Układ okresowy

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

1
8

H

He

Li

Na

Be

B

C

N

O

F

Ne

Mg

Al

Legenda:

Niemetale

Półmetale

Metale

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc Ti

V

Cr Mn Fe Co Ni

Cu Zn

Ga

Ge As

Se Br

Kr

Rb Sr

Y

Zr Nb

Mo Tc

Ru Rh Pd

Ag Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs Ba

*

Hf Ta

W Re

Os Ir

Pt

Au Hg

Tl

Pb Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

** Rf Db

Sg Bh

Hs Mt Uun Uuu Uub

1

2

3

4

5

6

7

La Ce

Pr Nd Pm Sm Eu

Gd Tb

Dy Ho Er

Tm Yb Lu

Ac Th

Pa U

Np

Pu Am Cm Bk

Cf Es Fm Md No Lr

Strona główna

*Lantanowce

**Aktynowce

Astat

Astat

85

At - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 17; niestabilny półmetal, otrzymywany jest

przez bombardowanie tarcz bizmutowych cząstkami α o wysokiej energii (po raz pierwszy
dokonali tego 1940 D.R. Corson, K.R. McKenzie i E.G. Segré):

209

Bi +

42

He ŕ

212

At + 210 n

Astat jest łatwo lotny, rozpuszcza się w niektórych substancjach organicznych. Znanych
jest 29 izotopów astatu, najdłużej życiowy

210

At ma okres półrozpadu T

1/2

= 8,3 godz. W

związkach chemicznych astat przyjmuje stopnie utlenienia: -1, +1, +5. Występuje w
roztworach w postaci jonów At

-

lub AtO

-

, AtO

3-

.

rok odkrycia 1940
liczba atomowa 85
masa atomowa (209,987)
elektroujemność (2,2)
wartościowość 1, 3, 5, 7
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera + atmosfera + hydrosfera) 10

-24

%

temperatura topnienia (

o

C)

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm)

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 29(0)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Xe] 4f

14

5d

10

6s

2

6p

5

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

6

4d

10

5s

2

5p

6

4f

14

5d

10

6s

2

6p

5

Układ okresowy

Radon

Radon

86

Rn - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 18 (helowców); radioaktywny gaz,

najcięższy z gazów szlachetnych, powstaje w wyniku rozpadu radu. Występuje w 
źródłach mineralnych ( 2·10

-10

procentu masowego). Radon tworzy 30 izotopów,

wszystkie są promieniotwórcze. Jest bezbarwnym, bezwonnym gazem o gęstości 9,7
g/dm

3

i temperaturze topnienia -110°C. Najdłużej życiowy izotop

222

Rn ma okres

półrozpadu T

1/2

=3,8 dnia. Stosowany w leczniczych kąpielach i inhalacjach.

rok odkrycia 1901
liczba atomowa 86
masa atomowa (222,018)
elektroujemność -
wartościowość 2
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 6

.

10

-16

%

temperatura topnienia (

o

C) -71

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -62

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 30(0)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Xe] 4f

14

5d

10

6s

2

6p

6

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

6

4d

10

5s

2

5p

6

4f

14

5d

10

6s

2

6p

6

Układ okresowy

Wodór

Wodór

1

H- pierwiastek chem. z bloku s, silnie wybuchowy, bezwonny, najlżejszy

gaz; występuje głównie w przestrzeni kosmicznej, z tlenem i powietrzem tworzy
tzw. mieszaninę piorunującą; otrzymywanie głównie przez rozkład wody (np.
elektrolitycznie); szeroko stosowany w przemyśle chemicznym, np. do syntezy
amoniaku oraz jako paliwo rakietowe i w przemyśle spożywczym do utwardzania
tłuszczów.

rok odkrycia 1766
liczba atomowa 1
masa atomowa 1,00794
elektroujemność 2,1
wartościowość 1
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,00023%
temperatura topnienia (

o

C) -259,32

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -252,88

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 3(2)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
1s

1

Układ okresowy

Azot

Azot

7

N - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 15, bezwonny, niepalny gaz, słabo

rozpuszczalny w wodzie, bierny chemicznie, główny składnik powietrza (78% obj.),
stosowany głównie do produkcji amoniaku i nawozów azotowych oraz do
napełniania żarówek i termometrów. Związki azotu (np. białka) są niezbędne do
życia. Sole kwasu azotowego (V)(HNO

3

) - azotany mają silne właściwości utleniające;

stosowane jako nawozy mineralne, materiały wybuchowe i w lecznictwie.

Azot

otrzymuje się przez destylację frakcjonowaną ciekłego powietrza oraz spalanie
metanu w powietrzu (dla celów technicznych) albo rozkład azotynu amonu bądź
azydku sodu (dla celów laboratoryjnych). Pod wpływem promieniowania
kosmicznego z izotopu azotu

14

N powstaje promieniotwórczy izotop węgla,

wykorzystywany w metodzie datowania

14

C.

rok odkrycia 1772 (Ernest Rutherford)
liczba atomowa 7
masa atomowa 14,00674
elektroujemność 3,0
wartościowość -3, -2, +2, +3, +5
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,0019%
temperatura topnienia (

o

C) -210

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -195,8

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 12(2)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[He] 2s

2

2p

3

1s

2

2s

2

2p

3

Układ okresowy

Tlen

Tlen

8

O - pierwiastek z bloku p, grupy 16; bardzo aktywny gaz, słabo rozpuszczalny w

wodzie; w stanie wolnym znajduje się w powietrzu (ok. 23% wag.), najpospolitszy
pierwiastek na Ziemi; niezbędny do oddychania i spalania. Otrzymywany głównie
przez destylację frakcjonującą ciekłego powietrza. Odkryty w 1774 r. przez Josepha
Priestley'a, który stwierdził, że zwiększona masa metali podczas ogrzewania
(utleniania) nie pochodzi od tajemniczych cząstek wydobywających się z ognia,
przenikających przez szkło i pochłanianych przez metal - jak dotychczas twierdzono -
lecz od jednego ze składników powietrza, tlenu.

rok odkrycia 1774 (Joseph Priestley)
liczba atomowa 8
masa atomowa 15,9994
elektroujemność 3,5
wartościowość -2
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera)
temperatura topnienia (

o

C) -218,78

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -182,96

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 10(3)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[He] 2s

2

2p

4

1s

2

2s+ 2p

Układ okresowy

Fluor

Fluor

9

F - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 17; zielonożółty gaz, o drażniącym

zapachu, silnie trujący; najaktywniejszy pierwiastek chemiczny - łączy się z
większością innych. Kwas fluorowowodorowy trawi nawet szkło. W przyrodzie fluor
występuje wyłącznie w stanie związanym w minerałach: fluorycie CaF

2

, kriolicie

Na

3

AlF

6

, apatycie 3Ca

3

(PO

4

)

2

·CaF

2

. Do ważniejszych związków fluoru należą także

fluorogliniany (sole kwasu fluoroglinowego H

2

3[AlF

6

]) i fluorokrzemiany (sole kwasu

fluorokrzemowego H

2

[SiF

2

]). Fluor łatwo wchodzi w reakcje fluorowania węglowodorów

nasyconych. Poza samym fluorem dogodnymi środkami fluorującymi są fluorki
nieorganiczne np. CoF

3

, Hg

2

F

2

, SbF

3

. Do otrzymywania fluorków arylów wykorzystywany

jest kwas tetrafluoroborowy HBF

4

.

rok odkrycia 1886
liczba atomowa 9
masa atomowa 18,998403
elektroujemność 4,0
wartościowość -1
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,054%
temperatura topnienia (

o

C) -218,6

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -188,1

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 9(1)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[He] 2s

2

2p

5

1s

2

2s

2

2p

5

Układ okresowy

Neon

Neon

10

Ne - pierwiastek chemiczny z bloku p, grupy 18; (z gr. - nowy) bezwonny gaz

szlachetny. Ze względu na b. niską aktywność chemiczną (cecha wszystkich gazów
szlachetnych); cząsteczki neonu - jednoatomowe. Zawartość neonu w powietrzu
atmosferycznym wynosi 0,001818% objętościowych (czyli 18,18 ppm [parts per
milion]). Neon znajduje zastosowanie do napełniania lamp jarzeniowych (tzw.
neonów) o żywym, czerwonym świetle, lamp przeciwmgielnych oraz małych lampek
kontrolnych (tzw. neonówek).

rok odkrycia 1898
liczba atomowa 10
masa atomowa 20,1797
elektroujemność -
wartościowość -
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 5

.

10

-7

%

temperatura topnienia (

o

C) -248,58

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -246,05

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 10(3)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[He] 2s

2

2p

6

1s

2

2s

2

2p

6

Układ okresowy

Fosfor

Fosfor

15

P - (fosforos - gr. niosący światło) pierwiastek chem. z bloku p, grupy 15;

niemetal występujący w kilku odmianach alotropowych, z czego najważniejsze to:

 

   

 

Fosfor biały jest miękką, żółtawą (od domieszek) masą, odznaczającą się nieprzyjemnym
czosnkowym zapachem; praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie, natomiast jest dobrze
rozpuszczalny w wielu innych rozpuszczalnikach, jak na przykład w dwusiarczku węgla (CS

2

),

terpentynie, eterze itp. Przechowywany pod wodą, gdyż w powietrzu łatwo się utlenia, obserwujemy
przy tym przemianę energii chemicznej w promienistą (chemiluminescencja). Dzięki temu biały
fosfor utleniając się świeci w ciemności i stąd pochodzi jego nazwa. Fosfor biały jest substancją tak
aktywną, że ogrzany do temperatury ok. 50

o

C, lub potarty jakimkolwiek przedmiotem zapala się i

płonie białożółtym płomieniem. Może również zapalać się samorzutnie, gdyż podczas powolnego
utleniania jest wydzielana dostateczna ilość ciepła.

 

   

 

Fosfor czerwony jest proszkiem o barwie ciemnoczerwonej. Nie rozpuszcza się w wodzie i innych
rozpuszczalnikach, wskutek czego nie ma właściwości trujących. Nie jest tak aktywny jak fosfor
biały, nie świeci, nie utlenia się w zwykłych warunkach, zapala się dopiero po ogrzaniu powyżej 400

o

C.

 

   

 

Fosfor czarny – przypominający grafit, dobry przewodnik elektryczności i ciepła

rok odkrycia 1669 (H. Brandt)
liczba atomowa 15
masa atomowa 28,0855
elektroujemność 2,1
wartościowość +3 +5
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,11%
temperatura topnienia (

o

C): fosfor biały: 44 fosfor czerwony: sublimuje w 416

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) fosfor biały: 280

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 17(1)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Ne] 3s

2

3p

3

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

3

Układ okresowy

Siarka

Siarka

16

S - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 16; aktywny niemetal, tworzy kilka odmian

alotropowych, z czego najbardziej znana to żółte kryształy. Złoża siarki rodzimej w Polsce zaliczają się
do największych na świecie. Służy m.in. do produkcji kwasu siarkowego, zapałek, środków leczniczych,
do wulkanizacji kauczuku. Kwasy siarkowe:
· H

2

SO

4

- kwas siarkowy (VI)

SO

3

+ H

2

O ŕ H2SO4

· H

2

SO

3

- kwas siarkowy (IV) (dawniej - kwas siarkawy)

SO

2

+ H

2

O ŕ H2SO3

· H

2

S

2

O

3

- kwas tiosiarkowy (theion - gr. siarka)

H

2

SO

3

+ S ŕ H

2

S

2

O

3

(w rzeczywistości kwas tiosiarkowy nie istnieje w stanie wolnym, a w roztworze wodnym wkrótce
rozpada się na wodę, siarkę i dwutlenek siarki, która powoduje zmętnienie wody:
H

2

S

2

O

3

ŕ H

2

O + SO

2

+ S )

rok odkrycia starożytność
liczba atomowa 16
masa atomowa 32,066
elektroujemność 2,5
wartościowość 2, 4, 6
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,04%
temperatura topnienia (

o

C) 119,6

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) 444,6

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 15(4)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Ne] 3s

2

3p

4

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

4

Układ okresowy

Chlor

Chlor

17

Cl - pierwiastek chemiczny z bloku p, grupy 17; niemetal, zielonożółty gaz o

drażniącym zapachu, trujący, b. aktywny chem., rozpuszczony w wodzie tworzy tzw.
wodę chlorową.

W przyrodzie chlor występuje w stanie wolnym w gazach wulkanicznych, a w stanie
związanym w wielu minerałach: halicie NaCl, sylwinie KCl, sylwinicie KCl×NaCl, karnalicie
KCl×MgCl

2

×6H

2

O, kainicie KCl×MgSO

4

×3H

2

O, oraz pod postacią licznych chlorków

litowców i berylowców w wodzie morskiej. Chlor jest otrzymywany w skali przemysłowej
przez elektrolizę wodnych roztworów soli lub elektrolizę stopionych soli. Dla potrzeb
laboratoryjnych chlor wydziela się z HCl działaniem środków utleniających np. MnO

2

lub

KMnO

4

. Cząsteczki chloru są dwuatomowe. Rozpuszcza się w wodzie, częściowo ulegając

dysproporcjonowaniu do chlorków i nietrwałego kwasu podchlorawego HClO. Chlor
wykazuje dużą aktywność chemiczną - z siarką, fosforem, arsenem i wieloma metalami
reaguje bezpośrednio, niekiedy bardzo gwałtownie. Chlor utlenia jony bromkowe lub
jodkowe w środowisku wodnym do wolnego fluorowca. Z wodorem chlor tworzy
chlorowodór HCl. Chlor jest stosowany jako środek bielący i dezynfekujący, surowiec do
produkcji podchlorynów, chloranów, czterochlorku węgla, chloroformu, barwników,
insektycydów oraz do syntez organicznych.

rok odkrycia 1774
liczba atomowa 17
masa atomowa 35,4527
elektroujemność 3,0
wartościowość -1, +1, +3, +4, +5, +7
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,19%
temperatura topnienia (

o

C) -101,0

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -34,0

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 13(2)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego: [Ne] 3s

2

3p

5

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

Układ okresowy

Argon

Argon

18

Ar - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 18; (gr. - nieczynny) gaz szlachetny;

używany do napełniania żarówek i lamp jarzeniowych oraz jako atmosfera ochronna przy
spawaniu. Zawartość argonu w atmosferze wynosi 0,93% objętości (najpospolitszy gaz
szlachetny). Otrzymuje się go przez destylację ciekłego powietrza. Argon jest gazem
jednoatomowym o bardzo słabych siłach van der Waalsa, bezwonnym, bezbarwnym,
obojętnym chemicznie (argon znaczy po grecku nieczynny) i pozbawionym działania
fizjologicznego. Z niektórymi związkami organicznymi i nieorganicznymi tworzy klatraty.

rok odkrycia 1894
liczba atomowa 18
masa atomowa 39,948
elektroujemność -
wartościowość -
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera +atmosfera + hydrosfera) 0,0004%
temperatura topnienia (

o

C) -189,33

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -185,86

liczba znanych izotopów (wtym trwałe tzn. o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat)
15(3)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Ne] 3s

2

3p

6

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

Układ okresowy

Selen

Selen

34

Se - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 16; trujący niemetal występujący w

kilku odmianach alotropowych. Metaliczna odmiana przewodzi prąd lepiej w świetle niż
w ciemności, co sprawiło, że pierwiastek ten znalazł zastosowanie w elektrotechnice do
budowy fotokomórek i światłomierzy oraz prostowników prądu. Występuje w rudach
zawierających siarkę , jak np. piryt.

rok odkrycia 1818
liczba atomowa 34
masa atomowa 78,96
elektroujemność 2,8
wartościowość -2, +4, +6
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 5

.

10

-6

%

temperatura topnienia (

o

C) 219

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) 685

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 24(6)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Ar] 3d

10

4s

2

4p

4

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

4

Układ okresowy

Brom

Brom

35

Br - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 17; trujący niemetal, brunatna, lotna ciecz

o przykrym zapachu, aktywny chem.; rozpuszczona w wodzie tworzy wodę bromową.
Używany w syntezach organicznych, zwłaszcza leków. Bromek srebra znalazł zastosowanie
w fotografii będąc emulsją światłoczułą na kliszy. W przyrodzie występuje w pokładach
solnych, w minerałach: bromokarnalicie KCl·Mg(Cl,Br)2·6H

2

O i bromosylwinicie K(Cl,Br), a

także w wodzie morskiej. Można go wydzielić z bromków za pomocą utleniaczy lub
elektrolitycznie. Rozpuszcza się w wodzie, częściowo ulegając dysproporcjonowaniu do
bromków i nietrwałego kwasu podbromawego HBrO. Drugim znanym kwasem tlenowym
bromu jest znacznie trwalszy kwas bromowy HBrO

3

, otrzymywany przez

dysproporcjonowanie podbrominów. Brom jest dobrze rozpuszczalny w niektórych
rozpuszczalnikach organicznych. Wykazuje dużą aktywność chemiczną - z siarką,
fosforem, arsenem i wieloma metalami reaguje bezpośrednio. Z wodorem tworzy
bromowodór HBr, który jest gazem rozpuszczającym się w wodzie z utworzeniem kwasu
bromowodorowego. Związki z tlenem (Br

2

O, BrO

2

, BrO

2

) są nietrwałe. Brom tworzy

połączenia także z innymi fluorowcami. Jest stosowany (w postaci dwubromku etylenu)
jako środek przeciwstukowy w paliwie samochodowym, a ponadto - do produkcji leków,
barwników.

rok odkrycia 1825
liczba atomowa 35
masa atomowa 79,904
elektroujemność 2,8
wartościowość -1, +1, +3, +4, +5, +6, +7
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,00025 %
temperatura topnienia (

o

C) -7,25 temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) 59,5

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 25(2)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Ar] 3d

10

4s

2

4p

5

s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

5

Układ okresowy

Krypton

Krypton

36

Kr - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 18; (gr. - ukryty) niemetal, gaz

szlachetny, składnik powietrza, stosowany do wypełniania żarówek, lamp
jarzeniowych i spektralnych. Zawartość kryptonu w powietrzu atmosferycznym wynosi
0,000114% objętości. W specjalnych warunkach udało się uzyskać nieliczne związki
kryptonu na stopniach utlenienia +2 i +4 jak fluorek kryptonu (II), KrF

2

, oraz fluorek

kryptonu (IV), KrF

4

. Krypton otrzymuje się przez frakcyjną destylację skroplonego

powietrza.

rok odkrycia 1898
liczba atomowa 36
masa atomowa 79,904
elektroujemność 2,8
wartościowość (2)
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 2

.

10

-8

%

temperatura topnienia (

o

C) -157,2

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) 153,4

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 25(6)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Ar] 3d

10

4s

2

4p

6

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

6

Układ okresowy

Jod

Jod

53

I (dawniej symbol J) - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 17; aktywny chemicznie

ciemnofioletowe blaszki, które topią się w temp. 114

o

C. W temperaturze 185

o

C

przechodzi w stan gazowy tworząc fioletowe pary. Dzięki temu zawdzięcza swoją nazwę
(ioeides - gr. w kolorze fiołków). Jeśli jednak powoli ogrzewać jod do 185

o

C, to przejdzie

on w stan gazowy z pominięciem stanu ciekłego (sublimacja). Cząsteczki -
dwuatomowe. Jest otrzymywany w skali przemysłowej z ługów pokrystalizacyjnych
powstających podczas oczyszczania saletry sodowej. Stosowany w fotografice,
medycynie (jodyna - jod rozpuszczony w alkoholowym roztworze jodku potasu; płyn
Lugola - wodny roztwór jodu w jodku potasu), w lampach halogenowych. Brak jodu w
organizmie prowadzi do powstawania wola. Jod występuje wyłącznie w związkach m.in.
w wodzie morskiej, w saletrze chilijskiej oraz w wodorostach i gąbkach morskich.
Bardziej znane kwasy tlenowe jodu to: kwas podjodawy HIO, kwas jodowy HIO

3

, kwas

nadjodowy H

5

IO

6

. Dwa ostatnie można otrzymać w stanie czystym.

rok odkrycia 1812
liczba atomowa 53
masa atomowa 126,90477
elektroujemność 2,5
wartościowość -1, +3, +5, +7
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 2

.

10

-7

%

temperatura topnienia (

o

C) 115

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) 185

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 32(1)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Kr] 4d

10

5s

2

5p

5

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

6

4d

10

5s

2

5p

5

Układ okresowy

Ksenon

Ksenon

54

Xe - pierwiastek chem. z bloku p, grupy 18, (gr. - obcy, wrogi); gaz szlachetny,

stosowany do wypełniania żarówek dużej mocy. Zawartość ksenonu w powietrzu
atmosferycznym wynosi jedynie 0,0000087% objętości. Jest mało reaktywny chemicznie
i występuje w postaci monoatomowej. Z wieloma związkami tworzy klatraty, np.
z hydrochinonem [C

6

H

4

(OH)

2

]

3

·0,88Xe. W 1960 udało się otrzymać pierwsze związki

chemiczne ksenonu, w których występuje na stopniach utlenienia +2, +4, +6 oraz +8.
Do najlepiej poznanych związków ksenonu należą: trójtlenek ksenonu XeO

3

(bardzo

energiczny utleniacz), a także fluorki XeF

2,

XeF

4

oraz XeF

6.

Ksenon jest otrzymywany

przez frakcyjną destylację skroplonego powietrza. Zastosowania podobne jak kryptonu.
Światowa roczna produkcja ksenonu wynosi ok. 10 t, a jego orientacyjna cena 60
dolarów za litr gazu.

rok odkrycia 1898
liczba atomowa 54
masa atomowa 131,29
elektroujemność -
wartościowość (2, 4, 6, 8)
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 2

.

10

-9

%

temperatura topnienia (

o

C) -118,8

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -108,1

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 36(9)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[Kr] 4d

10

5s

2

5p

6

1s

2

2s

2

2p

6

3s

2

3p

6

3d

10

4s

2

4p

6

4d

10

5s

2

5p

6

Układ okresowy

Hel

Hel

2

He - pierwiastek chemiczny z bloku s, grupy18; gaz szlachetny, najlżejszy po

wodorze pierwiastek, występuje m.in. w gazie ziemnym, źródłach mineralnych. W
atmosferze Słońca odkryty w 1842 r. (Helios, gr. - Słońce), na Ziemi w roku 1868
przez Williama Ramsay`a. Przy wyładowaniu elektr. w rozrzedzonej atmosferze
daje światło żółte, z parami rtęci – niebieskie; chemicznie obojętny składnik
gwiazd i materii międzygwiezdnej; stosowany do wyrobu barwnych neonów,
napełniania balonów, uzyskiwania b. niskich temperatur bliskich zeru
bezwzględnemu, jako czynnik chłodzący w reaktorach jądrowych, a w mieszaninie
z tlenem jako powietrze dla nurków (zapobiega to chorobie kesonowej nurków)
oraz przy leczeniu astmy.

rok odkrycia 1868
liczba atomowa 2
masa atomowa 4,002602
elektroujemność –
wartościowość –
zawartość w skorupie ziemskiej (litosfera + atmosfera + hydrosfera) 4.10

-7

%

temperatura topnienia (

o

C) (poniżej zera absolutnego < -273,15

o

C (0 kelwinów))

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) -268,93

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 4(2)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
1s

2

Układ okresowy

Węgiel

Węgiel

6

C - pierwiastek z bloku p, grupy 14, niemetal; występuje w dwóch odmianach

alotropowych: grafit i diament; wchodzi, w postaci związków, w skład wszystkich
organizmów żywych.

1/12 masy atomu węgla

12

C jest przyjęta za międzynarodową jednostkę masy

atomowej u i wynosi około 1,66054

.

10

-24

g. Jest to w dobrym przybliżeniu masa

protonu.

rok odkrycia starożytność
liczba atomowa 6
masa atomowa 12,011
elektroujemność 2,5
wartościowość -4, +2, +4
zawartość w skorupie ziemskiej
(litosfera + atmosfera + hydrosfera) 0,018%
temperatura topnienia (

o

C) 3850

temperatura wrzenia (

o

C, p = 1 atm) 3600

liczba znanych izotopów (w tym trwałe tzn.
o okresie półrozpadu ponad 1 mld lat) 12(2)
konfiguracja elektronowa stanu podstawowego:
[He] 2s

2

2p

2

1s

2

2s

2

2p

2

Układ okresowy