Pojęcie i rola analizy finansowej w ocenie działalności przedsiębiorstwa.

 

1.1  Istota, przedmiot i zakres analizy finansowej przedsiębiorstwa.

Zarządzanie finansami polega na optymalizacji bieżących i przyszłych procesów gospodarczych poprzez wymuszanie podejmowania przedsięwzięć efektywnościowych. Niezbędnym warunkiem sprawnego zarządzania finansami firmy jest nie tylko znajomość istoty rynku, zasad jego funkcjonowania, instytucji na nich występujących, lecz także działanie praw ekonomicznych. W tym celudokonuje się analizy ekonomicznej.

Analiza ekonomiczna w swej istocie polega na poznawaniu faktów i zdarzeń gospodarczych przez ich podział na elementy proste i zbadanie powiązań między tymi elementami, zwłaszcza zależności przyczynowo-skutkowych.[1]

Osoba zarządzająca finansami w przedsiębiorstwie potrzebuje do zarządzania różnych informacji, pochodzących ze źródeł wewnętrznych, jak i zewnętrznych, bardziej lub mniej szczegółowych, o różnym stopniu przetworzenia. Informacja jest podstawą procesów decyzyjnych. Analiza ekonomiczna jest takim instrumentem zarządzania, który tworzy te podstawy. Celem przeprowadzenia analizyekonomicznej jest:[2]

·         sporządzenie charakterystyki liczbowej ilustrującej działalność przedsiębiorstwa oraz pozwalającej na ocenę uzyskiwanych wyników,

·         wykrycie i ustalenie czynników mających wpływ na realizację podjętych przedsięwzięć gospodarczych,

·         określenie przewidywanych wyników na podstawie informacji o stanie czynników wytwórczych jakimi dysponuje przedsiębiorstwo oraz o zmianach w jego otoczeniu,

·         podejmowanie decyzji zarządczych, służących podnoszeniu efektywności działania przedsiębiorstwa i jego rozwoju.

 

Dzięki wynikom analizy ekonomicznej możemy zweryfikować decyzje podjęte w przeszłości oraz wyznaczyć kierunki przyszłych działań firmy. W procesie analizy ekonomicznej wykorzystywany jest dorobek wielu dyscyplin naukowych:[3]

·         ekonomiki przedsiębiorstw,

·         finansów,

·         marketingu,

·         rachunkowości,

·         statystyki,

·         matematyki.

Ze względu na dużą różnorodność zagadnień wchodzących w zakres badań analitycznych przyjmuje się najczęściej podział analizy ekonomicznej, zwany również klasycznym na dwa zasadnicze działy [4] :

·         analizę techniczno – ekonomiczną,

·         analizę  finansową.

Analiza techniczno – ekonomiczna skupia się na ocenie rzeczowych i osobowych aspektów funkcjonowania przedsiębiorstwa. Ocenia ona poszczególne odcinki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Analizie poddaje się ilość, jakość i strukturę działalności wytwórczej, stopień nowoczesności wytwarzania, wyposażenie w majątek trwały, proces zaopatrzenia w surowce i materiały, magazynowanie, gospodarowanie zatrudnieniem, itp. Analizę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników wytwórczych przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na wyniki finansowe przedsiębiorstwa.[5]

Analiza finansowa zajmuje się natomiast wielkościami ekonomicznymi w ujęciu pieniężnym, w tym stanem majątkowo – kapitałowym, wynikiem finansowym oraz ogólną sytuacją finansową przedsiębiorstwa. Dotyczy ona całokształtu  finansowych aspektów działalności przedsiębiorstwa. Z tego powodu trudny jest do precyzyjnego  określenia obszar tej analizy.

Zagadnienia należące do analizy finansowej to:

·         wstępna i rozwinięta analiza sprawozdań finansowych (bilansu, rachunku wyników, rachunku przepływów pieniężnych),

·         analiza wskaźnikowa,

·         wynik finansowy i czynniki go kształtujące,

·         koszty działalności,

·         dochody ze sprzedaży, 

·         rentowność,

·         płynność,

·         kapitał obrotowy,

·         ocena procesów inwestycyjnych,

·         źródła finansowania.

Przedmiot i zakres analizy finansowej w gospodarce rynkowej nie ma charakteru jednolitego, gdyż zależy to od:

·         szczegółowości danych,

·         możliwości pozyskania informacji,

·         podmiotu oceniającego

Przedmiotem analizy finansowej w przedsiębiorstwie jest jego działalność gospodarcza oparta na angażowanych zasobach majątkowo – kapitałowych i osobowych. W gospodarce rynkowej celem tej działalności jest  nade wszystko przysporzenie właścicielom przyrostu kapitałów własnych przez osiąganie zysków, a pośrednio zwiększanie wartości firmy [6].

W działalności gospodarczej każdego przedsiębiorstwa powinna być stosowana zasada racjonalnego gospodarowania . Istotą tej zasady jest zapewnienie takiego gospodarowania, aby przy danym nakładzie środków otrzymać maksymalny stopień realizacji celu, albo przy danym stopniu realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków.

Przypatrując się przedmiotowi analizy finansowej w przedsiębiorstwie jako złożonej całości, wyróżnić możemy dwa podstawowe jego elementy :

·         wyniki finansowe,

·         stan finansowy

Wyniki finansowe są ujęciem dynamicznym i ustalane są za pewien okres jako suma wyników narastających w ciągu miesiąca, kwartału lub roku. Wyniki finansowe to zyski lub straty ujęte w wielkościach brutto lub netto. Wpływają na nie:

·         przychody ze sprzedaży,

·         koszty własne,

·         rozliczenia w formie podatków,

·         dotacje,

·         dywidendy, itp.

Efekty finansowe są określane przez wskaźniki rentowności jako relacje wyniku finansowego do obrotu, zaangażowanych zasobów osobowych, majątkowych lub kapitałowych.

Osiągnięty wynik finansowy prowadzi do dodatnich lub ujemnych zmian stanu finansowego przedsiębiorstwa. Jest to ścisła zależność statystycznego i dynamicznego ujęcia przedmiotu analizy.

Natomiast stan finansowy jest ujęciem statycznym przedmiotu analizy. Ustala się go na określony moment. W jego skład wchodzą:

·         stan wyposażenia przedsiębiorstwa w składniki majątku trwałego i obrotowego,

·         środki zaangażowane w inwestycje i wartości niematerialne,

·         finansowe pokrycie tych składników z kapitałów własnych lub obcych.

Wiąże się to z kształtowaniem pozycji finansowej przedsiębiorstwa, jego zdolnością płatniczą i kredytową, efektywnym lokowaniem środków pieniężnych, w tym zagospodarowaniem osiągniętych nadwyżek finansowych.

 

1.2. Rodzaje analiz.

              Analizę ekonomiczną jak również finansową możemy podzielić według różnego rodzaju kryteriów. Kryteria te to między innymi :[7]

·         przeznaczenie analizy,

·         czas, którego dotyczą,

·         zastosowane metody badawcze,

·         szczegółowość opracowań.

Zaczynając od pierwszego kryterium, czyli przeznaczenia analizy możemy wyróżnić:

·         analizę zewnętrzną,

·         analizę wewnętrzną.

Analizę zewnętrzną sporządza się dla osób i instytucji z poza przedsiębiorstwa zwykle w układzie rocznym. Wykonywana jest w sposób kompleksowy. Dostosowana jest do potrzeb szeroko rozumianego otoczenia przedsiębiorstwa.

Analiza ta może być przeznaczona dla:

·         banków w związku z ubieganiem się o kredyt,

·         udziałowców i akcjonariuszy,

·         ubezpieczycieli,

·         właścicieli i inwestorów w procesie prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego oraz innych odbiorców z jego otoczenia.

Natomiast analiza wewnętrzna zajmuje się uwzględnieniem potrzeb decyzyjnych kierownictwa i innych szczebli zarządzania w przedsiębiorstwie. Analiza wewnętrzna jest wykonywana w sposób bardziej szczegółowy i zajmuje się wybranymi obszarami działalności przedsiębiorstwa. Zawiera ona analizę podstawowych sprawozdań finansowych bilansu i rachunku wyników oraz ocenę kondycji finansowej i czynników ją determinujących .[8]

Kolejne kryterium, które przedstawię to czas, którego dotyczą analizy:

·         analiza retrospektywna,

·         analiza bieżąca,

·         analiza prospektywna.

Przedmiotem analizy retrospektywnej są zjawiska i procesy, które działy się w przeszłości. Polega ona na ocenie racjonalności minionych działań gospodarczych oraz weryfikacji słuszności podjętych wcześniej decyzji. Wyznacz punkt wyjścia dla przyszłych zamierzeń.

Analiza bieżąca zwana także operatywną zajmuje się wybranym wąskim odcinkiem działalności przedsiębiorstwa. Może również stać się przedmiotem wnikliwego i szczegółowego badania. Ma na celu teraźniejszą ocenę zadań.  Analizę bieżącą prowadzi się w trakcie realizacji określonych zadań i procesów .

Analiza prospektywna skierowana jest na przyszłość. Posługuje się ona rachunkiem ekonomicznym, traktowanym jako sposób wyboru najlepszych rozwiązań ze zbioru różnych wariantów.

Ze względu na przyjętą metodę badań rozróżnia się :

·         analizę funkcjonalną,

·         analizę kompleksową,

·         analizę decyzyjną.

Analiza funkcjonalna polega na badaniu działalności przedsiębiorstwa w podziale na części planu techniczno – ekonomicznego oraz na działy sprawozdawczości rzeczowej i finansowej lub poszczególnych funkcji czy służb . Szybkie i kompleksowe opracowanie tej analizy,  w pewnym stopniu zmniejsza możliwość dostrzeżenia  niedoskonałości. Analizę funkcjonalną przeprowadza jednocześnie wiele osób, co umożliwia skrócenie czasu jej wykonywania.

Analiza kompleksowa zajmuje się całościowym badaniem danego przedmiotu lub podmiotu. Dostarcza informacji o zjawiskach gospodarczych, które przedstawione są za pomocą wskaźników oraz zależności, jakie występują pomiędzy nimi.

Analiza decyzyjna nastawiona jest głównie na problemowe i szczegółowe badania. Polega na grupowaniu zjawisk dotyczących określonej decyzji. Przy tej analizie bardzo ważna jest znajomość nowoczesnych technik obliczeniowych.

Ostatni podział analizy to podział ze względu na stopień szczegółowości badań. Wyróżniamy:

·         analizę ogólną,

·         analizę szczegółową.

Analiza ogólna dotyczy oceny całokształtu działalności przedsiębiorstwa i do badania wykorzystuje wąską grupę odpowiednio dobranych wskaźników syntetycznych. Jest ona przydatna szczególnie do ogólnej oceny działalności przedsiębiorstwa, ponieważ brak w niej badań wzajemnych zależności występujących między zjawiskami gospodarczymi. Analiza ogólna może obejmować badanie poziomu i dynamiki rentowności sprzedaży oraz udziału przedsiębiorstwa na danym rynku.

Analiza szczegółowa zajmuje się badaniem określonego problemu działalności przedsiębiorstwa w sposób dokładny i szczegółowy za pomocą wskaźników umożliwiających dostrzeżenie zależności przyczynowo – skutkowych miedzy badanymi zjawiskami. Przykładem tej analizy może być ocena wpływu zmian stawek amortyzacji na produktywność środków trwałych.

 

1.3. Źródła informacji do oceny finansowej.

              Wyniki analizy finansowej uzależnione są w dużym stopniu od materiałów źródłowych.

Możemy wyszczególnić trzy podstawowe grupy informacji wykorzystywanych dla potrzeb analizy finansowej :[9]

1.              Ze względu na źródła pozyskania:

·         wewnętrzne – zawierające dane o przedsiębiorstwie,

·         zewnętrzne – informujące o otoczeniu przedsiębiorstwa.

2.              Ze względu na sposób uzyskania:

·         pierwotne – nieprzetworzone, gromadzone dla określonych problemów decyzyjnych,

·         wtórne – przetworzone, opracowane przez innych.

3.              Ze względu na charakter podejmowania decyzji:

·         operacyjne – dla rutynowych i powtarzających się problemów,

·         strategiczne – dla podejmowania decyzji o dłuższym niż operatywny horyzoncie czasowym.

Do podstawowych źródeł oceny przyszłej i bieżącej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa wymagane są raporty finansowe w postaci:

·         rachunku zysków i strat,

·         bilansu firmy,

·         sprawozdania z przepływu środków pieniężnych.