17.10.2012r.

Przesłanki kształtowania się nowych koncepcji bezpieczeństwa państw Europy Środkowej

Sulikowska Aleksandra 23BNSP

Spis treści

1. Wstęp

2. Rozwiązanie Układu Warszawskiego

3. ”Próżnia bezpieczeństwa”

4. Zmiany geopolityczne w regionie

4.1. Zjednoczenie Niemiec

4.2. Rozpad Związku Radzieckiego

4.3. Rozpad Jugosławii

4.4. Rozpad Czecho-Słowacji

5. Zakończenie

1. Wstęp

U schyłku lat osiemdziesiątych w państwach Europy Środkowej i wschodniej nasiliły się czynniki i zjawiska o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym, prowadzące do upadku systemu „realnego socjalizmu”. Jednym z najistotniejszych czynników tego procesu były przemiany zachodzące w Związku Radzieckim w wyniku realizacji polityki „nowego myślenia”.

Duże znaczenie dla procesu przemian miało też reformatorskie nastawienie kierownictwa partii rządzących w Polsce i na Węgrzech, ale i działalność opozycji w tych państwach. Czynniki te nałożyły się na pogłębiający się kryzys gospodarczy, będący przyczyną społecznego niezadowolenia oraz utratę wiarygodności ideologicznej przez rządzące elity.

1. Rozwiązanie Układu Warszawskiego

Układ Warszawski (Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej) to sojusz polityczno-wojskowy państw tak zwanego bloku wschodniego z dominującą rolą ZSRR.

Podpisany 14 maja 1955 w Warszawie przez Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR. Wszedł w życie 6 czerwca 1955. Był on zawarty jako sojusz obronny państw socjalistycznych w odpowiedzi na tworzenie przez państwa zachodnie sojuszy militarnych NATO.

UW przewidywał że w przypadku utworzenia w Europie systemu bezpieczeństwa zbiorowego i zawarcia ogólnoeuropejskiego układu w tej sprawie UW przestanie obowiązywać. Państwa członkowskie kilkakrotnie występowały z propozycjami równoczesnego i całkowitego rozwiązania NATO i UW, jednakże wszystkie te propozycje były odrzucone przez zachodnie mocarstwa.

Podczas szczytu KBWE w Paryżu państwa UW i NATO podpisały układ o ograniczeniu zbrojeń konwencjonalnych oraz zadeklarowały, że nie uważają się już za wrogów. Definitywnie Układ Warszawski został rozwiązany 1VII-1991 r.

Układ był zdominowany przez b. ZSRR. Był on elementem równowagi strachu w Europie, na przeciwstawnym biegunie było NATO. Nie doszło nigdy do starcia miedzy tymi dwiema organizacjami .Z jednej i drugiej strony było zachowane status quo. Dla samego ZSRR udział w Układzie był zabójczy dla ich budżetów, gdyż państwa te musiały o wiele więcej przeznaczyć na obronę oraz przemysł obronny.

1. ”Próżnia bezpieczeństwa”

Wraz z końcem zimnej wojny Polska znalazła się w pewnego rodzaju „próżni bezpieczeństwa”. W latach 90. była zbyt daleko od NATO i Unii Europejskiej, a zbyt blisko Rosji, aby móc prowadzić w pełni nieskrępowaną politykę międzynarodową. Ówczesne skoncentrowanie polskiej racji stanu na zbliżeniu z zachodnimi ugrupowaniami integracyjnymi było możliwe dzięki chwilowej zapaści spadkobierczyni sowieckiego imperium. Rosja Jelcyna utraciła ostatecznie kontrolę nad znacznym obszarem dawnej strefy wpływów. Wejście Polski do NATO i UE spowodowało, że „próżnia bezpieczeństwa” została wypełniona zarówno pod względem militarnym, jak i ekonomicznym. Pojawienie się zupełnie nowych wyzwań w polityce bezpieczeństwa zmusiło jednak Polskę do jeszcze głębszej integracji zarówno z NATO, jak i z UE.

1. Zmiany geopolityczne w regionie

Transformacja w państwach Europy Środkowej i w całym systemie międzynarodowym wywarła także wpływ na sytuację strategiczną regionu. Wraz z końcem zimnej wojny powstały warunki dla zmian geopolitycznych, z których najważniejsze to zjednoczenie Niemiec, rozpad Związku Radzieckiego, konflikt jugosłowiański i rozpad Czecho-Słowacji.

1. Zjednoczenie Niemiec

Do tej pory można we wschodnich Niemczech spotkać ślady II wojny światowej - zwłaszcza te, które wynikają z psychologicznych, socjalnych i politycznych podziałów Niemiec. Wiele miast np. Lipsk odzyskały już swoje piękno, które skrywane było jeszcze nie tak dawno przez epokę NRD.

Niemcy od wieków podzielone były na mniejsze kraje. Obecnie istniejące kraje związkowe powstały, gdy zakończyła się II wojna światowa. Kryterium wytyczania granic, które ulegały w przeszłości zmianom, były podziały historyczne i terytorialne. Stąd też wzięły się takie państwa o dumnie brzmiących nazwach jak Wolne Państwo Saksonia czy Wolne Państwo Bawaria.

Niemcy podzielone są na 16 landów. Nie tylko Bawaria, ale również Badenia-Wirtembergia i Północna Westfalia wyróżniają się wielkością i gospodarczą siłą. Dla odmiany wschodnioniemieckie landy nie są już tak duże. Organem przedstawicielskim landów uczestniczącym w procesie ustawodawczym jest Bundesrat. Niemcy zjednoczyły się po wydarzeniach politycznych mających miejsce w Europie Wschodniej. Gorbaczow rozluźnił nieco gorset polityczny, co zapoczątkowało przemiany demokratyczne nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach, które należały do bloku.

Reakcja łańcuchowa przebiegała szybko. Niemcy w 1989 roku rozpoczęli masowo uciekać na zachód, a już 9 listopada tego samego roku runął berliński mur. Oficjalnie zjednoczenie Niemiec nastąpiło 3.10.1990 roku. Kilka miesięcy wcześniej kanclerz Niemiec Helmut Kohl przedstawił w 10 punktach plan zjednoczenia kraju. Niemcy wciąż przechodzą przez ten długotrwały proces.

1. Rozpad Związku Radzieckiego

Jednym z najbardziej doniosłych wydarzeń XX w. jest rozpad Związku Radzieckiego. Wydarzenie to jest jednym z punktów zwrotnych w politycznej historii Europy. Rozpad ZSRR pod koniec 1991 r. stworzył całkowicie nową sytuację na kontynencie eurazjatyckim i w skali globalnej. To właśnie Euroazja była obszarem, który w sporze amerykańsko-radzieckim zajął centralne miejsce. Zdobycie hegemonii w tym regionie oznaczać miało zwycięstwo. Problem rozpadu Związku Radzieckiego pociągnął za sobą zupełnie odmienne jakościowo skutki. Rozpad ZSRR oznaczał koniec istnienia supermocarstwa. Był krajem o znacznym potencjale militarnym np.: potencjał broni jądrowej Wielkiej Brytanii stanowił tylko 2% potencjału ZSRR. Państwo to posiadało w swoich rękach środki współdecydujące o losach świata. Rozpad imperium radzieckiego zmniejszył potencjał Rosji tylko o tyle, o ile zredukowano go w wyniku zawartych porozumień rozbrojeniowych.

1. Rozpad Jugosławii

Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii (SFRJ) obejmowała sześć republik: Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Macedonię, Czarnogórę (Montenegro), Serbię i Słowenię. Od 1953 roku prezydentem był przywódca Komunistycznej Partii Jugosławii Josip Broz Tito. Po jego śmierci w maju 1980 roku, kraj pogrążył się w narodowościowym, politycznym i ekonomicznym kryzysie. Rosły nacjonalistyczne i etniczne napięcia, z którymi następcy prezydenta nie potrafili sobie poradzić. W roku 1991, trzy z sześciu republik tworzących Jugosławię, jednostronnie ogłosiły niepodległość po przeprowadzonych wcześniej referendach – Republika Chorwacji i Słowenii (25 czerwca), Republika Macedonii (17 września), a 3 marca 1992 roku, suwerenność ogłosiła również Republika Bośni i Hercegowiny. Republika Serbii zdecydowanie potępiła te decyzje i w 1992 roku, w połączeniu z Czarnogórą ogłosiła powstanie Federalnej Republiki Jugosławii.

Jugosławia była jednym z założycielskich państw Organizacji Narodów Zjednoczonych. Po rozpadzie SFRJ, nowo powstałe kraje ubiegały się indywidualnie o członkostwo w ONZ.

Po rozpadzie Jugosławii, w byłych republikach wybuchły krwawe konflikty. W 1991 roku Armia jugosłowiańska, zdominowana przez Serbów, zaatakowała Słowenię. Następnie, po krótkich walkach, wojna przeniosła się do Chorwacji. Na początku 1992 roku również w Bośni i Hercegowinie wybuchła krwawa wojna, która zakończyła się w 1995 roku po podpisaniu porozumienia pokojowego w Dayton. W 1991 roku, Albańczycy zamieszkujący Kosowo (okręg autonomiczny Serbii) zażądali niepodległości co wywołało konflikt serbsko-albański, który narastał doprowadzając do wybuchu walk w 1998 roku. Konflikt w Kosowie zakończyła interwencja NATO i porozumienie pokojowe podpisane w 1999 roku.

1. Rozpad Czecho-Słowacji

1 stycznia 1993 roku Czechosłowacja rozpadła się na dwa odrębne niepodległe państwa - Czechy i Słowację.

Tego dnia nastąpił ostateczny rozpad Czechosłowacji - państwa, które powstało w 1918 roku po rozpadzie Austro-Węgier. Od roku 1991 zwłaszcza po stronie słowackiej narastały nastroje niepodległościowe. Na czele ruchów separatystycznych stanęli premierzy obu części składowych - Czech, Vaclav Klaus i Słowacji - Vladimir Meciar. 17 lipca 1992 parlament słowacki uchwalił deklarację niepodległości, następnie obaj liderzy ustalili, że podział państwa nastąpi właśnie 1 stycznia 1993. Prezydentem Czech został Vaclav Havel, a premierem Vaclav Klaus. Prezydentem Słowacji natomiast wybrano Michała Kovaca, a premierem pozostał Vladimir Meciar. Mimo oporu prezydenta Czecho-Słowacji - Vaclava Havla rozwód przeprowadzono "aksamitnie".

Choć wspólnego państwa nie udało się utrzymać, to przypadek Czechosłowacji jest przykładem jak powinien wyglądać rozpad kraju. W tym samym czasie kiedy Czesi i Słowacy decydowali o rozstaniu, na Bałkanach trwały już wojny, w których miało zginąć kilka tysięcy ludzi. Tymczasem przypadek Czechosłowacji przypomina rozwód za porozumieniem stron – choć małżeństwo zdecydowało się rozstać, to mimo wszystko potrafi utrzymać przyjazne stosunki. Tak też było i jest w tym przypadku – Czechy i Słowacja wzajemnie wspierały swoje dążenia do NATO i Unii Europejskiej, wspólnie uczestniczą w pracach Grupy Wyszehradzkiej.

4. Zakończenie

W nowej sytuacji geopolitycznej państwa Europy Środkowej stanęły wobec nowych wyzwań i zagrożeń dla ich bezpieczeństwa. Do najważniejszych wyzwań zaliczyć można niestabilność systemów politycznych państw w procesie transformacji, pogłębiające się dysproporcje gospodarek państw byłego obozu socjalistycznego oraz migracje międzynarodowe, powodowane przez konflikty o różnym podłożu. Wśród najistotniejszych zagrożeń dla bezpieczeństwa wymienia się wzrost nacjonalizmu oraz konflikty na tle etnicznym i religijnym.

Bibliografia:

1. I. Pawlikowska, Koncepcje bezpieczenstwa państw Europy Srodkowej po 1989 roku, MADO, Torun 2006,

2. R. Zieba, Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczenstwa, Wyd. akademickie i profesjonalne, Warszawa 2007

3. http://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/jak-doszło-do-rozpadu-czechosłowacji

4. http://www.unic.un.org.pl/jugoslawia/index.php?id=rozpad_jugoslawii

5. http://www.region24.info/art-181.html