

Brak jednej, uniwersalnej definicji



 Prawa człowieka mogą być ujmowane
jako:



postulaty o charakterze filozoficznym,
religijnym, politycznym i etycznym,



prawnie wiążące normy o charakterze
obiektywnym,



roszczenia prawne służące do ochrony
interesów uprawnionej jednostki w drodze
procesowej.

Pojęcie praw człowieka



Dwie płaszczyzny ujmowania
praw człowieka:



 pojęcie moralne



znaczenie prawne

Pojęcie praw człowieka



Jako pojęcie moralne – postulaty
moralne, mające swoje źródło w
godności człowieka dotyczące
ochrony wartości o szczególnym
znaczeniu dla rozwoju i
samorealizacji jednostki, dla
ukształtowania się jej pozycji w
społeczeństwie i państwie w sposób
zapewniający ochronę tych wartości.

Pojęcie praw człowieka



W znaczeniu prawnym – regulacje
ukształtowane przez prawo pozytywne
dla urzeczywistnienia zasad moralnych
dotyczących miejsca jednostki w
społeczeństwie i państwie,



prawnie wiążące normy o charakterze
obiektywnym, roszczenia prawne służące
do ochrony interesów uprawnionej
jednostki w drodze procesowej.

Pojęcie praw człowieka



powszechne, przynależne wszystkim
ludziom, we wszystkich sytuacjach i
niezależnie od ich pozycji społecznej –
uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i
terytorialnie oraz równe;



przyrodzone – każda jednostka z chwilą
przyjścia na świat obdarzona jest pewnym
ich pakietem, wypływają z przyrodzonej
każdemu człowiekowi godności osobowej;

Pojęcie praw człowieka



czasowo trwałe - nie można
pozbawić ich administracyjnie, a
sama jednostka nie może się ich
zrzec;



charakter podmiotowy –
towarzyszą im instrumenty ochrony,
można ich dochodzić od państwa,
które jest odpowiedzialne za ich
przestrzeganie;

Pojęcie praw człowieka



co do zasady obowiązują
wertykalnie - regulują stosunki
między państwem (jego organami i
funkcjonariuszami) a jednostką;



zabezpieczają przed nadużyciami
i arbitralnością władzy, a państwo
jest odpowiedzialne za to, by inne
jednostki nie naruszały podstawowych
praw i wolności jednostki.

Pojęcie praw człowieka



Nowoczesna koncepcja praw
człowieka opiera się na uznaniu
godności człowieka za wartość
najwyższą, z której wywodzi się inne
prawa.



Powszechna Deklaracja Praw
Człowieka,



Międzynarodowe Pakty Praw
człowieka,

Pojęcie praw człowieka



konstytucje narodowe:



art. 30 Konstytucji RP oraz preambuła,



art. 1 Konstytucji RFN „Godność człowieka
jest nienaruszalna. Władze państwowe są
zobowiązane szanować ją i chronić”,



art. 10 Konstytucji Hiszpanii „Godność
jednostki, przynależne jej nienaruszalne prawa,
swobodny rozwój osobowości, poszanowanie
ustawy oraz praw pozostałych jednostek
stanowią podstawę ładu publicznego”

Pojęcie praw człowieka



Ochrona wolności jednostki przed jej
naruszeniami przez państwo;



Stworzenie przez państwo możliwości
realizacji praw jednostki;



Ochrona przez państwo praw i
wolności i jednostki przed ich
naruszeniami ze strony innych osób
(podmiotów).

Trzy funkcje praw

człowieka



Ochrona jednostki przed
nadużywaniem i arbitralnością
władzy.

Ad. 1 Ochrona wolności jednostki przed jej naruszeniami przez
państwo



Formy ochrony:



Ograniczenie możliwości ingerencji państwa w
pewne sfery życia jednostki (ochrona
autonomii jednostki), np. wolność sumienia i
wyznania, zgromadzeń, zrzeszania się,
poruszania się itd.



Ochrona przed arbitralnością decyzji
podejmowanych przez organy władzy
publicznej – tzw. prawa proceduralne (np.
prawo do sądu, odwołania od decyzji i
wyroków wydanych w I instancji).

Ad. 1 Ochrona wolności jednostki przed
jej naruszeniami przez państwo



Realizacji tej funkcji służą:



prawa proceduralne – zobowiązują państwo do
stworzenia systemu instytucji i procedur
zapewniających realizację i ochronę wolności i
praw jednostki;



prawa polityczne – zapewniające udział w życiu
publicznym oraz wpływanie na kształt decyzji
państwowych;



powiązanie gwarancji wolności i praw jednostki z
roszczeniami o określone zachowanie się państwa
(działanie, świadczenie lub zaniechanie)

Ad. 2 Stworzenie przez państwo możliwości realizacji praw jednostki



Wertykalne działanie praw człowieka -
regulują stosunki między jednostkami a
państwem.



Co do zasady ochronę praw i wolności
zagrożonych przez inne jednostki (podmioty
prywatne) zapewnia tzw. prawo
przedmiotowe (prawo cywilne, prawo karne,
prawo pracy).



Koncepcja horyzontalnego działania praw
człowieka (bezpośredniego lub
pośredniego).

Ad. 3 Ochrona przez państwo praw i wolności jednostki przed ich

naruszeniami ze strony innych podmiotów



Idealizacja



Konceptualizacja



Normatywizacja



Konstytucjonalizacja



Internacjonalizacja



Realizacja

Stadia rozwoju praw
człowieka



rozciągnięte w czasie



dynamiczne



nadal rozwijające się



współegzystujące

Stadia rozwoju praw człowieka



Stopniowy rozwój idei praw człowieka
w warunkach niewolnictwa i
poddaństwa.

Idealizacja praw człowieka



Sofiści greccy – człowiek powinien posiadać
pewne prawa, sformułowali już ideę praw
przyrodzonych naturalnych, państwo i prawo
są instytucjami doczesnymi i należy się im
podporządkować, jeśli są zgodne z
naturalnym porządkiem rzeczy,



w praktyce jednak w Grecji nie odróżniano
praw człowieka i obywatela, prawa
polityczne przysługiwały jedynie
obywatelom, a nie niewolnym.

Idealizacja praw człowieka



Św. Tomasz z Akwinu – prawa
naturalne są odczytaniem przez
ludzki rozum praw nadanych światu
przez Boga,



mają wartość obiektywną i trwały
charakter,



ich interpretacja może się zmieniać,
ale ontologiczny i filozoficzny
fundament jest stały

Idealizacja praw człowieka



Św. Tomasz z Akwinu



akceptował niewolnictwo jako efekt
grzechu pierworodnego, uważał, że
niewola wynika z prawa natury,



każdy niewolnik jest człowiekiem o
określonych prawach, mają swój
rozum i wolną wolę i mogą założyć
rodzinę, w swej godności są równi
panu,

Idealizacja praw
człowieka



Św. Tomasz z Akwinu



koncepcja prawa do oporu –
władca, który łamie ustanowione
przez Boga zasady rządzenia
przestaje być pomazańcem bożym i
staje się tyranem i można go obalić.

Idealizacja praw człowieka



przedstawiciele epoki
Renesenasu :

Erazm z

Rotterdamu

(opinie na temat

tolerancji, wojny i pokoju)



Tomasz Morus

(równość wszystkich

ludzi wobec prawa)

Idealizacja praw

człowieka



humanizm i antropocentryzm,



prawa człowieka traktowali nie jako
fragment przywilejów grupowych, ale
uprawnienia indywidualne –
prekursorami takiego podejścia byli
sofiści greccy,



jednostka w centralnym punkcie
działań państwowych i społecznych.

Idealizacja praw człowieka



Wypracowanie logicznej, spójnej,
racjonalnej koncepcji praw człowieka:



koncepcje prawno-naturalne praw
człowieka



koncepcja liberalna



Koncepcja socjalna



koncepcja marksistowskie



koncepcja praw człowieka w społecznej
nauce Kościoła Katolickiego

Konceptualizacja praw

człowieka



Przeniesienie praw człowieka do
prawa pozytywnego, nadanie im
postaci wiążących norm prawnych
oraz zagwarantowanie im ochrony
prawnej.

Normatywizacja (pozytywizacja)

praw człowieka



Sięga pierwszych aktów
określających prawa stanów i
ograniczających uprawnienia
monarchy



efekt walki między zgromadzeniami
stanowymi a monarchami.

Normatywizacja (pozytywizacja)

praw człowieka



Magna Charta 1215 r. – niektóre z norm
dotyczyły wszystkich ludzi wolnych (zakaz
uwięzienia, pozbawienia mienia, wyjęcia spod
prawa bez wyroku sądowego) – ale dotyczyło
to niewielkiej części społeczeństwa, dopiero
w XVII w. rozszerzono zakres jej
obowiązywania i uznano, że wszyscy
ludzie są wolnymi w rozumieniu Karty.



polskie przywileje szlacheckie z XV w.



konstytucja Nihil Novi z 1505 r.

Normatywizacja (pozytywizacja)

praw człowieka



Habeas Corpus Act 1679 r.



zakazujący aresztowania obywatela bez
pisemnego nakazu sądowego,



zapewniający rozpoznanie sprawy przez
właściwy sąd,



gwarancje proceduralne – uprawnienie do
zapoznania się z zarzutami w ciągu 24 godzin
od aresztowania, izolacja mogła trwać nie dłużej
niż 3-20 dni,



prawo składania skarg sądowych na urzędników
wydających decyzje bez podstawy prawnej

Normatywizacja (pozytywizacja)

praw człowieka



Bill of Rights (Karta Praw) 1689
r. – prawo składania królowi skarg i
próśb,



zakaz stosowania zbyt wysokich
kaucji i zbyt surowych kar,



wolność słowa w parlamencie.

Normatywizacja (pozytywizacja)

praw człowieka



Ewolucja w ujmowaniu statusu
jednostki wobec państwa z
wyraźnym akcentowaniem wolności i
praw człowieka stanowiła jeden z
czynników genezy konstytucji.



 

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



Unormowanie praw i wolności
człowieka, które dziś stanowi
niekwestionowaną materię
konstytucyjną dopiero z chwilą
rozwoju konstytucjonalizmu zyskiwało
na znaczeniu w ustawach
zasadniczych państw .



Początek tego procesu II połowa
XVIII w.

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



 

Pierwsze amerykańskie konstytucje

stanowe – Karta Praw Wirginii z 12 VI
1776r.



Deklaracja Niepodległości z 1776 r. -
„Uważamy za oczywiste prawd, że
wszyscy ludzkie zostali stworzeni jako
równi sobie, że Stwórcy wyposażył ich w
pewne prawa niezbywalne, w wśród nich
prawo do życia, do wolności i do
poszukiwania szczęścia”.



Konstytucja USA z 4 lipca 1787 r.

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



Konstytucja USA właściwie nie zawierała
postanowień dotyczących praw i wolności, a
wprowadzono je w pierwszych 10 poprawkach,
które weszły w życie w 1791r. tzw. Karta Praw.



Poprawka I – wolność religii, słowa, prasy,
pokojowych zgromadzeń i prawo do petycji



Poprawka IV – nietykalność osoby, domu,
mienia i dokumentów



Poprawki V – VIII – gwarancje wolności
osobistej i sprawiedliwego procesu

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



francuska Deklaracja Praw Człowieka i
Obywatela z 1789 r. stwierdzała wyraźnie,
że państwo, w którym nie ma zapewnionej
gwarancji praw człowieka „nie ma konstytucji”



Deklaracja – zawierała nie tylko pewien
katalog praw człowieka, ale także
sformułowała zasadę gwarantowania tych praw
przez władzę („Celem każdej organizacji
politycznej jest utrzymanie naturalnych i
nie przedawnianych praw człowieka”),
wskazywała też na obowiązki człowieka

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



Konstytucja 3 Maja 1791 r.



gwarantowała prawo wyborcze szlachcica po
ukończeniu 18 roku życia (ale tylko
posesjonatom),



wolność osobistą i nietykalność własności,



możliwość ingerencji państwa w stosunki
między panem a chłopem,



swobodę wyznania, ale pierwszeństwo religii
rzymskokatolickiej, inne wyznania znajdowały
się pod opieką rządową.



 

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



Francuska Deklaracja, Konstytucja
USA oraz Konstytucja 3 Maja – to
pierwsze akty, które gwarantowały
prawa każdemu jako niezbywalne, a
więc takie, których nie można
pozbawić ani się ich zrzec.

Konstytucjonalizacja praw

człowieka



Międzynarodowa
konstytucjonalizacja praw
człowieka:



uniwersalna (Karta NZ)



regionalna

Internacjonalizacja praw
człowieka



Urzeczywistnienia praw człowieka:



gwarancje skutecznego zapobiegania
naruszeniom praw człowieka
(mechanizmy prewencyjne),



gwarancje skutecznego dochodzenia
roszczeń w przypadku naruszenia praw
człowieka;



gwarancje w prawie krajowym i
międzynarodowym.

Realizacja praw człowieka



Prawa człowieka mają charakter
dynamiczny – zmieniają się i wzbogacają
wraz z rozwojem społecznym, pojawieniem
się nowych problemów cywilizacyjnych,
dojrzewaniem do kompromisów, zmienia
się ich zasięg przestrzenny, z rozwiązań
wewnętrznych (różnych w poszczególnych
państwach) przekształcają się w standardy
międzynarodowe.

Prawa człowieka jako kategoria

dynamiczna



koncepcje filozoficzne i doktrynalne
ścierające się wzajemnie na
przestrzeni wieków



internacjonalizacja praw człowieka



normy i systemy religijne
determinujące charakter, treść i
zakres ochrony praw człowieka



zmiany w zakresie obyczajowości
społecznej

Przesłanki treści praw
człowieka



nowe technologie,



rozwój biotechnologii i medycyny,



nowe środki elektronicznego
przekazu, w tym Internet,



zagrożenia dla demokracji i
stabilności politycznej i gospodarczej
współczesnych państw i
społeczeństw, terroryzm

Przesłanki treści praw
człowieka



dominowały do końca XVIII w., później ich
swoisty renesans po II wojnie światowej,
akcentowanie godności człowieka (już w
Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka)



koncepcje prawno-naturalne są grupą
wewnętrznie zróżnicowaną z uwagi na
możliwość przyjęcia rozmaitych uzasadnień
praw naturalnych – o charakterze religijnym
(dominujące w okresie średniowiecza), o
charakterze filozoficznym, socjologicznym czy
nawet biologicznym.

Koncepcje prawno-naturalne

praw człowieka



generalnie można przyjąć, że prawa
naturalne to te, których źródłem nie
jest państwo i stworzony przez nie
system prawny, ale pierwotne wobec
nich prawo naturalne;



prawo stanowione nie przyznaje ani
nie uznaje praw naturalnych;

Koncepcje prawno-naturalne

praw człowieka



jeśli prawo stanowione nie respektuje
praw naturalnych przysługuje prawo
do oporu przeciw złej władzy,
ponieważ prawo pozytywne rażąco
naruszające ideały sprawiedliwości i
godności jest tylko „ustawowym
bezprawiem”;



centralną kategorią w tej koncepcji
jest godność.

Koncepcje prawno-naturalne

praw człowieka



XIX w. (przedstawiciele John Locke,
później John Stuart Mill)



akcentuje znaczenie prawa do
wolności, równości i własności,
żądania zapewnienia wszystkim
mieszkańcom kraju wolności
religijnej, gwarancji procesowych
oraz udziału społeczeństwa w
podejmowaniu decyzji państwowych;

Koncepcja liberalna



wolność ma znaczenie priorytetowe i
ograniczają ją tylko swobody innych i
żywotne interesy społeczności;



z praw i wolności wywodzi się zakres
władzy państwowej;



człowiek jako indywidualny podmiot
życia społecznego, który powinien się
rozwijać i bogacić w obrębie grupy;

Koncepcja liberalna



rola władzy jest ograniczona do
wykonywania funkcji usługowych
wobec społeczeństwa, w
szczególności ochrony
bezpieczeństwa i własności;



zadanie władzy to stanowienie
prawa, które powinno zapewnić
przestrzeganie praw naturalnego;

Koncepcja liberalna



prawa jednostki nie są już
traktowane jako przywileje członka
grupy społecznej, ale jako naturalne
uprawnienia indywidualne;



prawa te są niezbywalne, nie można
się ich zrzec, ani ich pozbawić;

Koncepcja liberalna



Wyrazem koncepcji liberalnej były pierwsze
XIX w. konstytucje pisane (np. Konstytucja
Norwegii z 1814r., Belgii z 1831r.);



nie podkreślały już prawno-naturalnego
charakteru praw jednostki, ale kładziono
akcent na zapewnienie praw i wolności w
ramach systemu państwowego;



do wyjątków należały postanowienia
pierwszych konstytucji dotyczące praw
człowieka, a nie obywatela;

Koncepcja liberalna



katalog praw obywatelskich – wolność
osobista i gospodarcza, ochrona
własności i posiadania, ograniczenie
wpływów kościoła, wolność zrzeszania
się, wolność słowa.



praw i wolności maja chronić przed
ingerencjami ze strony państwa, ale
równocześnie państwo miało być ich
gwarantem.

Koncepcja liberalna



XIX w. – indywidualistyczny model
statusu jednostki w państwie, czego
wyrazem było uznanie prawnej
podmiotowości każdej jednostki;



prawa jednostki określają granice
kompetencji państwa;



Konstytucje XIX w. łączyły własność z
zasada wolności i równości.

Koncepcja liberalna



rozwój po I wojnie światowej



początek XX w. – pojawili się w Europie
Zachodniej teoretycy liberalizmu socjalnego
związanego z koncepcją państwa dobrobytu,
uznawali możliwość interwencji państwa w
takich dziedzinach jak ubezpieczenia społeczne,
renty starcze, problemy mieszkaniowe,
elektryfikacja wsi, pomoc dla bezrobotnych,



tradycyjne pojęcie wolności rozszerzono zatem
na wolność od strachu i niedostatku.



 

Koncepcja socjalna



po I wojnie św. poszerzenie zakresu praw
gwarantowanych konstytucyjnie o nową
kategorię – prawa socjalne (np. konstytucja
weimarska 1919r., marcowa 1921r.)



prawa jednostki w państwie socjalnym mają
także swoje funkcje społeczne, np. zasada
„własność zobowiązuje” (konstytucja RFN z
1949 r. „Własność zobowiązuje. Korzystanie
z niej powinno zarazem służyć dobru
ogółu”).

Koncepcja socjalna



 

Najwcześniejsze umowy międzynarodowe

kształtujące standardy praw człowieka
dotyczyły wolności religijnej pewnych
grup społecznych;



Pokój Augsburski 1595r.



Pokój Westfalski kończący wojnę 30-letnią
(1648r.) podpisany przez cesarza
Ferdynanda III - zasada cuius regio eius
religio; władca nie mógł zakaz poddanym
zmiany wyznania.



 

Internacjonalizacja praw człowieka



Koniec XIX w. i początek XX w.
zjawisko umiędzynaradawiania praw
człowieka, proces ten nasilił się po I
wojnie św.

Internacjonalizacja praw

człowieka



XIX w. – pierwsze regulacje
międzynarodowe w dziedzinie zniesienia
niewolnictwa – Deklaracja o zniesieniu
handlu niewolnikami wydano w trakcie
Kongresu Wiedeńskiego



1926r. Konwencja w sprawie niewolnictwa
Ligi Narodów, konwencja MOP o zakazie
pracy przymusowej lub obowiązkowej z
1930r.



 

Internacjonalizacja praw

człowieka



Druga połowa XIX. – powstaje tzw.
humanitarne prawo międzynarodowe
- zespół norm prawnych gwarantujących
osobom cywilnym i jednostkom, które
przestały uczestniczyć w walkach (ranni,
chorzy, jeńcy) pewne minimum praw
człowieka w czasie konfliktów zbrojnych i
okupacji.



W latach 1581-1864 zawarto aż 291
takich umów.

Internacjonalizacja praw

człowieka



Bitwa pod Solferino - 1859r.



1880 r. Międzynarodowy Komitet
Czerwonego Krzyża



1876 r. za równorzędny znak w krajach
muzułmańskich uznano czerwony
półksiężyc.



2007 r. - czerwony kryształ.



Konwencje haskie 1899 r. i 1907r.

Internacjonalizacja praw

człowieka



XIX w. – prawnomiędzynarodowe

podstawy ochrony mniejszości
narodowych



Kongres wiedeński nadawał
mniejszościom prawo do wyznawania
własnej wiary i prawa cywilne.



Rozwój ochrony po II wojnie św. -
MPPOiP.

Internacjonalizacja praw

człowieka



 Osobna kategorią podmiotów chronionych
jeszcze przed II wojną światową byli
uchodźcy.



Przykład masowego opuszczenia krajów
przez uchodźców po rozpadzie imperium
osmańskiego – ucieczki 300- 400 tys.
Ormian wskutek czystek etnicznych i
ludobójstwa stosowanych przez Turków.



1917 – 1920 r. – kraj opuściło 1,5 mln.
Rosjan

Internacjonalizacja praw

człowieka



1921 r. Liga Narodów utworzyła Urząd
Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców
Rosyjskich



tzw. paszporty nansenowskie



W układzie z 1928 r. 12 państw zgodziło się
nie wydalać uciekinierów rosyjskich i
ormiańskich do czasu znalezienia państwa,
które gotowe byłoby ich przyjąć.



Urząd Wysokiego Komisarza ONZ ds.
Uchodźców powołany w 1949 r.

Internacjonalizacja praw

człowieka



Cechą rozwiązań do II wojny
światowej było to, że ochroną
obejmowano całą grupę uchodźców
według kryterium etnicznego lub
kraju pochodzenia, nie było
natomiast uniwersalnych podstaw
uznania danej osoby za uchodźcę.

Internacjonalizacja praw

człowieka



Konwencja ONZ dotycząca statusu uchodźców z
1950 r.



Uchodźca - osoba, która przebywa poza
granicami kraju, w uzasadnionej obawie
prześladowania ze względu na rasę, religię,
narodowość, przynależność do określonej grupy
społecznej lub poglądy polityczne i nie chce lub
nie może z powodu tych obaw oczekiwać
ochrony ze strony państwa swego
obywatelstwa, a w przypadku bezpaństwowców
swego dotychczasowego miejsca zamieszkania.

Internacjonalizacja praw

człowieka



XIX/XX w. – umiędzynarodowienie
ochrony praw jednostki w dziedzinie
praw socjalnych;



np. Konwencja o zakazie nocnej
pracy kobiet 1906 r.

Internacjonalizacja praw

człowieka



Myśl kompleksowej międzynarodowej
ochrony praw człowieka po II wojnie
światowej



Karta Atlantycka (1941r.) i Waszyngtońska
Deklaracja Narodów Zjednoczonych (1942r.)



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
1948r.



Pakty Praw Człowieka – 1966 r. wraz z
Deklaracją stanowią tzw.
Międzynarodową Kartę Praw Człowieka

Internacjonalizacja praw

człowieka



Wpływ norm religijnych na treść praw człowieka
szczególnie widoczny w państwach islamskich.



Kairska Deklaracja Praw Człowieka z 1990r.
podkreśla, że „podstawowe prawa i wolności są
integralną częścią religii islamu oraz że nikt nie
może ich unieważniać, naruszać lub ignorować
ponieważ są one wiążącymi zaleceniami boskimi,
które zawarte są w księgach Allaha”.



Ochrona praw fundamentalnych uważana jest za
pobożne działanie, naruszenie zaś traktowane
jest jako grzech.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



Wynika z tego wprost związanie systemu
wartości uznawanych za prawa i wolności
z treścią religii islamskiej, która
determinuje znaczenie i charakter
poszczególnych uprawnień
indywidualnych



Potwierdza to zwłaszcza:



zasada powszechnego
podporządkowania praw i wolności
określonych w Deklaracji szariatowi;

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



islamski szariat jest jednym
źródłem odniesienia w procesie
interpretacji wszystkich
postanowień Deklaracji;



interpretowanie postanowień praw i
wolności zgodnie z Koranem należy do
odrębnej nauki – fikh, jej celem jest
zrozumienie norm prawnych, których
źródłem jest treść bożych nakazów;

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



podstawowymi źródłami służącymi
do wypracowania dobrych i złych
reguł postępowania - są zatem
Koran, komentarz koraniczny, sunna
czyli tradycja, praktyka proroka
Mahometa i jego towarzyszy, a
ponadto zgoda uczonych mężów jakąś
zasadę i analogia.



Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



W islamskich podejściu do praw człowieka
charakterystyczne jest zatem utożsamianie
postanowień Koranu z treścią norm prawnych, co
wynika z Boga i jego prawd za podstawowe źródło
władzy i wiedzy (chociaż tylko 10% postanowień
Koranu może stanowić podstawę do
sformułowania nakazów określonego zachowania
przez jednostkę – zakaz spożywania mięsa i
alkoholu, zasady zawierania małżeństw,
dziedziczenia, kwestie związane z określeniem
czynów przestępnych i zasad procedury
postępowania, reguły prowadzania handlu).

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



W praktyce stosuje się pewne odstępstwa od
literalnego rozumienia Koranu lub jego interpretacji –
przykłady:



omijanie zakazu sprzedaży niektórych produktów , np.
owoców na pniu oraz niedojrzałych;



w kontekście karania za cudzołóstwo - casus
„uśpionego zarodka” – pozwala na uznanie, że ojcem
dziecka jest mężczyzna, który zmarł kilka lat wcześniej;



casus „łaźni publicznej” – zajście w ciążę kobiety
niezamężnej może być uznane za efekt przebywania w
łaźni publicznej, w miejscu gdzie przebywali mężczyźni.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



Deklaracja kairska wprawdzie
formułuje zasady, jakie znajdziemy w
PDPCz czy Paktach – powszechności
praw i wolności, zasada równości ( w
tym wobec prawa), zasada
równouprawnienia kobiet i mężczyzn
- ale są one specyficznie
rozumiane.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



uznanie równości następuje na płaszczyźnie
duchowego traktowania kobiety jako człowieka, ale
nie oznacza to przyznania jej wszystkich praw, z
których może korzystać mężczyzna – stad akceptacja:



prawa bicia nieposłusznych kobiet, zakaz okazywania
przez kobiety nieposłuszeństwa, (z drugiej strony
kobieta nie może bić męża, nawet gdy jest silniejsza
od niego), jeśli kobieta jest posłuszna mąż powinien
starać się jej nie bić;



sprzeczność z prawem odmowy pożycia seksualnego
(choć są od tego wyjątki – ale żona nie może
odmawiać dzielenia łoża).

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



z jednej strony uznaje się prawo do rozwodu, z
drugiej zaś jeżeli inicjatorką rozwodu jest
kobieta ma obowiązek zwrócić posag,
mężczyzna ma też prawo odesłania żony,
tradycyjnie nie trzeba iść do sądu, z wyjątkiem
kobiety ciężarnej, wówczas ma obowiązek
utrzymania byłej żony i dziecka przez dwa lata
od urodzenia; ponadto także kobieta może
skutecznie dochodzić rozwodu od męża,
korzystając z tzw. przysięgi opuszczenia, czyli
upływu 4 miesięcy bez pożycia małżeńskiego;

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



traktowanie zeznań kobiety jako tylko w
połowie tak skutecznych jak mężczyzny,
obowiązek przedstawiania przez kobiety
czterech naocznych, niezależnych świadków
(mężczyzn) cudzołóstwa męża, ustalenie
kręgu mężczyzn, z którymi kobieta może się
spotykać po zawarciu małżeństwa;



specyficzne rozumienie deklarowanej w
Deklaracji kairskiej wolności przemieszczania
się – zakaz opuszczania domu bez zgody
męża.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



Kwestia kary śmierci - w Deklaracji
prawo do życia, ale kara śmierci może
być orzekana w sytuacjach określonych
w szariacie - w przypadku cudzołóstwa
(kamienowanie – choć rzadko orzekana
np. Nigerii, Sudanie, Arabii Sudyjskiej),
bluźnierstwa, zaprzeczenie treści praw
głoszonych przez Allaha – przestępstwa
przeciwko Allahowi.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



Znaczenie norm religijnych w kręgu kultury
europejskiej – znaczenie mają tu oczywiście
wartości związane z religią chrześcijańska, przede
wszystkim naukami kościoła Rzymskokatolickiego.



W wielu konstytucjach – odwołanie do Boga, tzw.
invocatio dei – np. polska, Grecji, Niemiec,
kanadyjska, Irlandii, niektórych kantonów
szwajcarskich).



Możliwość składania przysięgi przez
funkcjonariusz na Boga (tak mi dopomóż Bóg w
naszej Konstytucji).

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



Niekiedy wartości chrześcijańskie
stają się podstawą oceny przez
instytucje publiczne działalności osób
i innych podmiotów,



np KRRITV - prawo do weryfikowania
treści i charakteru audycji radiowych
i TV z punktu widzenia ewentualnego
naruszenia przekonań religijnych
odbiorców.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



W monarchiach konstytucyjnych
odpowiednie wyznanie jest także
przesłanką umożliwiającą wstąpienie
na tron, np. Dania – religia
państwowa luteranizm, Norwegia i
Szwecja– wyznanie ewangelicko-
augsburskie, Anglia – monarcha jest
głową kościoła anglikańskiego.

Wpływ religii na kształtowanie się
treści i zakresu praw człowieka



 Pojęcie obyczajowości społecznej związane
jest z szeroko pojętą moralnością społeczną –
są to zatem społecznie akceptowane lub
negowane zachowania ludzkie, które w
dużym stopniu kształtują lub modyfikują
sposób rozumienia praw człowieka.



Zmiany w zakresie obyczajowości przynoszą:
powszechna edukacja, środki masowego
przekazu, podniesienie poziomu życia
społeczeństw, a co za tym idzie stanu ich
świadomości.

Obyczajowość i kultura społeczna



Druga połowa XX w. – wzrost
świadomości dotyczącej konieczności
respektowania równości kobiet i
mężczyzn, uznania dziecka (w tym
pozamałżeńskiego) za podmiot
chroniony, różnego rodzaju
mniejszości, w tym narodowych.

Obyczajowość i kultura
społeczna



Zachowania, które jeszcze w początku XX w.
były nieakceptowane, a nawet karane,
obecnie na skutek przemian społecznych są
akceptowane, a nawet wymaga się ich
respektowania i ochrony (zakaz
dyskryminacji).



Należą tu: karany w wielu krajach śmiercią
homoseksualizm (w Polsce karany do
1932r.), dzieci pozamałżeńskie, rozwody,
wolne związki.

Obyczajowość i kultura
społeczna



Zmiany obyczajowości społecznej
negujące wcześniej akceptowane
zachowania widać szczególnie na
kontynencie afrykańskim.



Afrykańska Karta Praw Człowieka i
Ludów akcentuje zakaz dyskryminacji
kobiet i dziewcząt.



W 1995r. Konferencja Szefów Państw i
Rządów OJA zaleciła wypracowanie przez
Afrykańską Komisję Praw Człowieka
Protokołu Praw Kobiet w Afryce – 2000 r.

Obyczajowość i kultura
społeczna



W szczególności formułuje:



nakaz eliminacji praktyk skierowanych przeciwko
kobietom i dziewczętom wynikających z przekonań
religijnych i kulturowych (w tym poddawanie ich
różnorodnym zabiegom medycznym), a także
eliminacji nierówności kobiet i mężczyzn – np. w
sprawach związanych z zawarciem małżeństwa
(wprowadza zakaz zawierania małżeństw bez zgody
kobiety, które nie ukończyły 18 roku życia, prawo
separacji oraz rozwodu,



nakaz humanitarnego traktowania wdowy – w tym
zakaz odbierania jej dzieci urodzonych po śmierci
męża, prawo do powtórnego zawarcia małżeństwa).

Obyczajowość i kultura
społeczna



rozwój środków elektronicznego
przekazu, w tym Internetu,



rozwój biotechnologii i medycyny –
klonowanie, sztuczne zapłodnienie
komórkami osoby zmarłej kilka lat
wcześniej (post mortem), selekcja
materiału genetycznego itd.



 

Wpływ nowych technologii na treść praw człowieka



 konflikty zbrojne i związane z nimi zagrożenia (migracje
ludności, uchodźctwo, czystki etniczne, ludobójstwo i inne
zbrodnie przeciwko ludzkości;



terroryzm oraz wpływ metod zapobiegania i zwalczania
terroryzmu na zakres praw i wolności (ograniczanie prawa
do prywatności – pobieranie odcisków palców, powszechne
kontrole osobiste, stała inwigilacja, problem zestrzelenia
samolotu pasażerskiego);



powrót idei nacjonalizmu;



 



 



 



 



 



 



 

Prawa człowieka a zagrożenia dla stabilności i funkcjonowania

współczesnych społeczeństw



Konwencja ONZ przeciw
transnarodowym organizacjom
przestępczym z 2000r.



Protokół do Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka o likwidacji
terroryzmu z 2003r.

Prawa człowieka a zagrożenia dla stabilności i
funkcjonowania współczesnych społeczeństw