Plan prezentacji:

• Ekonomiczne osobliwości pieniądza
• Percepcja pieniądza
• Postawy ludzi w stosunku do pieniądza i

ich psychopatologia

• Skale Postaw wobec Pieniądza, czyli

Jeden Pieniądz Wiele Spraw

• Percepcja ryzyka związanego z decyzjami

finansowymi – badanie P. Gaparskiego

Wprowadzenie

 Ludzie reagują na pieniądze w inny

sposób niż na pozostałe dobra

 Pieniądz wywołuje silne i

zróżnicowane namiętności,
znaczenia, dążenia (Krueger)

 Pieniądz to najsilniejsze źródło

szczęścia, ale także wzbudza obok
śmierci największy lęk (Kenneth)

Ekonomiczne funkcje

pieniądza

Środek wymiany

Środek przechowywania wartości (tezauryzacji)

Rodzaje pieniądza w

ekonomii

1. Towarowy – najstarsza forma; np. metale

szlachetne, papierosy, zboże, warunki
zaistnienia:

• Powszechna akceptacja
• Ograniczona dostępność
2. Symboliczny (fikcyjny) – banknoty, monety;

nie przedstawia dużej wartości; warunki
zaistnienia:

• Zgoda uczestników rynku
• Status prawnego środka płatniczego

Rodzaje pieniądza w

ekonomii c.d.

3. Bezgotówkowy – nowoczesny rodzaj

pieniądza, wkłady bankowe → czeki,
warunek zaistnienia:

• Zaufanie ludzi do banku

4. Elektroniczny – związany z rozwojem

bankowości internetowej, np. karty
debetowe i kredytowe,

• Badanie Łukasiak – Goszczyńskiej i

Gucwy – Leśny (2001): ocena typowości
różnych rodzajów pieniądza na skali
siedmiostopniowej:
- gotówka
- monety
- papiery wartościowe (najmniej typowe)

 
• Sloman (2001), pieniądz aktywny

(przeznaczony na cele transakcyjne,
przezorność) & pasywny (lokowanie,
zamrażanie pieniędzy, trzymanie ich

w celach spekulacyjnych).

Cechy charakterystyczne dobrego

pieniądza

+

Ograniczona

dostępność

Wpływ afektu na percepcję

pieniądza

średni dochód przypadający na 1
mieszkańca a wielkość monet używanych w
danym kraju

Ujemna korelacja (-0,19)
między wielkością PKB
kraju a średnią wielkością
monet

Korelacja (-0,25) między
wielkością PKB a
wielkością najmniejszej
monety

Hitchcock, Munroe i Munroe
(1976)

Bruner i Goodman (1947)

Ocenianie wielkości monet i
tekturowych krążków tej samej
wielkości

Monety oceniane jako większe

Złudzenie pieniądza

Utożsamianie wartości nominalnych
pieniądza z wartościami realnymi
Ludzie mają skłonność do stosowania
ceny nominalnej jako punktu
odniesienia przy określaniu prawdziwej
wartości towaru nie uwzględniając
realnej wartości pieniądza

0.5 LVT (0.80 USD << 33 SKK (0.70
USD)

Skala postaw wobec pieniądza MAS

Yamauchi Templer (1982)

• Poczucie bezpieczeństwa i

finansowego zagrożenia

• Samokontrona i powstrzymywanie

się od wydawania pieniedzy

• Rozpoznawanie pieniądza jako

symbolu władzy i prestiżu
społecznego

Władza - prestiż

Spostrzeganie pieniądza jako środka
wpływania na innych ludzi oraz
wywierania na nim dobrego wrażenia

Posiadanie dużej ilości

pieniędzy uważam za

namacalny znak

odniesionego sukcesu

Powstrzymywanie się od

wydawania pieniędzy

Planowanie przyszłości finansowej i
kontrola swojej aktualnej sytuacji
materialnej

Staram się rozważnie i ostrożnie

dysponować swoimi pieniędzmi

Nieufność

Niezdecydowany i podejrzliwy
stosunek do wydawania pieniędzy

Kiedy dokonam drogiego zakupu,
czuję się tak, jakbym został przez

kogoś finansowo wykorzystany

Jakość

Przekonanie człowieka o tym, że im
więcej płaci, tym więcej może
wymagać

Robiąc zakupy płacę dużo, gdyż wiem,
że to mi zapewni nabycie produktów

o najwyższej jakości

Niepokój

Przekonanie, że pieniądze z jednej
strony wywołują niepokój, z drugiej
zaś, ich posiadanie może ten niepokój
zmniejszyć

Odczuwam

wiele obaw, gdy

znajdę się w sytuacji

związanej z pieniędzmi

Skala etyki pieniądza

• Pieniądz jest dobry
• Pieniądz jest zły
• Pieniądz jest symbolem sukcesu
• Pieniądz daje szacunek
• Planowanie wydatków
• Pieniądz daje władzę

Średnie oceny wartości pieniądza

Fuhrham, Lewis (1996)

Kraj

Wartość

Argentyna

7,85

Belgia

7,11

Chiny

11,76

Francja

9,12

Grecja

13,75

Polska

7,04

RPA

2,90

Szwecja

4,11

Turcja

11,20

Wielka Brytania

6,11

USA

0,68

Skala przekonań i zachowań
dotyczących pieniądza
(zachowania patologiczne)

Furnham (1996)

Skąpiec trzymający pieniądze w

skarpetce

•niepokój przed stratą pieniędzy

•w sprawach finansowych brak
zaufania innym ludziom i
instytucjom

•jedynie sam może zabezpieczyć
się przed utratą majątku

Niepohamowany marnotrawca

(rozrzutnik)

Wydawanie pieniędzy sposobem poprawiania

humoru

Jesteś smutny – idź na zakupy!

Nabywca władzy

• Obsesja zdobywania pieniędzy w celu

osiągnięcia władzy i wysokiego
statusu społecznego

• Pieniądz – kryterium oceniania

innych ludzi

Poszukiwacz sklepowych

okazji

Wewnętrzny przymus kupowania tanich,
często niepotrzebnych rzeczy

Gracz

• Radość z wygrywania
• Cel: dążenie do zysku
• Przyjemność – oczekiwanie na

wygraną

SKALA POSTAW WOBEC PIENIĘDZY,

czyli Jeden Pieniądz Wiele Spraw

Agata Gąsiorowska

Czynniki wpływające na

postrzeganie pieniądza lub na

preferowanie określonych sytuacji

z nim związanych:

1. Kontrola finansowa
2. Władza płynąca z pieniędzy
3. Niepokój finansowy
4. Awersja do zobowiązań finansowych
5. Łapanie okazji
6. Złe pieniądze
7. Żywa gotówka

1. Kontrola finansowa

Przykładowe pozycje:
• ”Kontroluję dokładnie stan moich pieniędzy i

oszczędności”,

• „Dokładnie przestrzegam własnego budżetu
finansowego”, ale także:
• „Odkładam pieniądze na przyszłość”, „Mądry

człowiek jest oszczędny”

wysoki wynik na tej skali: osoba jest ostrożna i

rozważna jeśli chodzi o decyzje finansowe,
oszczędna, przejawia konserwatywną postawę w
zarządzaniu pieniędzmi.

2. Władza płynąca z pieniędzy

Przykładowe pozycje:
• „Pieniądze odzwierciedlają sukces życiowy”
• „Pieniądze i władza to jedno”
• „Ludzie bogaci cieszą się większym poważaniem”

Wysokie wyniki na tej podskali: oznaczają, że

respondent uznaje pieniądze za:

• narzędzie do wywierania wrażenia czy wpływu na
innych
• narzędzie władzy i wywoływana szacunku
• miarę sukcesu

3.

Niepokój finansowy

Przykładowe pozycje:

•

„Często martwię się o moją kondycję finansową”

•

„Często mówię że mnie na coś nie stać,
niezależnie od tego, czy jest to prawda czy nie”

•

„Gdy mam mało pieniędzy, czuję się
niespokojnie i nerwowo”

Wysokie wyniki na tej podskali: respondent jest

osobą niezdecydowaną, podejrzliwą i pełną
wątpliwości w sytuacjach związanych z
pieniędzmi.

4.

Awersja do

zobowiązań finansowych

Przykładowe pozycje:
• „Pożyczanie pieniędzy od znajomych czy rodziny jest

przykrą koniecznością”

• „Nie lubię pożyczać pieniędzy od innych (za

wyjątkiem banków), chyba że jestem do tego
zmuszony”

• „Lepiej nie pożyczać pieniędzy od nikogo”
Można więc wnioskować, że osoba osiągająca wysokie

wyniki na tej skali nie lubi zaciągać zobowiązań
finansowych ani wobec znajomych, ani wobec
instytucji finansowych, jeśli natomiast jest zmuszona
do podjęcia takich zobowiązań, chce się z nich
wywiązywać w terminie:

• „Kredyty trzeba zawsze spłacać w terminie”
• „Długi wobec rodziny i znajomych zawsze trzeba

oddawać
w terminie”

5. Łapanie okazji

Przykładowe pozycje:
• „Staram się wykorzystywać sytuacje, w

których mogę zrobić dobry interes”

• „Zawsze wykorzystuję okazje, w których

mogę zarobić jakieś pieniądze”

Wysokie wyniki osiągane przez respondenta

oznaczają jego tendencję do
wykorzystywania wyjątkowych okazji
związanych z pieniędzmi, szczególnie w
kontekście możliwości ich zarobienia.

6.

Złe pieniądze

Przykładowe pozycje:
• „Pieniądze są bezużyteczne”
• „Uważam, że pieniądze to narządzie

szatana”

Respondent osiągający wysokie wyniki na tej

podskali uważa pieniądze za coś
bezużytecznego, niepotrzebnego i
zniewalającego, źródło zła w codziennym
życiu, natomiast osoby przywiązujące wagę
do pieniędzy za godne pogardy

7.

Żywa gotówka

Przykładowa pozycja:
• „Wolę mieć pieniądze w domu niż w banku”
Wysoki wynik na tej skali oznacza, że osoba

preferuje płynne, „żywe” formy pieniądza, a
więc np. woli gotówkę niż czeki czy karty
kredytowe, skłania się także ku trzymaniu
pieniędzy w domu, w przysłowiowej
skarpecie, niż w banku czy jakichkolwiek
innych instytucjach finansowych.

Postawy wobec pieniądza a

zmienne demograficzne

• Kobiety odczuwają większy niepokój, lęk i

podejrzliwość w sytuacjach związanych z
pieniędzmi, mają większą niechęć do
zaciągania zobowiązań finansowych niż
mężczyźni, wolą także pieniądze w formie
gotówki niż np. w postaci karty płatniczej
czy lokaty w banku,

• Kobiety przywiązują mniejszą niż

mężczyźni wagę do pieniędzy jako
symbolu prestiżu i władzy czy też statusu
społecznego, lepiej także oceniają
pieniądze jako takie

Postawy wobec pieniądza a

zmienne demograficzne c.d.

• Ludzie mieszkający w miastach preferują

pozagotówkowe formy pieniądza (mają
fizyczną możliwość korzystania z banków,
bankomatów, płacenia kartami itp.), nie
mają także negatywnych skojarzeń
etycznych z nimi związanych

• Osoby dobrze wykształcone preferują

pozagotówkowe formy pieniądza, mają
także większą awersję do zadłużania się

PERCEPCJA RYZYKA

ZWIĄZANEGO Z

DECYZJAMI FINANSOWYMI

PIOTR GASPARSKI

 Badania w Paradygmacie

psychometrycznym –

Slovic

– ocena

przez osoby badane ryzyka sytuacji
rzeczywistych na wielu skalach

Poszczególne etapy badania:
a. Opis sytuacji ryzykownych
b. Analiza statystyczna
c. Wyodrębnienie kategorii

poznawczych

Według

Slovica

istnieją 3 czynniki:

I. Poziom wiedzy
II. Poziom lęku
III. Świadomość liczby osób wystawionych na

ryzyko

Według

Goszczyńskiej i Tyszki

istnieje 6

czynników:

IV. Waga wartości
V. Natychmiastowość negatywnych skutków
VI.Częstość względna zagrożeń
VII.Możliwość kontroli
VIII.Stopień znajomości sytuacji
IX.Jednorazowość vs chroniczność efektów

Badanie potocznej interpretacji i

spostrzegania ryzyka związanego z

decyzjami finansowymi

• Cele badania
1.

Ustalenie hierarchii poziomu ryzyka

2.

Zbadanie czynników wpływających na
spostrzegane ryzyko

3.

Ustalenie ew. związku ryzyka z rzeczywistymi
decyzjami finansowymi

Metoda (952 osób):
- Ocena poziomu ryzyka : Kwestionariusz z 9-

stopniowa skalą

- Indywidualny wskaźnik optymizmu/pesymizmu

konsumenckiego Katony

- Indywidualny wskaźnik użyteczności pieniędzy

Cel nr 1: ustalenie hierarchii

poziomu ryzyka

Nr

Decyzja

Poziom ryzyka

1

Konsumpcja i standard życia

2,35

2

Nieruchomości

2,82

3

Dobra trwałego użytku

3,06

4

Złoto

4,26

5

Bank i oszczędzanie

5,39

6

Przedsiębiorczość gospodarcza

6,34

7

Waluty i spekulacje finansowe

6,53

8

Papiery wartościowe

6,58

Wnioski

• Możliwości interpretacji wyników:
1. Stopień znajomości sytuacji

(Goszczyńska, Tyszka)

2. Gra hazardowa – ludzie wolą zysk

mały, ale pewny, niż wyższy, ale
związany z niepewnością
(Kahneman, Tversky)

Cel nr 2: Czynnikowe wymiary

ryzyka

Treść decyzji

Czynnik 1

Czynnik 2

Czynnik 3

Konsumpcja i standard

życia

0,667

Nieruchomości

0,669

Dobra trwałego użytku

0,722

Złoto

0,593

Przedsiębiorczość

gospodarcza

0,501

Waluty i spekulacje

finansowe

0,803

Bank i oszczędzanie

0,699

Papiery wartościowe

0,691

Wnioski

Możliwość dalszego
własnego udziału w grze
ekonomicznej po
podjętej decyzji
finansowej

Oddanie wpływu na
efekty decyzji
finansowej w ręce
innych osób lub
instytucji

Czynnik 3

Czynni
k 2

• Wyróżnikiem czynnika 1 jest powiązanie decyzji z
namacalnym konkretem

• Różnica między czynnikiem 2 a 3 może być związana
z wymiarem przekonanie o umiejscowieniu kontroli nad
wzmocnieniem (Rotter

):

Cel nr 3: związek wymiarów ryzyka z

rzeczywistymi decyzjami finansowymi

Typ podjętej

decyzji

Względne

ryzyko decyzji

Poziom

optymizmu

konsumenckie

go

Użyteczność

pieniędzy

Czynnik 1

3,181*

-0,516

6,815

(65,7%)

Czynnik 2

-1,529

-0,446

6,069 *

(15,3%)

Czynnik 3

-1,183

-0,273*

6,762

(18,9%)

Wnioski

• Czynnik 1 – awersja do ryzyka, najbardziej

pesymistyczna grupa w ocenie przyszłego
rozwoju, relatywnie wysoka użyteczność
pieniędzy

• Czynnik 2 – niska użyteczność pieniędzy,

względny pesymizm dot. Przyszłego rozwoju
ekonomicznego

• Czynnik 3 – najwyższy poziom optymizmu

ekonomicznego (powierzenie efektów decyzji
profesjonalnym instytucjom finansowym)

Podsumowanie

1. Najmniej ryzykowne są decyzje związane z nabywaniem

przedmiotów – interpretacja w kategoriach loterii bez
możliwości straty. Najbardziej ryzykowne są decyzje z
możliwością straty.

2. 3 wymiary służące klasyfikacji ryzykowności decyzji:

a. Wysoki stopień sytuacji decyzyjnej, brak możliwości straty
b. Ryzykowność następstw decyzji związana jest z kontrolą i

aktywnością podmiotu

c. Kontrola ryzyka związana jest z aktywnością sił zewnętrznych

3. 3 kategorie osób:

a. wybory znane i bezpieczne – awersja do ryzyka
b. Wewnętrzna kontrola nad ryzykiem – niska użyteczność

pieniędzy

c. Zewnętrza kontrola nad ryzykiem – optymizm dot. Sytuacji

ekonomicznej