Ile warte jest środowisko?

Punkt wyjścia:

• Środowisko jest nadmiernie eksploatowane,

ponieważ „nie widzi” go rynek, gdyż wiele
elementów środowiska nie ma żadnej ceny,
np. powietrze, krajobraz, wartości
estetyczne, rekreacyjne itd.

• Środowisko jest za tanie, więc zużywa się je

za mocno

• Gdyby każdy musiał płacić za korzystanie ze

środowiska to by się poważniej zastanowił,
czy rzeczywiście warto je niszczyć

Dlaczego środowisko nie ma ceny?

• z reguły dobra te nie są wytwarzane, a już istnieją,
• niektóre z dóbr ulegają samoodtwarzaniu przez

przyrodę, natomiast przez człowieka mogą być
odtwarzane w ograniczonym zakresie,

• korzystanie z nich zwykle nie odbywa się na

warunkach rynkowych, co oznacza, że nieuiszczenie
uzgodnionej ceny nie uniemożliwia skorzystania,

• większość ma charakter dóbr publicznych (lub

wspólnych), co wiąże się z ogólną dostępnością i
brakiem możliwości wykluczenia kogokolwiek z
korzystania (jeździec na gapę)

Po co jest wycena

•

Żeby zracjonalizować gospodarowanie

•

Żeby wiedzieć, ile powinni płacić, ci którzy
środowisko niszczą,

•

Żeby szukać optymalnych wariantów inwestycji
gospodarczych (takich, które niepotrzebnie
niczego nie niszczą)

•

Często wymaga tego prawo i procedury, np. gdy
składamy wniosek unijny musimy oszacować
korzyści i straty środowiskowe

•

Żeby zminimalizować koszty ochrony środowiska

Jak wyceniać środowisko:

• Trzeba szukać przejawów rynkowej wartości

środowiska, bo skoro cenimy środowisko, to chętniej
płacimy za jego walory i czasem można to odkryć-
metody hedoniczne (rynkowe, pośrednie)

• Można policzyć straty i korzyści środowiskowe, bo

jak coś się straci albo zanieczyści, to trzeba płacić
za usuwanie skutków- metody nierynkowe,
kosztowe)

• Można zapytać, ile konsumenci są skłonni zapłacić

za ochronę środowiska (metody bezpośrednie)

• Można wynegocjować cenę środowiska (rozwiązanie

Pigou)

Uwaga:

• Wycena środowiska zapewne nie ujmuje

całej jego wartości, ale na podstawie wyceny
wiemy chociaż tyle, że środowisko jest warte
nie mniej niż wyceniona kwota

• Wartość użytkowa bezpośrednia: rzeczywista
• Wartość użytkowa pośrednia: związana z

funkcjami środowiskowymi

• Wartość istnienia
• Rynek widzi na ogół tylko wartość

bezpośrednią

Przykład: las

• Wartość użytkowa bezpośrednia: grunt,

drewno, runo leśne, zwierzyna, ewentualna
cena za wstęp do lasu, by korzystać z walorów
rekreacyjnych, zioła i wszystko, co da się
wykorzystać

• Wartość użytkowa pośrednia: stabilizacja

klimatu, stosunków wodnych, ochrona przed
erozją gleb

• Wartość istnienia: istnienie lasu i gatunków w

nim żyjących sama w sobie (tylko dlatego, że
istnieją)

Metody pośrednie:

• Obserwuje się zachowania

konsumentów i zmiany cen na rynku

• Metoda kosztu podróży
• Metoda cen hedonicznych

Metoda kosztu podróży

• Cenę dobra środowiskowego reprezentują w niej wydatki na

koszty podróży podjętej w celu odwiedzenia miejsca
wypoczynku lub turystyki. Ilość wykorzystanego dobra
wyraża częstotliwość odwiedzin. Zmiany w kosztach podróży
i w częstotliwości odwiedzin wykorzystuje się dla krzywych
popytu na usługi rekreacyjno-turystyczne środowiska.

• Założenie: jeśli ludzie cenią walor środowiska, to starają się

dotrzeć do danego miejsca

• Można też policzyć wartość waloru środowiska jako czynnika

rozwoju danego obszaru (bo wydatki na żywność, noclegi,
usługi turystyczne)

• Słabość: nie uwzględnia się wartości waloru dla miejscowych

Metoda cen hedonicznych

• Podstawą jest ocena ujawnionych preferencji, dla której

wykorzystuje się ceny zorientowane rynkowo po to, by
ustalić ceny na niewyceniane dobra i usługi. Przy dużej
liczbie transakcji zawieranych dla identycznych towarów (ale
różniących się cechami związanymi ze środowiskiem),
ujawniane różnice cen występujących w transakcjach
pozwalają w trakcie analizy statystycznej wyliczyć ukrytą
cenę dla środowiskowych cech tych dóbr.

•Przykłady; ceny nieruchomości, ceny dóbr żywnościowych,

wysokość płacy dla pracy wykonywanej w warunkach
szkodliwości dla zdrowia

•Założenie: jeśli ludziom zależy na ochronie środowiska to

rośnie liczba ludzi poszukujących działek z dala od wysypisk,
linii wysokiego napięcia, kupują żywność bezpieczną, żądają
wyższej płacy jeśli muszą znosić uciążliwość dla zdrowia

Metody bezpośrednie

• Deklarowane preferencje (wybór

warunkowy) w dwóch odmianach

Deklarowane preferencje:

Oparte o analizę (na podstawie bezpośrednich pytań) :
WTP( Willingness to Pay)kwota, która skłonna byłaby wydać

jednostka w celu otrzymania danego dobra w taki sposób,
że zachowałaby ona taki sam poziom dobrobytu, jak w
sytuacji, gdyby miała pieniądze zamiast dobra

WTA ( Willingness to Accept) – kwota, która trzeba by zapłacić

jednostce za odstąpienie dobra, tak aby jednostka
zachowała taki sam poziom dobrobytu, jak w sytuacji,
gdyby zatrzymała dobro i nie otrzymała pieniędzy

Przeprowadza się badania ankietowe
Zaleta: sposób prosty i tani
Słabość: często deklarowane preferencje odbiegają od

rzeczywistych i realnej wartości środowiska

Metody kosztowe:

• nie pozwalają mierzyć bezpośrednio przejawianych

preferencji

• podstawą są nakłady pieniężne związane z

degradacją, odnowieniem lub odtworzeniem dóbr
środowiskowych.

• w metodach tych szuka się zależności między zmianą

jakości środowiska (zanieczyszczeniem) a
niepieniężnym efektem środowiskowym (np.
pogorszeniem zdrowia ludzi). Na tej podstawie
określa się wartość zmiany stanu środowiska, stosując
ceny rynkowe dla efektów niepieniężnych (np. koszty
leczenia osób narażonych na zanieczyszczenia).

Metody kosztowe

• metoda substytucyjna: ile kosztuje substytut

utraconego elementu

• metoda kosztów bezpośrednich: dokładne policzenie

strat środowiskowych

• metoda wskaźnikowa: uśredniona wartość strat dla

danego zanieczyszczenia

• metoda kosztów utraconych korzyści (możliwości): ile

kosztuje nas to, że nie mogliśmy korzystać z danego
zasobu i na nim zarabiać

• metoda kompensacyjna: ile kosztuje kompensacja strat
• metoda odtworzeniowa: ile kosztuje odtworzenie

zniszczonego elementu środowiska.

Wycena w praktyce: system opłat

ekologicznych

Ogólna klasyfikacja opłat

• Opłaty za gospodarcze korzystanie ze

środowiska

• Opłaty za wydalanie zanieczyszczeń;
• Opłaty usługowe;
• Opłaty administracyjne;
• Opłaty produktowe i depozytowe;
• Inne opłaty

16

Opłaty za gospodarcze korzystanie

ze środowiska

(1)

• opłaty za pobór wody

na cele gospodarcze:

– Wody powierzchniowe na potrzeby gospodarki (w

2010r. – na potrzeby produkcji 0,049 zł/m

3

, dla

zaopatrzenia ludności 0,035 zł/m

3

); współczynniki

korekcyjne od2,8 do 0,6,

– Wody podziemne (w 2010 r. Stawka podstawowa

wynosiła 0,99 zł/m

3

), dla zaopatrzenia ludności (0,058

zł/m

3

) i na potrzeby produkcji żywności lub leków

(0,084 zł/m

3

); wspólczynniki korekcyjne od 2,0 do 0,3;

• opłaty koncesyjne i eksploatacyjne

, związane z

poszukiwaniem i wydobywaniem zasobów
mineralnych,

–

W 2009 roku opłaty za poszukiwanie ropy naftowej i

gazu wynosiły 105,81 zł/km

2

, kopalin skalnych –

1058,08 zł/km

2

, węgla kamiennego, wód leczniczych i

solanki – 529,05 zł/km

2

oraz węgla brunatnego i wód

termalnych – 211,62 zł/km

2

.

17

Opłaty za gospodarcze korzystanie

ze środowiska

(2)

• opłaty za wyłączenie gruntów

z produkcji rolnej

lub leśnej,

– należność

– jest to jednorazowa opłata z tytuły

trwałego wyłączenia gruntów z produkcji rolnej lub
leśnej;

– opłata roczna

– z tytułu użytkowania gruntów

wyłączonych z produkcji rolnej lub leśnej (10
należności rocznie przez 10 lat)

– Należność pobierana

jest w wysokości odpowiadającej

wartości określonej ilości ton ziarna żyta:

• grunty orne i sady na glebach pochodzenia mineralnego – 350

Mg żyta,

• grunty orne i sady na glebach pochodzenia organicznego –

450-750,

• łąki i pastwiska trwałe na glebach organicznych – 500-750,
• łąki i pastwiska na glebach mineralnych – 150-300 Mg ziarna

żyta, w zależności od klasy gruntów.

18

Opłaty za gospodarcze korzystanie

ze środowiska

(3)

• Opłaty za wycinanie drzew:

– są uzależnione

od gatunku drzewa

(wyodrębniono 4 grupy)

i jego grubości

,

wyrażonej w centymetrach obwodu pnia
(wyróżniono 8 grup – najniższa do 25 cm,
najwyższa powyżej 700 cm;

– wycięcie topoli lub olszy (I grupa) o grubości do

25 cm w 2010 roku wymagało opłat w wysokości
12,04 zł, zaś wycięcie cisa lub magnolii (IV
grupa) o grubości 501 cm wymaga opłaty w
wysokości 3004,20 zł. Maksymalna stawka
wynosiła 3894,45 zł.

• Opłaty za wycinanie krzewów

są zależne

tylko od powierzchni. W 2010 roku stawka
ta wynosiła 222,54 zł/m

2

.

19

Opłaty za wydalanie zanieczyszczeń

(1)

Opłaty pobiera się za:

• emisje do powietrza zanieczyszczeń

gazowych i pyłowych,

• odprowadzanie ścieków do wód

powierzchniowych lub do gleby,

• odprowadzanie wód chłodniczych,
• odprowadzanie wód opadowych i

roztopowych,

• umieszczenie odpadów na wysypisku.

20

Opłaty za wydalanie

zanieczyszczeń

(2)

• Są pobierane za wydalanie

67 substancji lotnych

–

gazów i pyłów.

• Podstawą do zróżnicowania jednostkowych stawek

opłat jest toksyczność wydalanych zanieczyszczeń

–

toksyczność SO

2

= 1.

• W 2010 r. kształtowały się one w granicach od 329,06

zł/kg arsenu, azbestu, benzoalfapirenu, niklu i dioksyn,
164,54 zł/kg freonów, niektórych halonów, kadmu, rtęci
lub polichlorowanych bifenyli do 0,46 zł/kg dwutlenku
siarki i 0,25 zł/Mg dwutlenku węgla.

• Jednostkowe stawki opłat za gazy wprowadzane do

powietrza przy

przeładunku benzyn silnikowych

zależą

od rodzaju operacji technicznej i ilości przeładowanego
paliwa. W 2010 roku opłata ta wynosiła przykładowo za
napełnianie zbiorników z dachem stałym 5,14 zł/Mg,
zbiorników podziemnych – 2,73 zł/Mg, cystern
samochodowych 1,48 zł/Mg.

21

Opłaty za wydalanie

zanieczyszczeń

(3)

• Stawki opłat

za gazy i pyły wprowadzane do powietrza z

silników spalinowych zależą od rodzaju pojazdu i stopnia
spełnienia przez silnik europejskich norm emisji (nie
spełniające norm - zarejestrowane po raz pierwszy do dnia
31.12.1992 r., spełniające normę Euro 1 – zarejestrowane
od 01.01.1996 r., normę Euro 2 – od 01.01.1997 r. do
31.12.200 r., normę Euro 3 - - od 01.01.2001 r. do
31.12.2005 r. oraz normę Euro 4 – zarejestrowane po
01.01.2006 r. i silniki z dokumentem potwierdzającym
spełnienie wymagań normy Euro 5) oraz rodzaju paliwa

• W 2010r. jednostkowa stawka

za gazy i pyły wprowadzone

do powietrza przez silniki nie spełniające norm Euro w
samochodach o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 Mg
wynosiła 61,44 zł/Mg benzyny, oraz przez silnik z
dokumentem potwierdzającym spełnienie norm Euro 5
wynosi 6,12 zł/Mg benzyny.

22

Opłaty za wydalanie

zanieczyszczeń

(4)

• Opłaty za zanieczyszczenia odprowadzane

w ściekach

do wód powierzchniowych i do

ziemi są uzależnione od rodzaju i stężenia
zanieczyszczeń oraz miejsca powstawania
ścieków.

• Zanieczyszczenie są charakteryzowane za

pomocą

sześciu wskaźników:

– pięciodobowe, biochemiczne zapotrzebowanie na tlen

(BZT

5

),

– chemiczne zapotrzebowanie na tlen (ChZT),
– zawiesiny ogólnej,
– sumy chlorków i siarczanów,
– fenoli lotnych,
– metali ciężkich i toksycznych związków organicznych.

23

Opłaty za wydalanie

zanieczyszczeń

(5)

• W 2010 roku podstawowa stawka

wynosiła

3,69 zł za 1 kg BZT

5

i 1,47 zł za 1 kg ChZT,

0,45 zł/kg zawiesiny, za fenole lotne – 39,30
zł/kg, metale ciężkie i niebezpieczne
substancje organiczne – 107,49 zł/kg.

• Współczynniki różnicujące

i tak dla

bytowych wysokość stawki wynosi 0,3 dla
BZT

5

i 0,4 dla ChZT, dla ścieków

komunalnych odpowiednio 0,4 i 0,5 oraz dla
ścieków pozostałych 0,5 stawki
podstawowej dla BZT

5

i 0,7 dla ChZT.

24

Opłaty za wydalanie

zanieczyszczeń

(6)

• Opłaty za odprowadzanie wód chłodniczych

są

uzależnione od temperatury odprowadzanej wody: o
temperaturze do 26

o

C nie pobiera się opłat, za wodę o

temperaturze 26-31

o

C stawka jednostkowa w 2010 roku

wynosiła 0,58 zł za 1 dam

3

(1000 m

3

), 32-34

o

C – 1,18

zł/dam

3

oraz o temperaturze powyżej 35

o

C – 3,65

zł/dam

3

.

• Opłaty za odprowadzanie wód opadowych i roztopowych

są naliczane w wymiarze rocznym, a jednostkowa
stawka jest zróżnicowana w zależności od rodzaju
powierzchni. Ustalono pięć rodzajów takich powierzchni:

– tereny przemysłowe, składowe i bazy transportowe (w 2010 r. opłata

roczna wynosiła 0,25 zł/m

2

powierzchni),

– powierzchnie portów i lotnisk (0,060 zł/m

2

),

– powierzchnię dróg i parkingów o nawierzchni szczelnej położonych na

terenach przemysłowych 0,049 zł/m

2

,

– powierzchnię dróg i parkingów o nawierzchni nieszczelnej (0,074 zł/m

2

),

25

Opłaty za wydalanie

zanieczyszczeń

(7)

• Opłaty za składowanie odpadów

(umieszczanie

odpadów na składowisku) są uiszczane
jednorazowo. Wysokości jednostkowych stawek
zależy od rodzaju składowanych odpadów.

• Wyróżniono 1054 rodzaje odpadów

podzielonych na 20 grup , a każda z nich na
podgrupy i rodzaje w zależności od stopnia ich
wpływu na środowisko.

• W 2010 roku stosowano 22 stawki

, w tym:

– niesegregowane odpady komunalne, odpadowa masa roślinna,

odpady z drewna – 104,20 zł/Mg,

– żużle i popioły paleniskowe 21,4 zł/Mg,
– odpady z tworzyw sztucznych – 28,00 zł/Mg
– , baterie i akumulatory ołowiowe – 194,08 zł/Mg,
– urządzenia zawierające freony – 202,93 zł/Mg.

26

Opłaty produktowe i

depozytowe

(1)

W Polsce stosuje się

następujące opłaty:

• opłaty produktowe za niezrealizowanie

obowiązku odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych;

• opłaty produktowe za sprzęt elektryczny i

elektroniczny;

• opłaty za substancje kontrolowane;

• opłaty za brak sieci zbierania pojazdów;

• opłata zastępcza za nie wykupienie

wymaganej ilości energii odnawialnej;

• opłata depozytowa.

27

Opłaty produktowe i

depozytowe

(2)

Opłaty produktowe za niezrealizowanie

obowiązku odzysku i recyklingu odpadów
opakowaniowych i niektórych produktów

dotyczą następujących produktów
wycofanych z użycia:

• opakowań z tworzyw sztucznych, szklanych,

aluminiowych, stalowych, z papieru, tektury i
drewna (nie pobiera się opłaty za
opakowania wielowarstwowe);

• akumulatorów;

• baterii i ogniw galwanicznych oraz ich części;

• olejów smarowych;

• opon.

28

Opłaty usługowe i

administracyjne

• Opłaty usługowe

są należnościami umownymi

za wykonanie określonej, stałej usługi
związanej z relacją danego podmiotu ze
środowiskiem. Są to:

– Opłata usługowa za dostawę wody;
– Opłata usługowa za odprowadzanie i

oczyszczanie ścieków;

– Opłaty usługowe za wywóz nieczystości

stałych i płynnych.

• Opłaty administracyjne

są związane z

prowadzeniem różnych czynności
administracyjnych dotyczących problemów
ochrony środowiska:

– Opłata za udostępnianie danych z katastru

wodnego (max 1000zł)

– Opłata za udostępnianie informacji o

środowisku.

29

Inne opłaty

•

Są to nadzwyczajne konsekwencje

finansowe za nieprzestrzeganie przepisów
prawa

ochrony środowiska. Zalicza się do

nich:

– podwyższone opłaty

ekologiczne;

– dodatkowe opłaty ekologiczne;

• Podwyższone opłaty ekologiczne

nalicza się

podmiotom, które bez koniecznych
uprawnień wprowadzają zanieczyszczeń do
środowiska lub wyłączają z produkcji
grunty rolne i leśne. Opłata wynosi 500%
opłaty podstawowej.

30

• Opłaty dodatkowe

są wymierzane

podmiotom, które nie dokonały należnej
opłaty produktowej we właściwej
wysokości lub w wymaganym terminie;

• Opłaty dodatkowe pobiera się w

wysokości połowy należnej podstawowej
opłaty produktowej

• Opłaty dodatkowe

nalicza się za:

– niezrealizowanie wymaganego poziomu odzysku/recyklingu

odpadów opakowaniowych,

– brak sieci zbierania pojazdów,
– substancje kontrolowane zubożające warstwę ozonową,
– baterie i akumulatory, oleje smarowe oraz opony,
– zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny.

31

Uwaga:

• Efektem wyceny środowiska może

być również narzucenie obowiązku
instalacji związanej z ochroną
środowiska

• Jest nim także ustalenie wysokości

odszkodowania za straty ekologiczne

Temat następnego wykładu

• „Dlaczego polityka ekologiczna jest

potrzebna i jak ją prowadzić?”