucyjne dawki
w niedoczynności kory nadnerczy

17

Przeciwwskazania do szczepień (2)

Przeciwwskazania do szczepionek żywych:

2.

ciąża: nie należy stosować podczas ciąży oraz
1 – 3 miesiące przed planowaną ciążą

3.

zbyt krótki odstęp:

a.

od podania innej szczepionki żywej wynosi 4
tygodnie (podczas jednej wizyty można za to
podać kilka szczepionek żywych)

b.

po szczepieniu przez ≥ 2 tygodnie nie należy
podawać preparatów immunoglobulin i
preparatów krwi zawierających immunoglobuliny;
jeśli były konieczne, to należy rozważyć kolejne
szczepienie po 3 – 11 miesiącach

18

Przeciwwskazania do szczepień (3)

19

Przeciwwskazania do szczepień (4)

Przeciwwskazania do podania dowolnej
szczepionki:

1.

przeciwwskazania bezwzględne (trwałe):

a.

układowa reakcja anafilaktyczna po
poprzedniej dawce szczepionki –
przeciwwskazanie do dalszego podawania
danego preparatu

b.

układowa reakcja anafilaktyczna na substancje
wchodzące w skład szczepionki (białko jaja
kurzego, żelatyna, neomycynę,
streptomycynę, drożdże) – przeciwwskazanie
do podania danego preparatu

20

Przeciwwskazania do szczepień (5)

Przeciwwskazania do podania dowolnej
szczepionki (c.d.):

2.

przeciwwskazania względne (czasowe):

a.

ostra choroba o ciężkim lub średnio ciężkim
przebiegu (w tym wysoka gorączka; łagodna
choroba, np. przeziębienie nie jest
przeciwwskazaniem)

b.

zaostrzenie choroby przewlekłej

c.

wstrząs anafilaktyczny w wywiadzie (na inną
szczepionkę, substancję niewchodzącą w skład
szczepionki) – ryzyko wstrząsu po szczepieniu
jest wyższe niż populacyjne

21

Program szczepień dla dzieci (1)

wiek

gruźlic
a

WZW-
B

błonic
a

tęże
c

krztusi
ec

HiB

Poliom
yelitis

odra

śwink
a

różyczk
a

1 doba

2 miesiąc

3 – 4
miesiąc

IPV

5 – 6
miesiąc

IPV

7 miesiąc

13 – 14
miesiąc

16 – 18
miesiąc

IPV

6 rok
życia

OPV

10 rok
życia

14 rok
życia

19 rok
życia

22

Program szczepień dla dzieci (2)

Gruźlica

s.c.

WZW-B

i.m.

DTP

s.c. lub i.m.

Trzy dawki szczepienia podstawowego DTP są

podawane w odstępach 6 – 8 tygodniowych. Dzieciom z

przeciwwskazaniami do szczepienia przeciw

KRZTUŚCOWI szczepionką pełnokomórkową (DTPw)

oraz dzieciom urodzonym przed ukończeniem 37

tygodnia ciąży lub urodzonym z masą urodzeniową

poniżej 2500 g należy zastosować domięśniowo

szczepionkę bezkomórkową (DTaP) w cyklu

obowiązkowego szczepienia DTP

Haemophilu

s influenzae

i.m. lub s.c.

Trzy dawki szczepienia są podawane w odstępach 6 – 8

tygodni

Można podawać równocześnie z innymi szczepionkami

(np. HBV, DTP), ale w osobnych iniekcjach

23

Program szczepień dla dzieci (3)

Poliomyeliti

s

s.c. lub i.m.

Pierwsze 3 dawki (3 – 4 miesiąc; 5 – 6 miesiąc;

16 – 18 miesiąc) – IPV

w 6. roku życia – doustnie szczepionką OPV

Odra,

świnka,

różyczka

Podawane w wywiadzie przebycie zachorowania na

ODRĘ, ŚWINKĘ lub RÓŻYCZKĘ nie jest

przeciwwskazaniem do szczepienia, należy ją podać

po upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia

24

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (1)

1.

WZW typu B – i.m.
osoby podlegające szczepieniu:

a.

uczniowie uczelni medycznych lub innych uczelni, w których jest
prowadzone kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie
byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,

b.

studenci uczelni medycznych lub innych uczelni, w których jest
prowadzone kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie
byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,

c.

osoby szczególnie narażone na zakażenie w wyniku styczności z
osobą zakażoną wirusem zapalenia wątroby typu B, które nie były
szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B,

d.

osoby zakażone wirusem zapalenia wątroby typu C,

e.

osoby wykonujące zawód medyczny narażone na zakażenie, które
nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu
B.

25

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (2)

2.

Streptococcus pneumoniae – i.m. lub s.c.
osoby podlegające szczepieniu:

a.

dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku
życia:



po urazie lub z wadą ośrodkowego układu
nerwowego, przebiegającymi z wyciekiem płynu
mózgowo-rdzeniowego,



zakażone HIV,



po przeszczepieniu szpiku, przed przeszczepieniem
lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub
przed wszczepieniem lub po wszczepieniu implantu
ślimakowego

26

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (3)

2.

Streptococcus pneumoniae – i.m. lub s.c.
osoby podlegające szczepieniu (c.d.):

b.

dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 5 roku życia
chorujące na:



przewlekłe choroby serca,



schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym
małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki,
sferocytozę wrodzoną,



asplenię wrodzoną, dysfunkcję śledziony, po splenektomii lub po
leczeniu immunosupresyjnym,



przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy,



pierwotne zaburzenia odporności,



choroby metaboliczne, w tym cukrzycę,



przewlekłe choroby płuc, w tym astmę

27

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (4)

2.

Streptococcus pneumoniae – i.m. lub s.c.
osoby podlegające szczepieniu (c.d.):

c.

dzieci od 2 miesiąca życia do ukończenia 12
miesiąca życia urodzone przed ukończeniem
37 tygodnia ciąży lub urodzone z masą
urodzeniową poniżej 2500 g

28

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (5)

3.

Błonica – s.c. (może to być szczepionka
monowalentna lub skojarzona ze
szczepionką przeciw tężcowi)
osoby podlegające szczepieniu:

a.

ze wskazań indywidualnych,

b.

osoby ze styczności z chorymi na błonicę,

c.

w zależności od sytuacji epidemiologicznej.

29

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (6)

4.

Ospa wietrzna – s.c. lub i.m.
osoby podlegające szczepieniu:

a.

dzieci do ukończenia 12 roku życia:



z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku
ciężkiego przebiegu choroby,



z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji,



zakażone HIV,



przed leczeniem immunosupresyjnym lub
chemioterapią,

b.

dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia
osób określonych w punkcie a), które nie
chorowały na ospę wietrzną

30

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (7)

4.

Ospa wietrzna – s.c. lub i.m.
osoby podlegające szczepieniu (c.d.):

c.

dzieci do ukończenia 12 roku życia, inne niż
wymienione w punktach a) i b), narażone na
zakażenie ze względów środowiskowych, w
szczególności narażone na zakażenie ze względu
na czasowe lub stałe przebywanie we wspólnych
pomieszczeniach, co umożliwia przeniesienie
wirusa i wybuch ogniska epidemicznego, w tym
zwłaszcza w domach opieki długoterminowej,
domach dziecka, żłobkach i innych instytucjach
opiekuńczych

31

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (8)

5.

Wścieklizna – s.c. lub i.m.
osoby podlegające szczepieniu:

a.

ze wskazań indywidualnych,

b.

osoby mające styczność ze zwierzęciem
chorym na wściekliznę lub podejrzanym o
zakażenie wirusem wścieklizny

32

Program szczepień obowiązkowych
osób narażonych szczególnie na
zakażenie (9)

6.

Tężec – s.c.
osoby podlegające szczepieniu:

a.

ze wskazań indywidualnych,

b.

osoby zranione, narażone na zakażenie
tężcem,

c.

w zależności od sytuacji epidemiologicznej.

33

Program szczepień zalecanych (1)

1.

Grypa – szczepionki trójwalentne, inaktywowane.
Wskazania – szczepienie zalecane osobom z grup
zwiększonego ryzyka wystąpienia powikłań grypy:

a.

osobom w wieku ≥ 55 lat

b.

pensjonariuszom domów opieki, placówek
przewlekłej opieki medycznej lub opiekuńczej

c.

chorym z przewlekłymi chorobami:



układu sercowo-naczyniowego (choroba wieńcowa,
niewydolność serca)



układu oddechowego (astma, POChP)



metabolicznymi (cukrzyca, otyłość [BMI ≥ 40]), nerek,
wątroby



z niedoborem odporności

34

Program szczepień zalecanych (2)

1.

Grypa – wskazania (c.d.):

d.

chorym z upośledzeniem czynności układu
oddechowego lub utrudnionym usuwaniem
wydzieliny z dróg oddechowych

e.

kobietom w ciąży i tym, które w okresie kolejnego
sezonu epidemicznego grypy planują być w ciąży

f.

osobom, które mogą być źródłem zakażenia dla ww.
osób:



pracownikom ośrodków opiekuńczych



personelowi służby zdrowia



rodzicom i współdomownikom dzieci w wieku < 5 lat

g.

innym osobom narażonym na kontakt z dużą ilością
osób

35

Program szczepień zalecanych (3)

1.

Grypa (c.d.)



przeciwskazania do szczepienia:



uniwersalne



układowa reakcja anafilaktyczna na białko jaja
kurzego



schemat szczepienia:



1 dawka i.m., s.c. lub i.d. (w zależności od
preparatu i zaleceń producenta) – swoiste
przeciwciała pojawiają się już po około 7 dniach;
szczepienie należy powtarzać co rok szczepionką o
aktualnym składzie na dany sezon epidemiczny

36

Program szczepień zalecanych (4)

2.

WZW typu B– szczepionki zawierają rekombinowany
antygen HBs – wskazania zalecane dla:

a.

osobom, które ze względu na styl życia są narażone na
zakażenie związane z przerwaniem ciągłości tkanek
lub kontakt seksualny

b.

przewlekle chorym o dużym ryzyku zakażenia

a.

z chorobami przebiegającymi z niedoborem odporności,
w tym leczonych immunosupresyjnie

b.

chorym z cukrzycą

c.

pacjentom dializowanym

c.

chorym przygotowywanym do zabiegów operacyjnych

d.

osobom dorosłym, zwłaszcza w wieku podeszłym

37

Program szczepień zalecanych (5)

2.

WZW typu B



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych



schematy:



podstawowy – 3 dawki i.m. w mięsień naramienny
(0 – 1 – 6 miesięcy), wyjątkowo s.c. – słabsza
odpowiedź



przyspieszony (np. konieczne uodpornienie przed
zabiegiem operacyjnym, wyjazdem w rejon
endemicznego występowania HBV): 0 – 7 – 21 dni i
12 miesięcy

38

Program szczepień zalecanych (6)

3.

WZW typu A – szczepionki zawierają
inaktywowany HAV
Wskazania – zalecane dla osób:

1.

wyjeżdżających do krajów o wysokiej
endemiczności wirusa

2.

zatrudnionych przy produkcji i dystrybucji
żywności, usuwania odpadów komunalnych i
płynnych nieczystości

3.

dzieciom w wieku przedszkolnym i szkolnym,
które nie chorowały na WZW-A

39

Program szczepień zalecanych (7)

3.

WZW typu A (c.d.):



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych



schemat szczepienia – 2 dawki i.m.
(wyjątkowo s.c.) w schemacie 0 – (6 – 12)
miesięcy

40

Program szczepień zalecanych (8)

4.

Odra, świnka, różyczka (MMR) – zawierają
żywe, zdolne do replikacji, atenuowane
wirusy, należą do kategorii żywych
Wskazania – zalecane dla:

1.

osób nieszczepionym w ramach szczepień
obowiązkowych – zwłaszcza personel służby
zdrowia

2.

młodych kobiet, zwłaszcza pracujących z
dziećmi (przedszkola, szkoły, służba zdrowia)
w celu zapobiegania różyczce wrodzonej ich
potomstwa

41

Program szczepień zalecanych (9)

4.

Odra, świnka, różyczka (MMR)(c.d.):



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek żywych, ciąża i okres 3 miesięcy
przed ciążą, ostrożność przy osobach z
wywiadem małopłytkowości – szczepienie
bardzo rzadko (<1/10000) może być związane
z bezobjawową małopłytkowością



schemat szczepienia – 2 dawki i.m. lub s.c. w
odstępie ≥ 4 tygodni

42

Program szczepień zalecanych (10)

5.

Ospa wietrzna – zawierają żywe, zdolne do
replikacji, atenuowane wirusy, należą do
kategorii żywych (istnieją szczepionki
skojarzone – MMRV).
Wskazania – zalecane dla:

1.

osób, które nie chorowały i nie były szczepione

2.

kobietom planującym ciążę (ze względu na
ciężki przebieg ospy wietrznej w ciąży –
ospowe zapalenie płuc z niewydolnością
oddechową – oraz ryzyko wrodzonej ospy
wietrznej u dziecka

43

Program szczepień zalecanych (11)

5.

Ospa wietrzna (c.d.):



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek żywych, w tym układowa reakcja
anafilaktyczna na neomycynę, liczba
limfocytów < 1200/ml



schemat szczepienia – 2 dawki i.m. lub s.c. w
odstępie 6 – 8 tygodni

44

Program szczepień zalecanych (12)

6.

Ludzki wirus brodawczaka (HPV) – szczepionki
zawierają rekombinowane, oczyszczone
białko cząsteczki HPV, należą do kategorii
nieżywych, nie zawierają DNA wirusa
Szczepionki:



dwuwalentne (przeciw HPV-16 i HPV-18) –
profilaktyka zmian przedrakowych szyjki
macicy i raka szyjki macicy



czterowalentne (dodatkowo przeciw HPV-6 i
HPV-11) – profilaktyka brodawek narządów
płciowych (kłykciny kończyste)

45

Program szczepień zalecanych (13)

6.

Ludzki wirus brodawczaka (HPV) (c.d.):



wskazania: zalecane nastoletnim
dziewczętom i kobietom do 26 r.ż.



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych, ciąża



schemat szczepienia:



podstawowe – 3 dawki i.m. w schemacie 0 – 1 – 6
miesięcy (2-walentna)



podstawowe – 3 dawki i.m. w schemacie 0 – 2 – 6
miesięcy (4-walentna)

46

Program szczepień zalecanych (14)

7.

Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze
Szczepionki zawierają inaktywowane wirusy,
należą do nieżywych, zalecane dla osób
mieszkających na terenach endemicznych lub
wyjeżdżających na te tereny turystycznie lub
zarobkowo, zwłaszcza:



pracującym przy eksploatacji lasu, żołnierzom,
funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej



myśliwym, rolnikom



turystom i młodzieży spędzającym czas na
terenach leśnych

47

Program szczepień zalecanych (15)

7.

Zapalenie mózgu przenoszone przez
kleszcze



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek, układowa reakcja anfilaktyczna
na neomycynę, gentamycynę, protaminę lub
jajo kurze



schemat szczepienia:



podstawowe – 3 dawki i.m. w schemacie 0 – (1 – 3)
– (6 – 15) miesięcy



przyspieszony – 2 dawki w odstępie 2 tygodni,
trzecia 5 – 12 miesięcy po drugiej



przypominający – jedna dawka co 3 lata

48

Program szczepień zalecanych (16)

8.

Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)
Szczepionki zawierają 3 typy serologicznie
inaktywowanych wirusów (IPV), należą do nieżywych,



zalecane dla osób wyjeżdżających na tereny
endemicznego występowania (Indie, Pakistan,
Afganistan, niektóre kraje afrykańskie, np. Nigeria)



przeciwwskazania: uniwersalne dla szczepionek
nieżywych, układowa reakcja anfilaktyczna na
neomycynę, stertomycynę, polimyksynę B



schemat szczepienia:



podstawowe – 4 dawki w schemacie 0 – 1 – 6 miesięcy i
szczepienie przypominające 12 miesięcy po 3. dawce



przypominający – jedna dawka co 10 lat

49

Program szczepień zalecanych (17)

9.

Wścieklizna
Szczepionki zawierają inaktywowanego wirusa, należą do
nieżywych,



zalecane dla osób



wyjeżdżających na tereny endemicznego występowania choroby



zawodowo narażonym na kontakt z chorymi zwierzętami (leśnicy,
myśliwi, weterynarze)



pokąsanym przez dzikie zwierzęta lub zwierzęta domowe
podejrzane o wściekliznę



przeciwwskazania: uniwersalne dla szczepionek nieżywych,
brak przy szczepieniu poekspozycyjnym



schemat szczepienia:



podstawowe – 3 dawki i.m. w schemacie 0 – 7 – 28 dni i
szczepienie przypominające 12 miesięcy po 3. dawce



przypominający – jedna dawka co 5 lat

50

Program szczepień zalecanych (18)

9.

Wścieklizna (c.d.)
Postępowanie poekspozycyjne:

1.

w uzasadnionych przypadkach:



u nieszczepionej osoby szczepienie wg schematu:
0 – 3 – 7 – 14 – 28 dni



u szczepionej osoby zaleca się jedynie dwie dawki
(schemat 0 – 3 dni)

2.

gdy ryzyko jest duże, jednocześnie z pierwszą
dawką szczepionki podaje się swoistą
immunoglobulinę 20 IU/kg mc. – można podać
do 7. dnia po rozpoczęciu szczepienia

51

Program szczepień zalecanych (19)

9.

Wścieklizna (c.d.)

52

Program szczepień zalecanych (20)

10.

Błonica i tężec
Szczepionki zawierają toksoid (inaktywowaną
toksynę) błoniczy w zmniejszonej dawce (d) i
tężcowy (T), należą do kategorii nieżywych;
Występują w postaci skojarzonej (Td), także z
antygenami pałeczki krztuśca (Tdap) i polio
(Tdap-IPV) lub monowalentnej (d lub T)



wskazania: zalecane dorosłym, którzy w przeszłości
byli zaszczepieni podstawowo (dawki
przypominające) lub nieszczepionym (dawki
podstawowe) osobom narażonym na tężec (rolnicy,
hodowcy koni i bydła, ogrodnicy)

53

Program szczepień zalecanych (21)

10.

Błonica i tężec (c.d.):



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych, dodatkowo
małopłytkowość lub zaburzenia neurologiczne
po ostatnim szczepieniu oraz postępujące
choroby neurologiczne



schemat szczepienia:



podstawowe – 3 dawki s.c. w schemacie 0 – 1 – 6
miesięcy (tylko szczepionki monowalentne lub Td)



przypominający – jedna dawka s.c. co 10 lat

54

Program szczepień zalecanych (22)

10.

Błonica i tężec – postępowanie
poekspozycyjne:

55

Program szczepień zalecanych (23)

11.

Krztusiec
Szczepionki (Tdap) zawierają antygeny pałeczki
krztuśca w zmniejszonej dawce, toksoid
(inaktywowaną toksynę) błoniczy w zmniejszonej
dawce (d) i tężcowy (T), należą do kategorii
nieżywych,



zalecane jako dawka przypominająca dla osób
zaszczepionych podstawowo przeciw krztuścowi,
szczególnie dla:



młodzieży i dorosłych, którzy mają lub będą mieć kontakt
z niemowlętami lub chcą zmniejszyć ryzyko zachorowania



personelu służby zdrowia mającymi bezpośredni kontakt
z chorymi w szpitalu lub przychodni

56

Program szczepień zalecanych (24)

11.

Krztusiec (c.d.)



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych, dodatkowo
encefalopatia w ciągu 7 dni od poprzedniego
szczepienia



schemat szczepienia: 1 dawka i.m. (jako jedna
dawka Tdap zamiast jednej dawki
przypominającej Td)

57

Program szczepień zalecanych (25)

12.

Pneumokoki
Szczepionki polisacharydowe, 23-walentne (PPV-23)
zawierają oczyszczone antygeny polisacharydowe
23 najczęstszych typów serologicznych S.
pneumoniae, należą do kategorii nieżywych,



zalecane jako profilaktyka inwazyjnej choroby
pneumokokowej (posocznica, zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc) u osób:



w wieku ≥ 65 lat



w wieku 19 – 64 lat palących papierosy



z grup zwiększonego ryzyka (choroby serca, płuc, wątroby,
cukrzycę, niewydolność nerek, uzależnionych od alc, z
niedoborem odporności, po splenektomii, itp.)

58

Program szczepień zalecanych (26)

12.

Pneumokoki (c.d.)



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych,



schemat szczepienia: 1 dawka i.m. lub s.c.



dawka przypominająca (≥ 5 lat po pierwszej)
tylko u:



osób w wieku < 65 lat bez śledziony lub z
niedoborem odporności



osób w wieku ≥ 65 lat szczepionym jedną dawką
przed 65 r.ż. ze względu na stan zdrowia

59

Program szczepień zalecanych (27)

13.

Meningokoki
Szczepionki polisacharydowe przeciwko
menigokokom grupy A i C, skoniugowane przeciw
grupie C; należą do kategorii nieżywych,



zalecane jako profilaktyka inwazyjnej choroby
meningokokowej (posocznica, zapalenie opon
mózgowo-rdzeniowych) u osób:



z czynnościowym lub anatomicznym brakiem śledziony



z upośledzeniem odporności humoralnej



pracownikom laboratoriów mającym kontakt z materiałem
zakaźnym



uczniom i studentom zamieszkującym pierwszy raz w
akademiku



żołnierzom w koszarach

60

Program szczepień zalecanych (28)

13.

Meningokoki (c.d.)



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych,



schemat szczepienia: 1 dawka i.m.
(polisacharydowa także s.c.)

61

Program szczepień zalecanych (29)

14.

Hemophilus influenzae typu b



wskazania:



dzieciom do ukończenia 6 roku życia
niezaszczepionym w ramach szczepień
obowiązkowych dla zapobiegania zapaleniom
opon mózgowo-rdzeniowych, posocznicy,
zapaleniom nagłośni



osobom z zaburzeniami odporności według
indywidualnych wskazań



przeciwwskazania: uniwersalne dla
szczepionek nieżywych,



schemat szczepienia: wg zaleceń producenta

62

Program szczepień zalecanych (30)

15.

Szczepienia przed podróżą zagraniczną w
rejony endemiczne:

a.

rutynowe: WZW-A, WZW-B, tężec, błonica,
grypa, odra

b.

związane z miejscem podróży, warunkami
pobytu, rodzajem aktywności:

choroba

miejsce podróży

żółta gorączka

tropikalna Afryka, środkowa i północna Ameryka

Południowa

japońskie

zapalenie

mózgu

południowa i wschodnia Azja, północna Australia

meningokoki

Afryka subsaharyjska. Bliski Wschód

63

Program szczepień zalecanych (31)

15.

Szczepienia przed podróżą zagraniczną w
rejony endemiczne (c.d.):

choroba

miejsce podróży

dur brzuszny

południowa Azja (Indie, Pakistan, Bangladesz),

północna i zachodnia Afryka, Ameryka Południowa i

Środkowa, Wyspy Karaibskie

wścieklizna

Azja, Afryka, Ameryka Południowa i Środkowa

poliomyelitis

Indie, Pakistan, Afganistan, Nigeria

zapalenie

mózgu

przenoszone

przez kleszcze

Europa Środkowa i Wschodnia, południowa Rosja

cholera

Ameryka Południowa, Azja, Afryka (niedostateczna

infrastruktura sanitarna i niskie standardy

higieniczne)

64

Materiał źródłowy

1.

Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z
dnia 31 października 2013 r. w sprawie
Programu Szczepień Ochronnych na rok 2014,
http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/EP/
informacje dla podróżujących/PSO 2014.pdf
(dostęp 16.09.2014 r.)

2.

Harrison. Choroby zakaźne, 2012

3.

Interna Szczeklika. Podręcznik Chorób
Wewnętrznych, 2013

4.

Choroby zakaźne i pasożytnicze, Z. Dziubak
[red], 2006

65