METODOLOGIA JAKOŚCIOWA

W BADANIACH WSPÓŁCZESNEJ

NAUKI O INFORMACJI

Spis treści



Co to jest metodologia i dlaczego warto
się nią zajmować?



Charakterystyka metodologii
jakościowej w naukach społecznych (a
zatem także w nauce o informacji)



Metodologia jakościowa w nauce o
informacji w XXI wieku – wyniki badań
własnych



Implikacje dla praktyki informacyjnej i
bibliotekarskiej



Wybrana literatura przedmiotu

Co to jest metodologia
i dlaczego warto się nią
zajmować?

Co to jest metodologia?



Termin niejednoznaczny



Tutaj używany na określenie sposobu poznawania
świata, akceptowanego w danej dyscyplinie
naukowej i obejmującego m.in.:

◦

paradygmat, podstawowe wytyczne, założenia,

◦

metody badawcze,

◦

techniki gromadzenia danych/materiału empirycznego,

◦

techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych,

◦

formy i standardy prezentacji wyników,

◦

reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i
intersubiektywnej sprawdzalności badań.

Co to jest metoda?



Metoda = sposób lub schemat postępowania,
wzorcowy dobór i układ elementarnych czynności –

◦

określony przez pewne dyrektywy, reguły,
wytyczne,

◦

powtarzalny, systematyczny,

◦

stosowany celowo i świadomie (nakierowany na
realizacje jakiegoś celu) ,

◦

wyuczalny,

◦

zawierający element normatywny, wartościujący
(jak należy postępować).



(Hajduk, 2001, s. 104-107), (Kamiński, 1992, s.
201), (Nowak, 1985, s. 19)

Co to jest metoda
naukowa?



Metoda naukowa = „sam tok operacji

przy stawianiu zagadnień, ich
rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i
systematyzowaniu odpowiedzi, bądź
także zespół założeń przyjętych jako
ramy lub wytyczne badania (…), bądź
wreszcie ogół czynności i środków
zastosowanych do sprawnego
osiągnięcia rezultatów badania”
(Kamiński, 1992, s. 202)

Dlaczego warto zastanowić się nad
metodologią badań nauki o
informacji?



Naukowcy badają świat, metodolog docieka
(m.in.):

◦

jak to robią,

◦

czy ich sposoby postępowania poznawczego
prowadzą do uzasadnionych wyników.



Wiedza na temat uwarunkowań
metodologicznych prowadzi do podniesienia
jakości, w tym wiarygodności oraz
intersubiektywnej sprawdzalności (= wiedza
naukowa poddaje się kontroli) badań.

Dlaczego warto …? C.d.



Jeżeli badania nie są intersubiektywnie komunikowalne i
sprawdzalne, to nie są w ogóle naukowe (Frankfort-
Nachmias, Nachmias, 2001, s. 30, 31).



Intersubiektywna sprawdzalność pojawia się w wyniku
jasnego określenia:

◦

w jaki sposób doszliśmy do takich a nie innych stwierdzeń,
wniosków, przy użyciu jakich metod, na podstawie jakich danych
empirycznych, jakiego rozumowania i jakich założeń, jak
rozumiemy terminy, których używamy, słowem – zostawiamy
„ścieżkę sprawdzenia”,

◦

jak inni mogą sprawdzić nasze koncepcje, tezy, wnioski –
określona, wykonalna, potencjalnie – przez każdego chętnego,
procedura.



Nie da się spełnić tych wymogów, gdy brakuje
samoświadomości metodologicznej.

Charakterystyka
metodologii jakościowej w
naukach społecznych (a
zatem także
w nauce o informacji)

Typy metodologii w naukach
społecznych i w nauce o
informacji



Metodologia ilościowa (pozytywistyczna),
badania ilościowe = Quantitative research



Metodologia jakościowa (interpretatywna),
badania jakościowe = Qualitative research



Metodologia mieszana = MMR = Mixed
Methods Research

◦

Na podstawie literatury z zakresu nauk społecznych i
z zakresu nauki o informacji, m.in.: (Cibangu, 2010),
(Fidel, 2008), (Johnson and Christensen, 2007),
(Pickard, 2007)

Silna polska tradycja
metodologii jakościowej w
naukach społecznych



Twórcy metodologii jakościowej w

ogóle (w skali nauki światowej)

◦

Bronisław Malinowski (badania
etnograficzne)

◦

Florian Znaniecki (badania społeczne,
współczynnik humanistyczny)



Odrodzenie tej tradycji – w XXI wieku



(Podemski, 2009)

Badania jakościowe –
charakterystyka ogólna i problemy
terminologiczne



„Badanie jakościowe jest usytuowaną aktywnością, która
umieszcza obserwatora w świecie. (…) badania jakościowe
to interpretatywne, naturalistyczne podejście do świata.
Oznacza to, że badacze jakościowi badają rzeczy w ich
naturalnym środowisku, próbując nadać sens lub
interpretować zjawiska przy użyciu terminów, którymi
posługują się badani ludzie.” (Denzin, Lincoln, 2009, s. 23)



„Terminy jakościowe i ilościowe mają znaczenie wyłącznie
symboliczne, ponieważ w badaniach jakościowych stosuje
się także pewne obliczenia, a w ilościowych dokonuje
jakościowej analizy danych … .” (Pilch, Bauman, 2001, s.
267)

Badania jakościowe –
charakterystyka ogólna i problemy
terminologiczne



Badanie jakościowe ≠ badanie

jakości (np. serwisów WWW, usług
bibliotecznych etc.)



Badanie jakościowe ≠ badanie

„bez liczenia”

Badania ilościowe i jakościowe –
porównanie

Aspekt

Metodologia ilościowa

Metodologia jakościowa

Paradygma

Pozytywistyczny, post-

pozytywistyczny

Interpretatywny

Założenia

epistemolo

-giczne i

ontologicz-

Badacz i rzeczywistość

badana są

„zewnętrzne” wobec

siebie, niezależne od

siebie – albo –

przynajmniej – można

przyjąć takie założenie

na użytek dociekań.

Badacz dąży do

obiektywności,

aczkolwiek wie, iż nie

jest to w pełni

osiągalne.

Badacz i rzeczywistość

badana są nierozerwalnie

powiązani, warunkują się

wzajemnie – i to DOBRZE,

bo tylko dzięki temu

badacz jest w stanie

zrozumieć badanych (np.

wspólny język, kontekst

kulturowy).

Badacz zgadza się na

istnienie elementu

subiektywnego i stara się

go kontrolować np. poprzez

jawną autoanalizę

własnych uwarunkowań

różnego typu.

Badania ilościowe i jakościowe –
porównanie

Aspekt

Metodologia ilościowa

Metodologia jakościowa

Założenia

metodolo

giczne

Zjawiska społeczne być

może różnią się od

fizycznych, ale wszystkie

mogą być badane takimi

samymi metodami.

Zjawiska społeczne różnią

się od fizycznych, dlatego

muszą być badane

odmiennymi metodami.

Cel badań Opis, wyjaśnienie,

przewidywanie

Uchwycenie zależności

(najchętniej

przyczynowo-

skutkowych),

sformułowanie

generalizacji

dotyczących CAŁEJ

badanej populacji,

a najlepiej – odkrycie

praw i stworzenie teorii

Opis, eksploracja, odkrycie

Zrozumienie ludzi

działających w swoim

naturalnym środowisku,

interpretacja ich

motywacji, potrzeb,

zachowań.

„Bogaty”, wieloaspektowy

opis, narracja, historia.

Badania ilościowe i jakościowe –
porównanie

Aspek

Metodologia

ilościowa

Metodologia jakościowa

Główn

metod

Hipotetyczno-

dedukcyjna

Zaczyna się od

sformułowania

hipotezy, następnie się

ją operacjonalizuje i

testuje (potwierdza lub

obala).

Badacz zakłada, że wie

co jest istotne, o co

warto pytać (a priori

formułuje zmienne

zależne i niezależne).

Indukcyjna

Zaczyna się od ogólnego, roboczego

(nieostatecznego) sformułowania

problemu i gromadzenia materiału

empirycznego.

Nie należy przystępować do badań z

gotową hipotezą lub siatką pojęć,

dlatego, by:

- nie narzucać badanym swoich

kategorii, obrazu świata (to ich wizja

rzeczywistości jest ważna)

- zminimalizować niebezpieczeństwo

samopotwierdzania się teorii, to jest

sytuacji, w której odpowiedź (wynik

dociekań) jest już de facto zawarta w

zadawanym pytaniu.

Materiał empiryczny decyduje o

ostatecznej treści, zakresie i wyniku

badań. Formułowanie problemu ma

charakter iteracyjny, jest a posteriori.

Hipoteza może (ale nie musi) pojawić

się w rezultacie badań.

Badania ilościowe i jakościowe –
porównanie

Aspekt

Metodologia ilościowa

Metodologia jakościowa

Kogo

badamy,

kogo

dotyczą

wyniki

Pewna populacja, zbiór

złożony z

„jednorodnych” – pod

jakimś względem –

elementów.

Bada się albo całą

populację, jeżeli jest

skończona i niewielka,

albo dobraną losowo

próbę reprezentatywną.

Wyniki się generalizuje

na całą populację.

Niewielkie grupy, jednostki,

context-limited studies

Bada się konkretne przypadki

dobrane celowo

(reprezentują tylko siebie).

Wyników nie można

generalizować, ewentualnie

można w innej, niebadanej

sytuacji zastosować

rozumowanie przez analogię

(ostrożnie).

Miejsce

badania

Środowisko naturalne

lub sztuczne

Środowisko naturalne

Badania ilościowe i jakościowe –
porównanie

Aspekt

Metodologia

ilościowa

Metodologia jakościowa

Preferowane

metody

badań

Badania sondażowe

Metody

statystyczne

Badanie w działaniu (Action

research)

Etnografia

Metoda historyczna

Metoda Sense-Making

Studium przypadku

Teoria ugruntowana

Preferowane

techniki

gromadzeni

a materiału

empiryczne

Ankieta

Wywiad

Obserwacja

Gromadzimy dane –

wartości zmiennych

Obserwacja uczestnicząca

Materiały audiowizualne

Pamiętniki

Wywiady – grupowy,

narracyjny, pogłębiony,

zogniskowany (fokusowy)

Gromadzimy opowieści,

słowa, obrazy, kategorie

Badania ilościowe i jakościowe –
porównanie

Aspekt

Metodologia

ilościowa

Metodologia jakościowa

Uzasadnia-
nie

Uzasadnione jest
to, co jest zgodne
z rzeczywistością



Uzasadnione jest to, co
jest dokładnie i
przekonująco

opowiedziane.

Rzetelność,
wiarygod-
ność badań

Intersubiektywna
sprawdzalność

osiągnięta

poprzez
powtarzalność
metod i wyników

Intersubiektywna
sprawdzalność

osiągnięta poprzez

pozostawienie ścieżki
sprawdzenia (audit trial),
czyli rygorystyczne i
szczegółowe opisanie

własnego postępowania
badawczego

Metodologia jakościowa
w nauce o informacji w
XXI wieku – wyniki badań
własnych

Prekursorzy badań/metodologii
jakościowej w nauce o
informacji w XX wieku



Brenda Dervin (zob. np. Cisek,

2008)



Tom Wilson – zob. np. artykuł

„Recent trends in user studies:
action research and qualitative
methods” (2000)

Wyszukiwanie publikacji
informatologicznych z XXI wieku
związanych z metodologią
jakościową



Baza LISTA, dostawca – EBSCO

Publishing, wyszukiwanie w dniu
2011-03-17,

40 rekordów w rezultacie

◦

Wyrażenie wyszukiwawcze



(DE "QUALITATIVE research") AND ((DE
"INFORMATION behavior") OR (DE
"INFORMATION science") OR (DE
"INFORMATION science -- Research"))



Lata 2001-2011

Wyszukiwanie publikacji
informatologicznych z XXI wieku
związanych z metodologią
jakościową



Baza LISTA, dostawca – EBSCO Publishing, charakterystyka
deskryptora „QUALITATIVE RESEARCH” w tezaurusie

◦

„Here are entered works on research methods that seek insights
through loosely structured data, written or spoken, rather than
specific measurements, resulting in analysis that is
interpretative, subjective, impressionistic and diagnostic. Works
on specific strategies used in service of qualitative research are
entered under such narrower terms as "Conversation analysis"
or "Interviews".

◦

Works on research methods that examine phenomenon through
the numerical representation of observations and statistical
analysis are entered under "Quantitative research."

Wyszukiwanie publikacji
informatologicznych z XXI wieku
związanych z metodologią
jakościową



Baza Social Sciences Citation Index (Web of
Science® – with Conference Proceedings),
dostawca Thomson Reuters, wyszukiwanie w
dniu 2011-03-17,

96 rekordów w rezultacie

◦

Wyrażenie wyszukiwawcze



Topic=(qualitative) AND Topic=(information science)



Refined by: Subject Areas=( INFORMATION SCIENCE &
LIBRARY SCIENCE ) AND Document Type=( ARTICLE OR
PROCEEDINGS PAPER ) AND Languages=( ENGLISH )



Timespan=2001-2011. Databases=SSCI.

Wyszukiwanie publikacji
informatologicznych z XXI wieku
związanych z metodologią
jakościową



Internet – Google, wyszukiwanie w

dniu 2011-04-03, ok. 768 000
rezultatów

◦

Wyrażenie wyszukiwawcze



"information science" "qualitative research”



Internet – Google Scholar,

wyszukiwanie w dniu 2011-04-03,
ok. 9360 rezultatów

◦

Wyrażenie wyszukiwawcze



"information science" "qualitative research"

Wyszukiwanie publikacji
informatologicznych z XXI wieku
związanych z metodologią
jakościową



Repozytorium E-LIS

http://eprints.rclis.org/

wyszukiwanie w dniu 2011-04-03,
475 rezultatów

◦

Wyrażenie wyszukiwawcze



qualitative (method* OR research)

Serwisy www związane z
badaniami/metodologią jakościową
w nauce o informacji



Qualitative Research in

Information Systems

http://www.qual.auckland.ac.nz/
#Welcome

Tematyka artykułów związanych z
metodologią jakościową w nauce o
informacji w XXI wieku



Refleksja metodologiczna, np.

◦

Suarez, Doug (2010). Evaluating
Qualitative Research Studies for Evidence
Based Library and Information Practice.
EBLIP, vol. 5, issue 2.

http://

ejournals.library.ualberta.ca/index.php/EB
LIP/article/view/7418/6964



Badania użytkowników informacji –
wiele (zob. Cisek, 2009b)

Stosowane metody i techniki
jakościowe



Analiza zawartości



Badania długookresowe



Etnografia



Etnometodologia



Mapowanie



Meta-synteza



Pamiętniki



Studium przypadku



Teoria ugruntowana



Wywiady



…

Implikacje dla praktyki
informacyjnej i
bibliotekarskiej

Wdrożenie wyników badań
jakościowych



Wyniki dociekań prowadzonych metodami
jakościowymi przypuszczalnie łatwiej – niż
rezultaty badań ilościowych – zastosować w
działalności informacyjnej (praktyce),
zarządzaniu etc. ponieważ:

◦

z reguły dotyczą konkretnej, określonej grupy ludzi
(użytkownicy informacji, pracownicy) lub
organizacji, usługi, systemu,

◦

niektóre z nich, np. badanie w działaniu (Action
research) z definicji zawierają element wdrożeniowy.

Wybrana literatura
przedmiotu

Wybrana literatura przedmiotu



Cibangu, S. K. (2010). Paradigms, methodologies and methods. Library and Information
Science Research, vol. 32, p. 177-178.



Cisek, S. (2008). Badanie zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek:
metodologia „Sense-Making”. W: Kocójowa, M. (red.). Biblioteka: klucz do sukcesu
użytkowników. [CD-ROM]. Kraków: Instytut INiB UJ. [Pełny tekst dostępny w
repozytorium E-LIS

http://

hdl.handle.net/10760/13708]



Cisek, S. (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji i
bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny t. 78 nr 3, s. 273-284.



Cisek, S. (2009a). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa
w XXI wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32.



Cisek, S. (2009b). Metodologia badań użytkowników informacji w XXI wieku w świetle
anglojęzycznej literatury przedmiotu. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i
Technicznej 2009 nr 4 s. 3-11. [Preprint dostępny online

http://

www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-badan-uzytkownikow-inf-21-wiek]



Cisek, S. (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o informacji i
bibliotekoznawstwa. W: Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki, informacja, książka:
interdyscyplinarne badania i praktyka w 21. wieku. [CD-ROM]. Kraków: Instytut
Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. [Pełny tekst dostępny w repozytorium E-
LIS

http://hdl.handle.net/10760/15393

]



Cisek, S. (2008 – ). Methodology and Philosophy of Information Science [online].

http

://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com

Wybrana literatura przedmiotu



Cisek, S. (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji – wybrane aspekty. W:
Próchnicka, M.; Korycińska-Huras, A. (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka,
biblioteka, informacja naukowa – funkcje społeczne na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydaw.
UJ, s. 233-239.



Denzin, N. K., Lincoln, Y. S. (red.). Metody badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe PWN, t.1-2.



Eldredge, J. D. (2004). Inventory of research methods for librarianship and informatics
[online]. Journal of the Medical Library Association, vol. 92, p. 83-90.

http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=314107#id2579454



Fidel, R. (2008). Are we there yet?: Mixed methods research in library and information
science. Library and Information Science Research, vol. 30, p. 265-272.



Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych.
Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.



Given, L. M. (ed.) (2008). The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods. SAGE.



Hajduk, Z. (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL.



Johnson, B., Christensen, L. (2007). Educational Research: Quantitative, Qualitative, and
Mixed Approaches [online]. http://www.southalabama.edu/coe/bset/johnson/2lectures.htm,

http://www.sagepub.com/bjohnsonstudy/



Kamiński, S. (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV
poprawione. Lublin: KUL.

Wybrana literatura przedmiotu



Konecki, K. (2000). Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa:
PWN [fragmenty dostępne online

http://qsr.webd.pl/KKonecki/publikacje/publikacja2.html/

]



Myers, M. D. (1997 – ). Qualitative Research in Information Systems [online].

http://www.qual.auckland.ac.nz/#Welcome



Nowak, S. (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN.



Pickard, A. J. (2007). Research Methods in Information. London: Facet Publishing.



Pilch, T., Bauman, T. (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe.
Wydanie drugie poprawione i rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.



Podemski, K. (2009). Przedmowa do polskiego wydania. W: Denzin, N. K., Lincoln, Y. S. (red.).
Metody badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, t.1, s. XXI-XXVIII.



Soroko, E. (2008). Jak pisać dysertację jakościową? Wybrane zasady raportowania badań
jakościowych [online].

http

://www.staff.amu.edu.pl/~soroko/wp-content/uploads/2008/03/_art-jak-pisac-dysertacje-jakosc
iowa.pdf



Suarez, D. (2010). Evaluating Qualitative Research Studies for Evidence Based Library and
Information Practice. EBLIP, vol. 5, issue 2.

http://ejournals.library.ualberta.ca/index.php/EBLIP/article/view/7418/6964



Weber, R. (2004). The Rhetoric of Positivism Versus Interpretivism: A Personal View. MIS
Quarterly, vol. 28 no. 1, p. iii-xiii.