Zasady pomiaru
odległości na mapach

Krzysztof Kowalewski

Metody

• Metoda nitki
• Metoda paska
• Metoda kroczka
• Metoda sumowania odcinków
• Metoda longimetru
• Metoda krzywomierza

Metoda nitki

Pomiar ten jest bardzo łatwo przeprowadzić w terenie,
bowiem wystarczy położyć mapę na czymś płaskim,
odnaleźć punkt, w którym się znajdujemy i punkt do
którego chcemy dojść. Następnie nitkę układamy wzdłuż
trasy wędrówki, nakrywając nią jak gdyby mierzoną linię. W
ten sposób ujmiemy wszystkie zakręty i inne nieproste
odcinki drogi.
Po przeliczeniu całej długości zaznaczamy koniec nitki i
przykładamy ją rozciągniętą do linijki lub kartki w kratkę. I
tak po przeliczeniu skali otrzymujemy
Zakładamy, że 1 cm na mapie odpowiada 100 m w terenie.
Długość zaznaczonej nitki od punktu A do punktu B wynosi
13 cm.
Z prostego wyliczenia otrzymujemy wynik - długość
wędrówki wynosi 1300 m

Metoda paska

Również jak pomiar nitką i ten nie jest bardzo
dokładny, ale sprawdza się w terenie, gdy nie
mamy ze sobą żadnych innych przyrządów do
pomiarów. W tym przypadku postępujemy w
następujący sposób: przykładamy pasek wzdłuż
mierzonego odcinka tak, aby jego lewy koniec
znajdował się w punkcie początkowym. Na pasku
zaznaczamy ołówkiem koniec odcinka.
Zaznaczony punkt przykładamy od początku
następnego odcinka i zaznaczamy jego koniec. W
ten sposób możemy zmierzyć np. całą
projektowaną trasę marszu i po zmierzeniu linijką
długości odcinka w skali mapy przeliczamy ją na
faktyczną odległość w terenie.

Metoda kroczka

W praktyce najczęściej stosowana jest metoda kroczkowania.
Polega ona na "przejściu" kroczkiem całej wyznaczonej linii, przy
czym rozwartość kroczka powinna być uzależniona od mniejszego
czy większego urozmaicenia przebiegu linii i skali mapy.
Najczęściej przyjmuje się ze względów praktycznych rozwartość w
granicach 2-3 mm. Zanim jednak przystąpimy do pomiaru,
powinniśmy kroczek "wyzerować", tj. narysować najlepiej na
papierze milimetrowym linię 30 cm. Odmierzyć kroczkiem 3 mm i
przejść ok. 3 razy wzdłuż narysowanej linii. Jeżeli ilość "kroczków"
będzie równa 100, tzn. że mamy dobrze odmierzony kroczek.
Jeżeli będzie większa lub mniejsza to odpowiednio zmniejszamy
lub zwiększamy rozstawienie kroczka.
Po takim przygotowaniu narzędzia możemy przystąpić do pomiaru
naszego odcinka na mapie. Długość oczywiście przeliczamy
odpowiednio z rozstawienia kroczka przemnożonego przez ilość
kroków.

Metoda sumowania odcinków

W przypadku, gdy pomiaru chcemy dokonać szybko, a linia krzywa ma
dłuższe fragmenty zbliżone do odcinków prostych, możemy się
posłużyć metodą sumowania odcinków. Polega ono na tym, że całą
linię krzywą rozbijamy jak gdyby na fragmenty, które możemy uznać
za odcinki proste (wykreślone od nich styczne nie odbiegają
dostrzegalnie) i te odcinki odmierzamy przy pomocy cyrkla przez
zwiększenie jego rozwartości, lub przy pomocy linijki.
Przykładowo niech trasa naszej wędrówki prowadzi od punktu A do
punktu E. Aby przeliczyć długość tego odcinka zaznaczamy cyrklem
odcinek BC i kreślimy styczną w punkcie C. Następnie dokładamy do
tego odcinek AB, otrzymując styczną CA1. Przedłużamy teraz cyrkiel o
sumę odcinków CA1 i CD i kreślimy styczną DA2 w punkcie D. Pozostał
nam jeszcze jeden odcinek DE. Przedłużamy cyrkiel o jego długość i
kreślimy pod spodem rysunku styczną EA3 w punkcie E. Z tego
prostego wyliczenia otrzymujemy linię prostą, którą możemy zmierzyć
linijką lub rozstawiony cyrkiel przyłożyć do podziałki liniowej. Z
rysunku jasno wynika, że odcinek AE jest sumą wszystkich odcinków.

Metoda longimetru

Longimetr Steinhausa – opatentowany przez prof. Hugona Dyonizego
Steinhausa przyrząd służący do pomiaru długości krzywych na mapach.
Jest to przeźroczysty arkusz z trzema, obróconymi względem siebie o 30
stopni, kratami prostopadłych linii rozmieszczonych w równych
odległościach 3,82

mm

. Pomiar odbywa się poprzez zliczanie przecięć

krzywej z liniami siatek. Liczba przecięć jest przybliżoną długością krzywej
w milimetrach.
I tak na naszym rysunku odcinek AB przecina siatkę longimetru np. 34
razy, co oznacza 34 mm (bok kwadratu wynosi 3,82 mm). Ponieważ nasz
odcinek jest w skali, np. 1:10 000 to po prostych rachunkach otrzymujemy:
1 mm na mapie to 10 m w terenie, czyli 34 mm na mapie to 340 m w
terenie. I już wiemy, że nasz odcinek AB ma długość 340 m.
Oczywiście łatwiejszy do wykreślenia jest longimetr o boku jednego
kwadratu 3,82 cm, ale chyba dokładniejszy pomiar uzyskamy na mm.
Ponad to dobrze wykreślony longimetr powinien niezależnie od ustawienia
w stosunku do mapki zawsze pokazać jednakową ilość przecięć, chociaż
często zdarzają się różnice. Prawidłowo oczywiście powinno się wykonać
przynajmniej trzy pomiary i wyciągnąć średnią.

Metoda krzywomierza

Najwygodniejszym przyrządem do pomiaru linii krzywych na
mapie jest krzywomierz. Przyrząd ten składa się z ruchomego
kółka, które prowadzi się po mapie, tarczy ze wskazówką i
uchwytu. Najczęściej stosowane są w krzywomierzach tarcze o
dwóch lub trzech podziałkach, które określają odległości w
kilometrach na odpowiedniej skali. Inne rodzaje krzywomierzy
podają jedynie wynik w centymetrach, który następnie należy
przeliczyć na faktyczną odległość w terenie, w zależności od skali
mapy.
Praktyczne posługiwanie się krzywomierzem jest bardzo proste.
Przed przystąpieniem do pomiaru nastawiamy strzałkę na tarczy
krzywomierza na odczyt 0. W celu sprawdzenia przyrządu na
podziałce mapy mierzymy odcinek o znanej wielkości. Po
ponownym nastawieniu strzałki na odczyt 0 prowadzimy kółko
zębate po mierzonej linii i po zakończeniu pomiaru odczytujemy
wynik. Każdy pomiar wykonuje się kilka razy i oblicza średnią.

Literatura

• Kartografia

http://skala_131.republika.pl/