Teoria wyboru

konsumenta

Dr Leszek Sidorowicz

Konsumpcja- jedna z najważniejszych sfer gospodarowania człowieka.
Poprzez konsumpcję określonych dóbr ludzie zaspokajają swoje
zróżnicowane potrzeby – jedzenia, bezpieczeństwa czy potrzeby
estetyczne. Przykładami konsumenta mogą być:

osoba fizyczna

,

gospodarstwo domowe

Konsumpcja rozumiana szeroko – oznacza np. zakup dzieła sztuki
celem powieszenia go na ścianie w salonie, ponieważ zaspokaja
określoną potrzebę.

Założenia dotyczące konsumenta:

Suwerenność decyzji - konsument dokonuje wyboru wyłącznie w
oparciu o swoje preferencje w ramach ograniczenia jakie stwarza
wysokość dochodu, którym dysponuje

Racjonalność decyzji - konsument dokonuje wyboru takich
kombinacji dóbr, które maksymalizują jego użyteczność, czyli
subiektywną satysfakcję, jaką czerpie on z konsumpcji; działa we
własnym interesie i na swój rachunek

Nieograniczone potrzeby - potrzeby konsumenta nie mogą nigdy
być do końca zaspokojone, konsument zawsze dąży do tego by osiągać
coraz wyższe poziomy użyteczności; większa ilość dóbr jest zawsze
preferowana nad mniejszą ilością dóbr

Teoria konsumpcji obejmuje trzy główne poziomy analizy:



decyzje indywidualnego konsumenta

dotyczące nabywanych ilości:

jednego dobra, dwóch dóbr, n dóbr (teoria wyboru konsumenta),



prawidłowości kształtowania się popytu rynkowego

na określone

dobro konsumpcyjne lub grupę dóbr (teoria popytu konsumpcyjnego),



prawa określające kształtowanie się globalnej konsumpcji

społecznej (agregatowa funkcja konsumpcji).

PODSTAWY TEORII WYBORU KONSUMENTA

W gospodarce rynkowej zachowaniami producentów i

konsumentów rządzi ten sam motyw: maksymalizacja korzyści
materialnych:

u producentów - zysk;

u konsumentów – użyteczność.

Problem maksymalizacji korzyści nabywców wyjaśnia teoria

wyboru konsumentów (określana jako teoria zachowania
konsumentów). Zajmuje się ona zachowaniem konsumentów na
rynku i ich wrażliwością na zmiany sytuacji rynkowej - czyli
elastycznością popytu

Model zachowania się konsumentów składa się z :

1. Dochodu konsumenta

2. Cen poszczególnych dóbr

3. Gustów i preferencji pozwalające uszeregować różne kombinacje

dóbr wg stopnia satysfakcji dostarczanej konsumentowi

4. Dążenia konsumentów do maksymalnego zaspokajania swoich

potrzeb (z pośród odstępnych kombinacji dóbr wybiera się

zestaw dający największą satysfakcję)

Model (używając kategorii preferencje i gusty konsumentów)

opisuje i objaśnia:

5. zachowanie nabywców;

6. jak rynek określa co oni mogą osiągnąć przy swoich dochodach i

danych cenach;

7. pozwala przewidywać reakcje konsumentów na zmianę

warunków rynkowych.

Oferent dóbr i usług, które mogą

zaspokoić potrzeby konsumenta

- wie czego chce (pragnie),
- dysponuje środkami,
- napotyka na ceny, na które nie ma wplywu

R Y N E K

K O N S U M E N T

TEORIA WYBORU KONSUMENTA

(TEORIA POSTĘPOWANIA KONSUMENTA)

ZACHOWANIA NABYWCZE

KONSUMENTA

ZACHOWANIA DOSTOSOWAWCZE

KONSUMENTA

ZE WZGLĘDU NA

SUBSTYTUCYJNOŚĆ

ZE WZGLĘDU NA

KOMPLEMENTARNOŚĆ

PODSTAWOWE TWIERDZENIA

PODSTAWOWE ZASADY

UWARUNKOWANIA

POTRZEBY

PREFERENCJE

GUSTY

DO ZMIANY DOCHODU

DO ZMIANY CEN

OGRANIECZENIA

Zachowanie konsumenta – obejmuje;

 nabywanie,

 posiadanie oraz

 użytkowanie środków zaspokojenia potrzeb.

Uświadomienie potrzeby może być wynikiem:

 braku produktu,

 uzyskaniu informacji o nowym produkcie,

 ujawnienia się nowych potrzeb (wywołanego najczęściej
dostrzeżeniem określonego produktu u innych osób)

 zmiany sytuacji materialnej,

 zmiany oczekiwań w stosunku do produktu

Standard życia - wzory konsumpcji (posiadania) tego wszystkiego
co jest niezbędne do normalnego życia na poziomie typowym dla.
danej grupy.

Preferencje konsumenta



odzwierciedlają subiektywne pragnienia i oceny ważności oraz

przydatności dóbr.



zależą od tradycji, wychowania, środowiska, wykształcenia,

poziomu dochodów, sposobu życia



są znacznie zróżnicowane (asortymentowo i w czasie)

Przeszkody uniemożliwiające zaspokojenie

potrzeb

Należą do nich następujące bariery:

 cenowe – zaspokojenie potrzeby jest utrudnione z powodu wysokiej ceny dobra,
 podażowe – trudności zaspokojenia potrzeb wynikają z braku dóbr na rynku,
 prawne – zaspokojenie potrzeby jest utrudnione z powodu zakazu sprzedaży
dóbr (broni palnej, narkotyków)
 administracyjne – zaspokojenie potrzeb napotyka trudności w związku z
ustanowionymi przepisami regulującymi wielkość zakupu dóbr (system kartkowy),
społeczne – niemożliwa jest konsumpcja niektórych dóbr przez osoby należące do
innej rasy lub narodowości,
 religijne – zaspokojenie niektórych potrzeb jest utrudnione ze względu na
zakaz konsumpcji zawarty w religii (zakaz picia alkoholu przez mahometan)
 związane ze stanem zdrowia – zaspokojenie niektórych potrzeb jest
niewskazane ze względu na stan zdrowia konsumenta,
 czasowe – zaspokojenie potrzeby musi być odłożone z powodu konieczności
zaspokojenia innej potrzeby.

Dochód konsumenta

a

poziom konsumpcji

Dochody konsumenta

Dochód

jest najistotniejszym czynnikiem wyznaczającym

poziom konsumpcji

Zależność pomiędzy dochodem a poziomem konsumpcji

wyjaśniają:



teoria dochodu absolutnego



teoria dochodu relatywnego



teoria dochodu stałego

Zasady zachowania konsumenta:



dokonuje wyboru spośród wielu możliwych rozwiązań i uwzględnia
w tych wyborach swój system preferencji



przy każdym z wyborów musi on zrezygnować z jednego lub
większej liczby rozwiązań



w dążeniu do maksymalizacji zadowolenia konsument podejmuje
działanie przynoszące więcej korzyści niż kosztów

Użyteczność



poczucie zaspokojenie potrzeby, które człowiek uzyskuje z

konsumpcji dóbr i usług



to subiektywna miara stopnia zadowolenia, pewne indywidualne

odczucie psychiczne różne u poszczególnych osób



w praktyce użytecznością określa się zmienną, której względna

wielkość wskazuje porządek preferencji konsumenta.

Teoria użyteczności

 
Użyteczność całkowita to suma pożytku, satysfakcji, zadowolenia z
konsumpcji określonej ilości jednego lub wielu dóbr.

Oznaczamy

: U = f(Q).

 
Użyteczność krańcowa to przyrost użyteczności związany z
konsumpcją ostatniej nabytej jednostki danego dobra.

Oznaczamy:

u’= dU/dQ

 

Prawo malejącej użyteczności krańcowej

Użyteczność całkowita rośnie w miarę zwiększania ilości danego
dobra, ale mniej niż proporcjonalnie, tj. każda dodatkowa jednostka
dobra daje coraz mniejszy przyrost użyteczności.

Użyteczność krańcowa maleje ze wzrostem nabywanej i
konsumowanej ilości dobra.

Jest to tzw.

prawo malejącej użyteczności krańcowej

u’

U

A

A

Q

Q

U = f(Q)

u’ = dU/dQ

Q

Krzywa użyteczności

całkowitej

Uc

Ilość

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

Q

Krzywa użyteczności

krańcowej

Uk

Ilość

0

1

2

3

4

najedzony

głodny

Pomiędzy ilością konsumowanego dobra a

użytecznością występują następujące

zależności

W odniesieniu do użyteczności całkowitej (UC): wzrasta w miarę
zwiększania ilości konsumowanego dobra, jednak coraz wolniej, a po
osiągnięciu znacznej ilości konsumowanego dobra może wystąpić
spadek użyteczności całkowitej.

Wynika to faktu, iż w miarę zwiększania konsumpcji użyteczność każdej
dodatkowo konsumowanej jednostki dobra jest coraz mniejsza.

W odniesieniu do użyteczności marginalnej (UM): przyrosty
zadowolenia z konsumpcji zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości
konsumowanego dobra

.

Twierdzenie : p

onieważ przyrosty użyteczności całkowitej maleją

(spada użyteczność krańcowa) wraz z ilością konsumowanego
dobra, wynika że popyt na dane dobro będzie malał (bo
zaspokojona będzie potrzeba).

Krzywe obojętności

Krzywa obojętności: wyraża różne ilościowe kombinacje dwóch
dóbr (tzw. koszyki) charakteryzujące się jednakową łączną
użytecznością.

Mapa obojętności

Jest to tzw. mapa obojętności, wyrażająca preferencje konsumenta.

Starając się zmaksymalizować swój dobrobyt, konsument dąży
ku większym ilościom obu dóbr - w kierunku oznaczonym strzałką.

Q

A

U

2

U

1

U

0

Q

B

Interpretacja krzywej obojętności

konsumenta

każda kombinacja daje konsumentowi takie same zadowolenie,

dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem
zadowolenia,

posiada ona nachylenie ujemne, które zmniejsza się w miarę
zwiększania konsumpcji dobra odłożonego na osi rzędnych,

krzywych obojętnych może być nieskończenie wiele, a ich wzajemne
położenie wskazuje na różnice w poziomach zadowolenia konsumenta,

poziom zadowolenia wzrasta w miarę przesuwania się konsumenta z
krzywej obojętności położonej niżej, na położoną wyżej.

Wnioski dla oceny preferencji

konsumenta

Układy krzywych obojętności konsumenta pozwalają na ocenę
znaczenia dóbr zawartych w koszyku. Wskazują one, że:

kosze konsumpcji dóbr jako takie podlegają z ich strony ocenie,

wzrost ilości jednego z dóbr w koszu konsumpcji powoduje wzrost
jego rangi, powodując jednak zmniejszenie ilości drugiego dobra lub
usługi,

kosze konsumpcji umiejscowione na krzywych obojętności bardziej
oddalonych od początku układu współrzędnych są koszami bardziej
zasobnymi, w których jest:

• więcej przynajmniej jednego dobra,

• nie mniej niż poprzednio dobra drugiego,

kosze konsumpcji są różne (nie ma dwóch takich samych koszy) -
jeśli ilość jednego dobra lub usługi na jednej z krzywych obojętności
jest równa ich ilości z kosza umiejscowionego na innej krzywej
obojętności, to kosze te różnią się ilością drugiego dobra lub usługi,

konsument względnie wysoko ceni te dobra, których jest mało,
nisko zaś ceni te dobra, których jest dużo.

Efekt substytucyjny i

dochodowy

Efekt substytucyjny

- zastępowanie dobra droższego dobrem

tańszym, które podobnie może zaspokoić określona

potrzebę.

konsumenci dążą do uzyskiwania zadowolenia (satysfakcji) po jak

najniższym koszcie.

Substytucyjność dóbr - to możliwość zaspokojenia określonej

potrzeby konsumpcją różnych, zamiennych względem

siebie dóbr i usług, dających konsumentowi takie samo

zadowolenie.

1. Zwiększenie konsumpcji jednego dobra wymaga zmniejszenia

konsumpcji drugiego dobra.

2. Rozmiary substytucyjności jednego dobra przez drugie pozwala

określić analiza krzywej obojętności konsumenta.

Marginalna (krańcowa) stopa substytucji (MsS):

 miernik substytucji jednego dobra przez drugie dobro,

 ilość dobra jednego rodzaju, jaka jest niezbędna do rekompensaty

rezygnacji

z dobra drugiego rodzaju (dobra X przez dobro Y).

Zmiana ceny dobra wywołuje określone zmiany w popycie
konsumentów, przy założeniu stałego dochodu konsumenta – są to:
efekty substytucyjne i dochodowe

.

Efekt dochodowy

- wzrost cen dóbr, przy stałym dochodzie

konsumentów powoduje, że mogą oni kupować

mniejszą ich ilość.

 wzrost cen dóbr powoduje przy stałym dochodzie konsumentów

powoduje, że spada siła nabywcza tego dochodu (spada dochód

realny).

Graficzne zobrazowanie MsSxy

Formuła MsSxy

X

Y

X

konsumpcji

zmiana

Y

konsumpcji

zmiana

MsSxy









Ilość dobra X

0

Ilość dobra Y

1

2

3

4

5

6

1

2

3

4

5

6

 Y = 2

 Y = 1

 X = 1

 X = 1

A

B

C

Jeśli przyjąć, że przedmiotem wyboru konsumenta są dwa dobra

(wykres): dobro X i dobro Y, to dokonuje on wyboru w oparciu o
ich substytucję. Istotę tego wyboru uwidacznia kształtowanie się
krzywej obojętności.

Zmiana preferencji z A na preferencję B oznacza, że konsument

gotów jest zrezygnować z 1 jednostki dobra X na rzecz 1 jednostki
dobra Y więcej. Przejście jednak z opcji B na opcję C oznacza już, że
konsument gotów jest zrezygnować z kolejnej jednostki dobra X,
pod warunkiem zwiększenia konsumpcji dobra Y o 2 jednostki.

Uogólniając można stwierdzić, że:

przy niższym poziomie konsumpcji dobra X konsument jest
skłonny poświęcić większą ilość dodatkowych jednostek dobra
Y w celu zwiększenia konsumpcji X o jednostkę.

przy wyższym poziomie konsumpcji dobra X konsument jest
skłonny poświęcić mniej dodatkowych jednostek dobra Y w celu
zwiększenia konsumpcji X o jednostkę.

Ilość dobra Y, jaka jest niezbędna do rekompensaty dobra X
nazywamy marginalną stopą substytucji dobra X przez
dobro Y.

pokazuje ona preferencje nabywców w stosunku do dóbr
substytucyjnych,

określa ona jaką ilość dobra Y należy poświęcić w celu
zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę (w sytuacji kiedy
konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności, czyli nie
zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji).

Prawo malejącej marginalnej stopy substytucji -

konsument zwiększając konsumpcję jest skłonny
rezygnować z coraz mniejszych ilości dobra Y w
zamian za powiększenie konsumpcji dobra X o

dodatkową jednostkę.

0

Wielkość

konsumpcji

dobra Y

 Y

 Y

 Y

 X

 X

 X

Wielkość konsumpcji

dobra X

Równowaga (optimum) konsumenta

Konsument:

 dąży do maksymalizacji swej użyteczności, tzn. chciałby mieć
możliwie największą ilość różnych dóbr.

Napotyka na obiektywne ograniczenia w postaci wielkości swego
budżetu lub dochodu oraz cen rynkowych.

Postępując racjonalnie, dokonuje optymalnych wyborów, porównując
koszt pozyskania dodatkowej jednostki dobra z osiąganym przyrostem
korzyści, tj. z użytecznością krańcową.

W przypadku dwóch lub większej liczby dóbr porównuje relacje
krańcowej użyteczności z relacjami cen.

W ten sposób ustala optymalną ilość każdego dobra i optymalne
proporcje ilościowe różnych dóbr, maksymalizując swój
dobrobyt w ramach posiadanego funduszu.

Mówimy wówczas, że osiągnął stan równowagi (optimum).

Ilość dobra

0

Korzyści

i koszty

Użyteczność

krańcowa

Koszt

krańcowy

Punkt (stan)

równowagi

OPTIMUM

Formuła powyższa oznacza, iż konsument nie kupi i nie spożyje
kolejnej jednostki dobra X, jeśli większą użyteczność przypisze
kolejnej jednostce dobra Y i odwrotnie.
Dąży więc on do pewnego stanu równowagi, nazywanego w
ekonomii równowagą konsumenta, przez którą rozumie się
względną stabilność zwyczajów nabywczych, przy których konsument
maksymalizuje swą satysfakcję.

Nadwyżka konsumenta - część wartości użyteczności całkowitej
przypadająca konsumentowi, za którą konsument nie zapłacił

.

cena rynkowa

0

Cena i Uk dobra

2

4

6

8

10

1

2

3

4

A

B

C

E

Q

Ilość dobra

NADWYŻKA

KONSUMENTA

krzywa popytu = krzywa Uk

PUNKT RÓWNOWAGI KONSUMENTA (OPTIMUM)

Ilość dobra X

0

Ilość

dobra

Y

I

1

I

2

I

3

Linia budżetowa

Mapa (krzywe)

obojetności

PUNKT OPTIMUM

Budżet konsumenta

jako linia

ograniczenia budżetowego

Zmienne:

Budżet konsumenta -

suma, którą chce i może wydać

na zakup dóbr i usług.

Dochody pieniężne (nominalne)-

otrzymywana ilość

jednostek pieniądza.

Dochody realne -

ilość dóbr jaką można kupić za dochód

pieniężny

Cena absolutna-

ilość pieniądza na jednostkę towaru.

Cena względna-

stosunek jednej ceny do innej

Linia budżetu (linia ograniczenia budżetowego) określa

możliwości nabywcze dóbr Y i X

Linia ograniczenia
budżetowego

-

P

X

/P

Y

Q

Y

Q

X

X

Y

Zmiana ceny dobra x a położenie ograniczenia

budżetowego

0 x 0 x 0 x

y y y

M

1

M

1

M

1

3

M

2

M

2

rośnie cena

dobra x

(M

1

 M

3

)

M

3

spada cena

dobra x

(M

1

 M

2

)

Zmiana dochodu konsumenta a położenie

ograniczenia budżetowego

0 x 0 x 0 x

y y
y

M

1

M

1

M

1

4

dochód

konsumenta

rośnie

(M

1

 M

2

)

M

2

M

2

dochód

konsumenta

spada

(M

1

 M

3

)

M

3

Rodzaj dóbr

Edd

(Miara intensywności

reakcji popytu )

Zmiana wielkości

popytu

Zmiana udziału w

zakupach przy

wzroście dochodów

LUKSUSOWE

Edd >1; większe

od +1

Popyt rośnie szybciej

niż dochód.

Wzrost

PIERWSZEJ

POTRZEBY

Edd < 0 , 1 >

Popyt rośnie wolniej

niż dochód.

Spadek

NIŻSZEGO

RZĘDU

Edd < 1;

mniejsze od 0

Popyt spada gdy

rośnie dochód.

Spadek

Prawo Engla dla różnych rodzajów dóbr

KSZTAŁTOWANIE POPYTU KONSUMENTA

konsumenci dokonują wyborów pozwalających maksymalizować ich
indywidualną użyteczność, czy satysfakcję w granicach budżetu,
którymi dysponują.

Zachowanie konsumenta wyznaczane jest przez potrzeby, gusty i
preferencje w warunkach ograniczeń dochodowych i cenowych. Dąży
on do osiągnięcia punktów równowagi przy różnych dochodach i
cenach. Znalezienie tych punktów równowagi pozwala wyprowadzić
krzywą indywidualnego popytu konsumenta, która jest graficznym
opisem relacji między pożądaną przez niego ilością dóbr i usług a ich
ceną.

konieczność dostosowania się producenta do zasad wyborów
dokonywanych przez konsumentów, kierujących się motywem
maksymalizacji użyteczności całkowitej.

Regułą jest zaspokajanie potrzeb w kolejności: podstawowe, niższego
rzędu i dopiero wyższego rzędu. Oznacza to, iż dopiero po zaspokojeniu
potrzeb podstawowych, pozostała część dochodu może zostać
przeznaczona na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu.

Dziękuję za uwagę