Przygotowała:

Karolina Jaskólska

Tekst w dobie jego reprodukcji

elektronicznej

Karin Wenz

„słowo «tekst» oznacza tkaninę, a słowo

«linia» znaczy nić przewodnią. Teksty wszakże
są tkaniną jeszcze niegotową: składają się z linii
(nitek «osnowy») i nie są, jak gotowa tkanina,
utrzymywane razem przez pionowe nici wątku.
Literatura kieruje się do odbiorcy, od którego
domaga się, by ją wykończył. Piszący przędzie
nici, które odbiorca ma pozbierać i poprzetykać.
Dopiero wtedy tekst nabiera znaczenia”

Vilém Flusser

(ur. 12 maja 1920, zm. 27 listopada 1991) - filozof urodzony w Pradze

(gr. mneme - pamięć) - ogólna nazwa

sposobów ułatwiających zapamiętanie,

przechowywanie i przypominanie

sobie informacji.

Mnemotechnika,

mnemonika

„Do aspektu pisma dochodzi aspekt lektury,
która kieruje się ku mnemotechnicznemu
dziedzictwu tekstu literackiego.
[…] Tekst zostaje wczytany niejako w procesie
mnemotechnicznym, w którym znaki pisarskie
zarazem go oznaczają i przypominają. Tekst
staje
się sam argumentem pamięci”

Anselm Haverkamp

(ur.1943) w Niemczech, krytyk literatury

Renate Lachmann

(ur.1936) w Niemczech, literaturoznawczyni

„Te próby pisania książek, które rozsadzają formę
książek, są pouczające właśnie przez swą
zawodność. Najwyraźniej system przetwarzania
informacji «książka» nie dorasta już do złożoności
naszych systemów społecznych”

N. Bolz, Am Ende der Gutenberg-Galaxis. Die neuen Kommunikationsverhältnisse,
München
1993, s. 17; zob. J. Derrida, Glas, London 1986 oraz G. Deleuze, F. Guattari, Mille
plateaus, Paris 1992

.

Walter Benjamin

(ur. 15 lipca 1892 r. w Berlinie, zm. 26 września 1940 r. w Portbou)

– niemiecko-żydowski filozof, teolog, teoretyk kultury, tłumacz,

marksistowski krytyk literacki i eseista.

Wolfgang Iser, definiuje imaginacyjność jako nadanie
„czemuś rozproszonemu formy określonych przedstawień”,
a tym samym system odniesienia, którego funkcja polega na
pośredniczeniu

między

rzeczywistością

a

fikcją.

„Rzeczywistości” i fikcji nie należy traktować jako opozycji,
ponieważ łączy je ze sobą imaginacja.

(W. Iser, Das Fiktive und das Imaginäre. Perspektiven literarischer

Anthropologie, Frankfurt a. M. 1991, s. 22)

„Symultaniczna obecność tej złożoności w języku nie wydaje mi się możliwa.
Techniki narracyjne, jak na przykład intertekstualność i kłącze, osiągają tę
symultaniczną obecność wprawdzie nie materialnie, ale jednak dzięki
wyobraźni”

Intertekstualność zakłada
zdolność rozszyfrowywania, jak
też znajomość różnych
kulturowych artefaktów. Tekst
absorbuje inne teksty i zarazem
stanowi odpowiedź na nie

Julia Kristeva

(ur. 1941) – bułgarsko-francuska językoznawczyni, filozof

i psychoanalityk.

„Każdy tekst jest skonstruowany

jak mozaika z cytatów, każdy tekst stanowi

wchłonięcie i przekształcenie

innego tekstu”

J. Kristeva, Bakhtine, le mot, le dialogue et le roman, „Critique” 1967,

239, s. 396.

Ekstensywne pojęcie

intertekstualności w ujęciu Kristevej:

Intertekstualność wskazuje na leżącą u
podstaw konceptualną strukturę pozwalającą
na to, by tekst powstawał jako przestrzeń
otwarta

i

dynamiczna,

w której splatają się ze sobą relacje
intertekstualne. Tekst nie jest bynajmniej
„oryginałem”, ale wynikiem trafienia na
siebie i pomieszania różnych tekstów. Mille
Plateaux,

które

według

Deleuze’a

i Guattariego wyłaniają się z tej mieszaniny,
pokazują, że tekst istnieje „tylko dzięki temu
i w tym, co jest wobec niego zewnętrzne”

W. Benjamin, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej, tłum. J. Sikorski

[w:] tenże:

Anioł Historii. Eseje, szkice, fragmenty, wybór i opr. H. Orłowski, Poznań 1996,

s. 216.

„Kiedy epoka technicznej reprodukcji uwolniła

sztukę od

jej kultowego podłoża, na zawsze zgasł pozór jej

autonomii”

„przecież nie jest żadną pośrednią wartością, ale,
przeciwnie, miejscem, w którym rzeczy nabierają
przyspieszenia. «Między» rzeczami nie oznacza
jakiejś relacji […], ale ruch wahadłowy”

Rozpoznawanie intertekstualnych odniesień jest zależne od
wiedzy i pamięci czytelnika. W nowym medium hipertekstu są
one teraz odsłaniane przez połączenia („linki”). Połączeniami
są międzyczłony, takie jak „i”, które:

„Rzeczy te przybliżyć w aspekcie

przestrzennym

i ludzkim jest tak samo namiętnym

pragnieniem współczesnych mas, jak

namiętna jest ich chęć przezwyciężenia

niepowtarzalności zjawisk poprzez

reprodukcję”

Przyspieszenie wskutek usieciowionych tekstów

oznacza, że aby znaleźć nowy tekst, czytelnicy nie muszą

podchodzić do

regałów ani przemierzać drogi do biblioteki. Teksty, które wiążą

się ze sobą

pod względem treści, przybliżają się do siebie w przestrzeni.

Rozłożenie

na cząstki i fragmentacja dokonują się za sprawą czytelników,

którzy mogą

przeskakiwać w obydwie strony pomiędzy różnymi tekstami i w ten

sposób

składać rozmaite fragmenty tekstu w nowy tekst. To nic innego jak

opis techniki montażu. Wizualizacja na ekranie otrzymuje

wsparcie przez

możliwość sięgnięcia po obrazy, mapy, wideo i filmy, które

uzupełniają

tekst i sprawiają, że lektura staje się przeżyciem multimedialnym.

Labirynt

sieci, w której wszystkie węzły są ze sobą seryjnie powiązane,

formuje

nieograniczoną przestrzeń.

„Hipertekst jako pisanie kolażowe… [To] ma ujawniać relację
hipertekstu

wobec

modernistycznego

kolażu

i montażu, czyli form i sposobów, które podkreślają
przyswajanie i powiązanie. Rzuciwszy szybkie spojrzenie na
kolaż, należy w rozmowie zwrócić się ku przykładom kolażu
wizualnego i tekstowego, by następnie wskazać na kluczowy
paradoks, polegający na tym, że hipertekst stanowi medium
cyfrowe – i przez to samo – wirtualne, a to oznacza, iż o ile
klasyczny wczesnodwudziestowieczny kolaż gra pojęciami
tego, co realne, i tego, co wirtualne, zestawiając ze sobą
sprzeczne przedmioty i ich reprezentacje, o tyle w mediach
cyfrowych to przeciwstawienie rozmazuje się i znika”.

Georg P. Landow w swoim odczycie zatytułowanym Hypertext as
Collage

Writing,

wygłoszonym podczas Międzynarodowego Kongresu „Semiotics
of

the

Media”

w Kassel w marcu 1995 r., mówi:

Tekst jako sieć daje się raczej opisać za pomocą wiązek
metafor niż za pomocą określeń pisma bądź formy mowy.
Tekst komunikuje, oferując możliwości połączeń i
rozgałęzień. Misją jego medium jest nieskończona
procedura utekstowiania. Tekst staje się siecią złożoną z
danych, którymi można dowolnie manipulować. Jako
sekwencja poleceń, które powodują inne polecenia,
znajduje on w komputerze stosowną technologię – tak
przynajmniej sądzi wielu amerykańskich teoretyków
tekstu. Przestrzeń pisania już od dawna nie jest pamięcią
lub stroną papieru, ale ekranem świetlnym, na którym
można

manipulować

wszystkimi

danymi,

nie

pozostawiając śladów. Każdy obraz tekstu, każdy stan
tekstu jest równie pierwotny. Hierarchizacje pisma lub
mediów tracą w hipertekście swój autorytet, i okazuje się
– co zresztą wiedziano już w czasach przednowoczesnych
– że to, co napisane, zawsze nawiązuje do tego, co już
zostało napisane.

W. Benjamin, Dzieło sztuki…, s. 227

„Obraz malarza jest pełny, kamerzysty jest rozbity na

części, wiążące się ze sobą według nowego prawa. Przeto

przedstawienie

rzeczywistości w filmie ma dla dzisiejszego człowieka nieporównanie

większą wagę, ponieważ właśnie dzięki temu dogłębnemu

przeniknięciu aparaturą oddaje pozatechniczny aspekt rzeczywistości,

czego od dzieła

sztuki odbiorca ma prawo wymagać”

„W warunkach komputerowych wykonalna
staje się maszynowa afirmacja tego, co nie
istnieje:

zwycięski

pochód

symulacji”.

Symulacja otwiera przestrzenie wirtualne,
maszyna

wydaje

się

przestrzenią

wszechobejmującej możliwości. Podobnie jak
idea „możliwych światów”

Friedrich A. Kittler

(ur.1943) w Rochlitz, Saxony. Badacz naukowy i teoretyk

mediów.

„to, co nazywamy realnością,

miało zawsze tylko niewielki

udział w tym, co realne. Zmianie

uległa jedynie miara tego, co

rzeczywiste”

Norbert Bolz

(ur.1953) w Niemczech, filozof i teoretyk medialny.

Jeżeli rozumieć mimesis jako

reprezentację

i przedstawienie świata, to nasuwa się

pytanie,

czy temu, co ma być przedstawione,

przysługuje egzystencja niezależna od

przedstawienia

Jeżeli zamiast rzeczywistości istnieją tylko
światy konstruowane – u Goodmana „fact
from fiction” – oznacza to nie tylko zmianę
pojęcia mimesis, ale również pojęcia
„fikcji”. Modalności wytwarzania świata
nie są odkrywane wcześniej w świecie
rzeczywistym, ale zostają wbudowane w
świat konstruowany.

Henry Nelson Goodman

(ur.1906 w Somerville, Massachusetts zm. 1998 w Needham,

Massachusetts) Amerykański filozof

„Zależność naszej wiedzy o
świecie od opisu nasuwa
wniosek, że jest ona zapewne
ukonstytuowana symbolicznie.
Przedstawienia językowe zyskują
ważność jedynie w obrębie ram
referencyjnych”

„Nie trzeba długo szukać (post)-modernistycznego

pojęcia przeciwstawnego do «trwałej litery».

Natychmiast przychodzi na myśl jasne określenie:

«migotające pudło». Trwałe versus migotliwe; to, co

czarno na białym prezentuje się jako trwałe versus

ulotne piksele na matowym szkle ekranu; sens

objawiający się w (świętej) księdze versus wiele

rozproszonych sensów i zjawisk zmysłowych, branych

pod uwagę i mobilizowanych”

Jochen Hörisch

(ur.1951) w Bad Oldesloe, Niemiecki literaturoznawca

oraz teoretyk mediów.

„nawet przy najdoskonalszej

reprodukcji nie ma mowy

o jedynym, niepowtarzalnym

związku dzieła sztuki z

miejscem

i czasem jego istnienia”

W. Benjamin, Dzieło sztuki…, s. 223-224

„Wraz z postępującą powszechnością prasy, […] czytelnicy –

początkowo

sporadycznie, a potem coraz liczniej – jęli przechodzić do grona

piszących.

[…] Tym samym istnieją wszelkie dane po temu, by zatarły się różnice

pomiędzy autorem a publicznością; dotychczasowe rozgraniczenie

nabiera

charakteru okazjonalnego. Czytelnik gotów jest w każdej chwili zostać

piszącym […]. Zyskuje on dostęp do wielu autorów”

Łączy się ono etymologicznie ze słowem „autorytet”. A w społeczeństwach

oralnych autorytet łączy się nieuchronnie z osobą, a więc z ciałem oraz

ze statusem. Wraz z wynalezieniem pisma, wzmocnionym przez wynalazek

druku, autorytet

utożsamiano z autografią. Autor zyskuje autorytet w ten sposób,

że przypisuje mu się jego własne, własnoręcznie napisane teksty. Wystarczy

przypomnieć o obowiązkowym wymienieniu nazwiska autora na okładce

książki. Nazwisko i autorytet uwalniają się od ciała autora i wiążą z tekstem.

„Podczas gdy ciała jako nosiciele wiedzy wycofują się, na pierwszy

plan wysuwa się zapis nazwiska. «Autor» jest produktem świata druku,

jest

wyzbytym cielesnej powłoki nazwiskiem”

Słowo „autor”

„Być może nadszedł już czas, by

badać wypowiedzi nie tylko ze względu na ich wartość

ekspresywną lub

przekształcenia formalne, lecz ze względu na modalności

ich istnienia: rodzaje obiegu, wartościowania, atrybucji,

przyswajania dyskursu różnią

się w zależności od kultur i zmieniają się w ich obrębie.

Sposób, w jaki

odnoszą się do relacji społecznych, jest o wiele bardziej

widoczny w grze

funkcji autora i jej przekształceniach niż w zawartych w

nich tematach

i pojęciach”

Paul Michel Foucault

(ur. 1926) w Poitiers we Francji, zm. 1984 w Paryżu) – francuski filozof, historyk

i socjolog

KONIEC