Ekonomika

przedsiębiorstw

dr Katarzyna Żmija

Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw

1

Konsultacje

• Według harmonogramu umieszczonego na

wizytówce na platformie Moodle

• pok. 161 pawilon B

• e – mail: [e-mail]

2

Literatura

•

Duraj J., Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2000,

•

Durlik I., Inżynieria zarządzania. Strategia i projektowanie systemów
produkcyjnych, Agencja Wydawniczo – Poligraficzna PLACET, Warszawa 2000,

•

Pasternak K., Zarys zarządzania produkcją, PWE, Warszawa 2005,

•

Szabłowski J., Wasiluk A., Zarządzanie produkcją, Zbiór zadań, Wyższa Szkoła
Finansów i Zarządzania w Białymstoku, Białystok 1998.

•

Mazur Z., Zarządzanie procesami w systemach wytwarzania. Uczelniane
Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH. Kraków 2007.

•

Ekonomika małych i średnich przedsiębiorstw, pod red. G. Sobczyk, Difin,
Warszawa 2004.

•

Burchart-Korol D., Furman J., Zarządzanie produkcją i usługami. Wydawnictwo
Politechniki Śląskiej, Gliwice 2008.

•

Chudy S., Kabat F., Pietraszewski M., Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw,
cz.1 i 2, Wydawnictwo Empi, Poznań 2001.

•

Dębski S., Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw, WSiP, Warszawa 2004.

•

Guzera K., Mierzejewska-Majcherek J., Ekonomika przedsiębiorstw. Podręcznik.
Część 1, Difin, Warszawa, 2006.

•

Mierzejewska-Majcherek J., Ekonomika przedsiębiorstw. Podręcznik. Część 2,
Difin, Warszawa 2006.

•

Guzera K., Ekonomika przedsiębiorstw. Podręcznik. Część 3, Difin, Warszawa
2006.

3

1. Koszty działalności przedsiębiorstwa
2. Próg rentowności i kształtowanie cen
3. Podstawy organizacji systemów

produkcyjnych

4. Typy i formy organizacji produkcji
5. Wymiar czasowy procesu produkcyjnego
6. Zdolność produkcyjna maszyn i urządzeń

oraz produktywność systemu
produkcyjnego

7. Gospodarka materiałowa, w tym

zarządzanie zapasami produkcyjnymi

Wykaz zagadnień

4

• Kolokwium (25 pkt) – na ostatnich

zajęciach

• Aktywność na zajęciach (5 pkt)

Warunki zaliczenia

5

Koszty działalności

przedsiębiorstwa

• Koszty przedsiębiorstwa, ekon. suma

nakładów przedsiębiorstwa na działalność
gospodarczą, wyrażona w formie
pieniężnej i liczona w określonej jednostce
czasu.

7

Kryteria podziału kosztów:

• rodzajowe,

• kalkulacyjne,

• według miejsc powstawania

• ze względu na wielkość produkcji

• inne kryteria

8

Koszty rodzajowe:

Podział ze względu na rodzaj zużytych czynników

produkcyjnych

1)     amortyzacja;
2)     zużycie materiałów i energii;
3)     usługi obce (np. transport, usługi bankowe, pocztowe,

remonty);

4)     podatki i opłaty (podatek od nieruchomości , czynsze,

dzierżawy, opłaty skarbowe itp.);

5)     wynagrodzenia;
6)     ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia (składki z

tytułu ubezpieczeń społecznych, składki na FP, ZFŚS);

7)     pozostałe koszty rodzajowe (koszty podróży służbowych,

koszty reprezentacji i reklamy itp.)

9

Koszty kalkulacyjne

• Koszty bezpośrednie są to koszty, które można

normować i na podstawie dokumentacji źródłowej odnieść
wprost do poszczególnych produktów, usług, asortymentów
czy zleceń produkcyjnych, czyli jednostek (przedmiotów)
kalkulacyjnych.

• Koszty pośrednie obejmują te składniki kosztów, których

na podstawie dokumentów źródłowych nie można w sposób
wiarygodny i uzasadniony ekonomicznie przypisać wprost
do określonych obiektów kosztów, takich jak wyroby, usługi,
klienci, zlecenia produkcyjne, działania. Koszty te są
najpierw ujmowane sumarycznie, a następnie rozliczane na
poszczególne obiekty kosztów przy zastosowaniu różnych
kluczy podziałowych (np. proporcjonalnie do wynagrodzeń
bezpośrednich, kosztów przerobu, maszynogodzin,
techniczny kosztu wytworzenia).

10

Koszty bezpośrednie

Do materiałów bezpośrednich zaliczamy:

• materiały wchodzące bezpośrednio skład produktu

(surowce) oraz komponenty i podzespoły montowane w
całości w produkcie,

• materiały, które nie stanowią części składowych produktu,

ale których zużycie jest niezbędne przy jego wytwarzaniu,

• opakowania produktów gotowych

Koszt robocizny bezpośredniej – to wyrażone wartościowo

zużycie zasobów pracy ludzkiej, wykonywanej w
bezpośrednim związku z wytwarzaniem produktu i
obejmującej czynności bezpośrednio produkcyjne. Obejmują
wynagrodzenia włącznie z narzutami stanowiącymi koszt
pracodawcy.

11

Koszty bezpośrednie

Pozostałe koszty bezpośrednie zdeterminowane są

specyfiką prowadzenia działalności oraz stosowanymi
rozwiązaniami technologicznymi i obejmują takie grupy
kosztów jak np.:

• koszty obróbki obcej (operacje na produktach wykonywane

przez jednostki spoza przedsiębiorstwa) np. koszty
certyfikacji jeżeli każdy wyrób jej wymaga

• koszty przygotowania nowej produkcji- ponoszone w

związku z wytwarzaniem prototypów, przeprowadzaniem
badań i ekspertyz, zakupem patentów, licencji.

• koszty zużycia narzędzi i specjalnego oprzyrządowania

12

Koszty pośrednie

Do kosztów pośrednich zalicza się:

• koszty wydziałowe,

• koszty ogólnozakładowe (w tym koszty zarządu)

• koszty sprzedaży,

• Koszty zakupu.

13

Koszty wydziałowe- są one ponoszone na wydziałach

produkcji podstawowej w przedsiębiorstwie. Dzieli się je na
dwie zasadnicze grupy:

• koszty utrzymania ruchu i eksploatacji maszyn i urządzeń

• koszty utrzymania wydziału jako całości
Ponadto zaliczamy tu:

• koszt usług wykonywanych przez wydziały pomocnicze lub

jednostki zewnętrzne jak np.:

– usługi transportowe

– usługi remontowe

– usługi konserwacyjne i naprawcze

– amortyzację rzeczowych aktywów trwałych oraz WNiP

– podatki, opłaty i inne

14

Koszty pośrednie ponoszone w przedsiębiorstwie z tytułu wykonywania

działań nie związanych z produkcją, dotyczą innych funkcji:

• koszty ogólnego zarządu –związane z utrzymaniem komórek

organizacyjnych jednostki oraz stanowisk pracy w obrębie
administracji ogólnej (np. wynagrodzenia kierownictwa firmy i
ogólnego zarządu, koszty podróży służbowych, reprezentacji i reklamy,
podatki i ubezpieczenia, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów
itp.)

• koszty sprzedaży – ponoszone przez jednostkę w związku ze

sprzedażą wyrobów lub usług (np. prowizje handlowe, koszty
opakowań bezzwrotnych, załadunku i wyładunku sprzedanych
towarów, ubezpieczenia, reklama związana ze sprzedażą, koszty
transportu towarów do klienta, utrzymania stoisk na targach itp.)

• koszty zakupu – ponoszone przez jednostkę, pozostające w

bezpośrednim związku z zakupem składników majątku obrotowego,
związane z czynnościami przemieszczenia z magazynu do miejsca
składowania. Do kosztów tych zalicza się koszty transportu od
dostawcy, sortowania, załadunku i wyładunku określonych składników.

15

Układ kosztów kalkulacyjnych – podstawa ustalania

kosztów na jednostkę

1. Materiały bezpośrednie
2. Paliwo i energia technologiczna
3. Koszty zakupu
4. Płace bezpośrednie
5. Narzuty na płace bezpośrednie
6. Inne koszty bezpośrednie
7. Koszty wydziałowe

• Razem 1-7: Techniczny koszt wytworzenia:

8. Koszty ogólnozakładowe
9. Straty na brakach

• Razem 1-9: Fabryczny koszt wytworzenia:

10. Koszty sprzedaży

• Razem 1-10: koszt własny:

16

Koszty według miejsc powstawania

• koszty zakupu – np. zamówienie, zlecenie, transport,

załadowanie, wyładunek,

• koszty działalności podstawowej – związane z

bezpośrednią działalnością jednostki (produkcyjną,
handlową, usługową).

• koszty działalności pomocniczej – koszty związane z

działalnością pomocniczą jednostki, umożliwiające realizację
produkcji podstawowej

• koszty zarządu – ogólnozakładowe

• koszty sprzedaży – koszty opakowania, promocji,

dystrybucji.

17

Koszty ze względu na wielkość
produkcji:

• Koszty stałe to te składniki kosztów, które nie są zależne

od wielkości produkcji (czy innego rodzaju działalności
gospodarczej) w określonym jej przedziale. Do kosztów
stałych zalicza się większość kosztów ogólnozakładowych,
np. koszty administracyjne, koszty zarządu, koszty
utrzymania budynków, odpisy amortyzacyjne oraz niektóre
koszty wydziałowe, np. wynagrodzenie kierownictwa
wydziału i dozoru technicznego.

18

Koszty ze względu na wielkość
produkcji:

Koszty zmienne zmieniają się odpowiednio do rozmiarów działalności

gospodarczej, przy czym wyróżnia się:

• koszty zmienne proporcjonalne — gdy jednostkowym przyrostom

efektu produkcyjnego odpowiadają jednakowe przyrosty kosztów (np.
zużycie materiałów, wynagrodzenia w systemie akordu prostego), zatem
— koszty w przeliczeniu na jednostkę produkcji są zawsze takie same;

• koszty zmienne progresywne — gdy jednostkowym przyrostom

wielkości produkcji odpowiadają coraz większe przyrosty kosztów (np.
wynagrodzenia akordowe z progresją), co oznacza, że w przeliczeniu na
jednostkę produkcji zwiększają się one w miarę wzrostu produkcji, oraz

• koszty zmienne degresywne — gdy jednostkowym przyrostom

wielkości produkcji odpowiadają coraz mniejsze przyrosty kosztów
jednostkowych (większość kosztów zmiennych pośrednich, a także
niektóre bezpośrednie, np. koszty przygotowania nowej produkcji), co
przejawia się w ich zmniejszaniu się w przeliczeniu na jednostkę
produkcji w miarę zwiększania się rozmiarów działalności.

19

SKŁADNIKI KOSZTÓW UKŁADU KALKULACYJNEGO

20

Techniczny

koszt

wytworzenia

TKW =

bezpośredni

e +

wydziałowe

Całkowity

(fabryczny,

zakładowy)

koszt

wytworzeni

a

=

TKW + k.

zarządu

Koszt

własny

sprzedaży

(uzyskania

przychodó
w

)

bezpośr

ednie

+pośredni

e

Koszty

bezpośr

ednie

Materiały

i energia

zużycie

materiały

Koszty

podstawowe

 

 

paliwa

 

 

energia

 

 

Inne koszty

bezpośredni

e

obróbka obca

 

 

narzędzia i przyrządy

 

 

przygotowanie nowej działalności

 

 

delegacje

 

 

Płace

bezpośredni

e z

narzutem

płace podstawowe

Całkowity

koszt

przerobu

(płace

+wydziałowe

+ zarządu)

Techniczny

koszt

przerobu

(płace + k.

wydziałow

e)

dodatki stażowe

premie

dopłaty

płace urlopowe

zasiłki chorobowe obciążające zakład pracy

składki ZUS

składki na fundusz pracy

odpis na fundusze załogi

pozostałe tytuły płac i narzuty

Koszty pośrednie

produkcji

wydziałowe

ruchu

ogólnowydziałowe

Koszty

ogólne

 

zarządu

ogólnoprodukcyjne

 

 

administracyjno-

gospodarcze

 

 

 

sprzedaży

 

 

21

Techniczny koszt wytworzenia

to koszty bezpośrednie produkcji (materiały bezpośrednie,

wynagrodzenia bezpośrednie, inne koszty bezpośrednie)
powiększone o uzasadniony narzut kosztów wydziałowych.

Techniczny jednostkowy koszt wytworzenia:
 
 
gdzie:
TKW

j

– jednostkowy techniczny koszt wytworzenia,

TKW – techniczny koszt wytworzenia
JK – liczba jednostek kalkulacyjnych

22

JK

TKW

TKW

j



JK – liczba jednostek kalkulacyjnych

JK = P(wg) + P(wn) x S

p

,

gdzie:
P(wg) - produkcja wyrobów gotowych,
P(wn) – produkcja wyrobów niedokończonych,
S

p

– stopień zaawansowania przerobu.

 
Wartość produkcji gotowej: WPG = P(wg) x TKW

j

Wartość produkcji niezakończonej: WPN = P(wn) x S

p

x TKW

j

 
WPG + WPN = TKW
 

23