WYKŁAD 9

PODSTAWY TEORII

WYBORU KONSUMENTA

Zawartość modułu

Ten moduł zawiera zagadnienia związane z podejmowaniem przez konsumentów różnorodnych decyzji związanych przeze wszystkim z określeniem ile i jakich dóbr należy zakupić, aby zaspokoić potrzeby, uwzględniając jednocześnie ograniczoną ilość środków finansowych.

Głównymi konceptami poruszanymi w tym module będą:

• Rola i funkcje gospodarstw domowych

• Determinanty wyboru konsumenta

• Krzywe obojętności

• Czynniki determinujące zachowania konsumentów w przyszłości.

Konsumpcja dóbr to jedna z najważniejszych sfer gospodarowania. (Konsumpcja to jednorazowe zużycie dóbr i usług w celu zaspokojenia określonej potrzeby lub użytkowanie dobra przez dłuższy czas). Głównymi czynnikami różnicującymi konsumentów jest poziom dochodów i czynnik demograficzny (wiek, struktura rodziny, liczba dzieci) itp. Te dwa czynniki w sposób zasadniczy wpływają na preferowane wzorce konsumpcyjne. Zgodnie z hierarchią potrzeb w pierwszej kolejności zaspokajane są potrzeby fizjologiczne - gwarantujące przetrwanie, a następnie potrzeby wyższego rzędu. Nawet jednak zaspokajając potrzeby biologiczne jesteśmy w stanie zauważyć pewne różnice w strukturze konsumpcji, co wynika ze zróżnicowanego poziomu dochodów konsumentów.

Poza potrzebami na zachowania konsumentów ma wpływ wiele czynników:

• Ceny dóbr

• Moda

• Naśladownictwo itp.

Podejmując określone decyzje musimy wiedzieć, jakimi zasobami dysponujemy, jakie są ceny na rynku towarów i usług, jak kształtuje się popyt na określone dobra, czy są to dobra powszechnego użytku, czy też unikatowe, rzadkie.

Cel pedagogiczny

Celem pedagogicznym modułu jest wybudowanie wiedzy konsumentów związanej z podejmowaniem następujących decyzji:

• Jakie dobra nabyć, z których zrezygnować

• W jakie ilości można nabyć określone dobra

• Na jakie zakupy pozwalają nasze możliwości finansowe.

Wiedza ta jest potrzebna każdemu konsumentowi (indywidualnemu lub przedsiębiorstwu), aby podjąć trafne decyzje co do ilości i wartości dokonywanych zakupów.

Wiedza bazowa potrzebna do pracy nad modułem

Aby przyswoić i zrozumieć wiedzę zawartą w tym module wymagana jest znajomość zagadnień związanych z rynkiem, potrzebami ludzkimi oraz kosztem alternatywnym określonego wyboru.

Każdy konsument jest uczestnikiem rynku i podejmując decyzję o zakupie dóbr konsumpcyjnych na podstawie własnych preferencji kształtuje popyt indywidualny. Dysponując określonymi dochodami sami decydujemy, ile środków zainwestować i jakich zakupów dokonać. Zawsze jednak musimy pamiętać, że przy określonych dochodach zwiększając zakupy jednego rodzaju dróg i ograniczamy inne.

Do opanowania wiedzy zawartej w tym module będzie potrzebna znajomość:

• Hierarchii potrzeb

• Czynników determinujących popyt na dane produkty

• Indywidualnych preferencji konsumenta.

Opanowanie wiedzy zawartej w tym module pozwoli na zrozumienie mechanizmów podejmowania decyzji przez konsumentów i zagadnień związanych z funkcjonowaniem różnorodnych struktur rynkowych

Informacje główne

W gospodarce rynkowej konsumentem jest zarówno gospodarstwo domowe jak i osoby wchodzące w jego skład. Jednakże na potrzeby wykładu te terminy będą stosowane zamiennie.

Gospodarstwo domowe spełnia dwie podstawowe funkcje: konsumpcyjną - polegającą na zaspokajaniu potrzeb i produkcyjną - polegającą na zdobywaniu środków umożliwiających konsumpcję. W początkowej fazie rozwoju ludzkości gospodarstwo domowe realizowało obydwie funkcje, produkując dobra na zaspokojenie własnych potrzeb. Jednakże wraz z pogłębianiem się podziału pracy i stopnia złożoności wytwarzanych dóbr nastąpiło uzależnienie od dóbr produkowanych przez innych wytwórców. Zaspokajanie potrzeb następowało w drodze wymiany nadwyżek wyprodukowanych dóbr. Obecnie środki przeznaczone na konsumpcję pochodzą ze sprzedaży pracy oraz z dochodów z pozostałych czynników produkcji.

Celem działalności gospodarstwa domowego jest dążenie do zaspokojenia potrzeb w maksymalnym stopniu - uzyskanie maksymalnej użyteczności wynikającej ze spożycia dóbr (przy danym dochodzie i danych cenach) oraz z czasu wolnego.

Konsument musi podjąć decyzję o:

• Wyborze struktury konsumpcji (jakie dobra i w jakiej ilości zakupi)

• Wyborze pomiędzy czasem poświęconym na pracę a czasem wolnym

• Wielkości oszczędności.

Model zachowań konsumenta uwzględnia jego preferencje i gusty, opisuje zachowanie nabywców, oraz objaśnia, jak rynek określa, co oni mogą osiągnąć przy swoich dochodach i danych cenach. Model ten obejmuje 4 elementy charakteryzujące konsumenta i jego otoczenie:

• dochód konsumenta

• ceny, po których można nabyć poszczególne dobra

• gusty konsumenta pozwalające uszeregować różne kombinacje, koszyki dóbr, wg stopnia satysfakcji, jakiej dostarczają one konsumentowi

• założenie behawioralne, zgodnie z którym konsumenci starają się w maksymalnym stopniu zaspokoić swoje potrzeby.

Dochody konsumenta i ceny dóbr łącznie wyznaczają ograniczenie budżetowe konsumenta. Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta i wskazuje maksymalną ilość jednego dobra jaką możemy nabyć przy określonej ilości innego dobra.

To, jakie koszyki są dostępne, zależy od:

• wysokości dochodu konsumenta

• cen poszczególnych dóbr

Liczba posiłków P	Wydatki na posiłki (5zł x P)	Liczba książek K	Wydatki na książki (10 zł x K)
0 2 4 6 8 10	0 10 20 30 40 50	5 4 3 2 1 0	50 40 30 20 10 0

Przykład

Student musi dokonać wyboru (dysponuje kwotą 50 zł/ tydzień) i może wybrać pomiędzy posiłkami (5 zł) lub książkami (10zł). Jaki są możliwe kombinacje poza skrajnymi (10 obiadów, 0 książek) lub (5 książek, 0 obiadów). Punkty leżące na linii AF wyczerpują w całości budżet konsumenta. Punkty powyżej linii budżetowej są nieosiągalne, punkty poniżej linii budżetowej dają możliwość zwiększenia konsumpcji dobra.

Linia budżetowa stanowi dogodną metodę badania substytucyjności dwóch dóbr.

Linia budżetu konsumenta jest to linia wyznaczająca granicę możliwości konsumpcyjnych konsumenta. Proporcjonalna zmiana warunków ograniczających (cen i dochodów) nie zmienia linii budżetu. W innym wypadku, ulega ona przesunięciu. Linia budżetowa opisuje warunki rynkowe (dochód i ceny) w których działa konsument.

Kolejnym istotnym zagadnieniem są gusty konsumenta. Przyjmujemy 3 założenia:

1. Konsument potrafi uporządkować poszczególne koszyki dóbr wg poziomu satysfakcji (użyteczności) jaką one przynoszą.

2. Użyteczność to satysfakcja jaką osiągamy z posiadania określonego zestawu dóbr. Konsument musi umieć określić czy dana kombinacja jest lepsza czy gorsza od innej ( jeśli dobro A jest bardziej preferowane niż B, a dobro B bardziej niż C to dobro A jest bardziej preferowane niż C)

3. Konsument woli mieć więcej niż mniej. W działaniach kieruje się zasadą maksymalizacji satysfakcji. Większa ilość danego dobra daje większą satysfakcję niż mniejsza ilość. Każdy punkt na rysunku prezentuje pewne kombinacje dwóch dóbr. Kombinacja w Punkcie A - każdy punkt na prawo w górę od A jest bardziej korzystny, a w lewo w dół B - gorszy, bowiem oferuje mniejszą ilość dóbr niż w A.

Na proces maksymalizacji satysfakcji składają się decyzje podjęte w oparciu o analizę korzyści i kosztów. Zawsze wybieramy rozwiązanie, które przyniesie nam większą korzyść niż koszty a w skrajnym przypadku będzie równe. Na co dzień podejmujemy decyzję: czy np. spóźnić się do pracy, czy zjeść śniadanie (jeśli zaspaliśmy). Koszt alternatywny zawsze jest określany w momencie podejmowania decyzji (dokonywania wyboru)

• zawsze jest ponoszony przez osobę podejmującą decyzje,

• zawsze ma charakter subiektywny

• zawsze jest wielkością niezrealizowaną.

4. Każdy wybór konsumenta wiąże się z rezygnacją z czegoś. Wprowadzimy pojęcie krańcowej stopy substytucji - jest to liczba jednostek danego dobra z jakich musi zrezygnować konsument jeśli chce zwiększyć o jednostkę inne dobro.

Aby utrzymać sumę użyteczności na danym poziomie, dostawszy dodatkowy posiłek student musi zrezygnować z pewnej ilości drugiego dobra (książek). Racjonalnie działający konsument dokonuje takich wyborów, które maksymalizują jego satysfakcję z konsumpcji określonych dóbr i usług (użyteczność).

Uc

Całość satysfakcji płynącej z konsumowanej ilości dóbr i usług nazywamy użytecznością całkowitą (Uc). W miarę wzrostu konsumpcji produktów rośnie użyteczność całkowita (suma satysfakcji osiąganej przez konsumenta) wzrost ten jest jednak coraz mniejszy, w miarę, jak rośnie ilość konsumowanych dóbr, aż w pewnym momencie następuje odwrócenie tendencji.

Odzwierciedleniem tego zjawiska jest użyteczność krańcowa - satysfakcja płynąca z konsumpcji kolejnej jednostki danego dobra jest mniejsza niż z konsumpcji poprzedniej jednostki.

Uk

Wraz ze wzrostem ilości spożywanego produktu spada użyteczność krańcowa, czyli satysfakcja powstająca w wyniku spożywania każdej kolejnej jednostki.

Dalsze konsumowanie daje efekt niezadowolenia. U_{c max} =U_K=0. Jest to efekt działania I prawa Gossena, które mówi, że w danym okresie użyteczność krańcowa, wynikająca z konsumpcji kolejnych, równych jednostek danego dobra, spada wraz z przyrostem ilości konsumowanego dobra. Jest to związane z nasycalnością potrzeb. Konsument, mając tylko jedną jednostkę danego dobra przeznaczy ją na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb. Przy większej ilości danego dobra - pierwsza jednostka zaspokoi podstawowe potrzeby, następne - potrzeby drugorzędne.

Prawo wyrównywania się użyteczności krańcowej (II prawo Gossena) - Jeżeli konsument dysponuje określoną ilością danego dobra, przedstawia ono dla niego tym niższą użyteczność krańcową, im większa ilość tego dobra posiada.

Jednym ze sposobów prezentacji gustów konsumenta są krzywe obojętności.

Krzywa obojętności przedstawia szereg kombinacji różnych ilości dwóch dóbr reprezentujących równe zadowolenie konsumenta, ponieważ w każdej z tych kombinacji jakiekolwiek zmniejszenie ilości jednego dobra zostaje w pełni zrekompensowane odpowiednim zwiększeniem ilości drugiego dobra.

Gdy na wykresie połączymy wszystkie punkty, które konsument uważa za jednakowo dobre - otrzymamy krzywe obojętności. - pokazujące wszystkie kombinacje dwu dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.

Każdy punkt na krzywej U₂ oznacza taką samą użyteczność. W punkcie C mamy dużo posiłków a mało książek, w punkcie A dużo książek mało posiłków. Punkt B równoważy te dwie grupy. W punkcie A student poświęci książkę aby zdobyć posiłek, w C ma tak dużo jedzenia że nie chce rezygnować z zakupu książki na rzecz dodatkowych posiłków. Punkt D na krzywej U₃ jest lepszy od wszystkich poprzednich (użyteczność jest wyższa). Użyteczność rośnie na prawo w górę od początku układu współrzędnych.

Zbiór różnych krzywych obojętności tworzy tzw. Mapę obojętności konsumenta.

Właściwości krzywych obojętności:

• zawsze mają nachylenie ujemne (w prawo na dół) (coś za coś)

• nie mogą się przecinać: im dalej na prawo od początku układu współrzędnych, tym punkty je tworzące mają wyższy poziom użyteczności.

Gdyby krzywe obojętności przecinały się, byłoby obojętne czy konsument wybierze punkt X czy Y bo oba leżą na tej samej krzywej UU. Podobnie byłoby z wyborem między Y a Z, gdyż oba leżą na krzywej U'U'. Wynikałoby stąd, że X i Z są równie dobra, a tymczasem Z daje większą ilość obydwu dóbr.

• ilość krzywych obojętności jest nieograniczona; w miarę wzrostu dochodów konsument może przechodzić na coraz to wyższe krzywe obojętności - rośnie jego poziom satysfakcji z konsumpcji.

• krzywe obojętności są wypukłe w stosunku do układu współrzędnych.

Łącząc tendencję do maksymalizacji korzyści z ograniczeniem budżetowym wyznaczonym przez linię budżetu można wyznaczyć punkt leżący na najdalej wysuniętej krzywej obojętności który jednocześnie leży na linii budżetu.

Punkt ten jest nazywany optimum konsumenta. Wyznacza on tzw. Równowagę konsumenta - stan, w którym konsument jest najbardziej zadowolony z osiągniętej kombinacji ilości nabywanych dóbr i usług i nie wykazuje chęci zmiany tej kombinacji. Nasz student wybierze taki punkt, który będzie leżał jak najdalej od początku układu a jednocześnie będzie leżał na linii budżetu (będzie w zasięgu możliwości finansowych). Punkty B i E są dostępne, ale pozwalają osiągnąć tylko niższą krzywą obojętności. Punkt C daje użyteczność wyższą i ten punkt zostanie wybrany. Warto przesuwać się z E w lewo i z B w prawo - można osiągnąć wyższe poziomy użyteczności. Tam, gdzie linia budżetowa przecina krzywą obojętności przesunięcie po linii budżetowej w jednym kierunku zwiększy użyteczność.

Wzrost dochodu konsumenta z 50 do 80 zł tygodniowo powoduje przesunięcie równoległe linii budżetowej z położenia AF do A'F'.

Ceny posiłków i książek pozostają bez zmian i wynoszą odpowiednio 5 i 10 zł.

Wyliczamy położenie punktów w sytuacji, gdy cały dochód zostaje przeznaczony na 1 dobro.

Nowe punkty A'F' pokazują wzrost siły nabywczej gdy konsument nabywa tylko jedno dobro.

Przy wyższym dochodzie konsument wybiera punkty na wyższej krzywej obojętności. Ponieważ oba dobra są dobrami normalnymi wzrost dochodu zwiększa popyt na nie, z tym, że na książki w większym stopniu gdyż wyższa jest elastyczność dochodowa tego popytu.(żywność to dobro normalne - niezbędne, książki - dobro luksusowe)

Wzrost dochodu sprawia, że student przesuwa się z punktu C (2 książki, 6 posiłków) do C' (4 książki, 8 posiłków)- wzrost dochodu o 60% powoduje zwiększenie wydatków na książki o 100% (z 2 do 4 sztuk) a wydatków na posiłki o 33%

Kolejne przyrosty dochodu sprawiają, że linia budżetowa przesuwa się w górę równolegle. Nanosząc krzywe obojętności, możemy wskazać punkty, które wybierze konsument. Łącząc ej otrzymamy ścieżkę wzrostu dochodu, która pokazuje zmiany popytu zachodzące pod wpływem zmian dochodu. Ścieżka wzrostu dochodu pokazuje, jak pod wpływem wzrostu dochodu zmienia się wybierany przez niego koszyk dóbr.

Rozpatrzyliśmy reakcje popytu na zmiany gustu i dochodów. A jakie są efekty zmiany cen? Wcześniej wprowadziliśmy stwierdzenie, że wzrost ceny danego dobra powoduje spadek popytu na nie. Mierzy tę reakcję elastyczność cenowa popytu. Również wprowadziliśmy kategorię elastyczności mieszanej popytu. Związek jest następujący: dla dóbr substytucyjnych: cena dobra i rośnie popyt na dobro j rośnie, dla dóbr komplementarnych: cena dobra i rośnie popyt na dobro j spada.

Jeśli w naszym przykładzie cena posiłku rośnie do 10 zł, to 50 zł nadal wystarcza na 5 książek do kina, ale jeśli cały dochód wydany zostanie na posiłki - będzie ich również tylko 5.

Podwojenie ceny posiłków zmniejsza o połowę sumę, którą można wydać na posiłki nie chodząc do kina. Linia budżetowa obraca się wokół punktu A, w którym nie kupuje się w ogóle posiłków. Na nowej linii student nie może już pozyskać pierwotnego zestawu dóbr C. Musi więc zmaleć konsumpcja jednego lub dwóch dóbr. Stopa życiowa studenta obniży się.

Podwyżka ceny posiłków spowodowała iż linia budżetu stała się bardziej stroma (wzrost relatywnej ceny posiłków do książek. Za jeden dodatkowy posiłek trzeba zrezygnować z większej ilości książek niż poprzednio.

Po drugie, w wyniku wzrostu ceny zmalała siła nabywcza danego dochodu pieniężnego. (Nowa linia budżetowa znalazła się pod starą linią).

Ekonomiści rozdzielają skutek wzrostu ceny na dwa efekty:

• efekt substytucyjny zmiany cen - dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen

• efekt dochodowy - dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu.

.Efekt dochodowy wzrostu ceny dla wszystkich dóbr normalnych wyraża się zmniejszeniem wielkości popytu. Efekt substytucyjny, związany tylko ze zmianą relacji cen, sprawia, że konsumenci odchodzą od dobra, którego cena względna wzrosła, zastępując je różnymi substytutami. W naszym przypadku podwojenie ceny posiłków zmniejsza zarówno liczbę nabywanych posiłków jak i liczbę kupowanych książek.

Dla dóbr niższego rzędu - przy wzroście ceny posiłków efekt substytucyjny zawsze powoduje zmniejszenie popytu na nie. Efekt dochodowy może zadziałać w przeciwnym kierunku, gdy rozważane dobro jest dobrem niższego rzędu. Spadek realnego dochodu wówczas spowoduje wzrost popytu na nie a krzywe popytu mają nachylenie rosnące.

Generalnie dla dóbr niższego rzędu przyjmuje się, że efekt substytucyjny przeważa nad dochodowym i krzywa popytu ma normalny kształt.

Transfery gotówkowe i rzeczowe

Zdarzają się sytuacje takie, że konsument nie jest w stanie sam zapewnić sobie środków do życia. Wówczas z pomocą może przyjść państwo - za pośrednictwem różnego rodzaju transferów. Transferem nazywamy świadczenie, zazwyczaj z budżetu państwa, które różne osoby otrzymują za darmo np. zasiłki dla bezrobotnych. Transfery mogą przyjmować postać:

• bezgotówkową: bony na żywność, którymi nie można płacić za nic innego

• gotówkową - w postaci świadczenia pieniężnego.

Transfery gotówkowe umożliwiają konsumentowi wydatkowanie dodatkowych pieniędzy w sposób, w jaki sam sobie życzy. Transfery rzeczowe tę swobodę konsumenta ograniczają. Pojawia się rozbieżność: państwo chce kierować pieniądze na konkretne formy pomocy, wiedząc, ze te środki nie zostaną przeznaczone np. na alkohol, a konsument sam chciałby decydować o sposobie wydatkowania tych środków - stąd też preferuje środki pieniężne zamiast rzeczowych, ponieważ zwiększają one jego siłę nabywczą.

Kolejny problem, jaki ma do rozwiązania konsument, wiąże się z czasem poświęconym na pracę (która przynosi dochód) i czasem wolnym, który ma dla niego określoną użyteczność).

Jednym z podstawowych czynników determinujących ten wybór jest wynagrodzenie, jakie pracownik otrzymuje za pracę. Przy niskich stawkach wzrost płacy powoduje wzrost podaży pracy. Od pewnego poziomu płac, nawet podnoszenie stawek wynagrodzenia nie rekompensuje konieczności rezygnowania z czasu wolnego i podjęcia dalszej pracy.

Wzorce konsumpcyjne w przyszłości

Wraz z rozwojem gospodarczym i przyspieszeniem tempa życia zmieniają się nasze wzorce konsumpcyjne. Gdyby porównać rodzinę początku XX i początku XXI wieku - różnice będą bardzo znaczące. Przede wszystkim zmiany we wzorcach konsumpcji zachodzą pod wpływem zmian demograficznych: przyrostu liczby ludności na świecie, zmian w strukturze wiekowej ludności, zaniku dużych, wielopokoleniowych rodzin, rosnącej aktywności zawodowej kobiet.

Popyt na produkty jest powodowany nie tylko chęcią zaspokojenia podstawowych potrzeb ale również poprzez zamiłowanie do luksusu, chęć demonstracji własnej zasobności a jedynie niewielka część zakupów jest dokonywana w oparciu o tradycję.

Człowiek jest zewsząd „bombardowany” informacjami - pojawia się ich nadmiar, co powoduje większą selektywność w ich przyswajaniu - coraz mniej uwagi zwracamy na reklamy radiowe czy telewizyjne.

Upodabniają się nasze wzorce konsumpcyjne na całym świecie - niektóre produkty mają charakter globalny. Jeżeli kupujemy produkt znanej firmy, to niezależnie od tego, czy kupimy go w Niemczech, Japonii, Polsce czy w Stanach zjednoczonych - będzie miał te same cechy, parametry jakościowe itp.

W społeczeństwach rozwiniętych, gdzie poziom wynagrodzeń jest stosunkowo wysoki - ludzie mają coraz więcej wolego czasu - wydatki związane z jego spędzaniem rosną najbardziej dynamicznie. Pojawiają się również nowe cele życiowe, związane z prowadzeniem bardziej aktywnego trybu życia, (żyć zdrowiej, przyjemnej, mieć wielu znajomych, żyć bardziej świadomie).

Właśnie te tendencje będą w najbliższych latach determinować nasze wzorce konsumpcyjne.

Zastosowania nowej wiedzy w praktyce

1. Na podstawie budżetu swojej rodziny odpowiedz:

• jakiego rodzaju dochody stanowią podstawę Twojego budżetu

• Jakiego rodzaju wydatki stanowią największy udział w strukturze wydatków Twojej rodziny?

2. Tabela przedstawia użyteczność całkowitą, jaka pani Kowalska uzyskuje z konsumpcji dobra X. Podaj wartości użyteczności krańcowej i sporządź wykresy użyteczności całkowitej i krańcowej. Co możesz powiedzieć na podstawie ich analizy?

Ilość dobra X	1	2	3	4	5	6	7	8
Użc	12	20	25	28	30	31	31	29
Użk

Konkluzja

1. Teoria popytu opiera się na założeniu, że konsument przy danym ograniczeniu budżetowym stara się osiągnąć maksymalny możliwy poziom użyteczności.

2. Model zachowań konsumenta uwzględnia jego preferencje i gusty, opisuje zachowanie nabywców, oraz objaśnia, jak rynek określa, co oni mogą osiągnąć przy swoich dochodach i danych cenach. Model ten obejmuje 4 elementy charakteryzujące konsumenta i jego otoczenie: dochód konsumenta, ceny, po których można nabyć poszczególne dobra, gusty konsumenta pozwalające uszeregować różne kombinacje, koszyki dóbr, wg stopnia satysfakcji, jakiej dostarczają one konsumentowi, przy założeniu behawioralnym, zgodnie z którym konsumenci starają się w maksymalnym stopniu zaspokoić swoje potrzeby.

3. Dochody konsumenta i ceny dóbr łącznie wyznaczają ograniczenie budżetowe konsumenta

4. Linia budżetowa pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego dobra przy danej ilości drugiego dobra. Położenie linii budżetowej określają wyłącznie dochód i ceny. Natomiast jej nachylenie wyraża tylko relację cen.

5. Ponieważ konsument woli więcej niż mniej, to wybierze pewien punkt na linii budżetowej. Napotyka on na problem wyboru, gdyż poruszając się po linii budżetowej, można zwiększać ilość jednego dobra tylko kosztem zmniejszenia ilości drugiego dobra.

6. Gusty konsumenta można przedstawić za pomocą mapy nie przecinających się krzywych obojętności. Na danej krzywej obojętności poziom użyteczności jest jednakowy. Krzywe obojętności położone wyżej są preferowane bardziej niż krzywe położone niżej. Ponieważ konsument woli więcej niż mniej, to krzywe obojętności mają nachylenie ujemne. Aby utrzymać dany poziom użyteczności, zwiększanie ilości jednego dobra musi być kompensowane zmniejszeniem ilości drugiego dobra.

7. Krzywe obojętności wyrażają zasadę malejącej krańcowej stopy substytucji. Ulegają one spłaszczeniu w miarę, jak przesuwamy się po nich w prawo.. Aby utrzymać dany poziom użyteczności, konsument skłonny jest poświęcać coraz mniejsze ilości jednego dobra w zamian za dodatkowe jednostki drugiego dobra.

8. Maksymalizujący użyteczność konsument wybiera taką kombinację dóbr, dla której najwyższa osiągalna krzywa obojętności jest zaledwie styczna do linii budżetowej W punkcie styczności rynkowa relacja wymienna obu dóbr, mierzona nachyleniem linii budżetowej, równa się relacji opartej na ocenie użyteczności mierzonej nachyleniem krzywych obojętności.

9. Przy stałych cenach wzrost dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w górę. Jeśli rozpatrywane dobra są dobrami normalnymi, to wielkość popytu rośnie.

10. Zmiana ceny jednego dobra powoduje obrót linii budżetowej wokół punktu, w którym nie kupuje się danego dobra. Taka zmiana ceny wywołuje efekty dochodowy i substytucyjny. Efekt dochodowy wzrostu ceny dla wszystkich dóbr normalnych wyraża się zmniejszeniem wielkości popytu. Efekt substytucyjny, związany tylko ze zmianą relacji cen, sprawia, że konsumenci odchodzą od dobra, którego cena względna wzrosła, zastępując je różnymi substytutami.

11. Gdy mamy do czynienia tylko z dwoma dobrami, są one z konieczności względem siebie substytutami. Efekt substytucyjny jest wówczas jednoznaczny. Gdy dóbr jest więcej, wówczas czysty efekt substytucyjny wzrost ceny spowoduje także zmniejszenie popytu na dobra komplementarne względem dobra, które podrożało.

12. W przypadku dóbr zwykłych (normalnych) podwyżka ceny określonego dobra zmniejsza wielkość popytu na to dobro W przypadku dóbr niższego rzędu efekt dochodowy działa w odwrotnym kierunku ale w świetle badań empirycznych wydaje się, że nie przeważa on nigdy nad efektem substytucyjnym. Tak więc regułą jest malejąca krzywa popytu. Przy każdym poziomie ceny dodajemy rozmiary zapotrzebowania zgłaszane przez poszczególnych nabywców.

13. Konsumenci wolą otrzymywać transfery w gotówce niż świadczenia w naturze o tej samej wartości pieniężnej. Rzeczowa wartość transferu może ograniczyć swobodę wyboru konsumenta.

14. Wzorce konsumpcyjne społeczeństw ulegają ciągłym zmianom pod wypływem czynników demograficznych, upodabniania się społeczeństw, zwiększania ilości wolnego czasu (dzięki wzrostowi poziomu dochodów z pracy) oraz rosnącej ilości informacji.

Zwróć uwagę na...

1. Zastanów się, jaki wpływ na maksymalizację użyteczności konsumenta wywiera reklama?

2. Jaki wpływ na wzorce konsumpcyjne ma przepływ informacji i rozwój technicznych środków jej przepływu?

Słownik kluczowych pojęć:

Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta i wskazuje maksymalną ilość jednego dobra jaką możemy nabyć przy określonej ilości innego dobra.

Linia budżetu konsumenta jest to linia wyznaczająca granicę możliwości konsumpcyjnych konsumenta.

Użyteczność jest to suma satysfakcji, jaką czerpie indywidualny konsument a konsumowania lub posiadania danego dobra.

Użyteczność całkowita to suma satysfakcji, jaka czerpie konsument z konsumpcji n - jednostek dobra X.

Użyteczność krańcowa - wyraża satysfakcję konsumenta wynikającą ze zwiększenia konsumpcji danego dobra o kolejną jednostkę.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena) - w danym okresie użyteczność krańcowa, wynikająca z konsumpcji kolejnych, równych jednostek danego dobra, spada wraz z przyrostem ilości konsumowanego dobra. Jest to związane z nasycalnością potrzeb.

Prawo wyrównywania się użyteczności krańcowej (II prawo Gossena) - Jeżeli konsument dysponuje określoną ilością danego dobra, przedstawia ono dla niego tym niższą użyteczność krańcową, im większa ilość tego dobra posiada.

Krzywa obojętności przedstawia szereg kombinacji różnych ilości dwóch dóbr reprezentujących równe zadowolenie konsumenta, ponieważ w każdej z tych kombinacji jakiekolwiek zmniejszenie ilości jednego dobra zostaje w pełni zrekompensowane odpowiednim zwiększeniem ilości drugiego dobra.

Równowaga konsumenta - stan, w którym konsument jest najbardziej zadowolony z osiągniętej kombinacji ilości nabywanych dóbr i usług i nie wykazuje chęci zmiany tej kombinacji.

Efekt dochodowy wzrostu ceny dla wszystkich dóbr normalnych wyraża się zmniejszeniem wielkości popytu.

Efekt substytucyjny, związany tylko ze zmianą relacji cen, sprawia, że konsumenci odchodzą od dobra, którego cena względna wzrosła, zastępując je różnymi substytutami. Transfer to świadczenie, zazwyczaj z budżetu państwa, które różne osoby otrzymują za darmo np. zasiłki dla bezrobotnych. Transfery mogą przyjmować postać bezgotówkową lub gotówkową
.

Materiały źródłowe

Podstawy ekonomii. Pod red. R. Milewskiego. PWN, Warszawa 2002. rozdział 5.

D. Begg, S. Fisher, R. Dornbusch: Ekonomia t.1,PWE Warszawa 1997, , rozdział 5

B. Klimczak Mikroekonomia. Wydawnictwo AE Wrocław1995, rozdział 10,11

Praca zbiorowa pod red. S. Marciniaka: Mikro i makroekonomia. PWN Warszawa 1998. rozdział 8

B. Oyrzanowski: Mikroekonomia. Wydawnictwo PSB, Kraków 1995, rozdział 4.

Z. Dach: Podstawy mikroekonomii. Wydawnictwo Synaba. Kraków 2001, rozdział 3.

http://www.money.pl/NGosp/ - portal ekonomiczny zawierające informacje gospodarcze

http://www.tf.pl/edukacja.php/- portal ekonomiczny zawierający m.in. podstawowe pojęcia ekonomiczne

Ewaluacja

Test prawda - fałsz

1. Konsument znajduje się w stanie równowagi, jeżeli krzywa obojętności jest styczna do linii budżetu.

2. Dobra Giffena sa dobrami niższego rzędu.

3. Wszystkie dobra niższego rzędu są dobrami Giffena.

4. Krzywe obojętności nie mogą się przecinać, jeżeli preferencje konsumenta są spójne.

5. Warunkiem równowagi konsumenta jest, aby U_żc dobra X była równa U_żc dobra Y.

6. Linia budżetu pokazuje kombinacje dóbr, które mogą być nabywane przy danych cenach i danym dochodzie.

7. Krzywa obojętności jest graficznym odzwierciedleniem wszystkich kombinacji dwóch dóbr, wobec których konsument jest obojętny, a więc które dają mu takie samo zadowolenie z konsumpcji.

8. Teoria wyboru konsumenta zakłada, że konsumenci wolą otrzymać transfery rzeczowe niż pieniężne.

9. Wraz ze zmianą dochodu nominalnego zmienia się położenie i nachylenie linii ograniczenia budżetowego.

10. Krańcowa stopa substytucji określa, o ile jednostek trzeba zwiększyć konsumpcję obu dóbr, aby przejść na wyżej położoną krzywą obojętności.

Test wyboru:

1. prawo malejącej użyteczności krańcowej stwierdza:

1. w miarę jak rośnie konsumpcja danego dobra, popyt na to dobro maleje

2. w miarę jak rośnie konsumpcja danego dobra, cena tego dobra rośnie

3. użyteczność krańcowa dodatkowo konsumowanych jednostek tego dobra rośnie

4. użyteczność krańcowa dodatkowo konsumowanych jednostek tego dobra maleje.

2. Małgosia wydaje całe swoje kieszonkowe na ciastka i lody, przy czym może kupić tygodniowo 10 ciastek (X) i 20 lodów Y). Mogłaby także kupić za całe kieszonkowe 15 ciastek i 10 lodów tygodniowo, gdyby cena ciastka wynosiła 1 zł. Ile wynosi kieszonkowe Małgosi:

1. 15 zł

2. 20 zł

3. 25 zł

4. 30 zł

3. Użyteczność całkowita z konsumpcji danego dobra spada, gdy:

1. Użyteczność krańcowa spada

2. Użyteczność krańcowa rośnie

3. Użyteczność krańcowa jest równa zeru

4. d. Użyteczność krańcowa jest ujemna.

4. Krzywa obojętności przedstawia różne kombinacje dóbr, które:

1. dają konsumentowi taką samą użyteczność krańcową,

2. dają konsumentowi taką samą użyteczność całkowitą

3. dają te same ceny

4. żadna z odpowiedzi nie jest poprawna

5. Wszystkie kombinacje dóbr leżące powyżej krzywej obojętności są dla konsumenta:

1. osiągalne ale mniej użyteczne

2. tak samo użyteczne ale nieosiągalne

3. bardziej użyteczne ale nieosiągalne

4. mniej użyteczne i nieosiągalne

Pytania problemowe:

1. Dlaczego krzywe obojętności nie mogą się przecinać?

2. Czy podwyżka stawki wynagrodzenia za godzinę pracy skłoni pracownika do wydłużenia czy tez skrócenia czasu pracy? (jest to wybór między czasem wolnym a pracą zawodową)

13

B

Zastanów się:

Jakie jest Twoje ograniczenie budżetowe?

Ilość dobra X

Zastanów się:

.

A

F

A

Definicje:

Linia budżetu konsumenta jest to linia wyznaczająca granicę możliwości konsumpcyjnych konsumenta.

Definicje:

Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta i wskazuje maksymalną ilość jednego dobra jaką możemy nabyć przy określonej ilości innego dobra.

Nowa linia budżetowa

Stara linia budżetowa

Q₁

B

Q₂

Malejąca satysfakcja

Niezadowolenie

Strefa lepsza

Strefa gorsza

Ilość dobra X

Ilość dobra Y

C

D

Ilość dobra X

Krzywa użyteczności całkowitej

Krzywa użyteczności krańcowej

Q ₁

Q ₁

Q ₂

U ₁

C

U ₃

D

U ₂

A

B

Q₂

X

U₁

U₂

Y

Z

FB

C

U₁

U₂

U₃

Q₂

F

A

F'

U₃

U₂

C

C'

Q₂

Q₁

U₁

U₂

U₃

U₄

C₂

C₃

C₁

C₄

Ścieżka wzrostu dochodu

A

F

F'

C

Q₁

Q₂

Czas pracy (h)

E₁

E

E₂

Stawki płac

P_ł2

P_ł

P_ł1

Definicje:

Krzywa obojętności przedstawia szereg kombinacji różnych ilości dwóch dóbr reprezentujących równe zadowolenie konsumenta, ponieważ w każdej z tych kombinacji jakiekolwiek zmniejszenie ilości jednego dobra zostaje w pełni zrekompensowane odpowiednim zwiększeniem ilości drugiego dobra.

Definicje:

Równowaga konsumenta - stan, w którym konsument jest najbardziej zadowolony z osiągniętej kombinacji ilości nabywanych dóbr i usług i nie wykazuje chęci zmiany tej kombinacji

Definicje:

Transfer to świadczenie, zazwyczaj z budżetu państwa, które różne osoby otrzymują za darmo np. zasiłki dla bezrobotnych. Transfery mogą przyjmować postać bezgotówkową lub gotówkową

A

---