WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

KATEDRA HISTORII WOJSKOWOŚCI

Podstawy teorii wojny

– nurty, szkoły, poglądy

1. Nurty (podejścia) teoretyczne
2. Natura i geneza wojen wg.:
• teorii przemocy,
• demograficznej teorii wojny,
• biologicznej teorii wojny,
• etycznej teorii wojny,
• faszystowskiej teorii wojny.
3. Typologia wojen i konfliktów
zbrojnych

Zagadnienia:

Nurty (podejścia) teoretyczne

Starożytny nurt towarzyszący
definiowaniu wojny

W okresie antycznym Grecy refleksję na temat wojny dzielili
na dwa
obszary:
1.

cywilizacyjny

, gdzie obowiązywały zasady wojenne (w

tym „wojny sprawiedliwej"), oraz
2.

pozacywilizacyjny

(barbarzyński), gdzie nie

obowiązywały właściwie żadne zasady poza sukcesem.
• Wiele wskazuje na to, iż Hellenowie, mimo utrwalonego
tradycją
(Tukidydes) obrazu „wojny wszystkich ze wszystkimi”,
stanowili
społeczeństwa (o ile to było możliwe) raczej unikające wojny
między
sobą.
• Jednak, za Tukidydesem, można przyjąć, iż

grecka myśl

polityczna
dostrzegała całkowitą odmienność stosunków
wojennych od pokojowych.

Wojna została określona jako

choroba

, a jej prowadzenie wyzwalało

najgorsze

instynkty

, uderzając w

podstawowe więzi społeczne

.

Zob. A. Gałganek, Historia teorii stosunków międzynarodowych, Warszawa 2009, s.
106-107.

Anatol Rapoport zaproponował
trzy podejścia tworzące trzy
odrębne „filozofie wojny":

• podejście polityczne;
• podejście eschatologiczne;
• podejście katastroficzne.

Rapoport stwierdza, że „w

politycznej filozofii

wojna jest podobna do strategicznej gry (jak
szachy); w

filozofii eschatologicznej

do misji

lub sceny finałowej dramatu; w

filozofii

katastroficznej

do pożogi lub epidemii".

A. Rapoport, Introduction, w: C. von Clausewitz, On War, A. Rapoport (red.), London 1968,
s. 13-14.

• W jego ocenie

podejście polityczne

zostało w pełni zrealizowane

przez Clausewitza i jego naśladowców. Obecne jest choćby w
tekstach przedstawicieli realistycznych nurtów teorii stosunków
międzynarodowych.

• Paradygmat eschatologiczny

Rapoport dostrzegł w

działaniach, w których obecne było przekonanie, iż „historia
lub jej część zostanie rozstrzygnięta w «ostatecznej wojnie»:
prowadzącej do realizacji wielkiego projektu - boskiego,
natury czy wreszcie ludzkiego"'.

• Myślenie eschatologiczne charakteryzowało czasy

napoleońskie, ale też odpowiadało nazistom. Można się go
doszukiwać w działaniach fundamentalistów islamskich czy
Hutu w Rwandzie.

• Ten system myślenia o wojnie pozwala postawić pytania o rolę

tego czynnika w motywacjach neokonserwatystów oraz
George'a W. Busha i ich „krucjacie przeciw terroryzmowi".

• Bowiem wszystkich tych swoiście „mesjanistycznych”

podejściach do dziejów silnie jest zaznaczony element misji
cywilizacyjnej do wypełnienia.

• Podejście katastroficzne

opiera się na przekonaniu, iż

wojna stanowi kataklizm, który unicestwi część ludzkości lub jej
całość. Traktowana jest jako „kara za grzechy" lub efekt
zanarchizowanych stosunków między narodami.

Natura i geneza wojen
1. teorii przemocy,
2. demograficznej teorii
wojny,
3. biologicznej teorii wojny,
4. etycznej teorii wojny,
5. faszystowskiej teorii wojny.

• Okres od XVIII w. - a szczególnie kolejne stulecie oraz początek
XX w. - to czas powstawania wielu teorii wojennych,
tworzonych przez filozofów, socjologów czy historyków;
teorii starających się wyjaśnić istotę i pochodzenie
wojen.

• We wskazanym okresie nastąpiła istna eksplozja rozważań
nad genezą wojny jako zjawiska społecznego, wynikająca
głównie z potrzeby rządów państw szykujących się do
prowadzenia nowych wojen zaborczych.

• W omawianym okresie powstały lub zostały w znacznym
stopniu zmodernizowane i spopularyzowane między innymi:

biologiczna i etyczna teoria wojny, teoria
przemocy

oraz

geopolityczna i psychologiczna

teoria wojny

, zaś pomiędzy pierwszą i drugą wojną

światową rozwinęła się

faszystowska teoria wojny

.

• Wszystkie te teorie jednoczył wspólny pogląd głoszący, że

wojna jest zjawiskiem nieuchronnym w życiu
społeczeństwa ludzkiego

, dlatego też nie należy jej

potępiać, a wręcz przeciwnie - trzeba się jej
podporządkować.

•

Celem tych teorii

było gloryfikowanie

wojen jako sposobu rozwiązywania
wszelkich nagromadzonych trudności
oraz

udowodnienie

, iż są one zjawiskiem

na trwałe przypisywanym ludzkości i
towarzyszącym jej w całym okresie
istnienia.

• Teorie te różniły się jedynie
eksponowaniem poszczególnych cech,
rzekomo dominujących przy
powstawaniu wojen. Miały to być
czynniki:

biologiczne, etniczne, etyczne,

socjologiczne

oraz wiele innych, które

razem i każdy oddzielnie preferowały
przemoc jako stymulator rozwoju historii
ludzkości.

Teoria przemocy

•

Teoria przemocy była i nadal jest teoretyczną podstawą oraz istotą

badań podejmowanych przez wielu teoretyków wojskowych. Zgodnie
z nią przemoc, oczywiście przede wszystkim przemoc zbrojna, jest główną
siłą motoryczną rozwoju ludzkości.
• Teoria przemocy zrodziła się na

gruncie niemieckim w formie

zwartej teorii

. Najaktywniej była ona propagowana przez teoretyków

niemieckich w XIX i na początku XX w., a jej twórcą był historyk i teoretyk
niemiecki,

Leopold von Ranke

(1795-1886).

• Ranke głosił, że z samej istoty państwa wynika walka o panowanie
nad innymi państwami, a także dążenie do prowadzenia wojen
zaborczych.
• Dlatego też pozytywnie oceniał samą ideę prowadzenia wojen
zaborczych. Uznawał, że wojny zaborcze współuczestniczą w

harmonijnym rozwoju

narodu, a także pobudzają do nowych

wysiłków w rozwoju różnorodnych dziedzin życia społecznego, w tym
także kultury.
• W sile Ranke dopatrywał się

duchowej istoty narodu

, a nawet jego

pierwszego geniuszu

.

• Taka interpretacja rozwoju społeczeństwa ludzkiego doprowadziła autora
do sformułowania tezy, że historię danego okresu historycznego
można sprowadzić jedynie do działań wojennych i zabiegów
dyplomatycznych.

A zatem historię świata określają napaść i

obrona

.

• Walka zbrojna - jego zdaniem - jest procesem, bez którego nie do
pomyślenia jest jakikolwiek etap na drodze przebytej przez
ludzkość. Główną tezą jego wywodów jest stwierdzenie, że

wojna

jest przeznaczeniem ludzkości

.

A.V. Bieszczencev, Krytyka kurtuazyjnych filozofii historii wojskowej, [w:] Z zagadnień metodologii
historii wojskowej, Warszawa 1980, z. 3, s. 30.

Teoria przemocy (cd.)

• Propagatorem teorii przemocy był kolejny niemiecki teoretyk i filozof,

Eugen Karl Dühring

(1833-1921).

• Twierdził, że przemoc jest sprawą

historycznie podstawową

, że jest

środkiem, celem natomiast jest korzyść ekonomiczna.
• Dowodził, że wstępnym warunkiem w rozwoju społeczeństwa jest
zapanowanie człowieka nad człowiekiem i że dopiero wówczas
można przystąpić do kolejnego kroku - zapanowania człowieka nad
przyrodą.
• W ten sposób dowodził pierwotności rywalizacji między ludźmi nad ich
zmaganiami z przyrodą.

Zwolennikiem poglądów głoszonych przez Rankego był niemiecki teoretyk,

Christian Friedrich Maurer

.

• Podstawowa teza w poglądach Maurera sprowadzała się do następującego
stwierdzenia:
Dotychczas, jak długo istnieje historia, historią narodów
rozstrzygała się w bitwach [...]. Jest rzeczą oczywistą, że wojna niesie
wiele okropności, ale bardziej okropna niżeli wojna jest: klęska
wynikająca wskutek braku przygotowania się do tejże wojny.

Teoria przemocy (cd.)

• Wielkim zwolennikiem poglądów Rankego był feldmarszałek

Helmut von Moltke Starszy

.

• W swoich poglądach uwzględniał wprawdzie wpływ polityki na
wybuch wojny, określenie jej celów i wypracowanie warunków
pokoju,

jednakże ściśle ograniczał jej interwencję w prowadzeniu

walki zbrojnej

.

• Uważał bowiem, że polityka nie może mieszać się do prowadzenia
operacji.
• Jego zdaniem należy uznać polityczną naturę wojen -
sprowadzając wpływ polityki na wojnę jedynie do okresu
poprzedzającego jej wybuch i określenie celów prowadzonej
wojny, Moltke domagał się,

by absolutnie nie ingerowała ona w

sposób prowadzenia działań wojennych

.

• Pisał bowiem:

Polityka dąży do wojny dla realizacji swych celów, wpływa
decydująco na jej początek i koniec

jednakże rezygnuje ze swych

pragnień w czasie prowadzenia wojny

, wtedy zadawala się

skromniejszymi rezultatami. Przy takiej nieoznaczoności strategia
zawsze może tak ukierunkować swe żądania, by dotyczyły
najwyższych celów, które można osiągnąć przy istniejących
środkach. W ten sposób strategia lepiej niż co inne pracuje na
rzecz polityki, dla jej celów; w realizacji swych zamierzeń strategia jest w
pełni niezależna od polityki.

Teoria przemocy (cd.)

• Zwolennikiem teorii przemocy był też wybitny
niemiecki
historyk przełomu XIX i XX w., Hans Delbrück (1848-
1929).

• Delbrück dowodził, że skoro

istnieją dwie formy

wojny

-

ograniczona i

nieograniczona

- wobec tego muszą

być do nich
dostosowane

dwie odmienne formy strategiczne.

1.

strategia zniszczenia

(Niederwerfungsstrategie),

2.

strategia wyczerpania

(Ermattungsstrategie).

Pierwsza za główny cel uznawała

doprowadzenie

do walnej bitwy

, druga zaś

preferowała wiele

środków

(bitwa, manewr, walka ekonomiczna, nacisk

polityczny, propaganda), za pomocą których
realizowany jest wyznaczony cel polityczny.

Teoria demograficzna

• Geneza demograficznej teorii wojny

sięga czasów

starożytnych

, albowiem zdaniem badaczy tej problematyki

wywodzić ją należy od Heraklita z Efezu.
Do zwolenników tej wizji wywołującej wojny należał też Platon.
• Wymienieni przedstawiciele starożytnej myśli filozoficznej
dowodzili na ogół, że

nadmierny przyrost ludności

-

zwłaszcza niekontrolowany przez państwo -

przy nienadążaniu z produkcją dóbr konsumpcyjnych

,

zwłaszcza żywności,

prowadzi do wojen, w szczególności

wojen zaborczych.

• Platon uważał, iż posiadana ziemia

nie zawsze będzie w

stanie wyżywić nadmierną liczbę jej mieszkańców

, co

najczęściej prowadzi do koncepcji

poszerzenia jej

kosztem państwa sąsiedniego

, a to znów jest

najczęściej przyczyną wojen.
• Opowiadał się więc za

regulacją narodzin

,

dokonywaną

jednak samoczynnie

przez ludność obawiającą się, iż

nadmierny przyrost naturalny będzie przyczyną ubóstwa
albo wojny.

Teoria demograficzna

• Myślą przewodnią demograficznej teorii wojny jest twierdzenie, że

zasadniczą siłą napędową historii jest czynnik demograficzny, a
więc przyrost naturalny i
gęstość zaludnienia.

• Teoria ta tłumaczy więc

czynnikami demograficznymi, czyli

ludnościowymi

, nie tylko rozwój społeczeństwa, lecz także powstawanie

wojen.
• Według niej zasadnicza przyczyna wojny tkwi w

sprzecznościach

między przyrostem naturalnym

a

możliwościami zapewnienia

odpowiedniego
minimum środków egzystencji

dla szybko rozwijającej się ludności.

• Teoria demograficzna jest najbardziej znana w wersji opracowanej przez
angielskiego duchownego i filozofa,

Thomasa Roberta

Malthusa

(1766-1834), i od jego nazwiska zwana jest

teorią

maltuzjańską

.

• Przewidywał,

że ludność w razie braku przeszkód

podwaja swoją

liczebność w ciągu dwudziestu pięciu lat

;

liczebność wzrasta w

postępie geometrycznym.

• Dysproporcja między

przyrostem ludności (według postępu

geometrycznego)

a

wzrostem środków utrzymania (według

postępu arytmetycznego)

mogła być zdaniem Malthusa

ograniczona, a nawet zniwelowana

jedynie dzięki stałemu

działaniu surowego prawa konieczności będącego przeszkodą dla
siły wyższego rzędu.

• Biorąc za podstawę założenie, iż trudniej przyspieszyć ilościowy wzrost
środków produkcji, dowodził on potrzeby ograniczenia wzrostu liczby
ludności. Twierdził, że ludność nie może wzrastać, gdy nie posiada
odpowiedniej ilości środków utrzymania.

Teoria demograficzna

• Regulacja przyrostu ludności posiada dwie formy -

prewencyjną

oraz

pozytywną. Do środków prewencyjnych zaliczał on przede
wszystkim

świadome ograniczanie liczby urodzin

,

późniejsze

zawieranie
małżeństw

bądź działania zmniejszające stopę urodzeń.

• Do ograniczeń pozytywnych zaliczał

wszystkie zdrowiu

szkodzące
zajęcia, ciężką pracę i niekorzystne warunki
przyrodnicze, występki
wszelkiego rodzaju, choroby i epidemie, wojny, cholerę i
głód.

• Były to w sumie czynniki prowadzące do zwiększenia liczby
zgonów.

Wojna

, zdaniem Malthusa,

mogła odgrywać ważną rolę

regulatora
ograniczającego szybki przyrost naturalny

.

• Zarówno Malthus, jak i jego zwolennicy dowodzą, że istnieją
dwie
główne przyczyny powstawania wojen.

Po pierwsze

,

presja populacji
i bieda są najważniejszymi przyczynami wojen.

Po drugie

,

wojny
rozwiązują problem presji populacyjnej i biedy, gdyż w czasie
wojen
ginie znaczna część populacji.

Biologiczna teoria wojny

•

Biologiczna teoria wojny zaliczana jest do

teorii naturalizmu

społecznego

, nazywanej inaczej

socjaldarwinizmem

, które

źródeł wojny poszukują w uniwersalnych cechach
biologicznych -

właściwych zarówno człowiekowi, jak i zwierzętom.

• Za jednego z prekursorów biologicznej teorii wojny uważany jest
znany angielski filozof,

Thomas Hobbes

(1588-1679).

• Był on autorem doktryny moralnej

głoszącej koncepcję

niezmienności natury ludzkiej, którą cechował egoizm

(homo

homini lupus est).
• Stał na stanowisku, że człowiekiem i światem przyrody
rządzą te same prawa. Zdaniem Hobbesa

wojna jest

bezwzględną koniecznością przypisywaną rodzajowi
ludzkiemu

.

• W efekcie swych rozważań Hobbes doszedł do wniosku, że

wszelkie próby wyeliminowania wojen czy nawet ich
ograniczenia nie mają żadnego sensu

,

albowiem są

przeciwne biologicznym prawom rozwoju przyrody

, w tym też

rodzaju ludzkiego.
• Nie oznaczało to, że zalecał prowadzenie wojen za wszelką cenę.
Przeciwnie,

apelował o zachowanie pokoju i utrzymywanie go

,

a jednocześnie - wychodząc z przesłanek biologicznych - zalecał
bronić samego siebie wszelkimi możliwymi sposobami.

Biologiczna teoria wojny

• Biologiczna teoria wojny szczególną popularnością cieszyła się
na przełomie XIX i XX w.,

w epoce nasilającego się

imperializmu.

I nie był to przypadek.

• W krajach wysoko uprzemysłowionych, w których tendencje
militarystyczne najwcześniej zdominowały życie społeczne i
ekonomiczne,

popularnością cieszyły się teorie

tłumaczące powstanie zjawiska wojny jako nieodłącznej
części rozwoju ludzkości.

• Dlatego też biologiczna teoria wojny popularyzowana była w
końcu XIX w. zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, Niemczech i
Wielkiej Brytanii, krajach aktywnie przygotowujących się do
zaborczych wojen imperialistycznych.

Biologiczna teoria wojny

• W Stanach Zjednoczonych do prekursorów popularyzujących biologiczną
teorię wojny zaliczany jest

John William Draper

. Draper

twierdził, że

wojny biorą swój początek od tych wydarzeń, które

zaszły o wiele wcześniej, niż narodzili się jej główni działacze.

• Co prawda dostrzegał

rolę czynników społecznych, ekonomicznych

i klasowych jako przyczyn wybuchu wojen

,

lecz nie w nich

upatrywał zasadniczych źródeł wojen.

Miały nimi być natomiast

różnice w warunkach naturalnych, geograficznych, klimatycznych,
a przede wszystkim wrodzone cechy biologiczne charakteryzujące
gatunek ludzki.

• W 1908 r. Anglik,

William McDougall

(1871-1938), opublikował

pracę An
Introduction to Social Psychology, w której stwierdził, że działania
ludzkie w niczym nie różnią się od czysto biologicznych objawów
instynktu zwierzęcego.

Biologiczne cechy zakodowane w

świadomości człowieka zmuszają go do stałej walki o przyszłość
jego egzystencji.

W ten sposób są one naturalnymi czynnikami

sprawczymi wojen. A zatem nie należy ich potępiać, a wręcz przeciwnie -
należy je pielęgnować i cenić.

Biologiczna teoria wojny

• Mimo oczywistego

pseudonaukowego podejścia do

badania genezy powstawania wojen

biologiczna teoria

wojny cieszyła się na przełomie XIX i XX w. dużą
popularnością.

• Popularność tę zyskiwała, wychodząc naprzeciw kołom
militarystycznym usilnie dążącym do wywołania wojen,
których celem był nowy podział świata; podział mający
ułatwić zdobycie nowych rynków zbytu dla masowej produkcji
towarowej, jaka nastąpiła wraz z wkroczeniem kapitalizmu w fazę
imperializmu.

Etyczna teoria wojny

• Największą popularnością wśród teorii poszukujących genezy
powstawania wojen cieszyła się etyczna teoria wojny. Była
ona popularna przez długie okresy historyczne.

• Pierwsze przejawy gloryfikacji wojen

, a ściśle mówiąc

walki orężnej prowadzonej głównie między jednostkami

,

wiązać należy z antycznym etosem indywidualnego
heroizmu, waleczności, sławy, które przynoszą
zwycięstwo w walce.

• Kult heroizmu prowadził z kolei do

apoteozy walki

zbrojnej

, której wyrazem była, między innymi,

gloryfikacja

moralna stanu żołnierskiego

, potwierdzająca rzeczywiste

miejsce w strukturze społecznej arystokracji wojskowej.

• Filozoficzne tło kultu heroizmu wojownika stanowiła
koncepcja

powszechności konfliktu, rywalizacji,

współzawodnictwa.

Jednym z głosicieli tak ujmowanej genezy

wojen jako zjawiska społecznego był Platon.

Etyczna teoria wojny

• Aprobowanie walki zbrojnej w imię sławy bądź podejmowanie
jej w celu wykazania męstwa występowały także

w rycerskiej

tradycji średniowiecza.

• W następnych okresach historycznych kojarzenie zjawiska
wojny z indywidualnymi cnotami walczących przybierało inną
jeszcze postać.

Walkę zbrojną bowiem zaczęto traktować

jako czynnik kształtujący moralnie dodatnie cechy
człowieka, do których zaliczano: koleżeństwo, siłę woli,
stanowczość itp.

• Wojna, w myśl tych koncepcji,

wyzwalać miała romantyzm

,

a więc uczucie - jak twierdzili reprezentanci tego kierunku -
nieznane społeczeństwom zgnuśniałym w pokoju.

Etyczna teoria wojny

• Etyczna teoria wojny cieszyła się uznaniem wielu wybitnych
uczonych, a przede wszystkim filozofów.

• Jeden z nich,

Georg Wilhelm Friedrich Hegel

(1770-

1831),
dowodził, że

wojny odświeżają ludzkość, podobnie jak burza

chroni morze od zgnilizny

.

• W podobnym tonie wypowiadał się David Hume (1711-1776),
sądząc, że

ciągłe wojny zmieniłyby ludzi w dzikie zwierzęta,

wieczny zaś pokój - w pracujące bydło.

• W XIX w. zwolennikiem teorii etycznej był francuski filozof i
polityk, Victor Cousin (1792-1867). Uważał wojny za
nieuniknione, gdyż ich istnienie oznaczać miało postęp w rozwoju
cywilizacji.

Wyrzeczcie się wojny - powiadał - a będziecie zmuszeni wyrzec się
zarazem i postępu. Zwycięstwa i klęski - to wyroki wydawane przez
cywilizację i opatrzność na ludzi. [...] Walka między narodami pewnej
epoki - jest właśnie jej życiem.

Etyczna teoria wojny

Na przełomie XIX i XX w. apoteoza moralna wojny znalazła swe
najpełniejsze odbicie zwłaszcza w pismach filozofa niemieckiego,

Fridricha Wilhelma Nietzschego

(1844-1900). Głosił on

kult

nadczłowieka

i brutalnej siły połączonej z pogardą dla

moralności niewolników

. Nietzsche pisał między innymi:

Na dnie wszystkich tych ras dostojnych nie należy przeoczyć drapieżcy, tej
wspaniałej, ze zdobyczą i zwycięstwem lubieżnie węszącej, płowej bestii; dla tego
ukrytego podłoża trzeba co pewien czas wyładowania, zwierzę musi na wierzch się
wydobyć, musi znów wracać do puszczy. Szlachta rzymska, arabska, germańska,
japońska, bohaterowie homeryczni, Skandynawscy wikingowie wszyscy jednako tę
czuli potrzebę.

Pochwala on te instytucje państwowe i społeczne, które pielęgnują męskie i
wojownicze cnoty, będące synonimami ekspansywności i aktywności, aprobuje
także okrucieństwo i barbarzyństwo.

Nosicielem wartości silnych, które powinny być pielęgnowane w społeczeństwie,

była w przeszłości i jest obecnie

kasta wojowników.

• Jednocześnie Nietzsche dostrzegał niebezpieczeństwo kryjące się w tym, że

rasy

silniejsze dziesiątkują się wzajemnie przez wojny, żądzę władzy, przygody,
silne efekty: marnotrawstwo - [...] egzystencja ich jest kosztowna,
krótkotrwała – zużywają się wzajemnie.

Etyczna teoria wojny

Stanowisko zbliżone do poglądów Nietzschego reprezentowali
także inni teoretycy i filozofowie badający genezę wojen. Jednym z
nich był Niemiec,

Max Scheler

(1874-1928). Głosił on

najwyższą aprobatę moralną dla wojny jako źródła moralnych cnót
człowieka:

twierdził, że budzi ona ludzi ze snu i nadaje ich

życiu uczuciowemu należytą intensywność

.

Wojna, jego zdaniem,

stanowiła dla ludzi oczyszczającą

psychoterapię i uświadamiała im, kim są naprawdę.

Oto

dlaczego, jego zdaniem, ludzie potrzebują wojny.

Etyczna teoria wojny

Do grona teoretyków opowiadających się za umiarkowanym
kierunkiem etycznej teorii wojny zaliczyć można także rosyjskiego
teoretyka wojskowego,

Henryka Antonowicza Leera

.

• Dowodził on, że

wojna wydawać się może złem

bezwzględnym tylko wówczas

,

gdy rozpatrywać się będzie

jedynie okres działań wojennych.

• Natomiast szersze spojrzenie na nią,

uwzględniające

także okres
poprzedzający wojnę oraz bezpośrednio po niej
następujący

, pozwala dostrzec również jej zalety,

na przykład

rozwój wewnętrzny krajów, który zwykle następuje po
każdej wojnie.

A zatem jest ona stymulatorem przemian w

obszarze cywilizacji i kultury.

• Wobec tego wojna jako zjawisko społeczne towarzyszy stale
życiu
człowieka i nie powinna być potępiana, lecz prowadzona z
zachowaniem wcześniej wypracowanych zasad i norm etycznych.

Faszystowska teoria wojny

• Faszyzm jako ruch społeczny pojawił się na początku lat
dwudziestych XX w.

• Krystalizował się na zasadzie negacji sytuacji, jaka wytworzyła
się w części krajów europejskich w wyniku narastającej fali
rewolucji społecznych. Faszyzm był więc

rewolucją przeciwko

rewolucji

- po prostu kontrrewolucją.

• Zatem był to ruch destrukcyjny, który największe sukcesy
zanotował we Włoszech i w Niemczech, gdzie sięgnął po władzę.

• Stawiając za główny cel walkę z ideologią komunistyczną,
faszyzm jednocześnie korzystał z metody i taktyki wypracowanej
przez partie marksistowskie. Potwierdził to sam Adolf Hitler,
mówiąc:

Metody marksistowskie są po prostu najlepsze i

jedynie słuszne do zdobycia mas

.

Faszystowska teoria wojny

• Taktycznym celem partii faszystowskich było zdobycie
władzy, zaś celem strategicznym - zwycięstwo faszyzmu w
skali światowej.

• Do realizacji celu strategicznego

niezbędne było

przewidzenie potrzeby prowadzenia wojen,

co wymagało

wypracowania własnej teorii tłumaczącej potrzebę
podejmowania takich kroków,

nakreślającą strategię

prowadzenia wojny

oraz

wytyczającą formy i metody

realizowanej walki zbrojnej.

• Szukając genezy wojny jako zjawiska społecznego

,

teoretycy faszystowscy korzystali z

teorii przemocy, teorii

demograficznej, a zwłaszcza z teorii etycznej

w wersji

wypracowanej przez Nietzschego. Oprócz nich czerpano z teorii
geopolitycznej autorstwa szwedzkiego profesora Rudolfa
Kjellena - który po raz pierwszy użył tego terminu.

Faszystowska teoria wojny

Jednym z tych teoretyków był

Karl Haushofer

.

• Twierdził, że

wojna jest naturalnym stanem ludzkości

, w

której koncepcje przestrzenne (geograficzno-polityczne)
odgrywać mają decydującą rolę.

• Główna teza teorii geopolitycznej w wersji głoszonej przez
Haushofera sprowadzała się

do przeświadczenia, że samo

położenie geograficzne Niemiec jako wielkiego
mocarstwa wymaga przeniesienia granic kosztem
terytoriów innych krajów.

• Do tego Haushofer eksponował wartości rasowe
Niemiec i ich zasługi w zagospodarowaniu Europy
Wschodniej.

• On także był autorem pojęcia

przestrzeń życiowa

(Lebensraum),

które stało się koronnym założeniem

faszystowskiej teorii politycznej i wojennej.

Faszystowska teoria wojny

Poglądy te znalazły potwierdzenie w opracowanym przez

Adolfa Hitlera

(1889-1945) programie niemieckiego ruchu

faszystowskiego, opublikowanym w 1925 r. w książce Mein
Kampf.

• Hitler pisał:

Rozmiary przestrzeni życiowej narodu

włączają w siebie podstawowy czynnik determinujący
bezpieczeństwo zewnętrzne.

Im większa jest przestrzeń

pozostająca w dyspozycji narodu

, tym większa jest jej

naturalna ochrona, ponieważ

zwycięstwo nad narodami

zamieszkującymi małe i gęsto zaludnione terytoria

było

zawsze szybsze i łatwiejsze, a szczególnie bardziej
skuteczne i pełniejsze, niż w przypadku państw o
większej powierzchni.

• W wielkości terytorium państwowego leży zatem przyczyna
łatwiejszego zachowania wolności i niezależności narodowej,
podczas gdy w przypadku odwrotnym małe terytoria kuszą
zdobywców.

Faszystowska teoria wojny

• Faszystowska teoria wojny składa się z części politycznej,
społecznej i militarnej.

• W sferze politycznej

uznawała ona dominację polityki nad

działaniami zbrojnymi. Kierunki ekspansji, działania
dyplomatyczne zmierzające do izolacji ofiary przyszłej agresji
czy zawieranie układów politycznych - to główne działania na
płaszczyźnie politycznej.

Polityka wytyczała strategię

postępowania przy realizacji nakreślonego planu
dominacji nad światem.

• Działalność militarna służyła realizacji celów
politycznych, ale
dopiero gdy zawiodły pokojowe zabiegi.

• Do realizacji dalekosiężnych celów politycznych

potrzebna była daleko posunięta konsolidacja
społeczeństwa. Dlatego faszyści zarówno niemieccy, jak i
włoscy do tej sprawy przywiązywali ogromną wagę.

Faszystowska teoria wojny

Faszystowska doktryna społeczna wyrażała przekonanie o
naturalnym podziale społeczeństwa na trzy grupy:

•typ pełnowartościowych bohaterów;
•masy przeciętne;
•grupy asocjalne skazane na zagładę.

Tylko pierwsza grupa miała współuczestniczyć w rządzeniu
państwem.

Grupa druga stanowić miała siłę roboczą i

mięso armatnie

, zaś ostatnia miała być poddana

eksterminacji.

Faszystowska teoria wojny

Na gruncie włoskim apologetą faszystowskiej teorii wojny był sam
duce,

Benitto Mussolini

(1883-1945). W faszystowskim

modelu wychowania młodzieży propaguje

totalne wychowanie,

ale dla wojny

.

Młodzież miała być wychowywana głównie z myślą o nowej wojnie
prowadzonej w imię realizacji celów doktryny faszystowskiej.
Szkoła w państwie faszystowskim ma wprowadzać uczniów w tok
militarystycznych myśli, ma kształtować jego charakter,
uczynić go moralnie i duchowo odpornym. Główna dewiza
sformułowana przez

Mussoliniego głosiła: wszystko dla państwa,

nic poza państwem, nic przeciw państwu.

Typologia wojen i konfliktów

zbrojnych

Klasyfikacja konfliktów

• Najbardziej obrazowym kryterium, według którego można
przeprowadzić klasyfikację konfliktów zbrojnych występujących w
epoce powojennej, jest

kryterium konfliktu interesów

.

• Transformacja świata po 1989 r.

spowodowała, że niektóre

typy

przeszły już do historii,

inne trwają nadal

, natomiast

nowa rzeczywistość

wykreowała odmienne wzorce, nadając

konfliktom nową jakość.

Konflikty zbrojne można podzielić na:
1) konflikty graniczne;
2) konflikty o sprawowanie kontroli nad władzami innego kraju;
3) konflikty na tle ideologicznym;
4) konflikty na tle religijnym;
5) konflikty na tle ekonomicznym;
6) konflikty etniczne.

Konflikty graniczne

• Konflikty graniczne

mają charakter antagonizmu

na tle

bądź to kształtu linii granicznej, bądź też chęci

rozciągnięcia

kontroli na całe terytorium przeciwnika

.

• Odmienną kategorię stanowią tak zwane, przewlekłe spory
terytorialne. Klasycznym wręcz przykładem jest

konflikt

niemiecko-francuski o Alzację i Lotaryngię

, które kilkakrotnie

przechodziły z rąk do rąk, oddziałując w ciągu minionego stulecia
na całokształt stosunków między oboma krajami. Współcześnie
jest to

problem Wysp Kurylskich

rzutujący na relacje japońsko-

rosyjskie, czy też Falklandy/Malwiny, który mimo brytyjskiej
reakcji
zbrojnej w 1982 r. nadal

stanowi ogniwo zapalne w

stosunkach brytyjsko-argentyńskich.

• Podobnie też przedstawia się kwestia Kaszmiru (Indie-
Pakistan)
czy też izraelsko-syryjskiego sporu o Wzgórza Golan oraz
grecko-tureckim sporze o Cypr czy ormiańsko-
azerbejdżańskim o Górny Karabach.

Konflikt mający na celu narzucenie władzy
w obcym kraju

• Dosyć często może to mieć pewne konotacje związane ze
sporami granicznymi. Jego konsekwencją jest wojna między
dwoma krajami. Charakter taki miała sowiecka agresja na
Finlandię w listopadzie 1939 r., która przekształciła się w tak
zwaną wojnę zimową.
• Okres zimnej wojny dostarcza znacznie większej ilości przykładów
tego typu działań - choćby Gwatemala, gdzie w wyniku
lewicowych reform prezydenta Jacoba Arbenza Stany Zjednoczone
zainstalowały proamerykański rząd Castilla Armasa.
• Inny przykład to Nikaragua, która w latach osiemdziesiątych
stała się miejscem konfrontacji lewicowego rządu Daniela Ortegi
z proamerykańskimi contras.
• Podobnie można również potraktować sowiecką interwencję
na Węgrzech w 1956 r., w Czechosłowacji w 1968 r. czy w
Afganistanie w 1979 r.
• Natomiast klasycznym przykładem pozostaje wietnamska
inwazja na Kambodżę i zainstalowanie tam prowietnamskiego
rządu Heng Samrina (przypadki te ilustrują również przykład
interwencji zbrojnej).

Konflikt na tle ideologicznym

• Charakterystycznym dla okresu zimnej wojny był konflikt na tle
ideologicznym, w którym

ideologizacja konfliktu globalnego

przekładała się na specyficzny charakter konfrontacji

w postaci

umiędzynarodowionych konfliktów krajowych.

• Paradygmat tego rodzaju konfliktów polegał na

popieraniu

przez mocarstwa przychylnych sobie walczących o władzę
frakcji.

• W porównaniu z konfliktami etnicznymi i religijnymi cechowała
je nieco mniejsza intensywność.

• Z punktu widzenia ZSRR popierane przez niego

siły

nazywano rewolucyjnymi

, nadając tym samym charakter

konfliktu, w którym Moskwa odżegnywała się od jakiejkolwiek
ingerencji,

ukazując siebie jako źródło inspiracji

ideologicznej

.

Konflikt na tle ideologicznym

• Podobne postępowanie cechowało Stany Zjednoczone.
Niemniej w
języku

propagandy sowieckiej funkcjonowały wówczas

pojęcia

: „siły

postępowe", „rewolucyjne" lub „narodowowyzwoleńcze",
co niedwuznacznie sugerowało trendy przychylne względem
ZSRR, podczas gdy terminy „imperialistyczny" bądź
„reakcyjny" miały się odnosić do sił

prawicowych,

funkcjonujących z kolei w języku amerykańskim jako
„narodowe"

(co należy rozumieć jako antytezę

komunistycznego internacjonalizmu).

• Patrząc na całe zagadnienie z takiego punktu widzenia, należy
stwierdzić, że zdecydowana większość konfliktów zbrojnych
ery zimnowojennej miała charakter ideologiczny. Dotyczyło
to nawet tak nieznaczących państw jak Mozambik czy Angola,
w której ZSRR popierał lewicowe ugrupowanie Agostinha Neto,
instalując tam nawet siły kubańskie, czy też Salwador lub
Honduras. Wydźwięk rewolucji polegał nie tyle na zmianach,
jakie niosła ona ze sobą lecz na zdestabilizowaniu równowagi sił.
Stąd też jej jednoznaczny odbiór
przez drugą stronę.

Konflikty na tle religijnym

• Paradoksem XX i XXI w. jest występowanie konfliktów na tle
religijnym.

• Większość konfliktów religijnych odznacza się
bezkompromisowym
charakterem,

jako że dotyczy nie tyle zasad wiary,

ile

wyznawanych
wartości w połączeniu z tradycją.

• Religijna odmienność staje się dodatkiem do sporów

na tle

politycznym

, nasilając antagonizmy, które w normalnych

warunkach pozostałyby wytłumione. Tak było w konflikcie
bośniackim,

gdzie jednym z kryteriów podziału stało się

wyznanie

, choć tak naprawdę miało ono najmniejsze znaczenie.

• Konflikt religijny

ma wiele wspólnego z ideologią,

która

poprzez dogmaty staje się

najprostszym wyznacznikiem

oddzielającym dobro od zła.

Jego współcześnie

międzynarodowy charakter ukazuje tak naprawdę

walkę

biednych z bogatymi (w sensie ekonomicznym)

czy też

ścieranie się różnych koncepcji modelu państwa (świeckie
i religijne), nie mówiąc już o wymiarze cywilizacyjnym,
czemu często nadaje się znamiona wielkiej konfrontacji drążącej
współczesny świat.

Konflikty na tle religijnym

• Konflikty religijne to zjawisko które posiada zarówno
wymiar historyczny, jak i polityczny. Wstrząsające
kontynentem europejskim szesnastowieczne wojny religijne
definitywnie wygasły w 1648 r. (wojna trzydziestoletnia jest
uznawana za ostatni europejski konflikt religijny).

• W ostatnich dekadach XX w. znaczenie zaczęły zyskiwać różne

ruchy fundamentalistyczne.

Fundamentalizm jest o tyle

niebezpieczny, o

ile staje się ideologią wojującą i

nawołującą do przemocy

, a może ona występować bądź w

formie niezależnej od instytucji państwa, bądź też

otrzymywać państwowy patronat.

• W pierwszym przypadku

są to organizacje

terrorystyczne

, takie jak Al-Kaida, podczas gdy

w drugim

chodzi o pomoc materialną i ideologiczną

dla tego typu

ugrupowań. I tak na przykład Irańska Gwardia Rewolucyjna staje
się natchnieniem dla fundamentalistów w Algierii, Egipcie, Jordanii
czy Libanie.

Konflikty na tle religijnym

• W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w. miał
miejsce proces

przejęcia władzy przez rządy

fundamentalistyczne w takich krajach, jak Sudan czy
Afganistan

(talibowie rządzili tam do 2001 r.).

• Zwycięstwo wyborcze fundamentalistów w Algierii w 1991 r.
doprowadziło do krwawej, trwającej ponad dekadę

wojny domowej

z rządem, który uznał wyniki wyborów za nielegalne.

• Częstokroć też w tych kategoriach postrzegany jest konflikt
arabsko-izraelski,

choć religia pełni funkcję tylko jednego z

wielu czynników
generujących antagonizm

w tej części świata i zdaje się mieć

najmniejsze znaczenie.

• Natomiast jednym z najbardziej kuriozalnych przypadków są
sprzeczności targające samym światem muzułmańskim,
czego widownią stał się w lutym 2006 r. Irak.

• Starcia szyicko-sunnickie

, w których liczba ofiar śmiertelnych

przekroczyła sto, polegają na wzajemnym paleniu meczetów.
Konflikt ten stanowi bezpośrednie zagrożenie dla terytorialnej
integralności Iraku.

Konflikty na tle ekonomicznym

• Z kolei konflikty na tle ekonomicznym stały się jednymi z
najczęściej występujących po 1945 r.

• Występowanie na danym terytorium bogactw naturalnych

sprzyja
gwałtownej erupcji przemocy,

przemieniając ją w

długotrwały konflikt transnarodowy.

• Zasadniczą rolę odgrywa w nim chęć sprawowania kontroli
nad zasobami naturalnymi, a zatem powstaje najzwyczajniejsze
zjawisko

chciwości i chęci szybkiego się wzbogacenia.

• Klasycznym wręcz przykładem jest Sierra Leone, gdzie lata
dziewięćdziesiątych XX w. zapisały się pod znakiem
nieprzerwanych starć zbrojnych różnych frakcji dążących do
zmonopolizowania handlu diamentami.
• Reasumując, czynnikiem konfliktogennym jest potencjalne
bogactwo, a nie jego stan faktyczny.
• Do tego typu konfliktów zaliczyć również można niezwykle
niebezpieczną ingerencję międzynarodowych korporacji w
wewnętrzne sprawy niektórych krajów Trzeciego Świata,
szczególnie w Afryce.

Konflikty na tle etnicznym

• Do najbardziej złożonych, a zarazem

najczęściej

występujących we współczesnym świecie konfliktów

należą

konflikty na tle etnicznym.

• Mają bardziej podłoże psychologiczne niż materialne, a
zarazem pozbawione są racjonalnego wytłumaczenia.

• Nienawiść czy niechęć do danej grupy etnicznej

należy do

stanu psychiki, natomiast staje się elementem rozgrywki
politycznej. Związana jest zatem z

wpływem, jaki na grupę

społeczną może mieć jednostka czy też określona frakcja
polityczna

podgrzewająca niesnaski i wiążąca je również z

elementami zaszłości historycznych.

• Konflikty te powstają zatem w oparciu o tendencje
nacjonalistyczne, które

integrują antagonistyczne grupy

poczuwające się do własnej odrębnej przeszłości, języka
czy kultury

będących wyznacznikami ich odmiennej tożsamości.

Ich wymiar materialny polega na chęci zajęcia terytorium czy też
narzucenia własnej władzy.

Konflikty na tle etnicznym

• Inny charakter przybierają konflikty etniczne wyrosłe na
gruncie sztucznego wytyczenia granic państwowych
pozostawiających daną grupę etniczną poza granicami
macierzystego państwa.

Powstaje wówczas kwestia

mniejszości narodowej.

• Szczególnie niebezpiecznym przypadkiem

może być

sprawowanie władzy w określonym kraju przez etniczną
mniejszość.

Miało to miejsce chociażby w Burundi, gdzie

tradycyjnie już dla stanowiącego 15 proc. mieszkańców kraju
plemienia Tutsi

zastrzeżone były stanowiska rządowe i

obsada korpusu oficerskiego w armii.

Przejęcie władzy w 1993 r. przez pochodzącego z plemienia
Hutu prezydenta Melchiora Ndadaye wymusiło niezwykle
trudną sztukę utrzymywania równowagi etnicznej w siłach
zbrojnych i aparacie policyjnym. Nie zapobiegło to jednak
niezwykle krwawym masakrom plemiennym w 1994 r., które
nastąpiły po zamachu na życie prezydenta.

Klasyfikacja wojen

W historii ogólnej, politologii i nauce o stosunkach
międzynarodowych istnieje wiele klasyfikacji wojen.

Z dużym uproszczeniem ich klasyfikację można sprowadzić do
dwóch podstawowych rodzajów - wojen między państwami
oraz wojen domowych. Jeżeli kryteria pierwszych są oczywiste,
to w drugich mieszczą się różne formy walki:

plemienne,

narodowowyzwoleńcze, powstania wszelkiego rodzaju,
zorganizowane bunty wsparte zbrojnymi oddziałami, walki
o władzę, w których każda ze stron dysponuje siłą zbrojną

.

Z uwagi na zasięg i stopień zaangażowania państw
stosowany jest także
podział konfliktów na wojny:
• (1)

globalne

- w których angażują się czynnie siły mocarstw

światowych i które wywołują globalne napięcia;
• (2)

regionalne

- toczone przy udziale największych państw

regionu pretendujących do roli regionalnych mocarstw, przy
użyciu poważnych sił zbrojnych na dużym obszarze;
• (3)

lokalne

- w których uczestniczą państwa o niskiej pozycji

międzynarodowej, dysponujące niewielkimi siłami zbrojnymi;
konflikty te nie wywołują większych napięć i negatywnych skutków
międzynarodowych.

Można się też spotkać, zwłaszcza w publikacjach wojskowych lat
80., z
typologią dokonywaną przy zastosowaniu kryteriów
politycznych, a
konkretnie - stopnia zaangażowania się supermocarstw.
Według tych
kryteriów wojny dzieli się na:

(1)

wewnętrzne

(wewnątrzblokowe) - prowadzone w ramach

danego sojuszu polityczno-militarnego (zaliczano do nich wojny
domowe w strefie wpływów supermocarstwa z jego ukrytą lub
jawną interwencją na rzecz jednej ze stron konfliktu);
(2)

peryferyjne

- prowadzone poza obszarem sojuszy, w które

mocarstwa zaangażowały się pośrednio, bądź będące konfliktem
między jednym z członków sojuszu a państwem trzecim;
(3)

regionalne

- o dużym natężeniu, prowadzone między dwoma

uczestnikami sojuszu polityczno-militarnego, ich cele i zasięg są
ograniczone strefą buforową mocarstwa i traktowane jako
„zastępcze pole bitwy" wobec niemożności konfrontacji
bezpośredniej;
(4)

światowe

- to bezpośrednia konfrontacja między

supermocarstwami.

W tej klasyfikacji mieszczą się także te wojny, w których
konflikt wewnętrzny przerodził się w międzynarodowy,
wciągając w działania militarne siły zbrojne wielu państw.

Interesujący sposób rozróżniania i klasyfikacji
wojen prezentuje P. Ostaszewski, w

jego ocenie

klasyfikacja wojen może opierać się na kryterium:

(1)

rozmiarów

(wojny globalne, konflikty lokalne, wojny domowe),

(2)

rodzaju wykorzystywanej broni

(wojna konwencjonalna i

nuklearna),
(3)

czasu trwania

(wojny przewlekle i krótkie czasowo), jak

również,
(4)

charakteru prowadzenia działań zbrojnych

(wojna totalna, wojna

niekonwencjonalna, wojny partyzanckie i z partyzantką/działania
przeciwpartyzanckie).

Wojna globalna

• W sensie politycznym jej celem jest zdobycie hegemonii
nad światem lub utworzenie określonego porządku
międzynarodowego.

• Z bardzo dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, iż
zarówno powojenny ład międzynarodowy, jak i układ sił
wyeliminowały wojnę globalną o takim charakterze jak
dwie wielkie wojny XX stulecia.
Skala II wojny światowej nie miała sobie równych w całej historii
ludzkości. Do 2 września 1945 r. (akt bezwarunkowej
kapitulacji Japonii) udział w niej wzięło sześćdziesiąt jeden z
sześćdziesięciu siedmiu istniejących wówczas państw. W
walkach uczestniczyło około 110 mln żołnierzy, z czego 55
mln poległo, a 35 mln zostało rannych.

• Druga wojna światowa objęła swym zasięgiem

kontynenty europejski, afrykański i azjatycki.

Do

najważniejszych konsekwencji politycznych w skali
międzynarodowej należy zaliczyć degradację Europy,

rozpad

systemu kolonialnego

oraz mniej lub bardziej trwałe

zmiany

linii granicznych

, na przykład w Europie Środkowo-Wschodniej,

nie mówiąc już o powstaniu systemu dwu bloków, którym
patronowały supermocarstwa.

Wojna totalna

• Wojna totalna

to wojna narodów

, angażująca cały

potencjał państw w celu osiągnięcia zwycięstwa. Mobilizacji
podlegają wszystkie sfery życia społecznego.

• Celem wojny totalnej

jest dokonanie jak największych

spustoszeń u przeciwnika, przez co należy rozumieć sferę
gospodarczą, społeczną i kulturową,

a w ekstremalnych

przypadkach – unicestwienie jego struktury państwowej.

• Choć za takie uznaje się amerykańską wojnę secesyjną
(1861-1865) czy wojnę burską (1899-1902), to jednak
istniejąca wówczas technologia w znacznym stopniu ograniczała
zasięg działań niszczących. W pełnym wymiarze
reprezentowała ją druga wojna światowa.

Pewnych cech

dopatrywano się również w wojnie w

Bośni i Hercegowinie

.

Wojna nuklearna

• Jedyną z wojen, która pozostaje jak dotąd tylko w sferze
teoretycznej jest wojna nuklearna. Jej zaistnienie związane jest
z zasadą tzw. gwarancji wzajemnego zniszczenia (Mutual
Assured Destruction - MAD).

Zasada MAD odnosi się do

użycia broni o masowym zasięgu.

W przypadku wykorzystania

taktycznej broni nuklearnej można mówić ojej ograniczonym
zasięgu.

• Złamanie amerykańskiego monopolu na broń atomową przez
ZSRR w 1949 r. dało asumpt do wyścigu zbrojeń zarówno w
aspekcie broni konwencjonalnej, jak i rozbudowy arsenałów
nuklearnych.

• W latach 1945-1989 poza USA i ZSRR w jej posiadaniu znalazły
się jeszcze Francja, Wielka Brytania i Chińska Republika Ludowa.

• Do elitarnego klubu posiadaczy broni masowego rażenia należą
obecnie również Izrael, Indie, Pakistan i Korea Północna.

Wojna nuklearna

• Współcześnie występuje bardziej realne zagrożenie katastrofą
nuklearną, głównie ze względu na brak możliwości kontroli
przepływu materiałów rozszczepialnych i naukowców.

• Do krajów dysponujących największą liczbą głowic
nuklearnych należą: Stany Zjednoczone (10 700), Rosja (20
000), Wielka Brytania (185), Izrael (98-172), ChRL (410), Francja
(348), Indie (50-90), Pakistan (30-50).

• Wciąż wielką niewiadomą pozostaje Korea Północna, która
niedwuznacznie sugerowała gotowość jej użycia, traktując ją
jako element nacisku w negocjacjach z USA i Koreą Południową.

• Ogólna liczba głowic nuklearnych (górna granica) na świecie
wynosi 31 055.

Wojna konwencjonalna

• Klasycznym przykładem zbrojnej konfrontacji, w której
występują dwie strony lub więcej jest tzw. wojna
konwencjonalna.

• Cechuje ją użycie broni i środków konwencjonalnych

oraz

zasad
klasycznej i współczesnej sztuki wojennej, natomiast celem
jest armia przeciwnika, z którą dochodzi do starcia na polu
bitwy.

• Jako forma walki nie zawiera w sobie elementu masowego
zniszczenia.
• Za takie działania należałoby uznać wszystkie wojny toczone
przed 1914 r.
• Pierwszą wojnę światową charakteryzuje już złamanie pewnych
zasad konwencji, jak na przykład posłużenie się bronią
masowego rażenia w postaci gazów bojowych.
• Przełomem była druga wojna światowa. Również współcześnie
wiele lokalnych konfliktów zbrojnych pod względem
wykorzystania broni należy do wojen konwencjonalnych.
• Celem nadrzędnym jest pokonanie armii przeciwnika i
zmuszenie go do podpisania aktu kapitulacji.

Wojna niekonwencjonalna i wojna
partyzancka

• Charakteryzuje ją dość duża rozciągłość czasowa, a zatem

jej
podst. celem jest nie tyle pokonanie sił nieprzyjaciela

, czyli

doprowadzenie do redukcji jego zdolności militarnej, ile
zmuszenie go do uległości bądź powolnego wyczerpywania
sił.

• Może również polegać na

wmieszaniu się w konflikt

między dwiema
stronami i udzielaniu jednej z nich wsparcia militarnego i
finansowego.

• Cele wojny niekonwencjonalnej

pozostają niejasne i bliżej

nieokreślone.

Charakterystyczna dla niej taktyka

polega na

stosowaniu
działań dywersyjnych i partyzanckich

, przy czym są one

wymierzone nie tylko w stroną przeciwną ale również - a obecnie
przede wszystkim – w ludność cywilną która staje się główną
ofiarą starć zbrojnych.

• Według amerykańskiego Departamentu Obrony wojnę
niekonwencjonalną mogą również prowadzić państwa, a w
przypadku Stanów Zjednoczonych zalicza się do niej także
działania znajdujące się w kompetencji sił specjalnych
(Special Forces). Operując na tyłach wroga, dokonują one akcji
sabotażowych i propagandowych mających na celu osłabienia
morale przeciwnika.

Wojna niekonwencjonalna i wojna
partyzancka

• Natomiast wojna partyzancka (guerilla) może stanowić część
działań zbrojnych w ramach wojny niekonwencjonalnej
prowadzonej przez państwo.

• Równie dobrze jednak może być metodą walki z przeciwnikiem.
Jako taką wprowadził ją z sukcesem chiński przywódca Mao
Zedong. Taktyka przeniesienia działań zbrojnych na
prowincję,

szarpanie sił wroga

, a następnie doprowadzenie do

przesilenia, by ostatecznie

ruszyć z szybką ofensywą

przeciwko ośrodkom władzy nieprzyjaciela

, stała się modelem

dla wielu wojen azjatyckich w drugiej połowie XX w.

• Jej wzorce zostały zastosowane przez północno wietnamskiego
generała Vo
Nguyen Giapa i działającą na terenie Republiki Wietnamu
(Wietnam
Południowy) partyzantkę Vietcongu.
• Wojna taka może trwać nawet dziesiątki lat (w Wietnamie 1959-
1975), w
Afganistanie (1979-1989), przy czym w tego typu konfrontacji
zorganizowane siły zbrojne

mają niewielkie szanse na

osiągnięcie zwycięstwa.

Spowodowane to jest osłabianiem

morale armii interwencyjnej,

zmęczeniem wojną na

zapleczu

, wpływem decyzji politycznych, a wreszcie rolą

środków masowego przekazu.

Wojna niekonwencjonalna i wojna
partyzancka

• Odpowiedź państwa na konfrontację z partyzantami stanowi
tzw. couterguerilla, czyli wojna z partyzantką.

• Po raz pierwszy po II wojnie światowej zastosowała ją
armia brytyjska, zwalczając komunistyczną partyzantkę na
Malajach i ruch narodowowyzwoleńczy Mau-Mau w Kenii.

• Pewnym sukcesem zakończył się również amerykański program
walki z komunistycznym ruchem partyzanckim na Filipinach (tak
zwany Huk Balahap).

• Fiaskiem natomiast zakończyła się wojna z partyzantką
prowadzona przez siły amerykańskie w Wietnamie Południowym.

Wojny domowe

• Wojny domowe występowały już przed XX w., choć

dopiero

okres zimnej wojny

nadał jej nową rangę zjawiska dość

powszechnego, częstokroć określanego mianem

rewolucji

narodowowyzwoleńczej

(co często zwykła podkreślać propaganda

komunistyczna).

• Konflikty tego typu często przybierają bardzo ostry charakter,
o czym może świadczyć amerykańska wojna secesyjna z lat 1861-
1865, w której liczba ofiar
sięgnęła około 800 tys., a rajd generała Shermana na południe i
zniszczenie Atlanty stały się niemal symbolicznym wyrazem
niszczycielskiej działalności zwaśnionych stron.

• Wojna domowa może się rozgrywać między walczącymi o
władzę frakcjami

(w dużym stopniu wzorzec ten pasuje do

Afganistanu z lat 1989-1996 czy Somalii)

, może też przyjąć

model secesjonistyczny

(Erytrea)

bądź wynikać z chęci obalenia

urzędującego gabinetu (

Sierra Leone, Liberia

).

• Przypadkiem szczególnym jest zwalczanie się poszczególnych
frakcji,

kiedy wyznacznikiem ich zróżnicowania staje się

kryterium etniczno-religijnokulturowe.

Prowadzi to do rozpadu

państwa, jak miało to miejsce w Bośni i Hercegowinie.

Dziękuję za uwagę