Czynniki genetyczne w

powstawaniu chorób

Anna Łuszczyńska

Edyta Kamińska

Jedną z dziedzin biologii jest genetyka, nauka
zajmująca się badaniem praw i przyczyn
dziedziczności i zmienności organizmów żywych.
Genetyka jest dość młodą dziedziną naukową, która
obecnie jest w rozkwicie. Podstawowe wiadomości z
zakresu genetyki są wynikiem badań
przeprowadzonych w XX wieku.

Ciągle przeprowadzane są badania ,które
przynoszą nowe rozwiązania ,mają one na celu
podnieść standard naszego życia i przedłużyć
żywotność .Postęp w dziedzinie genetyki daje
szansę osobom chorym nieuleczalnie na
wyzdrowienie , ma na celu wyeliminowanie chorób
genetycznych

.

Podstawowe pojęcia genetyczne

Genetyka

- nauka o dziedziczności , czyli

przekazywaniu cech potomstwu i zmienności
organizmów.

Cecha-

to właściwość organizmu ,według której

można podzielić osobnika na klasy. Cechy to :kolor oczu,
kolor włosów, długość włosów, wzrost, masa ciała.

Gen

-czynnik

odpowiedzialny za występowanie

konkretnej cechy
( kolor oczu, kolor włosów). To podstawowa jednostka
dziedziczenia. Jest to odcinek DNA zawierający
informację genetyczną o powstawaniu białka

Allele

- są to odmiany tego samego genu ,

kodujące tę sama cechę. Allele w parze mogą być
identyczne ( AA ,a a ) lub inne (Aa).Każdą cechę
określa para alleli –allel ojcowski i allel matczyny.

Fenotyp

- jest to opis zewnętrznych i

wewnętrznych cech osobnika

Genotyp

- zapis genów występujących u danego

osobnika

Zygota-

osobnik powstający w wyniku procesu

zapłodnienia mający dwa allele rozpatrywanego
genu – po jednym allelu przekazanym przez ojca i
matkę.

Homozygota ( AA)

- komórka lub osobnik

posiadający takie same allele ( napisane są takimi
samymi literami).

Heterozygota (Aa)

-komórka lub osobnik

posiadający różne allele

Genom

-podstawowy komplet informacji

genetycznej, czyli pojedynczy (haploidalny) zespół
chromosomów.

Chromosomy

– nitkowate struktury zbudowane z

DNA i białek znajdujące się w jądrze komórkowym.
Chromosomy zawierają geny .

I prawo Grzegorza Mendla

tzw. Prawo czynności gamet mówi, że;
W gametach (komórkach rozrodczych) występuje
zawsze tylko jeden allel danego genu.

II prawo Grzegorza Mendla

tzw. prawo niezależnego dziedziczenia cech mówi
,że:
Cechy organizmu dziedziczą się niezależnie od
siebie.

Komórki rozrodcze ( gamety) człowieka zawierają
po jednym chromosomie z każdej pary czyli 23
chromosomy. W procesie zapłodnienia dostarczają do
zygoty po 23 chromosomy , a więc zygota zawiera ich
46. Skąd komórki naszego ciała mają ponownie po 46
chromosomów.

Cechy dziedziczone u człowieka

Wiele cech człowieka zarówno
fizycznych, fizjologicznych czy biochemicznych
jest przekazywane z pokolenia na pokolenia i
mają charakter dziedziczny.

Większość tych cech determinowana
jest zestawem kilku genów (determinacja
złożona)tzn. za wytworzenie określonej cechy
organizmu odpowiada kilka genów. Natomiast
dziedziczenie jednogenowe cech występuję
rzadko.

Fizyczne cechy
dziedziczne:

-kolor oczu

-kształt i wielkość oczu
-ułożenie uszu
-długość rzęs
-kolor włosów

Cechy fizyczne i biochemiczne
determinowane przez
geny:

-grupy krwi
-inteligencja
-leworęczność i praworęczność
-umiejętność zwijania języka

Jeśli chodzi o

dziedziczne choroby genetyczne

, to

podstawową cechą charakterystyczną jest ich
przekazywanie z pokolenia na pokolenie. Choroba
genetyczna może zostać zapoczątkowana na
każdym etapie rozwoju , jest przekazywana
potomstwu i spowodowana jest sprzężeniem wielu
czynników- fizycznych i chemicznych.

Zasadniczo ,jeśli do wystąpienia choroby z jej
pełnymi objawami wystarczy jeden allel zmutowany,
to mamy do czynienia z mutacją dominującą. Jeśli
natomiast do wystąpienia pełnych objawów choroby
niezbędne są dwa allele, to mamy do czynienia z
mutacją recesywną.

Wiele chorób

prowadzi do zaburzeń metabolizmu,

z powodu braku lub nieprawidłowej struktury
enzymów niezbędnych do przeprowadzania reakcji
szlaków metabolicznych. Przykładem chorób
związanych z zaburzeniami metabolizmu jest
albinizm
( brak enzymu tyrozynazy biorącej udział a syntezie
melaniny), fenyloketonuria (brak enzymu
hydroksylazy fenyloalaninowej przekształcającej
fenyloalanine w tyrozynę ), galaktozemia ( brak
enzymu przekształcającego galaktozę w glukozę).

Choroba może

też polegać na powstawaniu

zmodyfikowanego białka, niepełniącego prawidłowo
swoich funkcji. Przykładem może być
anemia sierpowata, która polega na powstawaniu
zmutowanej , trudno rozpuszczalnej hemoglobiny
słabo wiążącej tlen , co prowadzi do zmiany kształtu
erytrocytów z dyskowatego na sierpowaty.

Choroby uwarunkowane
genetycznie

Dziedziczenie

jest to zespół procesów,

dzięki którym potomstwo podobne jest do rodziców.
Na skutek mutacji genowych może dochodzić jednak
do pewnych zaburzeń- które powodują choroby
genetyczne. Choroby takie mogą być uwarunkowanie
chromosomalnie (brak określonego chromosomu lud
ich nadmiar). Do takich należą karłowatość czy
pląsawica dorosłych. Związane z płcią to natomiast
hemofilia i daltonizm. Jako cechy recesywne choroby
te ujawniają się głównie u mężczyzn. U kobiet są one
równoważone drugim prawidłowym chromosomem.
Anomalia chromosomu X wywołują często Zespół
Klinefeltera czy Zespół Tunera.

Choroby genetyczne człowieka

1. Choroby wywołane przez mutacje genowe
( punktowe)

Albinizm

- czyli bielactwo to niemożność wytwarzania

melaniny czyli barwnika .Potomek jest chory, gdy otrzyma
dwa allele recesywne – po jednym od każdego rodzica.
Chorujący na albinizm człowiek, jest nadwrażliwy na
światło słoneczne. Skóra takiej osoby jest różowa i cienka
i prześwitują przez nią naczynia krwionośne. Są one
widoczne ponieważ skóra i włosy nie produkują melaniny.

Typowe objawy bielactwa

uogólnionego to:

-rumienie
-nadżerki
-pęcherze
-nadmierne rogowacenia skóry

Melaniny są pozbawione również włosy, dlatego też są
one
-białe lub biało-żółte
-tęczówki oczu są różowe
-źrenice czerwone

Pląsawica Huntingtona-

opisana w XIX wieku przez

Huntingtona. Pląsawica oznacza taniec, który jest
opisem objawów klinicznych choroby. Podobnie jak w
przypadku choroby Alzheimera i Parkinsona jest to
choroba degeneracyjna ośrodkowego układu
nerwowego . Gen odpowiadający za tę chorobę
znajduje się na chromosomie czwartym.

Zmiany nastroju, rozdrażnienia, czy apatie oraz
problemy z pamięcią mogą być pierwszymi
symptomami choroby

Częściej jednak choroba zaczyna się

ruchami

palców, głowy, których nie potrafimy kontrolować. W
ciągu kilkunastu lat trwania choroby pogłębia się ona,
pojawiają się różnego rodzaju zaburzenia w chodzeniu,
połykaniu, trudności z mówieniem. Najczęściej choroba
pojawia się u osób w wieku średnim. Choroba jest
właściwie nieuleczalna i prowadzi do śmierci. Objawy
łagodzi się podając leki rutynowo stosowane w
psychiatrii, w leczeniu depresji ,czy omamów.

Anemia sierpowata

- jest to choroba

spowodowana wadliwą budową białka hemoglobiny. O
chorobie wskazuje spadek liczby krwinek czerwonych i
obniżenie wskaźnika hematokrytowego. Objawami
anemii są bladość skóry, przyspieszenie akcji serca i
oddechów, szybkie męczenie się, senność, stany
podgorączkowe.

Mukowiscydoza

- to najczęstsza choroba

genetyczna wśród ludzi. Podstawowym testem
pozwalającym sprawdzić, czy dziecko choruje na tę
chorobę, jest sprawdzenie słoności potu.
Podwyższony poziom jonów chlorkowych i sodowych
powoduje, że pot jest dużo bardziej słony niż u
zdrowego dziecka. Wartość 60-140 mmol/l sugerują
mukowiscydozę. Dodatkowo zaleca się
przeprowadzenie testów genetycznych.

Do objawów

klinicznych

choroby należą: wytwarzanie przez

organizm chorego nadmiernie lepkiego śluzu we
wszystkich narządach układu oddechowego,
pokarmowego, płciowego, posiadających gruczoły
śluzowe. W efekcie pojawia się przewlekła choroba
oskrzelowo-płucną oraz niewydolność enzymatyczna
trzustki. u chorych pojawia się duszność i uciążliwy
kaszel, pokarmy nie są właściwie trawione w
związku z blokowaniem przewodów trzustkowych. U
niemowląt występuje niedrożność smółkowa jelit
(smółka składa się z resztek połkniętych wód
płodowych, żółci, meszku płodowego, złuszczonych
nabłonków.

Dzieci chore na mukowiscydozę

Mikołaj

Dominika

Wojtek

Bartek

Justyna

Fenyloketonuria-

na obecność tej choroby

uwarunkowanej genetycznie robi się badanie
noworodkom w 3.- 4. dniu życia. W organizmie chorego
dziecka brakuje enzymu przekształcającego aminokwas
fenyloalaninę w tyrozynę. Postępowanie w tej chorobie
polega na utrzymywaniu, właściwie przez całe życie,
odpowiedniej diety i regularnym określaniu stężenia
fenyloalaniny we kwas fenyloalaninę w tyrozynę
.Przeoczenie choroby u noworodków może prowadzić do
poważnych i nieodwracalnych zmian w mózgu.

Alkaptonuria

-gen odpowiedzialny za chorobę

znajduje się na chromosomie trzecim.

Typowymi objawami są

:

-zmiany pigmentacji tkanek nosa, policzków, uszu,

- badanie poziom kwasu homogentyzynowego w
osoczu przekracza 300 µmol trzecim.

2. Mutacje genowe sprzężone z
płcią

Hemofilia

- rodzaj skazy krwotocznej, chorzy

posiadają zmutowany gen odpowiadający za
kodowanie jednego z XIII czynników krzepnięcia
krwi. Choroba przenoszona jest przez kobiety,
bowiem gen odpowiadający za tą chorobę znajduje
się na chromosomie X.
W medycynie wyróżnia się trzy podstawowe
typy hemofilii A, B i C, związane odpowiednio z
niedoborem VIII, IX i XI czynnika krzepnięcia krwi.
Najgroźniejsze dla pacjenta, nie są urazy zewnętrzne
(np. skaleczenie), te, bowiem można jakoś
kontrolować, większy problem stanowią krwotoki
wewnętrzne z narządów oraz krwotoki dostawowe.

Daltonizm

- jest to zaburzenie w

rozróżnianiu barw, prawdziwy daltonizm polegający
na widzeniu wszystkiego w odcieniach szarości
zdarza się stosunkowo rzadko, częściej choroba
dotyczy nie rozróżniania koloru czerwonego i
zielonego. Choroba dziedziczona jest recesywnie na
chromosomie X, podobnie jak hemofilia. Chorują
właściwie tylko chłopców

3. Dotyczące chromosomów płci

Zespół Turnera

– na chorobę tą cierpią tylko kobiety,

spowodowana jest ona posiadaniem w komórkach ciała

jednego chromosomu X zamiast dwóch (monosomia) .Kobiety

posiadają 45 zamiast 46 chromosomów.

Dziewczynki charakteryzują się

upośledzeniem budowy i

czynności gonad, niskim wzrostem, krępą budową ciała,

beczułkowata klatką piersiową i drobnymi wadami w budowie

wewnętrznej i zewnętrznej. Niedobór estrogenów powoduje w

późniejszym wieku osteoporozę. W wyniku braku podjęcia

funkcji gonad nie pojawia się miesiączka, owłosienie łonowe,

nie rosną gruczoły sutkowe.

W leczeniu choroby

stosuje się

hormon wzrostu podawany w okresie przedpokwitaniowym,

suplementy z wapniem i witaminą D na budowę kości.

Dziewczynka z zespołem Turnera

.

Dzieci z zespołem Turnera rozwijają się początkowo prawidłowo i

często sprawiają wrażenie zupełnie zdrowych, dopóki nie stwierdzi

się u nich zbyt wolnego tempa wzrastania

 

                          

 

 

Poduszkowaty obrzęk stóp u dziewczynki z zespołem

Turnera

Zespół Klinefeltera

to grupa chorób rozwijająca się

u mężczyzn.

Rozróżnia się:

Prawdziwy zespół Klinefeltera

Prawdziwy zespół Klinefeltera u większości mężczyzn

o kariotypie 47, XXY, ma podłoże wrodzone. Cechuje

go dodatnia chromatyna płciowa oraz kariotyp z

obecnością dodatkowego chromosomu X.

Rzekomy zespół Klinefeltera

Rzekomy zespół Klinefeltera rozwija się w wyniku

zadziałania czynników uszkadzających jądra

narodzonego już mężczyzny. W zespole tym

stwierdza się ujemną chromatynę.

Fenotypowo, osoby takie to mężczyźni (rozwija się prącie
przy stosunkowo małych jądrach) o kobiecej sylwetce
(szerokie biodra, rozrost sutków- ginekomastia). Mężczyźni
rzadko przechodzą mutację. Charakteryzuje ich słabe
umięśnienie i wysoki wzrost. Z czasem dochodzi do zaniku
gonad męskich i obniżenia płodności oraz spadku
produkcji testosteronu. W efekcie mężczyźni tacy mimo
zdolności do aktywności płciowej nie mogą mieć dzieci.

Osoby takie charakteryzują

się nieznacznym

osłabieniem rozwoju umysłowego. U nieleczonych
chłopców można spodziewać się problemów z rozwojem
mowy, problemów z uczeniem się. W okresie dorosłym
osoby takie mogą również mieć problemy z
dostosowaniem społecznym - stwierdzono u nich
zwiększona częstotliwość występowania zachowań
agresywnych.

Typowa sylwetka z zespołem Klinefeltera

4.Dotyczące autosomów

Zespół Downa

-

jest to trisomia 21. pary chromosomów.

Najczęściej przyczyną choroby jest zapłodnienie komórki jajowej, w
której nie doszło do rozejścia się chromosomów

Objawami

charakterystycznymi u chorych dzieci są:

-szeroko i skośnie ustawione oczy
-małe uszy usytuowane niżej niż normalnie
-duży język
-szeroka potylica
-płaski nos
-zmarszczka nakątna
-polidaktylia (więcej niż 5 palców u stóp)

Dzieci te charakteryzuje również wiotkość mięśni, cierpią one
również na wady serca, słuchu i wzroku. Odznaczają się zwykle
wybitnie suchą skóra. Przede wszystkim jednak, osoby te dotknięte
są upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim lub średnim.

 

Dziecko z zespołem Downa

Chłopiec z zespołem Downa montujący półkę.

Zespół Patau

- spowodowany jest

występowaniem dodatkowego chromosomu w 13.
parze. Liczne wady rozwojowe powodują, że dzieci
obarczone tym zespołem zwykle żyją krótko. Jest to
stosunkowo rzadka mutacja.

Objawami są:

-wady wzroku i odmienna budowa uszu
- rozszczep wargi i podniebienia
- problemy sercowo-naczyniowe
- choroby nerek
- nienormalności w budowie mózgu.
Poza tym dziecko takie cechuje głębokie
upośledzenie umysłowe. Tylko kilka procent dzieci
dożywa 3 lat. Istnieje silny związek wieku matki z
częstotliwością pojawienia się tej choroby

Twarz niemowlęcia płci męskiej dotkniętego chorobą

genetyczną zespołu Patau.

następne

następne

następne

•

•

•

Zespół Edwardsa

- podobnie jak w przypadku

zespołu Patau i zespołu Downa, częstotliwość jego
występowania związana jest z wiekiem matki.
Występuje średnio raz na 30 000 przypadków. Tylko
kilka procent dzieci przeżywa swoje pierwsze
urodziny. Poza niską masą urodzeniową ciała, dzieci
te posiadają liczne wady rozwojowe, nie pozwalające
im normalnie funkcjonować.

Są to wady serca

- nerek, szkieletu
-występuje charakterystyczne napięcie mięśniowe
- skłonność do infekcji.
Statystycznie rodzi się więcej dziewczynek
obarczonych tą chorobą, gdyż płody męskie częściej
podlegają samoistnej aborcji.

 

Wybrane choroby

genetyczne

Fenyloketonuria

Fenyloketonuria (PKU)

–wrodzona,

ukierunkowana genetycznie choroba polegająca na
gromadzeniu się w organizmie i toksycznym
wpływie aminokwasu fenyloalaniny.U podłoża
choroby leży mutacja genu odpowiedzialnego za
aktywność enzymu hydroksylazę
fenyloalaninową(PAH), który bierze udział w
metabolizmie fenyloalaninyksycznym wpływie
aminokwasu fenyloalaniny.

Epidemiologia

Średnia częstość występowania fenyloketonurii

wynosi około 1 na 15000 urodzeń, ale pomiędzy

różnymi populacjami występują różnice.

Etiopatogeneza

Fenyloketonuria jest chorobą genetyczną

spowodowaną mutacją

położonego na chromosomie 12 genu (PAH)

kodującego enzym hydroksylazę fenyloalaninową.

Choroba dziedziczy się

w sposób autosomalny

recesywny-oznacza to ,że dziecko musi odziedziczyć
wadliwy allel od obojga rodziców ,żeby rozwinęła się

choroba , a więc aby się ujawniła dziecko musi być

homozygotą. Heterozygotą są tylko nosicielami.

Mutacja powoduje upośledzenie aktywności enzymatycznej

hydroksylazy fenyloalaninowej , która katalizuje

przekształcenie w organizmie aminokwasu fenyloalaniny w

inny aminokwas tyrozynę. We krwi dziecka chorego na

fenyloketonurię zaczyna gromadzić się fenyloalanina i

produkty jej metabolizmu, przy względnym niedoborze

tyrozyny. Fenyloalanina znajduje się w pokarmach z dużą

zawartością białka m,in. W mięsie, jajkach,

w mleku. Wykrycie choroby w ciągu pierwszych tygodni

życia i rozpoczęcia leczenia może zapewnić dziecku w

miarę normalny rozwój. Na skutek tego po pewnym czasie i

przy braku odpowiedniego leczenia może dojść do

uszkodzenia mózgu.

Noworodek rodzi się pozornie zdrowy : nie
ma żadnych charakterystycznych objawów
mogących sugerować fenyloketonurię. W okresie
wczesnoniemowlęcym u około50% chorych dzieci
stwierdza się niecharakterystyczne zmiany skórne
przypominające zmiany na tle alergicznym. W
pierwszych miesiącach życia pojawia się
charakterystyczny mysi zapach spowodowany
wydalaniem z moczem kwasu o-
hydroksyfenylooctowego.

Pewna ilość fenyloalaniny jest potrzebna dzieciom

do prawidłowego rozwoju, dlatego pewne produkty

są , o określonej niewielkiej dawce tego aminokwasu

, są włączane do diety.

Kobieta będąca w ciąży i chorująca w dzieciństwie

na fenyloketonurię w trakcie ciąży powinna

powrócić do diety , mimo tego, że jej dziecko jest

zdrowe .

O b j a w y

- wzrost fenyloalaniny (PHE) we krwi => uszkodzenie
OUN
- zmiany skórne (o charakterze zmian alergicznych lub
zapalnych)
-skłonność do wymiotów (sugerująca zwężenie odźwiernika,
ale nie powodująca zahamowania przyrostu masy ciała)
- wzmożona pobudliwość, spadek napięcia mięśniowego
- wzmożenie odruchów ścięgnistych
- drgawki (głównie pod postacią napadów zgięciowych)
- zbyt wolne przyrosty obwodu głowy - małogłowe (60-90%
chorych)!
- opóźnienie rozwoju psychoruchowego
- rozcieńczenie barwnika" = jasna karnacja
-"mysi zapach" => obecność kwasu o-
hydroksyfenylooctowego w moczu pacjenta

Brak charakterystycznych objawów
w okresie
noworodkowym i wczesno
niemowlęcym .

Objawy nietypowych postaci PKU

są

konsekwencją złożonych nieprawidłowości
biochemicznych, dotyczących trwałego deficytu
neurotransmiterów:

- spadek napięcia mięśniowego
- drgawki - często farmakooporne
- wczesny zgon

Rozpoznanie

Przy wczesnym rozpoznaniu choroby i

odpowiednim leczeniu można zapobiec wystąpieniu

objawów choroby.

-Test przesiewowy-badanie krwi

Powszechne stosowanie u noworodków w Polsce i wielu

innych krajach , w trzecim dniu po urodzeniu prostego

badanie krwi metodą ilościową( test przesiewowy)

umożliwia wczesne rozpoznanie fenyloketonurii.

Należy pamiętać ,że zwiększone stężenie

fenyloalaniny we krwi może nie pojawić się przed

3 dniem życia oraz że u wcześniaków stwierdza się

występowanie wyników fałszywie dodatnich( ze

względu na niedojrzałość układów enzymatycznych).

Badania przesiewowe

Od wczesnych lat 60. w USA przeprowadza się badania

przesiewowe noworodków w kierunku PKU, które polegają

na pobraniu w pierwszych dniach życia próbek krwi na

specjalne bibułki Krew poddaje się badaniom na

obecność nieprawidłowo dużych stężeń PHE. Noworodki,

u których wynik badania jest nieprawidłowy, kierowane

są na dalsze badania diagnostyczne oraz obejmowane

wszechstronnym leczeniem i opieką.

Pobieranie krwi od dwutygodniowego noworodka do

badania na fenyloketonurię

.

- Test moczowy

Inną metodą stosowaną niekiedy w diagnostyce

fenyloketonurii jest badanie metabolitów

fenyloalaniny w moczu. Test moczowy

z chlorkiem żelaza-FeCl

3

w okresie noworodkowym

ma znaczenie jedynie pomocnicze –kwas

fenylopirogronowy odpowiedzialny za dodatni wynik

pojawia się w moczu w ciągu pierwszych tygodni

życia , co jest uzależnione od wartości fenyloalaniny

we krwi (>15 mg%). Tak więc ujemny wynik testu

moczowego nie wyklucza rozpoznania

fenyloketonurii.

Skuteczność badań przesiewowych

Warunkiem skuteczności przesiewowych badań
noworodków w kierunku PKU jest -niezawodne
funkcjonowanie kilku złożonych, wzajemnie
powiązanych systemów odpowiedzialnych za:
pobieranie próbek krwi; transport i śledzenie losu
próbek; analizę laboratoryjną; zbieranie i analizę
danych; lokalizowanie i kontakt z rodzicami
niemowląt, u których uzyskano nieprawidłowy
wynik; rozpoznawanie choroby; jej leczenie oraz
postępowanie długoterminowe uwzględniające
opiekę psychologiczną, pielęgniarską oraz socjalną;
leczenie żywieniowe oraz poradnictwo genetyczne i
rodzinne

Należy bardzo mocno podkreślić , że
potwierdzające badania diagnostyczne wraz z

ustaleniami postępowania terapeutycznego (dieta)

muszą być wykonane bezzwłocznie po stwierdzeniu

nieprawidłowego wyniku testu przesiewowego.

W praktyce oznacza to natychmiastowe wezwanie i

hospitalizację dziecka z ustaleniem leczenia.

U chorego dziecka najpóźniej w ciągu 2 tygodni od

urodzenia wprowadza się dietę eliminacyjną

niskofenyloalaninową.

Według amerykańskich danych każdy tydzień

opóźnienia w rozpoczęciu leczenia skutkuje obniżeniem

ilorazu inteligencji o jeden punkt.

Podział kliniczny ciężkości fenyloketonurii

w zależności od fenyloalaniny (PAH) we krwi.

-klasyczna fenyloketonuria ( aktywność PAH < 1% )

-łagodna fenyloketonuria ( aktywności PAH 1-3% )

-łagodna hiperfenyloalaninemia ( aktywnośćPAH

3-6%

Fenyloketonuria matczyna

W przypadku obciążonej deficytem hydroksylazy

kobiety ciężarnej , niestosującej podczas ciąży diety

eliminacyjnej , może dojść do uszkodzenia płodu ,

na skutek zwiększonego stężenia fenyloalaniny we

krwi. Dziecko wykazuje opóźnienie rozwoju

umysłowego i motorycznego, często występują też

wady serca i małogłowie.

Leczenie

Wprowadzenie we wczesnym okresie życia diety z

ograniczeniem zawartości PHE znamiennie

zmniejsza stopień niedorozwoju umysłowego

wywołanego przez PKU. Najlepiej, jeżeli leczenie

rozpocznie się w 7.-10. dniu życia.

Najważniejsze zasady diety

1) Zapotrzebowanie na fenyloalaninę jest ustalane
indywidualnie dla każdego dziecka, oprócz wieku i masy
ciała bowiem musi być brany pod uwagę poziom
aminokwasu we krwi.

2)Podstawą diety w fenyloketonurii są preparaty
oparte na hydrolizatach białkowych ubogich w
fenyloalaninę. Dzięki nim możliwe jest pokrycie
zapotrzebowania organizmu na białko. W pierwszych
miesiącach życia dziecka stosowanie diety jest proste. W
jej skład wchodzą tylko gotowe preparaty oraz w
niewielkich ilościach mleko matki (zawiera ono około 3
razy mniej fenyloalaniny niż mleko krowie).

3)Starszym niemowlętom i dzieciom oprócz
gotowych preparatów niskofenyloalaninowych
wprowadza się potrawy z naturalnych produktów
spożywczych z małą zawartością fenyloalaniny.
Ułatwia to pokrycie zapotrzebowania na składniki
odżywcze (często w diecie dzieci chorych na
fenyloketonurię spotyka się niedobory cynku,
selenu, żelaza i wapnia) oraz polepsza
samopoczucie dzięki wprowadzeniu nowych smaków
i unikaniu jednostajności.

4

) Dieta przygotowana dla dziecka musi być ściśle

wyliczona i ułożona przy udziale lekarza i dietetyka.
Preparaty dietetyczne są dostosowane do określonego
wieku i należy je zmieniać wraz ze wzrostem dziecka.
Różnią się one między sobą składem. Niektóre z nich
mogą stanowić jedyne źródło pożywienia, inne natomiast
służą tylko do uzupełnienia stosowanej diety. Preparaty są
dostępne we wszystkich aptekach. Nieco trudniej kupić
produkty o obniżonej zawartości białka, takie jak:
pieczywo niskobiałkowe, mąka niskobiałkowa, skrobia
pszenna i kukurydziana oraz wafle skrobiowe. Produkty te
urozmaicają dietę dziecka.

5) Układając jadłospisy, należy
kontrolować zawartość fenyloalaniny pochodzącej
zarówno z preparatów, jak i produktów tak, aby jej ilość
nie przekraczała dopuszczalnej dziennej podaży
ustalonej indywidualnie dla dziecka. Jednocześnie należy
dbać o to, aby pokryć zapotrzebowanie na energię i
składniki odżywcze.

6) Jeżeli dieta jest ściśle przestrzegana, poziom
fenyloalaniny we krwi nie powinien przekraczać 6
mg/100 ml krwi.

Produkty spożywcze można podzielić na 3

grupy:

1-

Produkty o wysokiej zawartości fenyloalaniny, które nie

powinny być dzieciom w ogóle podawane. Należą do nich przede

wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego o wysokiej

zawartości białka, takie jak: mięso i przetwory mięsne, ryby, jaja,

drób, mleko i przetwory mleczne. Nie powinno się również

podawać nasion roślin strączkowych, orzechów, czekolady i

wyrobów z jej udziałem oraz produktów zbożowych, które nie

zostały wytworzone z mąki niskobiałkowej.

2-Produkty o niewielkiej zawartości fenyloalaniny, dozwolone w

ograniczonych ilościach: warzywa, ziemniaki, owoce, przetwory

owocowe, ryż, produkty zbożowe z mąki o obniżonej zawartości

białka, ryż, margaryna, masło.

-

3- Produkty dozwolone, nie zawierające w swoim składzie fenyloalaniny: oleje,

cukier, miód, wody mineralne.

Leczenie tzw.nietypowych postaci fenyloketonurii wymaga wprowadzenia

preparatów farmakologicznych.

Charakter dziedziczny mają także

choroby umysłowe

Autyzm

Zespół Aspergera

Autyzm wczesnodziecięcy,

autyzm głęboki

-skomplikowany zespół upośledzenia rozwoju, w
którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu.
Jest zaburzeniem rozwojowym, które najczęściej
ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia jako
rezultat zaburzenia neurologicznego, które
oddziałuje na funkcje pracy mózgu. Autyzm i jego
pochodne, jak podaje aktualna statystyka,
występują raz na 150 urodzeń i występuje cztery
razy częściej u chłopców niż dziewczynek .

Dwuwymiarowy model autystycznego spektrum

Najnowsze doniesienia

potwierdzają, że

autyzm jest genetycznym zaburzeniem, a gen
odpowiedzialny za autyzm również jest
odpowiedzialny za powstawanie zaburzeń z grupy
Rozległe Zaburzenia Rozwojowe jak np. Zespół
Aspergera. Nie ma jednak jasnego stanowiska , co
do tego , który gen jest odpowiedzialny za powstanie
zaburzenia. Istnieje prawdopodobieństwo ,że więcej
niż jeden gen powoduje powstanie autyzmu.
Szczególne nieprawidłowości wykryto w obszarze 15
i7 chromosomu.

Delecja(1) , duplikacja (2) i inwersja (3) to aberracje

chromosomowe związane z autyzmem

Przyczyny

Prawdopodobnie, u podłoża wszystkich zaburzeń spektrum

autyzmu leżą defekty neurologiczne o szczegółowo nieznanej

etiologii. Do najczęściej wymienianych, potencjalnych przyczyn ich

powstawania należą:

- genetyczne – uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a

także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11;

Naukowcy odkryli 20-30 genów odpowiedzialne za powstania

autyzmu i wyróżniają geny odpowiedzialne za powstanie wczesnej

i późnej odmiany autyzmu. Geny znajdujące się na chromosomie

11 są odpowiedzialne za powstanie autyzmu u mężczyzn a geny

znajdujące się na chromosomie 4 są odpowiedzialne za powstanie

autyzmu u kobiet .Kobiety posiadają więcej genów odpowiedzialne

za powstanie autyzmu niż mężczyźni

-wiek ojca od 40 i więcej lat
-zaburzenia metaboliczne
-zespół nieszczelnego jelita
-urazy okołoporodowe
-uszkodzenia centralnego układu
nerwowego
-toksoplazmoza (wrodzona)
-dziecięce porażenie mózgowe
-szczepienia w okresie niemowlęcym
-poważne infekcje
- intensywne antybiotykoterapie w okresie
niemowlęcym
-alergie i osłabiona sprawność
immunologiczna
-zatrucie rtęcią i metalami ciężkimi

Objawy

Objawy autyzmu w/g Leo Kannera:

-autystyczna izolacja
-przymus stałości otoczenia
-niezdolność do interakcji społecznych
-stereotypowe, powtarzające się czynności
-zaburzenia mowy (echolalia, odwracanie
zaimków)
-całkowity brak mowy
-łatwość mechanicznego zapamiętywania

Autyzm dziecięcy:

-nie gaworz
- nie wskazuje
- nie wykonuje świadomych gestów po
pierwszym roku życia
-nie mówi ani jednego słowa w wieku
16 miesięcy
-nie składa słów w pary w wieku 2 lat
-nie reaguje na imię
-traci zdolności językowe lub
społeczne

Inne objawy:

-słaby kontakt wzrokowy
-nie potrafi się bawić zabawkami
-nadmiernie porządkuje zabawki lub inne
przedmioty
-jest przywiązane do jednej zabawki lub
przedmiotu
-nie uśmiecha się
-czasem wydaje się upośledzone słuchowo lub w
Zespole Aspergera wyostrzony zmysł słuchu
-urojenia
-omamy

Dzieci chore na autyzm

Dzieci chore na autyzm c.d

Badania przesiewowe

Rodzice zazwyczaj jako pierwsi zauważają

odbiegające od normy zachowania u ich

dzieci. Wprowadzenie leczenia z opóźnieniem

może wpłynąć na jego długoterminowe efekty

i dlatego następujące oznaki powinny zostać

poddane ocenie przez specjalistę bez

zwlekania

-Brak gaworzenia przed 12
miesiącem życia.
-Brak gestykulacji (wskazywanie, machanie na
pożegnanie
-Brak wypowiadania słów przed 16 miesiącem
życia.
-Brak spontanicznego wypowiadania fraz
składających się z dwóch słów przed 24
miesiącem życia.
-Utrata jakichkolwiek umiejętności językowych
i zdolności społecznych w każdym wieku.

Chłopiec z autyzmem i ułożone zabawki przez niego

wzdłuż prostej

Obsesyjne ustawianie przedmiotów jeden na drugim lub

w linii może być objawem autyzmu

Zespół Aspergera

Zaburzenie to obejmuje

przede wszystkim

upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w

akceptowaniu zmian, ograniczoną elastyczność

myślenia przy braku upośledzenia umysłowego oraz

szczególnie pochłaniające, obsesyjne

zainteresowania, natomiast rozwój mowy oraz rozwój

poznawczy przebiega bardziej prawidłowo w

porównaniu do autyzmu dziecięcego.

Głównymi kryteriami

różnicującymi ZA od autyzmu

głębokiego to: brak opóźnienia rozwoju mowy i

innych istotnych jej zaburzeń uniemożliwiających

logiczną komunikację, prawidłowy rozwój poznawczy.

Ludzie z tym zaburzeniem przypominają osoby z

autyzmem dziecięcym pod tym względem, że od

wczesnego dzieciństwa występuje u nich ten sam

rodzaj upośledzeń (jednak w dużo łagodniejszej

postaci). W stosunku do głębokiego autyzmu

wyróżniają się o wiele bardziej prawidłowym

rozwojem mowy i lepszą adaptacją społeczną

Pismo dziecka z zespołem Aspergera

Jest to obecnie

farmakologicznie nieuleczalne

zaburzenie rozwojowe trwające przez okres całego

życia, od okresu niemowlęcego (wg niektórych nawet

prenatalnego) do późnej dorosłości; brak jest danych

na temat objawów i specyficznych problemów w

wieku podeszłym.

Ze względu na niewielkie nasilenie zaburzeń, Zespół

Aspergera rzadko bywa diagnozowany przed pójściem

dziecka do szkoły, gdzie najczęściej ujawniają się jego

problemy związane z umiejętnościami
interpersonalnymi i

życiem towarzyskim

Leczenie

W zespole Aspergera objawy pojawiają się od

urodzenia i nasilają się w wieku dojrzewania. Aby

zmniejszyć ich ilość i nasilenie zaleca się dietę bez

glutenu i kazeiny. Dzięki tej diecie można uniknąć

leczenia lekami antydepresyjnymi lub

neuroleptykami W dawkach od 50 mg-do 200 mg.

Najczęściej w wieku dojrzewania rozpoczyna się

leczenie lekami antydepresyjnymi lub

neuroleptykami, przez cały okres jego trwania lub

całe życie. W leczeniu chorych powinna być

zaangażowana cała rodzina i otoczenie, szczególnie

w procesie socjalizacji. Niektórzy chorzy nie

wymagają leczenia farmakologicznego

Osoby z zespołem Aspergera często wykazują

intensywne

zainteresowanie

Dzieci z zespołem Aspergera

Wybrane elementy

poradnictwa genetycznego

Poradnictwo genetyczne

– udzielenie

profesjonalnej porady oraz specjalistyczna pomoc
całej rodzinie osoby z chorobą genetyczną bądź
wrodzoną wadą rozwojową, lub parze planującej
potomstwo. Porada genetyczna udzielana jest
najczęściej rodzicom osoby chorej (tzw. probanta),
ale może być również udzielona wszystkim
zainteresowanym członkom rodziny (rodzeństwu,
kuzynostwu, dzieciom, wnukom itp.)

Istotą poradnictwa genetycznego jest

ustalenie

bądź wykluczenie rozpoznania choroby dziedzicznej,
określenie matematycznego prawdopodobieństwa
wystąpienia choroby dziedzicznej, poinformowanie
zainteresowanej rodziny probanta o mechanizmie
dziedziczenia się choroby oraz o sposobach jej
leczenia i profilaktyki.

Porada genetyczna powinna

w sposób

przejrzysty dla zainteresowanych wyjaśniać
mechanizm dziedziczenia oraz profilaktykę i leczenie
choroby dziedzicznej, a nie obwiniać któregoś z
rodziców. Powinna być udzielana w zrozumieniu dla
światopoglądu i wyznania rodziców. Zawsze powinna
zawierać element wsparcia psychologicznego. Decyzję
o posiadaniu potomstwa zawsze pozostawia się

Przyczyny dla których zgłaszają sie

pacjenci o poradę
genetyczną

:

- częste poronienia samoistne.
-zaawansowany wiek matki (czyli ukończone 35
lat).
-urodzenie dziecka z chorobą genetyczna bądź
wrodzoną wadą rozwojową.
-występowanie w rodzinie chorób genetycznych
bądź wrodzonych wad rozwojowych.
-pokrewieństwo rodziców.

1.Cele i zadania poradnictwa
genetycznego

.

- jest formą specjalistycznej pomocy , której celem jest udzielenie

informacji i porady osobom konsultowanym i członkom ich rodzin, u
których istnieje podwyższone ryzyko wystąpienia choroby uwarunkowanej
genetycznie.

Zadaniem lekarza poradni genetycznej

jest wyjaśnienie osobom

konsultowanym lub rodzicom następujących problemów:

-czy dana choroba lub wrodzona wada rozwojowa jest ukierunkowana
genetycznie
- dostarczenie informacji medycznej na temat rozpoznanej choroby
genetycznej
-oszacowanie ryzyka wystąpienia choroby genetycznej u innych
członków rodziny
-czy istnieje podwyższone ryzyko urodzenia dziecka z chorobą
genetyczną lub wadami rozwojowymi
-czy istnieje możliwość zmniejszenia tego ryzyka lub złagodzenia

skutków

wywołanych zmianami genetycznymi

W ramach poradnictwa genetycznego par
małżeńskich należy przedyskutować problemy
dotyczące możliwości posiadania i planowania
potomstwa jak również ustalić, czy nie występują
okoliczności , w których należy poinformować o
możliwości przeprowadzenie przedurodzeniowej
(prenatalnej) diagnostyki w planowanej ciąży.

Decyzja o poddaniu się badaniu prenatalnemu
w czasie ciąży należy do rodziny , a nie do lekarza.

Niezwykle istotny jest również sposób

informowania rodziców o urodzeniu się dziecka z
wadami rozwojowymi. Optymalny sposób
informowania powinien obejmować następujące
zasady

-informacja powinna być przekazywana
jednocześnie obojgu rodzicom
-po potwierdzeniu rozpoznania
-zawsze przez odpowiednio wyszkolonego lekarza, a
najlepiej jeszcze przed wypisaniem dziecka ze szpitala
- w miejscu i okolicznościach zapewniających pełną
prywatność i dostateczną ilość czasu na
przeprowadzenie rozmowy
-w sposób dostosowany indywidualnie do każdego
przypadku

Poradnictwo ma również istotne znaczenie w
nowotworach dziedzicznych. Wykazano , że 5-10%
wszystkich nowotworów( rak sutka i jajnika, jelita
grubego)uwarunkowanych jest predyspozycjami
genetycznymi wykazującymi rodowodowe cechy
dziedziczenia autosomalnego dominującego.

Zadaniem poradnictwa genetycznego w
nowotworach jest:

- badanie rodzin z zespołami wysokiej predyspozycji do
wystąpienia nowotworów
- potwierdzenie lub wykluczenie istnienia predyspozycji
do wystąpienia nowotworu
-ukierunkowanie postępowania profilaktyczno-leczniczego
u członków rodzin z wysokim ryzykiem nowotworu
-udzielenie konsultowanym podstawowych informacji

o

genetyce nowotworów

2. Etapy postępowania w poradnictwie
genetycznym

-zebranie wywiadu
-konstrukcja i analiza rodowodu
-badanie fizykalne
-badania diagnostyczne
-ustalenie rozpoznania choroby
-udzielenie porady genetycznej

3. Rozpoznanie choroby i

udzielenie porady

Ustalenie rozpoznania i toru dziedziczenia choroby
w rodzinie ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego
udzielenia porady genetycznej. Prawidłowo zebrany
wywiad i wykonane badanie fizykalne z reguły nie
wystarczają na ostateczne rozpoznanie choroby , a
jedynie nasuwają podejrzenie występowania choroby
lub zespołu uwarunkowanego genetycznie.

Zatem do postawienia ostatecznej diagnozy
niezbędne jest wykonanie specjalistycznych badań
takich jak: badań cytogenetycznych , w tym określenie
kariotypu, analizy DNA , czy też ukierunkowanych
badań biochemicznych i enzymatycznych.

4. Diagnostyka
prenatalna

Diagnostyka prenatalna ( przedurodzeniowa)
płodu obejmuje działania zmierzające do oceny
prawidłowości rozwoju anatomicznego i
fizjologicznego płodu, w tym wykrywania wad
rozwojowych i chorób genetycznie uwarunkowanych.

Diagnostyka prenatalna ma szczególne
znaczenie w chorobach uwarunkowanych
genetycznie , gdyż występuje podwyższone ryzyko
przekazania przez rodziców choroby potomstwu.

Techniki badań prenatalnych

Do technik inwazyjnych należą:

-biopsja kosmówki
-amniopunkcja
-kordocenteza
-fetoskopia

Z technik nieinwazyjnych
znaczenie ma :

-ultrasonografia (USG)
-badanie dopplerowskie ( stosowane do oceny
przepływu krwi w sercu płodu oraz układzie krążenia
pępowinowego i łożyskowego

Uzyskane za pomocą technik inwazyjnych
bioptaty kosmówki , aspiraty płynu
owodniowego i krew pępowinowa służą do
wykonania badań cytogenetycznych , w tym
oznaczenie kariotypu
izolacji i analizy DNA oraz badań
biochemicznych.

Biopsja kosmówki

-jest metodą diagnostyki prenatalnej stosowaną w I
trymestrze ciąży, zwykle w 9-12 tygodniu. Biopsji
dokonuje się na drodze przezbrzusznej lub
przeszyjkowej pod kontrolą USG. Pobrane za pomocą
tej techniki tkanki służą do izolacji i analizy DNA lud
do hodowli krótko-lub długoterminowej , której celem
jest uzyskanie chromosomów. Wynik badania
cytogenetycznego uzyskuje się po 2 tygodniach od
pobrania próbki.

Powikłania po biopsji:

-niewielkie krwawienie
-poronienie samoistne 1%

Amniopunkcja

-wykonuje się w II trymestrze ciąży, zwykle w 16-18
tygodniem i jest to najbardziej rozpowszechniona
inwazyjna metoda diagnostyki prenatalnej. Polega ona
na przezskórnym pobraniu za pomocą cienkiej igły z
mandrynem pod kontrolą USG płynu owodniowego w
objętości 16-20ml- zwykle 1ml płynu na każdy tydzień
wieku ciąży. Pobrany płyn owodniowy i komórki
naskórka płodu poddaje się analizie biochemicznej ,
izolacji i analizie DNA , oznaczeniu markerów płodowych
oraz hodowli komórkowej. Wynik badanie kariotypu
otrzymuje się po 2-4 tygodniach.

Powikłania:

-odpływanie płynu owodniowego
-krótkotrwałe plamienie
-poronienie samoistne 0,5-1%

Kordocenteza

-wykonuje się od 18 tygodnia ciąży.
Polega na przezskórnym nakłuciu igłą pępowiny w
pobliżu łożyska pod kontrolą USG i pobraniu 0,5-1ml
krwi pępowinowej ( płodowej).Pobrana krew służy do
uzyskania chromosomów na drodze hodowli
limfocytów , badań biochemicznych i
hematologicznych. Wynik badania cytogenetycznego
uzyskujemy po 2-3 dobach.

Powikłania:

-krwawienie płodowe z miejsca pobrania krwi
( pępowina) 1-2 min
-krótkotrwała bradykardia płodowa.

Fetoskopia

- jest inwazyjną techniką diagnostyczną, która
przy użyciu fibroendoskopu pozwala na wzrokową
ocenę budowy anatomicznej płodu, przeprowadzenie
biopsji diagnostycznej skóry i wątroby, pobrania krwi
płodu, wykonanie wewnątrzmacicznej terapii płodu
np: transfuzja krwi w chorobie hemolitycznej.
Fetoskopia jest najbardziej użyteczna między
15-21 tygodniem ciąży.

Powikłania

-wyciek płynu owodniowego 4%
-ryzyko utraty ciąży 5%

USG

- odgrywa dużą rolę w diagnostyce wad rozwojowych
płodu. Dotyczy to takich nieprawidłowości , jak
bezmózgowie, wodogłowie , rozszczep kręgosłupa,
wady kończyn, nerek ,serca i dużych naczyń płodu.

I etap badań prenatalnych - badanie USG
genetyczne

Pierwsze badanie USG prenatalne należy

wykonać między 11 a (13 + 6 dni) tygodniem ciąży w
celu oceny
ryzyka występowania u płodu najczęstszych zespołów
genetycznych, zwłaszcza zespołu Downa

I I etap badań
prenatalnych

Drugie badanie USG prenatalne wykonywane
między 18 a 23 tygodniem ciąży umożliwia ocenę
struktury anatomicznej płodu - wykluczenie
występowania wad rozwojowych.

W tym okresie ciąży zalecamy przeprowadzenie
specjalistycznego badania USG serca płodu
(echokardiografia) przez specjalistę kardiologa

.

Aparaty USG

III Etap badań prenatalnych –USG

Trzecie badanie USG prenatalne wykonane

między 28 a 32 tygodniem ciąży w celu oceny

dobrostanu płodu oraz jego szczegółowej

struktury

Dziękuję za uwagę