Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od  3 do 7 lat. Jego tradycyjna nazwa wywodzi się stąd, że okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego. Niektóre dzieci uczęszczają w tych latach życia do przedszkola, które stanowi w naszym systemie oświatowym pierwszy szczebel nauczania.

Granice  chronologiczne wieku przedszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych. Bywają trzylatki nie przystosowane do udziału w grupie przedszkolnej oraz dzieci, które mogą być zapisane do szkoły przed ukończeniem 7 lat. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych (M.Żebrowska, 1986, s.416).

Zdaniem G.Paprotnej wiek przedszkolny to okres intensywnego rozwoju i otwarcia się dziecka na otaczającą rzeczywistość, powinien być jednocześnie czasem radości  i pozytywnych doznań, jakie niesie odkrywanie świata. Doświadczenie, które pozostawia w człowieku ten okres życia jest często podstawą , na której buduje się jego osobowość, jego stosunek do siebie, innych i świata (G.Paprotna, 1998, s.131).

Maria Żebrowska wyróżnia trzy fazy okresu przedszkolnego:

faza pierwsza (wczesna)  - od 3 do 4 lat,

faza druga (średnia)        - od 4 do 5,5 lat,

faza trzecia (późna)         - od 5,5 do 7 lat.

Sześciolatek przejawia duże zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, np. zawodami
i pracą ludzką. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu . Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształcące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze (M.Żebrowska , 1986, s.418).

Ulubioną formą spędzania wolnego czasu jest nadal zabawa. Zabawy sześciolatków są bardziej dojrzałe, organizowane są w zespołach z podziałem ról i funkcji. Rozwijają się gry i zabawy dydaktyczne: umysłowe i ruchowe.

Samodzielność dziecka i wyższy stopień jego uspołecznienia sprzyja też powierzaniu mu przez dorosłych odpowiedzialnych zadań, np. opieki nad młodszymi dziećmi czy też spełniania drobnych posług (pomoc w zakupach,
w utrzymaniu porządku w mieszkaniu itp.).

Życie uczuciowe dziecka 6-letniego jest bardzo bogate. Opanowane i mniej impulsywne od młodszych dzieci, ma szansę w sprzyjającym środowisku wychowawczym rozwijać uczucia wyższe, społeczne i estetyczne (tamże, s.419).

ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY

W wieku od 3 do 7 lat następuje dalszy rozrost organizmu dziecka, polegający na zwiększeniu się wymiarów i masy ciała. W porównaniu z poprzednimi  okresami rozwojowymi dziecko w wieku przedszkolnym coraz wolniej przybiera na wadze (2-3 kg rocznie), natomiast dość szybko rośnie -przyrost wysokości 5-7 cm rocznie (tamże, s.419).

Wiek od 5 do 6 lat charakteryzuje się znacznym postępem w rozwoju i krzepnięciu organizmu. Kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji. Okres ten zapoczątkowuje wyrzynanie się zębów stałych (W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s.98).

W fazie III ustalają się naturalne krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa i lędźwiowa. Ruchy mięśni są całkiem swobodne, lecz proces różnicowania w obrębie układu kostnego i mięśniowego nie jest jeszcze zakończony (M.Żebrowska, 1986, s.420).

Budowa ciała staje się coraz bardziej smukła (zanika tkanka tłuszczowa), bardziej proporcjonalne wymiary poszczególnych odcinków czynią sylwetkę 6-latka: smukłą,chłopięcą. Przyczynia się do tego wydłużenie kończyn
i szyi; wielkość głowy pozostaje niemal taka sama (W.Gniewkowski, K.Wlaźnik, 1985, s. 98).

W okresie między 3 a 6 rokiem życia ruchy lokomocyjne dziecka ulegają dalszemu doskonaleniu. Dziecko 6-letnie biegnąc unosi wysoko kolana, stawia nogi na palcach, kroki są dłuższe, ruchy harmonijne (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.89).

Wiek między 5 a 7 rokiem to okres równowagi przedszkolnej i dlatego nazywany jest „złotym wiekiem przedszkolnym”. Szczególnie widoczne zmiany w motoryczności dziecka występują w tym okresie w rzutach, chwytach, skokach i wspinaniu. W czynnościach tych, zaliczanych do typowych form motoryczności sportowej, występuje coraz lepsza sprawność, płynność ruchów, a także wyraźnie zaczyna się fazowa struktura ruchu. Natomiast brak jeszcze elastyczności i zdolności przewidywania skutków działalności ruchowej (M.Kwiatkowska, 1985, s.215).

W wieku przedszkolnym wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Serce i płuca pracują wydajnie, a szybkie tętno i oddech wyrównują ich małą początkowo pojemność. Płuca trzylatka wykonują przeciętnie ok. 30 oddechów na minutę, płuca sześciolatka – ok.23 oddechów (u dorosłego 16). Serce w spoczynku wykonuje 90-110 uderzeń na minutę (u dorosłego 60-80) (M. Żebrowska, 1986, s.420).

Tętno jest u dzieci nieregularne, często arytmiczne. Przybiera ono bardziej rytmiczny charakter dopiero około 7-8 r. życia (W.Wolański, 1983, s.420).

Około 5 roku życia wskutek rozrostu masy i siły dużych grup mięśniowych pojemność płuc wzrasta i oddech staje się głębszy. Niewielki jest natomiast nadal przekrój tchawicy i jamy nosowej. Dzieci w wieku przedszkolnym zapadają dość często na choroby dróg oddechowych. Przyczyną tych schorzeń bywa m.in. przerost układu limfatycznego. Z drugiej strony węzły limfatyczne odgrywają ważną rolę w niszczeniu zarazków, gdyż krew nie posiada jeszcze dostatecznej ilości ciał odpornościowych, które pozwalałyby zwalczać skutecznie choroby zakaźne, na jakie narażony jest organizm dziecka (M.Żebrowska, 1986, s.421).

Układ nerwowy działa sprawniej. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz na komplikowaniu się budowy komórek nerwowych. Zewnętrznym przejawem zmian struktury jest wzrost wagi mózgu, do 80% u dziecka 4-letniego, a do 90% wagi mózgu dorosłego u sześciolatka (tj. ok. 1200 g) (tamże, s.422).

ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI DZIECKA

Zabawa jest jednym z ważnych przejawów aktywności dziecka. Ponieważ aktywność ma charakter złożony: składa się na nią wiele różnorodnych czynności i działań, uważamy ją za jeden z głównych rodzajów działalności człowieka, odgrywających istotną rolę w różnych okresach jego życia, a przede wszystkim w dzieciństwie. Dla dziecka do momentu rozpoczęcia nauki w szkole zabawa stanowi podstawowy rodzaj działalności (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.207).

W trzeciej fazie wieku przedszkolnego niektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione w postaci czynności specyficznych. Dziecko  na przykład pełni dyżury w swojej grupie, pomaga matce w zajęciach przy gospodarstwie domowym, uczy się na pamięć wierszyka z okazji imienin lub innych uroczystości czy też ćwiczy odwzorowywanie „szlaczków” lub „literek”.

Wraz z wiekiem obserwuje się u dziecka zmianę postawy wobec własnych czynności, ich przebiegu i efektu, niezależnie nawet od charakteru tych czynności. Dziecko traktuje, to co robi, coraz bardziej na serio, z poczuciem odpowiedzialności za swoje „dzieło” (M.Żebrowska, 1986, s.425).

Zabawa dziecka przybiera w wieku przedszkolnym różnorakie i bogate formy. Staje się czynnością bardziej samodzielną i twórczą  w stosunku do zabawy małego dziecka. Najbardziej typowymi dla tego okresu są zabawy: tematyczne, konstrukcyjne, ruchowe, dydaktyczne, badawcze.

Rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub plasteliny i inne formy zajęć manipulacyjno – konstrukcyjnych, wykonywanych przez dzieci w wieku przedszkolnym, są to czynności, które można zaliczyć do zabaw dziecięcych ponieważ podejmowane są one dla przyjemności, a w ich wyniku powstają wytwory nie posiadające wartości ekonomicznej i użytkowej (tamże, s.433).

Dzieci w wieku 6 lat wkraczają w stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu rysunku. Ich wytwory nie są jeszcze kopią przedmiotów, lecz sposób rysowania jest odmienny, formy graficzne bardziej giętkie i płynne, nie tylko zgeometryzowane i „analityczne” (zestawienie całości z kilku fragmentów i szczegółów), lecz także sylwetkowe. Prawidłowe odtworzenie proporcji sprawia większości dzieci w tym wieku nadal duże trudności; na pierwszy plan w rysunku wysuwają się w dalszym ciągu szczegóły ważne z punktu widzenia ich przeżyć. Dzieci w tym wieku odtwarzają chętnie nie tylko pojedyncze postacie i rzeczy, lecz także całe sceny i zdarzenia (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.228).

W wieku 6 lat wzbogaca się tematyka ulepianek dzieci. Wzrasta liczba wytworów przedstawiających postacie ludzi i zwierząt. Dzieci odtwarzają już coraz więcej tematów złożonych, za pomocą kilku elementów obrazują jakąś scenę, akcję. Ulepianki dzieci w starszych grupach przedszkolnych są też w pełni trójwymiarowe (M.Żebrowska, 1986, s.438).

ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH

Sposób, w jaki dziecko spostrzega świat, zależy od stanu 
i możliwości jego narządów zmysłowych oraz od dopływu bodźców niosących informację o świecie. Liczba informacji tkwiąca w środowisku jest ogromna, dziecko nie odkrywa ich jednak od razu po urodzeniu. Rozwój zmysłowego poznania świata polega na tym, że wraz z wiekiem następuje coraz bardziej dokładne i subtelne różnicowanie własności i aspektów spostrzeganego obiektu, wzrasta „specyficzna odpowiedzialność” miedzy informacją bodźcową
o środowisku a percepcją (M.Przetacznik-Gierowska, G,Makiełło-Jarża, 1992, s.96).

WRAŻENIA

W odbieraniu bodźców płynących z otoczenia u dziecka w wieku przedszkolnym zaczyna dominować narząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznaje podstawowe barwy widma, nabywa zdolności rozróżniania odcieni barwnych. Polepsza się także ostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianie bogatych
w szczegóły przedmiotów, obrazów.

Przejawem wzrostu wrażliwości słuchowej u dzieci w wieku przedszkolnym jest zarówno rozwój słuchu werbalnego, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego, co wyraża się w coraz lepszej umiejętności rozróżniania tonów pod względem ich wysokości, siły i barwy oraz w zdolności do rozpoznawania różnych szmerów. Dzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią jej słuchać i potrafią śpiewać proste w układzie piosenki (M.Żebrowska, 1986, s.440-441).

SPOSTRZEŻENIA

Spostrzeżenia dzieci w wieku przedszkolnym cechuje nadal synkretyzm. Dzieciom sprawia trudność wyodrębnienie elementów spostrzeganego obrazu, rozczłonkowanie go na części oraz wiązanie tych części w spójną całość. Percepcję dzieci w wieku przedszkolnym, w tym również dziecka 6-letniego, cechuje słaba wybiórczość: wyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymi składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany. Kierują się przy tym silnymi cechami bodźców: ich łatwo uchwytnymi własnościami, które przyciągają od razu uwagę dziecka, jak jaskrawa barwa, wyrazisty kształt, głośny lub powtarzający się motyw muzyczny (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.105).

Inną cechą spostrzeżeń dziecięcych jest ich ścisły związek
z działaniem. U dzieci 6-letnich obraz przedmiotów i jego części kształtuje się na podstawie spostrzeżeń, a działanie praktyczne weryfikuje tylko adekwatność obrazu. Spostrzeżenie zostaje zatem wyodrębnione z działania przedmiotowego (M.Żebrowska, 1986, s.442).

Wiele informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego rysunki dowolne, jak i odtwarzanie rozmaitych figur wg wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych.
W wieku 6-lat dzieci reprodukują poprawnie kwadrat, prostokąt, koło, trójkąt oraz niektóre figury złożone (np. przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt), trudności sprawia im romb, gdyż muszą w tym wypadku przezwyciężyć dynamiczne wyobrażenie rozchodzących się lub zbiegających linii kątów (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.107).

Analiza swobodnych rysunków dzieci, jak również sposobów odtwarzania przez nie wytworów rysunkowych, wykazuje, że nie ujmują one jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów ani ich części składowych.

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko ocenia zazwyczaj dobrze wielkość przedmiotów niezbyt od siebie oddalonych, natomiast ocena wielkości przy zmieniającej się odległości przedmiotów, wymagająca ujęcia skrótu perspektywicznego napotyka duże trudności m.in. dlatego, że dzieci nie potrafią równocześnie ujmować wszystkich trzech wymiarów przedmiotów. Mieszają często wysokość z długością, szerokość z wysokością itp. Nie potrafią także określić słowami własności przestrzennych przedmiotów, trafnie wskazanych na obrazkach np. góra i dół (M.Żebrowska, 1986, s.444-445).

UWAGA

Sposób percepcji świata przez dziecko wiąże się
z charakterystycznymi cechami jego uwagi. Uwaga dzieci w wieku przedszkolnym nie jest ani zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielna. Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności lub zabawy, aby przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą czynność, gdy zaczyna się nią nudzić. Jego uwaga jest przede wszystkim mimowolna (tamże, s.446).

U starszych przedszkolaków można obserwować przejawy kształtującej się uwagi dowolnej. Potrafią one słuchać uważnie nauczycielki, zachowują się spokojnie na popisie lub przedstawieniu, mimo że dobrze znają jego treść i nie są nim specjalnie zaciekawione, albo też mogą dotrwać do końca na dłuższym spacerze lub na wycieczce, chociaż czują się zmęczone marszem
i nadmiarem wrażeń (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.112).

Stopień koncentracji uwagi i umiejętności skupienia  uwagi dowolnej zależą w dużej mierze od indywidualnych cech dzieci, zwłaszcza od typu ich temperamentu, a nie tylko od wieku. Dzieci flegmatyczne na ogół łatwiej i dłużej koncentrują się na podjętej czynności niż dzieci żywe i ruchliwe, które natomiast mają uwagę bardziej przerzutną i podzielną (M.Żebrowska, 1986, s.447).

WYOBRAŹNIA

W literaturze psychologicznej podkreśla się często, że dzieci w wieku przedszkolnym obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią one nawet zmyślać rozmaite fakty i zdarzenia, które nie zachodziły w rzeczywistości, przeżywają czytane im bajki lub opowiadania tak, jakby działo się to naprawdę, a w zabawach tematycznych identyfikują się czasem z fantastycznymi postaciami z takich bajek i baśni (tamże, s.447).

Dziecko zachowuje się niekiedy jakby żyło w innym świecie, ożywia martwe przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).

Pod koniec okresu przedszkolnego dziecka pod wpływem wykonywania różnego rodzaju zadań uczy się hamować swoją wyobraźnię, stąd mówimy o przejściu wyobraźni mimowolnej w sterowany proces – wyobraźnię dowolną. Cechy wyobraźni dziecka w starszym wieku przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Z drugiej strony, pojmują dobrze przede wszystkim, to co uchwytne i konkretne, z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.116).

PAMIĘĆ

Pamięć umożliwia zdobywanie doświadczenia indywidualnego. Pamięć dzieci w wieku od 3 do 7 lat ma charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia lub uwaga.

Pod koniec wieku przedszkolnego pojawiają się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają jej sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je nakazy i zakazy. Ćwiczenia pamięci dowolnej odbywają się też w toku zabaw dydaktycznych i gier z regułami, podczas przygotowania wierszyków czy piosenek na jakąś uroczystość w przedszkolu (tamże, s.122).

ROZWÓJ MOWY

O rozwoju mowy w okresie przedszkolnym świadczy opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka, prawidłowa wymowa oraz słownictwo dziecka, zarówno słownik czynny jak i bierny (M.Kwiatowska, 1985, s.367).

W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka.
W rezultacie, w wieku 6-7 lat posługuje się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bez trudu z innymi ludźmi, przekazując im za pomocą języka dźwiękowego swe myśli, pragnienia i żądania, emocje i uczucia. Mowa dziecka pod koniec wieku przedszkolnego staje się również mową kontekstową (wiązaną ścisłą), ponieważ jest zrozumiała w swej strukturze językowej we wzajemnych związkach między słowami tworzącymi wypowiedź, czyli w kontekście, natomiast niezależnie od sytuacji i jej pozawerbalnych składników (M.Żebrowska, 1986, s.454).

Monologowanie stopniowo zanika na korzyść mowy dialogowej, pytań, rozmów, które dzieci coraz częściej prowadzą między sobą i z dorosłymi. Na mowę dialogową składają się wypowiedzi nawiązujące do słów rozmówcy (repliki) oraz pytania i odpowiedzi. Dzieci 6-letnie podejmują rozmowy
w oderwaniu od działania, dla przyjemności kontaktu z innymi, dla podzielenia się swoimi zainteresowaniami (M.Kwiatowska, 1985, s.369).

W wieku przedszkolnym doskonali się nadal umiejętność stosowania poprawnych form fleksyjnych. Zdarzają się jednak nadal błędy, zwłaszcza przy odmianie wyrazów rzadziej stosowanych oraz takich, które odmieniają się nieregularnie; dziecko ma skłonność do tworzenia wówczas form przez analogię.

Przejawem praktycznej znajomości budowy słowotwórczej wyrazów przez dzieci w wieku przedszkolnym są neologizmy dziecięce. Są to nowe słowa, które dziecko tworzy analogicznie do znanych już wyrazów wówczas, gdy nie znajduje w swym zasobie słownikowym gotowej nazwy określającej dany przedmiot, zjawisko lub czynność (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.142).

Około 6-roku życia wzrasta u dzieci umiejętność mówienia coraz dłuższymi zdaniami o coraz bardziej poprawnej budowie gramatycznej. Dziecko posługuje się swobodnie zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie, wśród tych ostatnich zaś notuje się w szczególności wiele zdań przyczynowych, celowych, warunkowych i dopełnieniowych. Wzrasta również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociaż ich struktura jest jeszcze niezbyt zwarta
i uporządkowana zwłaszcza przy dłuższych relacjach lub opisach (M.Żebrowska, 1986, s.462).

ROZWÓJ MYŚLENIA

Rozwój myślenia wiąże się ściśle z różnorodnymi przejawami aktywności dziecka, a przede wszystkim z jego aktywnością poznawczą. Wyróżniamy trzy rodzaje myślenia, które stanowią zarazem jego szczeble rozwojowe: myślenie sensoryczno – motoryczne, konkretno – wyobrażeniowe
i myślenie słowno – logiczne (pojęciowe).

Dla dzieci w wieku przedszkolnym najbardziej typową formą myślenia jest myślenie konkretno – wyobrażeniowe. Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już czysto sytuacyjne, nie stanowi jednak jeszcze odrębnej, samodzielnej czynności poznawczej.

Jest podporządkowane zadaniom praktycznym, przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć. Jest to zatem myślenie synpraktyczne, związane z konkretnym celem, do jakiego służy w działaniu. Wraz z wiekiem czynności dziecka stają się coraz bardziej złożone, a ich realizacja wymaga namysłu, zaplanowania środków i narzędzi, wyodrębnienia rozmaitych własności przedmiotów itp. W trakcie działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż doświadczenie i uświadamia sobie poszczególne składniki działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby, warunki, motywy, skutki i konsekwencje czynności (M.Żebrowska, 1986, s.467).

Eksperymenty Piageta wskazują na fakt, iż czynności umysłowe nie mają jeszcze w wieku przedszkolnym charakteru operacji, gdyż dziecko nie potrafi powrócić do punktu wyjścia i uwzględnić pierwotnej relacji tożsamości miedzy przedmiotami. Stopniowo dzieci zaczynają pojmować wzajemne związki miedzy stanami a przekształceniami, dochodząc do zrozumienia pojęcia stałości. Poziom czynności umysłowych jest jednak w dalszym ciągu zależny od treści pojęć. Tak więc pod koniec wieku przedszkolnego dziecko rozumie zasadę zachowania stałości w odniesieniu do masy, lecz nie pojmuje jej w stosunku do ciężaru i objętości (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.150).

Miedzy 5 a 6 r. życia dzieci próbują uzasadniać swe sądy i decyzje,
a także dowodzić swoich racji. Jeśli wnioski, do jakich dziecko dochodzi, są często fałszywe, to wynika to głównie z braku doświadczenia i uporządkowanej wiedzy, opartej na hierarchicznym systemie pojęć i operacji umysłowych. Dziecko uzasadnia więc swe sądy w sposób naiwny i mało krytyczny, na podstawie zbyt małej ilości danych. Pod koniec szóstego roku życia dzieci próbują też stawiać hipotezy. Wyrażają je za pomocą okresów warunkowych, niekiedy w postaci tzw. eksperymentu myślowego, w którym istotną rolę odgrywa wyobraźnia i fantazja dziecka, przekraczająca granice realne sprawdzonych zjawisk (M.Żebrowska, 1986, s.783).

ROZWÓJ  EMOCJONALNO-SPOŁECZNY

W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach.

Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrznia radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach, ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia emocjonalnego odpowiednią informację.

Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakter przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.173).

Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej cieszy je końcowy etap działania – wynik.

Zdaniem wielu psychologów podstawowymi czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju uczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucie bezpieczeństwa, które wpływają na powstanie odpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimat taki jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jak i w instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyż atmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnego bezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniu się kontaktów społecznych dziecka (M.Kwiatowska, 1985, s.246).

Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dziecka jest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem a rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawy rodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ich osobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dla danej kultury. W zakresie kontaktów społecznych między dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależności związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa. Trudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotąd pierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniej czasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiej sytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowania agresywne.

U sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabaw zespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnej zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę, w której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt nie zwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszcze bardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólne dobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje się chętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początki prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r. życia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawie przede wszystkim cechy indywidualne (M.Żebrowska, 1986, s.497).

Literatura:

1.     Kwiatowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, 1985.

2.     Paprotna G.: O niektórych źródłach niepowodzeń dzieci w edukacji przedszkolnej. W: Niepowodzenia szkolne, red.J.Łysek, 1998.

3.     Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Psychologia rozwojowa
i wychowawcza wieku dziecięcego, 1992.

4.     Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, 1986.