Podstawowe prawa ka�dego cz�owieka od urodzenia, a� do naturalnej œmierci przys�uguj�ce mu niezale�ne od pochodzenia, koloru sk�ry, wyznania, narodowoœci, p�ci, wykszta�cenia i zawodu nazywamy prawami cz�owieka. Wynikaj� one z faktu bycia cz�owiekiem i s�:

• przyrodzone - czyli nabywane przez urodzenie;

• powszechne - przys�uguj� wszystkim ludziom;

• niezbywalne - nie mo�na si� ich zrzec;

• nienaruszalne - nikt nie mo�e pozbawi� cz�owieka tych praw;

�

Genez� praw cz�owieka mo�na upatrywa� w:

• Dekalogu, w elementach wiary judaistycznej, p�Ÿniej chrzeœcija�skiej, kt�re m�wi� o r�wnoœci ludzi w oczach Boga;

• w kodeksie Hammurabiego, w kt�rym zapisano:

Jam jest kr�l (...). Gdy b�g Marduk poleci� mi abym dobrze ludŸmi rz�dzi�, abym da� krajowi dobre kierownictwo, w�o�y�em prawo i sprawiedliwoœ� do ust kraju, zapewni�em ludziom pomyœlnoœ�.

• filozofii staro�ytnej Grecji np. Pitagorejczycy uwa�ali, �e w�adz� daje cz�owiekowi m�droœ�, a nie urodzenie. Sofiœci podkreœlali r�wnoœ� obywateli w posiadaniu w�asnych pogl�d�w. Sokrates, jak akuszerka, pomaga� rodzi� si� m�droœci u �wczesnych Ate�czyk�w. Arystoteles wychwala� umiarkowan� demokracj�. Stoicy g�osili wolnoœ� jednostki i niezale�noœ� od pa�stwa oraz prymat praw naturalnych;

• filozofii staro�ytnego Rzymu np. Seneka (pocz�tki n.e.) m�wi�, �e „homo res sacra hominis” „cz�owiek œwi�toœci�”, a Ÿr�d�em suwerennoœci jest lud;

• rzymskim prawie cywilnym, w kt�rym znane by�y maksymy np. o koniecznoœci wys�uchania dw�ch stron zanim zostanie og�oszony wyrok;

• filozofii œw. Tomasza g�osz�cej w „Summie teologicznej” o koniecznoœci uznania praw naturalnych przy tworzeniu praw przez w�adc�;

• Wielkiej Karcie Swob�d wydanej w 1215 roku w Anglii przez kr�la Jana bez Ziemi, gwarantuj�cej, �e nikt nie mo�e by� wygnany, pozbawiony praw, pozbawiony mienia bez wyroku s�dowego r�wnych mu os�b;

• Uznawanej w Polsce szlacheckiej zasadzie „neminem captivabimusnisi iure victum” „nikogo nie wi�zimy bez wyroku s�du”;

• w doktrynie o tolerancji religijnej wyg�oszonej przez Paw�a W�odkowica, podczas soboru w Konstancji w 1415 roku;

• w ustawie angielskiej Habeas corpus act z 1679 roku zabraniaj�cej aresztowania obywatela, bez wyroku s�dowego;

Najokazalej wida� rozw�j praw obywatelskich w okresie oœwiecenia:

• w filozofii przedstawicieli oœwieceniowych Johna Locka, (Dwa traktaty o rz�dzie), Monteskiusza (O duchu praw ), J.J. Rousseau (Umowa spo�eczna), T. Paine'a (Prawa cz�owieka). Filozofowie rozwa�ali umow� spo�eczn� jaka si� wytwarza pomi�dzy w�adz�, kt�rej spo�ecze�stwo powierzy�o uprawnienia do prowadzenia pa�stwa, a w zamian ma gwarancj� na przestrzeganie podstawowych praw. Filozofowie oœwiecenia podkreœlali, �e cz�owiek rodzi si� wolny, ma prawa do �ycia, wolnoœci i w�asnoœci, tolerancji, pa�stwo zapewnia praworz�dnoœ�. Ka�da w�adza (ustawodawcza i wykonawcza) w pa�stwie stworzona na wz�r oœwieceniowy podlega konstytucji, czyli spisanym normom prawnym;

• w Deklaracji Niepodleg�oœciowej Stan�w Zjednoczonych, okreœlaj�ca r�wnoœ� stan�w i ludzi wobec prawa;

• konstytucji ameryka�skiej z 1787roku, w kt�rej zastosowano model tr�jpodzia�u w�adzy wed�ug Monteskiusza jako najbardziej nowoczesny spos�b zorganizowania pa�stwa;

• Deklaracji Praw Cz�owieka i Obywatela z 1789 roku, kt�ra jako pierwsza wprowadzi�a has�a: wolnoœ�, w�asnoœci, suwerennoœci ludu, r�wnoœ� i braterstwo, zawiera�a r�wnie� katalog praw obywatelskich. Deklaracja g�osi�a, �e pa�stwo ma za zadanie chroni� prawa jednostki;

• konstytucji francuskiej z 1791 roku, jednym z pierwszych nowoczesnych dokument�w wprowadzaj�cych ustr�j republika�ski we Francji, zawiera�a wiele cech powy�szej Deklaracji;

• konstytucji 3 maja 1791 roku w Polsce, gdzie nie tylko zastosowano model tr�jpodzia�u w�adzy wed�ug Monteskiusza, ale r�wnie� inne osi�gni�cia myœli oœwieceniowej np.: swobod� wyznania, wzi�cie ch�opa pod opiek� prawn� pa�stwa, oraz nietykalnoœ� osobist� mieszczan, a tak�e zapewnienie tolerancji religijnej dla mieszka�c�w Rzeczypospolitej;

• w Kodeksie cywilnym Napoleona Bonaparte z 1804 roku, w kt�rym podkreœlano r�wnoœ� i w�asnoœ� jednostki. Wojny toczone przez Napoleona upowszechni�y zdobycze rewolucji i „jego” kodeks w niemal�e ca�ej Europie, z tego te� powodu w przepisach pa�stwowych np. Niemiec, czy Polski wida� ewidentnie francuskie wzorce. Wa�nym przyk�adem z historii Polski by�a og�oszona w 1807 roku konstytucja, znosi�a podda�stwo i wprowadza�a do rzeczywistej realizacji znane ju� we Francji zdanie „cz�owiek rodzi si� wolny” (konstytucja nada�a ch�opom wolnoœ� osobist�).

�

Wiek XIX da� pocz�tki powstaniu zabezpiecze� prawnych na arenie mi�dzynarodowej, pocz�tkowo dotyczy�o to prawa do interwencji humanitarnej gdy jakieœ pa�stwo ogranicza�o prawa narodowe lub religijne. Istotnymi przyk�adami zabezpiecze� prawa mi�dzynarodowego by� traktat berli�ski z 1878 roku, w kt�rym zabezpieczono ochron� prawn� chrzeœcijanom w pa�stwie tureckim.

�

Wielkie znaczenie dla rozwoju praw humanitarnych mia�a konwencja genewska z 1864 roku, w kt�rej okreœlono zasady opieki nad poszkodowanymi i rannymi w wojnie niezale�nie od narodowoœci. Dzi�ki konwencji powsta� Mi�dzynarodowy Czerwony Krzy�.

�

W 1907 podpisano jeszcze jedn� konwencj� hask�, kt�ra obj�to mieszka�c�w oraz �o�nierzy na terenie konfliktu. Niestety w czasie trwania II wojny œwiatowej obie konwencje nie by�y przestrzegane przez pa�stwa totalitarne.

�

Wa�nym wydarzeniem dla rozwoju systemu ochrony prawa mi�dzynarodowego by�o og�oszenie przez prezydenta Stan�w Zjednoczonych Wilsona prawa narod�w do samostanowienia jako kryterium utrzymania pokoju na œwiecie.

�

Dzia�aj�ca w okresie dwudziestolecia mi�dzywojennego Liga Narod�w przyj�a sobie za cel, dzia�ania zmierzaj�ce do pokojowego rozstrzygania spor�w oraz r�wnouprawnienia mniejszoœci narodowych. W ramach pracy Ligi Narod�w stworzono ochron� praw uchodŸc�w, prawo pracy oraz prawa socjalne.

�

W 1942 roku Karta atlantycka naszkicowa�a cele dzia�a� na rzecz ochrony praw cz�owieka, uwzgl�dniaj�c m.in. prawo lud�w do wybrania sobie formy rz�d�w.

�

Rozkwit praw cz�owieka nast�pi� dopiero po 1945 roku, gdy� okres wojny pokaza� wiele przyk�ad�w ich �amania, w zwi�zku z czym nale�a�o stworzy� system zabezpieczaj�cy przed kolejnymi tego typu dzianiami.

�

W 1945 roku powsta�a Organizacja Narod�w Zjednoczonych i podleg�e jej agendy, kt�re zaj�y si� nietylko ochron� praw cz�owieka, ale r�wnie� rozpowszechnianiem przyk�ad�w ich �amania w celu reakcji opinii œwiatowej oraz propagowaniem ochrony tych�e praw. Odniesienie do propagowania i przestrzegania praw cz�owieka zawiera artyku� pierwszy Karty Narod�w Zjednoczonych, z kolei artyku� 68 tego� dokumentu m�wi o powo�aniu komisji praw cz�owieka. Do dnia dzisiejszego ONZ i jej agendom uda�o si� opracowa� szereg sprawdzonych mechanizm�w monitoruj�cych naruszenie praw cz�owieka.

�

Dzi�ki dzia�alnoœci Organizacji Narod�w Zjednoczonych oraz poszerzaniu si� zakresu praw obywatelskich pojawi�a si� koniecznoœ� tworzenia system�w regionalnych np.: europejskiego, afryka�skiego, ameryka�skiego i arabskiego, kt�rym �atwiej chroni� prawa cz�owieka na poszczeg�lnych kontynentach. W wielu pa�stwach powstaj� instytucje narodowe przygotowuj�ce i przeprowadzaj�ce kampanie propagandowe na temat praw cz�owieka.

BIBLIOGRAFIA :

"Prawa cz�owieka - wyb�r dokument�w mi�dzynarodowych" - Bo�ena Gronowska, Tadeusz Jasudowicz, Cezary Mik

"Prawa cz�owieka" Michael Freeman

www.unic.un.org.pl - wybrane artyku�y (Oœrodek Informacji ONZ w Warszawie)

www.prawaczlowieka.wordpress.com

www.lodzprawczlowieka.pl/

---