GENEZA I ROZWÓJ KSZTAŁTOWANIA SIĘ TEORII WYCHOWANIA
Teoriaia Wychowania: to nauka wywodząca się z filozofii, która związana jest z wszelkimi mądrościami.Teoria wychowania jest subdyscypilna pedagogiczną, także ma powiazanie w wielona dyscyplinami. Jej rozwój trwał do 1989r kiedy to była ona w rozkwicie, był to bardzo dobry okres dla tej nauki, była ona nawet dominująca w stosunku do pedagogiki. Lecz w latach 1990 nastąpiło jej spowolnienie , zaś od 1995r aż do dziś nauka ta przeżywa swoistego rodzaju renesans i ponowny rozkwit.
TEORIA WYCHOWANIA W LATACH 1945-1948
W powojennej historii teorii wychowania wyróżnia się, co najmniej kilka okresów. Pierwszy z nich przypada na lata 1945-1948.Polska myśl pedagogiczna była dość charakterystyczną ponieważ powoływała się i korzytsała z dorobeku pedagogiki międzywojennej, a z drugiej poddawała się ostrej krytyce niektórych jej założeń –zwłaszcza pajdocentryzmu, czyli poglądu przyznającego dziecku centralne miejsce w procesie wychowania ma jego potrezby, potencjał wychowania podmiotowego przy czym oddziaływanie na niego sprowadzono głównie do pomagania mu w naturalnym, spontanicznym, i swobodnym rozwoju. Już wtedy zaczęto w teorii wychowania przywiązywać coraz większą wagę do wiodącej roli wychowawców i nauczycieli w procesie wychowawczym. W procesie wychowania reprezentują interes partii i państwa Podkreślano, iż podstawowym celem pracy z wychowankami jest nie tyle obserwowanie i ułatwianie samorzutnego rozwoju, ile świadome i celowe kształtowanie ich osobowości, aby ułatwić im przystosowanie się do powojennych warunków życia w Polsce, a szczególnie do budowy nowego ustroju społeczno –politycznego wbrew oczekiwaniom i mimo dezaprobaty znakomitej większości społeczeństwa polskiego .Także podstawowym celem wychowania było świadome i celowe kształtowanie osobowości wychowanka w kierunku adaptacji do rzeczywistości społecznej i politycznej, czyli socjalistycznej. W tym okresie teorii wychowania pojawia się cenzura i tym samym uczyniono ją przedmiotem politycznej manipulacji.
TEORIA WYCHOWANIA W LATACH 1949- 1956
Drugi okres rozwoju wychowania obejmuje lata 1949-1956. w tym czasie teoria wychowania stała się jawnym obiektem ideologicznego nacisku i ubezwłasnowolnienia ze strony różnych instancji władz państwowych i politycznych. Nastąpił wyraźnie regres w naukowym rozwoju teorii wychowania. W okresie tym tworzono monocentryczny ład społeczny, któremu miał się podporządkować cały system oświaty w Polsce. Polskim pedagogom pozwolono głosić i upowszechniać wyłącznie takie poglądy dotyczące wychowania, jakie miała wtedy do zaoferowania pedagogika radziecka. W latach 50-tych część polskich pedagogów dokonała adaptacji i upowszechnienia tzw. pedagogiki radzieckiej. W latach 60- 70tych w służbie tego procesu powstała pedagogika upaństwowiona i upartyjniona Uchodziła ona za jedyne źródło inspiracji dla teorii wychowania, której głównym zadaniem było kształtowanie z góry zaprogramowanej świadomości politycznej wychowanków, czyli „ urabianie ich” w duchu ślepego podporządkowania się i bezwolnej uległości, ówczesnym organom władzy państwowej i politycznej. Był to okres bezkrytycznego przyswajania cudzego dorobku w zakresie wychowania- treści ponadto bardzo wątpliwej pod względem wartości poznawczej i społecznej.
Czynnikami sprzyjającymi była:
centralizacja rozpowszechniania i kontroli paradygmatu funkcjonalnego- określony ideał człowieka przez partię, miał być funkcjonalny względem obowiązującej wizji „postępu”);
antagonistyczne postrzeganie świata, wiązało się to z zamknięciem się polskiej pedagogiki na przenikanie innych nurtów zachodnich, tą inną wiedzę definiowano jako gorszą. Nurty zachodnie nazywane były jako burżuazyjne.
krytyka wszystkich nurtów pedagogicznych i ideologicznych z okresu II RP;
dominacja metodologii pozytywistycznej;
dominacja paradygmatu „naukowej pedagogiki socjalistycznej”
Jej twórcami byli:
Heliodor Muszyński
Miron Krawczyk
Kazimierz Jaskot
Bogdan Suchodolski
Przypada na lata 80-te XX wieku , czas powstania niezależnego związku „Solidarność” i przemian ustrojowych w 1989 roku. W okresie tym następuje załamanie dominującego dotychczas paradygmatu pedagogiki socjalistycznej Do Polski napływają nowe, powstające na zachodzie nurty pedagogiczne. Pojawiają się liczne odmiany teorii: anty– , neo-. Pojawiły się pierwsze studia feministyczne, pierwsze opracowania z zakresu pedagogiki krytycznej. Był to okres ścierania się odmiennych światopoglądów. W tym okresie swoje podejście do pedagogiki przewartościował twórca pedagogiki specjalistycznej Heliodor Muszyński o0dwołując swoje wcześniejsze poglądy.
Powstanie w PRL- u pedagogiki specjalistycznej zapoczątkowało proces marginalizowania pedagogiki rozumianej jako metapedagogika ( refleksja o teorii pedagogiki). Założenia ontologiczne, epistemologiczne, aksjologiczne, teleologiczne i metodologiczne utraciły swoją problematyczność. Podporządkowano je monocentrycznej ideologii totalitarnego państwa.
Badania pedagogów w Polsce Ludowej i krajach ościennych miały na celu odrzucenie niezgodnych z marksizmem prądów i nurtów pedagogicznych. Podstawą ideologiczną ówczesnej pedagogiki był materializm dialektyczny i historyczny, w oparciu o rozważania marksistowsko- leninowskie. Wprowadzono y życie system zasad wychowania komunistycznego
kształtowanie komunistycznego światopoglądu,
kształtowanie partyjności i nastawienia na realizację celów
konieczność związku wychowania z życiem, pracą, praktyką budowy komunizmu
wychowanie w kolektywie i przez kolektyw
ciągłość, systematyczność i jedność oddziaływań wychowawczych
odpowiedzialność wychowania (wychowawców) za rozwój indywidualnych właściwości wychowanka
wzór (matryca osobowości) -> obróbka (działalność wychowawców) -> produkt (osobowość zgodna ze wzorem socjalistycznym, wzór osobowości) .
TEORIA WYCHOWANIA W LATACH 1956-1989
Zasadnicza zmiana w teorii wychowania była możliwa od października 1956 roku .wydarzenia polityczne zapoczątkowały zmiany w sposobie uprawiania teorii wychowania Teoria wychowania- podobnie jak pozostałe dyscypliny pedagogiczne- wkroczyła wtedy w nowy i bardziej dynamiczny okres rozwoju. Przede wszystkim nawiązano kontakty z pedagogika nie tylko z krajów socjalistycznych, lecz także, po części, państw zachodnioeuropejskich Ameryki Północnej. Kontakty te pomogły że nauka zachodnioeuropejska i amerykańska umożliwiała wypracowanie podstaw metodologicznych wychowania, pojawiła się, wprawdzie ograniczona, ale jednak możliwość kontaktów zagranicznych (badaczy, naukowców)
szczególnie w wypracowaniu podstaw metodologicznych badań prowadzonych przez teorie wychowania. Dzięki temu nie musiała już uchodzić za dyscyplinę jedynie o charakterze normatywno-filozoficznym, co było jednoznaczne z pełnieniem przez nią w poprzednim okresie wyłącznie funkcji ideologicznej Od tej pory teoria wychowania stawała się coraz bardziej dyscypliną o charakterze empiryczno-indukcyjnym. W pewnej mierze przyczyniło się to do odejścia teorii wychowania od stylu uprawiania jej wyłącznie na podstawie rozważań spekulatywnych lub poprzez ogólnikowe lub i bezowocne komentowanie znanych od dawna poglądów w sprawie wychowania.
Niebezpieczeństwo tego typu rozważań czy analiz polegało przede wszystkim na ich stronniczości, legitymującej się zawsze zgodnością wygłaszanych poglądów z obowiązująca wówczas filozofią marksistowską.
Dzięki nowemu podejściu metodologicznemu na gruncie teorii wychowania podjęto się mniej lub bardziej interesujących badań szczególnie nad skutecznością różnych form pracy wychowawczej w szkole, i to zarówno podczas zajęć lekcyjnych, jak i pozalekcyjnych. Przeprowadzono również badania nad wybranymi zjawiskami procesami dynamiki grupowej klasy szkolnej. Wiele prac badawczych i opracowań teoretycznych dotyczyło funkcjonowania samorządu szkolnego i oceny z zachowania, a także problematyki wychowania estetycznego, fizycznego oraz pracy wychowawczej z uczniami nieprzystosowanymi społecznie. W roku ’62 Maslow wydał „Psychologię humanistyczną”.Zajmowano się tez spuścizna takich pedagogów jak A. Makarenko, J. Kroczak, C.Freint, S. Neil, – ale i tutaj jawi się wiele znaków zapytania zarówno odnośnie do teoretycznej jak i praktycznej wartości głoszonych przez nich koncepcji pedagogicznych. Słowem teoria wychowania, jakiej się dopracowano w omawianym okresie, nie może zadowalać, pomimo wspomnianych oraz niektórych innych, niewątpliwych osiągnięć. Ważnymi powodami, dla których teoria wychowania w latach 1956-1989 nadal nie cieszyła się zbyt wysokim prestiżem naukowym, były: bezmyślna usłużność wobec różnych instytucji państwowych, politycznych czy oświatowych oraz bezwolne podporządkowanie się ideologii marksistowskiej. Postawę taką wymuszała wszechwładna cenzura państwowa i – nie mniej groźna od tamtej- tzw. autocenzura jako uboczny efekt cenzury praktykowanej w majestacie prawa.Lata 19 89 to czas transformacji ustrojowej od socjalizmu do demokracjiten rok kończy epokę na gruncie teorii wychowania, w której promowano wychowanie autorytarne, a rozpoczyna epokę wychowania antyautorytarnego, wychowanek w roli podmiotu oddziaływań wychowawczych
Okres ten przypada na lata 90- te XX wieku. Pedagogika w tym czasie utraciła swój „monopol” na urządzenie człowieka i świata poprzez wychowanie i edukację. Pedagogika zatraciła swój autorytet- przestała mieć prawo obiektywnego wskazywania jak wychować, przestała dyktować reguły na wychowanie. W sensie teoretycznym pojawiły się koncepcje wywodzące się z tradycji subiektywistycznej.
Przykładami są:
teorie radykalnego humanizmu ( teorie krytyczne );
teorie interpretatywizmu ( teorie fenomenologiczne i hermeneutyczne );
teorie promujące antypozytywizm;
teorie preferujące metody idiograficzne ( badania jakościowe ).
Pedagogika weszłam w etap wspólnoty badań porównawczych i syntetycznych. Okres ten cechuje też swoista epidemia rozdrabnianych nurtów pedagogicznych sprawia to, że nauczyciele, wychowawcy zatracają zdolność dokonywania rozróżnień między nurtami. Zarysowuje się swoista walka różnych teorii pedagogicznych o zdobyciu statusu teorii obowiązującej, statusu tzw. metanarracji. Podkreśla się powstawanie „hipermarketów wiedzy pedagogicznej”, w których również wyprzedaje się wiedzę. Nauczyciel, wychowawca stał się więc klientem, który musi nauczyć się, poruszać się w tym labiryncie teorii. Cechą postmodernizmu jest zdecydowana relatywizacja myśli pedagogicznej- istnieją różne równoprawne teorie, żadna nie jest uznawana za jedyną, konieczną i obowiązującą. Kolejną cechą XX wieku początku XX wieku stała się ambiwalencja ( współwystępowanie przeciwstawne ) i decentracja ( przeciwieństwo centralizacji ).