Rozwój dziecka

przedszkolnego

Uwarunkowania biologiczne i

społeczne

Okres

Wiek przedszkolny obejmuje okres życia
dziecka od 3 do 7 lat. Jego tradycyjna
nazwa wywodzi się stąd, że okres ten
poprzedza

podjęcie

przez

dziecko

obowiązku szkolnego. Większość dzieci
uczęszcza w tych latach życia do
przedszkola, które stanowi w naszym
systemie oświatowym pierwszy szczebel
nauczania.

Różnice indywidualne

Każde dziecko rozwija się w
innym

nieco

tempie,

w odmiennych

warunkach

środowiskowych,

każde

jest

odrębną indywidualnością, różni
się

od

swoich

rówieśników

rozmaitymi cechami fizycznymi i
psychicznymi.

Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić
ten okres od innych okresów rozwojowych

Stadialność

Jednakże u wszystkich dzieci
pomiędzy 3 a 7 rokiem życia
zachodzą zmiany w psychice,
typowe

i

charakterystyczne

wyłącznie

dla

wieku

przedszkolnego, które pozwalają
wyodrębnić ten okres od innych
okresów rozwojowych

Otwarcie na świat

Wiek

przedszkolny

to

okres

intensywnego rozwoju i otwarcia się
dziecka na otaczającą rzeczywistość,
powinien być jednocześnie czasem
radości i pozytywnych doznań, jakie
niesie

odkrywanie

świata.

Doświadczenie,

które pozostawia

w człowieku ten okres życia jest
często podstawą, na której buduje się
jego osobowość, jego stosunek do
siebie, innych i świata.

Fazy rozwoju

Maria Żebrowska wyróżnia trzy
fazy okresu przedszkolnego:

• faza pierwsza (wczesna) - od 3

do 4 lat,

• faza druga (średnia) - od 4

do 5,5 lat,

• faza trzecia (późna) - od

5,5 do 7 lat.

Rozwój fizyczny i motoryczny

W wieku od 3 do 7 lat następuje
dalszy rozrost organizmu dziecka,
polegający

na

zwiększeniu

się

wymiarów

i

masy

ciała.

W

porównaniu z poprzednimi okresami
rozwojowymi

dziecko

w

wieku

przedszkolnym

coraz

wolniej

przybiera na wadze (2 - 3 kg
rocznie), natomiast dość szybko
rośnie -.przyrost wysokości 5-7 cm
rocznie.

Rozwój fizyczny i

motoryczny

Wiek od 5 do 6 lat charakteryzuje się
znacznym postępem w rozwoju i
krzepnięciu

organizmu.

Kościec

wykazuje

szybsze

tempo

mineralizacji.

Okres

ten

zapoczątkowuje

wyrzynanie

się

zębów stałych.
W fazie III ustalają się naturalne
krzywizny

kręgosłupa:

szyjna,

grzbietowa i lędźwiowa.

Rozwój fizyczny i

motoryczny

Ruchy mięśni są całkiem swobodne,
lecz proces różnicowania w obrębie
układu kostnego i mięśniowego nie
jest jeszcze zakończony.
Budowa ciała staje się coraz bardziej
smukła (zanika tkanka tłuszczowa),
bardziej

proporcjonalne

wymiary

poszczególnych

odcinków

czynią

sylwetkę 6-latka: smukłą, chłopięcą.

Rozwój fizyczny i

motoryczny

Przyczynia się do tego wydłużenie
kończyn i szyi; wielkość głowy
pozostaje niemal taka sama.
W okresie między 3 a 6 rokiem życia
ruchy lokomocyjne dziecka ulegają
dalszemu doskonaleniu. Dziecko 6-
letnie biegnąc unosi wysoko kolana,
stawia nogi na palcach, kroki są
dłuższe, ruchy harmonijne.

Rozwój fizyczny i

motoryczny

Wiek między 5 a 7 rokiem to
okres równowagi przedszkolnej i
dlatego nazywany jest „złotym
wiekiem

przedszkolnym”.

Szczególnie widoczne zmiany w
motoryczności dziecka występują
w tym okresie w rzutach,
chwytach, skokach i wspinaniu

.

Rozwój fizyczny i

motoryczny

W czynnościach tych, zaliczanych do
typowych form motoryczności sportowej,
występuje

coraz

lepsza

sprawność,

płynność ruchów, a także wyraźnie zaczyna
się fazowa struktura ruchu. Natomiast brak
jeszcze

elastyczności

i

zdolności

przewidywania

skutków

działalności

ruchowej.
W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność
różnych narządów wewnętrznych.

Rozwój fizyczny i

motoryczny

Serce i płuca pracują wydajnie, a
szybkie

tętno

i

oddech

wyrównują ich małą początkowo
pojemność.

Płuca

trzylatka

wykonują przeciętnie ok. 30
oddechów na minutę, płuca
sześciolatka – ok.23 oddechów (u
dorosłego

16).

Serce

w

spoczynku

wykonuje

90-110

uderzeń na minutę (u dorosłego
60-80).

Rozwój fizyczny i

motoryczny

Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają
dość często na choroby dróg oddechowych.
Przyczyną tych schorzeń bywa m.in.
przerost układu limfatycznego. Z drugiej
strony węzły limfatyczne odgrywają ważną
rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie
posiada jeszcze dostatecznej ilości ciał
odpornościowych,

które

pozwalałyby

zwalczać skutecznie choroby zakaźne, na
jakie narażony jest organizm dziecka.

Układ nerwowy

Układ nerwowy działa sprawniej. Rozwój
struktury kory mózgowej polega na zmianach
wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i
okolic oraz na komplikowaniu się budowy
komórek

nerwowych.

Zewnętrznym

przejawem zmian struktury jest wzrost wagi
mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do
90% wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj.
ok. 1200 g). Ma to także związek z procesami
mielinizacji.

 

Zabawa

Zabawa jest jednym z ważnych przejawów
aktywności dziecka. Ponieważ aktywność ma
charakter złożony: składa się na nią wiele
różnorodnych czynności i działań, uważamy
ją za jeden z głównych rodzajów działalności
człowieka, odgrywających istotną rolę w
różnych okresach jego życia, a przede
wszystkim w dzieciństwie. Dla dziecka do
momentu rozpoczęcia nauki w szkole zabawa
stanowi podstawowy rodzaj działalności.

Początek nauki

W

trzeciej

fazie

wieku

przedszkolnego niektóre formy nauki
i pracy zostają wyodrębnione w
postaci

czynności

specyficznych.

Dziecko na przykład pełni dyżury w
swojej grupie, pomaga matce w
zajęciach

przy

gospodarstwie

domowym, uczy się na pamięć
wierszyka z okazji imienin lub innych
uroczystości

czy

też

ćwiczy

odwzorowywanie,

robienie

„szlaczków” lub „literek”.

Docenianie wytworu

Wraz z wiekiem obserwuje się u
dziecka zmianę postawy wobec
własnych

czynności,

ich

przebiegu i efektu, niezależnie
nawet

od

charakteru

tych

czynności. Dziecko traktuje, to co
robi, coraz bardziej na serio, z
poczuciem odpowiedzialności za
swoje „dzieło”.

Rodzaje zabaw

Zabawa dziecka przybiera w
wieku przedszkolnym różnorakie
i

bogate

formy.

Staje

się

czynnością bardziej samodzielną
i twórczą w stosunku do zabawy
małego

dziecka.

Najbardziej

typowymi dla tego okresu są
zabawy:

tematyczne,

konstrukcyjne,

ruchowe,

dydaktyczne, badawcze.

Inna aktywność

Rysowanie, malowanie, lepienie z
gliny lub plasteliny i inne formy
zajęć

manipulacyjno

–

konstrukcyjnych, wykonywanych
przez

dzieci

w

wieku

przedszkolnym, są to czynności,
które można zaliczyć do zabaw
dziecięcych

ponieważ

podejmowane

są

one

dla

przyjemności i satysfakcji.

Schemat rysunku

Dzieci w wieku 6 lat wkraczają w stadium
wzbogaconego

i

udoskonalonego

schematu rysunku. Ich wytwory nie są
jeszcze kopią przedmiotów, lecz sposób
rysowania

jest

odmienny,

formy

graficzne bardziej giętkie i płynne, nie
tylko zgeometryzowane i „analityczne”
(zestawienie całości z kilku fragmentów i
szczegółów), lecz także sylwetkowe.

Schemat rysunku

Prawidłowe odtworzenie proporcji
sprawia większości dzieci w tym
wieku nadal duże trudności; na
pierwszy plan w rysunku wysuwają
się w dalszym ciągu szczegóły ważne
z punktu widzenia ich przeżyć. Dzieci
w tym wieku odtwarzają chętnie nie
tylko pojedyncze postaci i rzeczy,
lecz także całe sceny i zdarzenia.

Procesy poznawcze -

wrażenia

W odbieraniu bodźców płynących z
otoczenia

u

dziecka

w

wieku

przedszkolnym

zaczyna

dominować

narząd

wzroku.

Dziecko

trafnie

rozpoznaje podstawowe barwy widma,
nabywa zdolności rozróżniania odcieni
barwnych. Polepsza się także ostrość
wzroku, która umożliwia rozróżnianie
bogatych

w szczegóły

przedmiotów,

obrazów.

Procesy poznawcze -

wrażenia

Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u
dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno
rozwój słuchu werbalnego, tj. zwiększona
wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak też
słuchu muzycznego, co wyraża się w coraz
lepszej umiejętności rozróżniania tonów pod
względem ich wysokości, siły i barwy oraz w
zdolności do rozpoznawania różnych szmerów.
Dzieci w tym wieku interesują się muzyką:
lubią jej słuchać i potrafią śpiewać proste w
układzie piosenki.

Spostrzeżenia - percepcja

Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym
cechuje nadal synkretyzm. Dzieciom sprawia
trudność

wyodrębnienie

elementów

spostrzeganego obrazu, rozczłonkowanie go
na części oraz wiązanie tych części w spójną
całość.
Synkretyzm – połączenie różnych, często
rozbieżnych

i

sprzecznych

poglądów;

wyznawanie zasad lub wierzeń obejmujących
odległe od siebie elementy pozornie lub
rzeczywiście wzajemnie sprzecznych.

Spostrzeżenia

Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym, w
tym również dziecka 6-letniego, cechuje
słaba wybiórczość: wyróżniają one pewne
szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z
innymi składnikami obrazu, w sposób mało
uporządkowany i zorganizowany. Kierują
się przy tym silnymi cechami bodźców: ich
łatwo uchwytnymi własnościami, które
przyciągają od razu uwagę dziecka, jak
jaskrawa barwa, wyrazisty kształt

Spostrzeżenia

Inną

cechą

spostrzeżeń

dziecięcych

jest

ich

ścisły

związek z działaniem. U dzieci 6-
letnich obraz przedmiotów i jego
części

kształtuje

się

na

podstawie

spostrzeżeń,

a

działanie praktyczne weryfikuje
tylko

adekwatność

obrazu.

Spostrzeżenie

zostaje

zatem

wyodrębnione

z

działania

przedmiotowego.

Spostrzeżenia

W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie
kwadrat, prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre
figury złożone (np. przecinające się koła, koło
wpisane w trójkąt), trudności sprawia im romb,
gdyż muszą w tym wypadku przezwyciężyć
dynamiczne wyobrażenie rozchodzących się lub
zbiegających linii kątów. Analiza swobodnych
rysunków

dzieci,

jak

również

sposobów

odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych,
wykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie
wielkości i proporcji przedmiotów ani ich części
składowych.

Spostrzeżenia

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko
ocenia

zazwyczaj

dobrze

wielkość

przedmiotów niezbyt od siebie oddalonych,
natomiast

ocena

wielkości

przy

zmieniającej się odległości przedmiotów,
wymagająca

ujęcia

skrótu

perspektywicznego

napotyka

duże

trudności m.in. dlatego, że dzieci nie
potrafią równocześnie ujmować wszystkich
trzech wymiarów przedmiotów.

Uwaga

Sposób percepcji świata przez dziecko
wiąże się z charakterystycznymi cechami
jego uwagi. Uwaga dzieci w wieku
przedszkolnym nie jest ani zbyt trwała, ani
też przerzutna i podzielna. Dziecko zmienia
często przedmioty zainteresowania, odrywa
się od jednej czynności lub zabawy, aby
przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą
czynność, gdy zaczyna się nią nudzić. Jego
uwaga jest przede wszystkim mimowolna.

Uwaga

U

starszych

przedszkolaków

można

obserwować przejawy kształtującej się
uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać
uważnie

nauczycielki,

zachowują

się

spokojnie na popisie lub przedstawieniu,
mimo że dobrze znają jego treść i nie są
nim specjalnie zaciekawione, albo też mogą
dotrwać do końca na dłuższym spacerze
lub na wycieczce, chociaż czują się
zmęczone marszem i nadmiarem wrażeń.

WYOBRAŹNIA

Podkreśla się często, że dzieci w wieku
przedszkolnym obdarzone są bujną
wyobraźnią. Potrafią one nawet zmyślać
rozmaite fakty i zdarzenia, które nie
zachodziły w rzeczywistości, przeżywają
czytane im bajki lub opowiadania tak,
jakby działo się to naprawdę, a w
zabawach tematycznych identyfikują się
czasem z fantastycznymi postaciami z
takich bajek i baśni.

WYOBRAŹNIA

Dziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w
innym świecie, ożywia martwe przedmioty
(animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na
podobieństwo człowieka (antropomorfizm
dziecięcy).
Antropomorfizm (z gr.: kształtowanie na wzór
ludzki) - cecha ludzka przypisana innym
obiektom (pozazmysłowym i materialnym,
bogom i zwierzętom czy roślinom).
Antropomorfizm jest cechą myślenia
dziecięcego.

WYOBRAŹNIA

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod
wpływem wykonywania różnego rodzaju zadań
uczy się hamować swoją wyobraźnię, stąd
mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w
sterowany proces – wyobraźnię dowolną.

Wyobraźnia – umiejętność przypomnienia

sobie lub wytworzenia w umyśle dowolnych
bodźców odbieranych przez zmysły: obrazów,
dźwięków,

zapachów,

smaków,

wrażeń

dotykowych.

Wyobraźnia

Cechy wyobraźni dziecka w starszym
wieku przedszkolnym są na pozór
sprzeczne. Z jednej strony podkreśla
się często, że dzieci mają w tym
okresie szczególnie bujną wyobraźnię.
Z drugiej strony, pojmują dobrze
przede wszystkim, to co uchwytne i
konkretne,

z

czym

można

się

zapoznać bezpośrednio w działaniu.

Rozwój pamięci

Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat
ma charakter mimowolny, podobnie
jak wyobraźnia lub uwaga. Pod koniec
wieku przedszkolnego pojawiają się u
dzieci zaczątki pamięci dowolnej.
Sprzyjają jej sytuacje, w których
dziecko musi zapamiętać jakieś
polecenie lub przypomnieć sobie
obowiązujące je nakazy i zakazy.

Myślenie

Wyróżniamy trzy rodzaje myślenia, które
stanowią zarazem jego szczeble
rozwojowe:

• myślenie sensoryczno – motoryczne,

( stadium senso-motoryczne)

• konkretno – wyobrażeniowe (stadium

przedoperacyjne) i

• myślenie słowno – logiczne (pojęciowe –

stadium operacji konkretnych) – pod koniec
okresu przedszkolnego.

Myślenie

Dla dzieci w wieku przedszkolnym
najbardziej typową formą myślenia
jest

myślenie

konkretno

–

wyobrażeniowe (za pomocą obrazów,
intuicyjne i impulsywne)
Myślenie dziecka w tym wieku nie jest
już czysto sytuacyjne, nie stanowi
jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej
czynności poznawczej.

ROZWÓJ MOWY

O rozwoju mowy w okresie przedszkolnym
świadczy

opanowanie

podstaw

gramatycznych

systemu

języka,

prawidłowa wymowa oraz słownictwo
dziecka, zarówno słownik czynny jak i
bierny (według L. Kaczmarka – okres mo
W ciągu okresu przedszkolnego dziecko
stopniowo poszerza swój słownik i operuje
coraz sprawniej regułami fonetyki i
gramatyki języka.wy swoistej)

Rozwój mowy

W rezultacie, w wieku 6 - 7 lat
posługuje się już swobodnie
mową

potoczną,

zależną

i

niezależną i porozumiewa się bez
trudu

z

innymi

ludźmi,

przekazując im za pomocą języka
dźwiękowego

swe

myśli,

pragnienia i żądania, emocje i
uczucia.

Rozwój mowy

Mowa dziecka pod koniec wieku
przedszkolnego staje się również
mową kontekstową (wiązaną ścisłą),
ponieważ jest zrozumiała w swej
strukturze językowej we wzajemnych
związkach

między

słowami

tworzącymi wypowiedź, czyli w
kontekście, natomiast niezależnie od
sytuacji

i

jej

pozawerbalnych

składników.

Rozwój mowy

• Monologowanie stopniowo zanika na

korzyść mowy dialogowej, pytań,
rozmów, które dzieci coraz częściej
prowadzą między sobą i z dorosłymi.
Na mowę dialogową składają się
wypowiedzi nawiązujące do słów
rozmówcy (repliki) oraz pytania i
odpowiedzi. Dzieci 6-letnie
podejmują rozmowy w oderwaniu od
działania, dla przyjemności kontaktu
z innymi, dla podzielenia się swoimi
zainteresowaniami.

Rozwój mowy

W

wieku

przedszkolnym

doskonali się nadal umiejętność
stosowania poprawnych form
fleksyjnych. Zdarzają się jednak
nadal błędy, zwłaszcza przy
odmianie

wyrazów

rzadziej

stosowanych oraz takich, które
odmieniają

się

nieregularnie;

dziecko

ma

skłonność

do

tworzenia wówczas form przez
analogię.

Rozwój mowy

Przejawem praktycznej znajomości
budowy

słowotwórczej

wyrazów

przez dzieci w wieku przedszkolnym
są neologizmy dziecięce. Są to nowe
słowa,

które

dziecko

tworzy

analogicznie do znanych już wyrazów
wówczas, gdy nie znajduje w swym
zasobie słownikowym gotowej nazwy
określającej

dany

przedmiot,

zjawisko lub czynność

Rozwój emocjonalno-społeczny

W wieku przedszkolnym dziecko nie umie
maskować i tłumić swych przeżyć
uczuciowych. Odzwierciedlają się one
natomiast w jego zachowaniu się,
uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w
okrzykach i słowach.
Emocje dziecka przejawiają się w sposób
bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika
przeżyć emocjonalnych jest bogata.

Rozwój emocjonalno-społeczny

• Dziecko, do końca okresu przedszkolnego,

uzewnętrznia radość, gniew czy strach w
śmiechu, płaczu, w żywych gestach, ruchach,
w słowach, którym nadaje w zależności od
przeżycia

emocjonalnego

odpowiednią

informację.

• Prawie do końca okresu przedszkolnego

wskutek

niepełnej

dojrzałości

układu

nerwowego

i

niewykształconych

jeszcze

procesów hamowania – dziecko jest bardzo
pobudliwe.

Rozwój emocjonalno-społeczny

Dlatego też nawet słabe bodźce
mogą wywołać zarówno przykre, jak i
przyjemne

stany

emocjonalne.

Emocje mają charakter przejściowy.
Dziecko przechodzi bardzo łatwo z
jednego nastroju emocjonalnego w
drugi, diametralnie od niego różny.
Zmartwione i zapłakane za chwilę
śmieje się i cieszy

Rozwój emocjonalno-społeczny

Zdaniem wielu psychologów podstawowymi
czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju
uczuciowego jest spokój, czułość oraz
poczucie bezpieczeństwa, które wpływają na
powstanie

odpowiedniego

„klimatu

wychowawczego”. Klimat taki jest nieodzowny
zarówno w domu rodzinnym, jak i w instytucjach
wychowania przedszkolnego, gdyż atmosfera
spokoju,

życzliwości

i

poczucie

pełnego

bezpieczeństwa

sprzyjają

stopniowemu

poszerzaniu się kontaktów społecznych dziecka.

Rozwój emocjonalno-

społeczny

Zdaniem wielu psychologów podstawowymi
czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju
uczuciowego jest spokój, czułość oraz
poczucie bezpieczeństwa, które wpływają na
powstanie

odpowiedniego

„klimatu

wychowawczego”. Klimat taki jest nieodzowny
zarówno w domu rodzinnym, jak i w instytucjach
wychowania przedszkolnego, gdyż atmosfera
spokoju,

życzliwości

i

poczucie

pełnego

bezpieczeństwa

sprzyjają

stopniowemu

poszerzaniu się kontaktów społecznych dziecka.

Rozwój społeczny

Grupą społeczną oddziałującą na
przebieg socjalizacji dziecka jest
rodzina i często też przedszkole.
Oczywiście,

wzajemne

kontakty

między dzieckiem a rodzicami zależą
od wielu czynników, takich jak:
postawy

rodzicielskie,

wiek

i

wykształcenie rodziców, cechy ich
osobowości

oraz

normy

wychowawcze charakterystyczne dla
danej kultury.

Rozwój społeczny

W zakresie kontaktów społecznych między
dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje
się zależności związane z kolejnością
urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa.
Trudności w przystosowaniu mogą pojawić
się u dziecka dotąd pierwszego w rodzinie,
któremu matka poświęca coraz mniej czasu
na korzyść nowo urodzonego brata lub
siostry. W takiej sytuacji budzi się uczucie
zazdrości, a nawet zachowania agresywne.

Rozwój społeczny

U sześciolatków widać wyraźny
postęp

w

zakresie

zabaw

zespołowych,

jednak

grupy

organizowane dla wspólnej zabawy
tematycznej są zmienne: dziecko
może porzucić grupę, w której się
bawiło, i przyłączyć się do innego
zespołu, a nikt nie zwróci na to
specjalnej uwagi. Dziecko w tym
wieku

jest

jeszcze

bardzo

egocentryczne i nie troszczy się w
zabawie o wspólne dobro.

Rozwój społeczny

Nie

potrafi

zabawy

dobrze

zorganizować i zdaje się chętnie na
starsze dzieci lub dorosłych. Początki
prawdziwe

zespołowych

zabaw

przypadają dopiero na 7 r. życia,
jakkolwiek i w tym wieku dziecko
realizuje

w

zabawie

przede

wszystkim cechy indywidualne.