BADANIE

–

PODSTAWO

WE POJĘCIA

POJĘCIA

POJĘCIA



Są abstrakcją – symbolem



Reprezentują obiekt, jedną z jego właściwości
lub zjawiska behawioralne



Są rodzajem „stenogramu”, utworzonego
przez badaczy, opisującego świat empiryczny



Charakterystyczne dla danej dyscypliny
naukowej

FUNKCJE POJĘĆ



Dostarczają wspólnego języka pozwalającego
naukowcom komunikować się miedzy sobą



Dają naukowcom perspektywę – sposób
patrzenia na zjawiska



Pozwalają naukowcom klasyfikować własne
doświadczenia i je uogólniać



Są składnikami teorii – definiują treść i
własność teorii

DEFINICJ

E

DEFINICJE

W celu osiągnięcia jasności i precyzji w

stosowaniu pojęć trakcie badań naukowcy stosują
dwa rodzaje definicji:



Definicje pojęciowe



Definicje operacyjne

DEFINICJE

POJĘCIOWE

Są to definicje opisujące

pojęcia za pomocą innych

pojęć.

DEFINICJE POJĘCIOWE CD.



Terminy pierwotne – pojęcia, których nie
można dalej zdefiniować za pomocą innych
pojęć np. kolor, zapach, smak



Terminy pochodne – terminy, które można
zdefiniować za pomocą terminów
pierwotnych np. grupa

PODSTAWOWE WŁASNOŚCI

DEFINICJI POJĘCIOWYCH



Muszą wskazywać na unikatowe
własności lub jakości dotyczące tego,
co jest definiowane. Muszą włączać
wszystkie przypadki, których dotyczy, i
wyłączać wszystkie przypadki, których
nie dotyczy.



Nie powinny mieć kołowego charakteru
tzn. zawierać żadnego elementu
definiowanego zjawiska lub obiektu.



Powinny być formułowane w sposób
twierdzący.



Powinny zawierać wyraźne terminy, co
do znaczenia których wszyscy się
zgadzamy.

DEFINICJE OPERACYJNE



Są to definicje opisujące zbiór procedur ,
które powinien przeprowadzić badacz w celu
ustalenia przejawów zjawiska opisywanego
przez dane pojęcia.



Stosuje się je gdy nie można bezpośrednio
obserwować zjawiska.

Przykład:



Pojęcie długości zostaje ustalone wtedy,
kiedy zostaną określone operacje, za pomocą
których będziemy mierzyć długość, tj.
pojecie długości oznacza tylko tyle i nic
więcej, ile zbiór operacji, za pomocą których
długość jest ustalana.



Operacyjnie definicja długości będzie zatem
określała procedurę polegającą na
zastosowaniu linijki w celu zmierzenia
odległości pomiędzy dwoma punktami.

STRUKTURA DEFINICJI OPERACYJNYCH

Jeżeli dany bodziec (S) wywołuje reakcję (R) w

stały sposób dla określonego obiektu, to

obiekt ten ma określoną, dającą się

wywnioskować, własność (P).

PODSTAWOWE

ELEMENTY

PROCESU

BADAWCZEGO

PROBLEMY BADAWCZE



Są to bodźce intelektualne wywołujące
reakcje w postaci badań naukowych.



Nie wszystkie z bodźców mogą być badane w
sposób empiryczny, a nie każde ludzkie
zachowanie jest sterowane wiedza naukową.



Aby problem był empirycznie uzasadniony
musi zostać sformułowany w jasny i dokładny
sposób.

JEDNOSTKI ANALIZY



Ich rozważenie polega na określeniu jakie są
podstawowe elementy badanego zjawiska.



Warunkują wybór planu badawczego, metod
zbierania danych oraz metod analizy danych.



Procedury badawcze – zwłaszcza poziom i
zakres uogólnień oraz sformułowań
teoretycznych musi być zgodny z wybranymi
jednostkami analizy.

BŁĄD EKOLOGIZMU



Wyprowadzanie wniosków o jednostkach
bezpośrednio z wyników otrzymanych dla
grup, społeczeństw czy narodów.



Przenoszenie wniosków z bardziej złożonej na
prostszą jednostkę analizy, z wyższego na
niższy poziom.

BŁĄD INDYWIDUALIZMU

Wyprowadzanie wniosków o grupach,

społeczeństwach czy narodach bezpośrednio z
danych dotyczących zachowań jednostek.

ZMIENNE



Zmienna to właściwość mająca dwie lub więcej
wartości.



Zmienna, która ma tylko dwie wartości to tzw.
zmienna dychotomiczna.

ZMIENNE ZALEŻNE I NIEZALEŻNE



Zmienna zależna – zmienna, którą badacz
stara się wyjaśnić.



Zmienna niezależna (wyjaśniająca) –
zmienna, która powoduje zmiany wartości
zmiennej zależnej; zmienna ta jest
traktowana jako powiązana ze zmienną
zależną lub jako przyczyna zmian jej
wartości.

ZMIENNE ZALEŻNE I NIEZALEŻNE CD.



Rozróżnienie na zmienne zależne i niezależne
ma charakter analityczny i odnosi się jedynie
do celu badania. W świecie rzeczywistym
zmienne nie są ani zależne ani niezależne: to
badacz decyduje jak je interpretować w
zależności od celu przeprowadzanego
badania.

ZMIENNE KONTROLNE



Zmienne używane przez badaczy do
sprawdzania możliwości, że związek
pomiędzy zmienną zależną i niezależną
jest związkiem pozornym.



Związek pozorny – taki, który można
wyjaśnić za pomocą innych zmiennych niż
tych uwzględnionych w hipotezie
badawczej.



Badacz może dzięki nim upewnić się, że
istnieje rzeczywiste, przyczynowe
powiązanie, takie jak to zostało określone
w hipotezie oraz, że obserwowany związek
nie wynika z innego, niż zakładanego,
związku z innymi zjawiskami.

ZMIENNE CIĄGŁE I ZMIENNE

DYSKRETNE



Zmienna ciągła – zmienna, która nie ma
określonej swojej minimalnej jednostki np.
długość.



Zmienna dyskretna – zmienna, która ma swoją
minimalną jednostkę np. liczba dzieci w rodzinie.

ZWIĄZKI



W badaniach naukowych związek to zawsze
związek pomiędzy dwoma zjawiskami.



Jeżeli zmienna A i B są ze sobą powiązane to
znaczy, że istnieje cos wspólnego dla obu
tych zmiennych.



Współzmienność - oznacza, że zmiana
wartości jednej zmiennej powoduje zmianę
wartości drugiej.

WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW

- KIERUNEK



Kierunek – określa czy związek jest dodatni
czy ujemny.



Związek dodatni (pozytywny) – gdy wraz ze
wzrostem jednej zmiennej rosną także
wartości drugiej.



Związek ujemny ( negatywny) - gdy wraz ze
wzrostem jednej zmiennej wartości drugiej
maleją.

WŁAŚCIWOŚCI ZWIĄZKÓW

- SIŁA



Siła związku – zakres, w jakim zmienne
współzmieniają się dodatnio lub ujemnie.



Związek doskonały ( idealny) – wartość jednej
lub więcej zmiennych niezależnych dokładnie
wyznacza wartość zmiennej zależnej.



Związek zerowy – zmienne nie są nie sobą
powiązane; brak współzmienności.

HIPOTEZY



Hipoteza to proponowana odpowiedź, jakiej
można udzielić na pytanie badawcze.



Wyrażana w postaci jasno określonego
związku pomiędzy zmienną zależną i
niezależną.



Weryfikowana po przeprowadzeniu badań
empirycznych.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

HIPOTEZ BADAWCZYCH

1.

Hipotezy muszą być jasno sformułowane.
Wszystkie zmienne muszą zostać
zdefiniowane, a definicje pojęciowe i
operacyjne muszą być konkretne i
precyzyjne, aby można było dokonywać i
powtarzać obserwacje.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

HIPOTEZ BADAWCZYCH

2. Hipotezy są konkretne.
Badacz określa, jakie są oczekiwane związki

pomiędzy zmiennymi uwzględniając jego
kierunek ( dodatni lub ujemny) i warunki, w
jakich dany związek będzie zachodził.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

HIPOTEZ BADAWCZYCH

3. Hipotezy są sprawdzalne za pomocą

dostępnych metod.

Ocena hipotezy zależy od tego czy istnieją

odpowiednie metody pozwalające na jej
sprawdzenie (przetestowanie).

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

HIPOTEZ BADAWCZYCH

4. Hipotezy naukowe nie są wartościujące.
Badania w naukach społecznych dzieją się w

społecznym otoczeniu, badacz musi więc być
świadomy własnej stronniczości i starać się
uczyć ją jawną.

METODY

OBSERWACYJNE

MOŻEMY WYRÓŻNIĆ CZTERY PODSTAWOWE

METODY ZBIERANIA DANYCH:



Techniki obserwacyjne



Badania sondażowe



Wtórna analiza danych



Badania jakościowe

Każdy z tych sposobów ma nie tylko swoje

unikatowe zalety, ale również wewnętrzne
ograniczenia. Istnieje pewna specyficzność
danej metody w każdym ze sposobów
zbierania danych wykorzystywanych przez
naukowców. Aby ograniczyć do minimum
zakres błędu często stosowana jest metoda

triangulacji

.

TRIANGULACJA – KORZYSTANIE Z WIĘCEJ NIŻ

JEDNEGO SPOSOBU ZBIERANIA DANYCH W CELU

PRZETESTOWANIA TEJ SAMEJ HIPOTEZY



Na wyniki badań wpływa do pewnego stopnia
natura zastosowanej metody zbierania
danych.



Wyniki, które w dużej mierze zależą od
wykorzystanej metody, mogą się okazać
raczej artefaktami niż faktami empirycznymi.



Jeżeli dane otrzymane za pomocą różnych
metod są stałe, to trafność tych danych
zdecydowanie wzrasta.

OBSERWACJA

ZALETY OBSERWACJI



Podstawową zaletą obserwacji jest jej
bezpośredniość



Brak oddziaływania czynników stojących
pomiędzy obserwatorem a przedmiotem
badań



Zebrane dane opisują obserwowane zjawisko
tak, jak przebiega ono w naturalnych
warunkach

W JAKICH SYTUACJACH NAJCZĘŚCIEJ

STOSUJEMY METODĘ OBSERWACJI?



Przeprowadzając badania nad dziećmi



Wtedy, kiedy ludzie nie mają ochoty na
opisywanie siebie samych za pomocą słów



Aby określić trafność przekazów słownych
przez porównanie ich z rzeczywistym
zachowaniem



Kiedy badacz chce obserwować wpływ
środowiska na badane osoby

TRZY PODSTAWOWE PYTANIA NA JAKIE

MUSI ODPOWIEDZIEĆ SOBIE BADACZ,

ABY MIEŚ PEWNOŚĆ, ŻE OTRZYMANE

PRZEZ NIEGO DANE SĄ SYSTEMATYCZNE

I SENSOWNE



Co chcę obserwować?



Kiedy obserwować i jak rejestrować dane?



Jaki stopień interpretacji wyników jest ode
mnie wymagany?

CO NALEŻY OBSERWOWAĆ? –

RODZAJE ZACHOWAŃ



Niewerbalne – ruchy ciała takie jak wyrazy
twarzy



Przestrzenne – działania jednostki
zmierzające do strukturalizacji przestrzeni,
która ją otacza



Parajęzykowe – formalne aspekty mowy
takie, jak szybkość mówienia czy tendencja
do przerywania



Językowe – treść mowy i strukturalne
charakterystyki mówienia

KIEDY OBSERWOWAĆ I JAK

REJESTROWAĆ DANE? –

OKREŚLANIE CZASU OBSERWACJI I

SPOSOBU REJESTROWANIA

DANYCH



Terminarz czasowy – wybieranie jednostek
obserwacji w różnym czasie. Technika ta
zapewnia reprezentatywność działań, które
mają ciągły charakter



Losowanie jednostek (rejestrowanie próbek
zachowań) – badacz wybiera jedną jednostkę
i rejestruje wszystkie zachowania dotyczące
tej jednostki

TWORZENIE SYSTEMU KODOWANIA



Podejście dedukcyjne –badacz
przyporządkowuje obserwacje do wcześniej
zdefiniowanych kategorii w czasie
dokonywania obserwacji.



Podejście indukcyjne (empiryczne) – na
pierwszym etapie zbierania danych badacz
określa wskaźniki i odsuwa formułowanie
definicji do czasu zidentyfikowania schematu
czy wzorca

Najlepszym rozwiązaniem jest jednak

połączenie tych dwóch podejść

SKONSTRUOWANY SYSTEM

KATEGORYZOWANIA MUSI:



Ograniczać obserwacje do jednego schematu
czy aspektu



Tworzyć taki skończony zbiór kategorii, aby
każda obserwacja mogła zostać
zaklasyfikowana tylko do jednej kategorii



Kategorie muszą być wyraźne, wyczerpujące
i wzajemnie rozłączne

JAKI STOPIEŃ INTERPRETACJI WYNIKÓW JEST ODE

MNIE WYMAGANY?



Badacz obserwujący określone działanie musi
przetworzyć zebrane informacje i wyciągnąć
wnioski , czy działanie to jest wskaźnikiem
określonej zmiennej



Trafność wyciąganych wniosków zależy w
ogromnym stopniu od kompetencji
obserwatora!

RODZAJE OBSERWACJI



Jasne i wyraźne
decyzje dotyczące
tego, co, gdzie i
kiedy ma być
obserwowane



Punkty czasowe są
zazwyczaj
określane, zanim
rozpocznie się
obserwację



Mała
systematyczność,
duża płynność



Punkty czasowe są
rzadko wyznaczane

KONTROLOWANA

NIE KONTROLOWANA

OBSERWACJA KONTROLOWANA



Eksperymenty laboratoryjne



Badania terenowe

EKSPERYMENTY LABORATORYJNE



Najbardziej kontrolowana metoda zbierania
danych w naukach społecznych



Polega na stworzeniu takich warunków, które
mogą być kontrolowane przez badacza



Dostarcza wyraźnych dowodów na rzecz
związków przyczynowo - skutkowych



Pozwalają na symulowanie określonych cech
środowiska naturalnego oraz na
manipulowanie jednym lub więcej
elementami



Osoby badane wiedzą, że biorą udział w
eksperymencie

REALIZM EKSPERYMENTALNY I

ŻYCIOWY



Realizm eksperymentalny – eksperyment jest
realistyczny, jeżeli sytuacja eksperymentalna
jest traktowana przez uczestników
eksperymentu jako rzeczywista, tzn. jeżeli ich
angażuje i na nich oddziałuje



Realizm życiowy – zakres, w jakim zdarzenia
zachodzące w sytuacji laboratoryjnej
zachodzą w rzeczywistym życiu.

ŹRÓDŁA STRONNICZOŚCI W

EKSPERYMENCIE LABORATORYJNYM



Wskazówki sugerujące – osoba badana wie, że
uczestniczy w eksperymencie i stara się
zareagować w sposób, jakiego, jej zdaniem,
eksperymentator oczekuje



Stronniczość eksperymentatora –
eksperymentator niezamierzenie przekazuje swoje
oczekiwania osobom badanym



Artefakty pomiarowe – stosowane procedury
pomiarowe mogą być dla osób badanych źródłem
wskazówek dotyczących tego, o co właściwie
chodzi w eksperymencie. Instrumenty pomiarowe
takie, jak kamera czy arkusze testowe również
mogą uwrażliwić osoby badane i spowodować
efekt stronniczości

REJESTROWANIE WYNIKÓW

OBSERWACJI



Obserwacje przeprowadzane w laboratorium są
zapisywane natychmiast, w trakcie sesji
eksperymentalnej



Często wykorzystuje się pomoce mechaniczne
takie, jak kamera lub magnetofon



Kategoryzowanie może następować w trakcie sesji
eksperymentalnej, jeżeli system zapisywania
danych został wcześniej przygotowany i
przetestowany



Dysponując dobrze przygotowanym systemem
zapisywania i odpowiednio trenując
eksperymentatorów, do minimum ograniczymy
stopień niezbędnej interpretacji ze strony
obserwatorów

EKSPERYMENT TERENOWY



Badanie odbywa się w środowisku naturalnym



Badacz manipuluje jedną lub więcej zmiennymi
niezależnymi w warunkach, które są na tyle
kontrolowane, na ile pozwala sytuacja



Trudność w kontrolowaniu czynników (zwłaszcza
zewnętrznych) jest zdecydowanie większa niż w
przypadku eksperymentów laboratoryjnych



Badacze mogą tworzyć różne sytuacje eksperymentalne,
a także wprowadzać zróżnicowanie eksperymentalne do
naturalnie dziejących się sytuacji



Poważnym problemem jest samowybieranie się osób
badanych



Osoby często nie są świadome tego, że biorą udział w
badaniu



Istotne są zagadnienia natury etycznej

BADANIA

SONDAŻOWE

BADANIA SONDAŻOWE



Ankieta pocztowa



Wywiad bezpośredni



Wywiad telefoniczny

ANKIETA POCZTOWA – METODA ZBIERANIA

DANYCH BEZ POŚREDNICTWA ANKIETERA



Niski koszt



Obniżenie błędu
stronniczości



Większa anonimowość



Udzielanie
przemyślanych
odpowiedzi i
możliwość konsultacji



Dostępność



Wymaga prostych
pytań



Brak możliwości
sondowania



Utrata kontroli nad
tym, kto udziela
odpowiedzi



Niski odsetek
odpowiedzi

Zalety

Wady

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ODSETEK

ODPOWIEDZI W BADANIACH POCZTOWYCH:



Sponsoring



Zachęcanie do odpowiadania



Wygląd ankiety



List towarzyszący



Sposób wysyłania



Czas wysyłania



Metoda kompletnego planu



Dobór respondentów

WYWIAD OSOBISTY



Wywiad według ustrukturowanego planu



Wywiad zogniskowany



Wywiad nieukierunkowany

WYWIAD WEDŁUG

USTRUKTUROWANEGO PLANU



Najmniej elastyczna forma wywiadu
osobistego



Liczba zadawanych pytań oraz sposób ich
formułowania są identyczne dla wszystkich
respondentów



Badacze posługują się nim, gdy chcą mieć
pewność, że zróżnicowanie odpowiedzi
można przypisać rzeczywistym różnicom
pomiędzy respondentami a nie różnicom
pomiędzy ankieterami

WYWIAD ZOGNISKOWANY



Odbywa się z udziałem tych respondentów, o
których wiadomo, że mają określone
doświadczenia



Odwołuje się do sytuacji, które były
analizowane przed rozpoczęciem wywiadu



Przeprowadzany jest zgodnie z planem, który
określa tematy istotne z punktu widzenia
hipotezy badawczej



Skupia się na tych doświadczeniach
badanych osób, które dotyczą badanej
sytuacji

WYWIAD NIEUKIERUNKOWANY



Najbardziej swobodna forma wywiadu
osobistego



Badacz, stawiając pytania, nie kieruje się
wcześniej przygotowanym planem ani ich nie
zadaje w ustalonej kolejności

WYWIAD OSOBISTY A ANKIETA

POCZTOWA



Elastyczność



Kontrolowanie sytuacji,
w której
przeprowadzony jest
wywiad



Wyższy odsetek
otrzymanych
odpowiedzi niż w
ankiecie pocztowej



Zbieranie dodatkowych
informacji



Wyższe koszty



Stronniczość osoby
prowadzącej wywiad



Brak anonimowości

Zalety wywiadu

osobistego

Wady wywiadu

osobistego

ZASADY PROWADZENIA WYWIADU



Można posługiwać się kwestionariuszem, ale
powinno się z niego korzystać w sposób
nieformalny



Powinien się odbywać w przyjemnej
atmosferze



Pytania powinny być zrozumiałe i zadawane
dokładnie



Należy zadać wszystkie pytania, które
znalazły się w kwestionariuszu



Pytania, które zostały źle zrozumiane
powinny być powtórzone

WYWIAD TELEFONICZNY



Przeciętne koszty



Pozwala na dotarcie
w krótszym czasie do
większej liczby
respondentów



Możliwość
kontrolowania
poprawności
zadawanych pytań i
rejestrowania danych



Możliwość odmowy
odpowiedzi na
drażliwe pytania



Możliwość
przerwania wywiadu



Mniej informacji

Zalety

Wady

ZASADY DOBORU

OSÓB W BADANIU

BADANIA ZBIOROWOŚCI



Przedmiotem każdego badania jest pewna zbiorowość



Zazwyczaj przedmiotem badania jest dorosła ludzkość
Polski



Osoby badane muszą mieszkać w Polsce na stałe



W wielu badaniach zbiorowość ta jest zawężona
poprzez dodanie dodatkowych kryteriów



Przed rozpoczęciem pracy, ankieter musi być pewien,
że rozumie dokładnie, w jaki sposób w danym badaniu
została określona badana zbiorowość – komu należy
zadawać pytania, a kogo należy z badania wykluczyć



Definicja badanej zbiorowości obejmuje na ogół nie
tylko kryteria przedmiotowe lub przestrzenne, ale
również czasowe – badanie jest rozciągnięte w czasie
przynajmniej do kilku lub kilkunastu dni

DOBÓR WYCZERPUJĄCY



Jeśli badanie obejmuje wszystkie osoby
należące do badanej zbiorowości, to nosi
nazwę wyczerpującego



Członkowie badanej zbiorowości mogą być
wskazywani imiennie, bądź też posiadają
widoczne atrybuty przynależności do tej
zbiorowości

POJĘCIE „PRÓBY”

Próba to wybrane osoby z

pośród badanej zbiorowości



Każdy członek badanej zbiorowości może wejść w
skład próby



Aby próba stanowiła reprezentację badanej
zbiorowości, muszą być spełnione dodatkowe
wymogi

Rozpatrzmy to na przykładzie 1000 osobowej grupy

ludności polaków :



nie mogą być dobierani tylko z jednego regionu
kraju



W próbie musi być zapewniona odpowiednia
proporcja mężczyzn i kobiet, w różnych
przedziałach wiekowych, mieszkających na wsi i w
miastach, itd.

Aby podane kryteria zostały spełnione w całej

próbie, jej skład musi być ustalony centralnie
od razu dla całego badania.

A więc operację doboru próby wyobrazimy

sobie jako losowanie osób z pewnej
hipotetycznej listy, na której zostały
wyszczególnione wszystkie osoby wchodzące
w skład badanej zbiorowości. Tego rodzaju
lista członków badanej zbiorowości,
nazywane jest operatem doboru próby.

IMIENNA PRÓBA OSÓB

Jeśli próba została dobrana w taki sposób, że

znane są dane personalne, to próbę taką

nazywamy imienną



Próby imienne dobierane są ze spisów
sporządzonych do innych celów



Procedura doboru osób do próby imiennej ma
charakter wielostopniowy



W skład próby wchodzą wyłącznie osoby, które w
momencie badania należą do badanej zbiorowości



Ankieter nie może zapomnieć o aktualizacji danych

ADRESOWA PRÓBA OSÓB



Próba adresowa dokonywana jest
na podstawie znajomości adresu



Ma ona dwustopniowy charakter



W pierwszej fazie dobierane są adresy
gospodarstw domowych



Drugą fazę przeprowadza ankieter, która polega
na wyborze przez ankietera jednej osoby spośród
członków gospodarstwa domowego

DRUGA FAZA



W celu wyboru próby ankieter wykorzystuje
formularz doboru



Dane mieszkańców gospodarstwa domowego
wpisuje się w określonym porządku do
odpowiednich rubryk formularza



Następnie ankieter korzysta ze specjalnej
tablicy liczb losowych, która informuje go z
którą z osób powinien przeprowadzić wywiad



Osoba wskazana przez procedurę doboru nie
można zastąpić inną osobą mieszkającą w
tym samym gospodarstwie domowym

PRÓBA REZERWOWA

Podczas doboru osób stosuje się dodatkowy

podział na część:



Podstawową



Rezerwową

Część podstawowa to kategoria jednostek do

których należy dotrzeć w pierwszej
kolejności. Jeśli nie można przeprowadzić
wywiadu, to jednostki zastępuje się
odpowiednikiem z próby rezerwowej

OSOBY Z PRÓBY REZERWOWEJ DOBIERAMY

ZAWSZE WEDŁUG USTALONYCH REGUŁ:



W najprostszym przypadku po wyczerpaniu
próby podstawowej korzysta się z jednostek
próby rezerwowej w takiej kolejności, w jakiej
są wyszczególnione w odpowiednim
dokumencie



Czasem jednostki z grupy podstawowej
tworzą wraz z jednostkami z grupy
rezerwowej pary

PRÓBA REZERWOWA



Należy zastrzec, że próba rezerwowa nie
występuje w każdym badaniu, w który
dobiera się osoby metodą losową



Zależne jest to od przyjętej metodologii
doboru

DOBÓR UDZIAŁOWY



Metoda ta dopuszcza swobodę co do wyboru
jako respondenta konkretnej osoby, przy
spełnieniu warunku, aby jej cechy były
zgodne z zakładanymi



Ankieter zawsze otrzymuje założenia co do
następujących cech potencjalnych
respondentów, oraz jednej cechy
skorelowanej z umiejscowieniem w strukturze
społecznej



Wybór należy tu całkowicie do ankietera

METODA DOBORU UDZIAŁOWEGO ZAWIERA

ZATEM PEWNE ELEMENTY SUBIEKTYWNE:



Próba udziałowa powinna stanowić miniaturę
badanej zbiorowości



Ankieter powinien starać się nie ograniczać
do osób podobnych pod pewnym względem



Jedynym warunkiem formalnym jest ścisła
przestrzeganie podanych zestawień
ontrolnych

NIEZREALIZOWANIE WYWIADU Z

WYBRANĄ OSOBĄ

Przyczyny:

1.

Niewystarczające lub błędne parametry
doboru

2.

Wybrana osoba nie należy do badanej
zbiorowości

3.

Odmowa uczestnictwa w wywiadzie

4.

Niedostępność wybranej osoby w terminie
realizacji badania

5.

Niemożność skontaktowania się z wybraną
osobą

6.

Zagrożenie osobistego bezpieczeństwa
ankietera

NIEWYSTARCZAJĄCE LUB BŁĘDNE

PARAMETRY DOBORU



Zdarza się, że podane ankieterowi parametry doboru są
podane nieprecyzyjnie lub błędnie, co uniemożliwia
rozstrzygnięcie, kto konkretnie jest osobą wybraną do badania



W przypadku imiennej próby osób omawiana sytuacja ma
miejsce wtedy gdy nie można odnaleźć wskazanej osoby lub
jednoznacznie rozstrzygnąć, o którą osobę chodzi



W przypadku adresowej próby osób przyczyną
niezrealizowania wywiadu może być „pusty” adres, to znaczy
wskazujący na nieistniejący budynek lub mieszkanie



Zdarza się również, że podany adres obejmuje wiele mieszkań
lub kilka budynków



Często procedura ta zezwala lub wręcz wymaga
przeprowadzenia dodatkowych czynności, których celem jest
wylosowanie pojedynczego gospodarstwa domowego spośród
wszystkich mieszkań, które spełniają podane parametry
doboru

ODMOWA UCZESTNICTWA W

WYWIADZIE



Z odmową mamy do czynienia wtedy, gdy
wybrana osoba należy do badanej
zbiorowości, lecz nie wyraża zgody na udział
w wywiadzie – sytuacja odmowy



Musi być ona wyrażona w sposób
kategoryczny

NIEDOSTĘPNOŚĆ WYBRANEJ OSOBY

W TERMINIE REALIZACJI BADANIA



Z niedostępnością mamy do czynienia wtedy,
gdy w terminie realizacji badania nie jest
możliwe przeprowadzenie z nią wywiadu



Po pierwsze, wskazana osoba musi należeć
do badanej zbiorowości, a po drugie, nie
domawia uczestnictwa w wywiadzie



Liczba przypadków niedostępności osób w
badaniu może być częściowo
minimalizowana drogą listów zapowiednich o
odpowiedniej treści

PRZYCZYNY NIEDOSTĘPNOŚCI



Wyjazd wybranej osoby poza miejsce
zamieszkania, którego termin pokrywa się z
terminem realizacji badania



Charakter pracy lub inne obowiązki
potencjalnego respondenta wykluczają
uczestnictwo w wywiadzie w określonych
dniach



Obłożna choroba

NIEMOŻNOŚĆ SKONTAKTOWANIA SIĘ

Z WYBRANĄ OSOBĄ



Niemożność skontaktowania się z wybraną
osobą ma miejsce wtedy, gdy ankieter nie
może spotkać się bezpośrednio z
potencjalnym respondentem, ponieważ
utrudniają lub uniemożliwiają to różnorodne
okoliczności

PRZYCZYNY:



Niewpuszczenie ankietera do mieszkania



Pomimo kilkakrotnych wizyt po wskazanym
adresem, nie może nikogo zastać

ZAGROŻENIE OSOBISTEGO

BEZPIECZEŃSTWA ANKIETERA



W sytuacji tej wybrana osoba należy do
badanej zbiorowości, zgodziła się na
uczestnictwo w wywiadzie, lecz podczas
wywiadu lub jeszcze przed jego
rozpoczęciem powstało potencjalne
zagrożenie osobistego bezpieczeństwa
ankietera

PRZYCZYNY:



Źródłem może być sam respondent lub ktoś z
jego otoczenia

Zagrożenie może przybierać różną postać na

ogół zachowań agresywnych narażająca na
szwank nietykalność cielesną ankietera.

Podłożem tego rodzaju zachowań mogą być:



Tłumione emocje



Ukryta agresja



Głód narkotyczny lub alkoholowy



Choroba psychiczna



Społeczne zwyrodnienie

DOBÓR PRÓBY I

SCHEMATY DOBORU

PRÓBY

Organizowanie sondaży przedwyborczych na podstawie których
można przewidywać wyniki wyborów, stało się ostatnio bardzo
popularne.
W trakcie kampanii roku 1992 wyniki sondaży prowadziły do
przeszacowywania prognozowanego zwycięstwa Clintona
i niedoszacowywania siły Perota. Badając sposób organizowania
sondaży,

Richard

Lau

sformułował

istotne

wnioski

metodologiczne dotyczące głosowania w ogóle. Według Laua
zróżnicowanie wyników, podobnie jak błąd, jest wynikiem zbyt
małej liczebności próby, specyfiki populacji, z której się wybiera
osoby badane, niewłaściwie określonego odsetka braku
odpowiedzi, proporcji osób „niezdecydowanych”
oraz tego, na ile dni przed właściwymi wyborami przeprowadza
się badania. Jeżeli te czynniki wpływają na wyniki sondaży, to
czy wpływają również na wyniki innych badań, w których
korzysta się z określonej próby osób badanych?

Badacze zbierają dane po to, aby przetestować postawione
hipotezy oraz uzyskać empiryczne podstawy wyjaśniania i
przewidywania. Mając skonstruowane narzędzie pomiarowe
pozwalające uzyskiwać odpowiednie dane z punktu widzenia
problemu badawczego, musimy zadbać o to, aby
wyprowadzane wnioski i prognozy można było uogólnić. Tylko
wówczas bowiem będą one miały wartość naukową.
Uogólnianie jest jednym z podstawowych etapów procesu
badawczego. Uogólnianie jest ważne nie tylko z punktu
widzenia testowanych hipotez, lecz również z powodu
możliwości dokonywania szerszego opisu.

Zazwyczaj uogólnienia nie są oparte na danych
pochodzących ze wszystkich możliwych pomiarów, od
wszystkich respondentów czy wynikających ze wszystkich
zdarzeń zdefiniowanych w problemie badawczym. Badacze
posługują się raczej stosunkowo małą liczbą przypadków
(próbą) jako podstawą wyciągania wniosków o całej
zbiorowości (populacji). Sondaże przedwyborcze są tego
dobrym przykładem. Oparte na odpowiedziach stosunkowo
małej grupy respondentów pozwalają przewidywać, jak
głosowaliby wszyscy głosujący, gdyby wybory odbyły się
wtedy, kiedy został przeprowadzony sondaż. Na ich
podstawie można również przewidywać, jaki będzie rozkład
głosów w czasie rzeczywistych wyborów. Zarówno naukowcy
prowadzący badania w ramach nauk społecznych, jak i
osoby organizujące sondaże przedwyborcze stosują różne
kryteria przy doborze próby. To zaś wpływa na rodzaj
wniosków, jakie – na podstawie danych z próby – można
wyprowadzić o populacji.

PO CO JEST POTRZEBNA PRÓBA?

U podstaw uogólnień opartych na danych empirycznych leżą
zazwyczaj wyniki cząstkowe, ponieważ zebranie danych od
wszystkich osób objętych problemem badawczym nie jest
zazwyczaj możliwe, jest niepraktyczne lub jest zdecydowanie
za drogie. Badacze mogą wyprowadzać precyzyjne wnioski
dotyczące wszystkich analizowanych obiektów (całego zbioru)
na podstawie niewielkiej liczby obiektów (podzbioru), pod
warunkiem, ze ów podzbiór jest reprezentatywny dla całego
zbioru.
Całkowity zbiór obiektów poddawanych analizie czy całkowity
zbiór danych nazywamy populacją. Natomiast podzbiór
pochodzących z populacji i będący podstawą uogólnień na
całą populację nazywamy próbą. Wartość określonej zmiennej
charakteryzującej populację – np. medianę dochodów czy
poziom formalnego wykształcenia – nazywamy parametrem;
jego odpowiednik w próbie nosi nazwę statystyki.
Podstawowym celem teorii doboru próby jest dostarczanie
metod szacowania nieznanych wartości parametrów na
podstawie – dających się łatwo obliczyć – wartości
odpowiednich statystyk.

POPULACJA

Populacja – ujmując rzecz metodologicznie – to „zbiór
wszystkich przypadków wykazujących określone cechy”. Na
przykład, określając cechy jako „ludzie” i „mieszkańcy
Wielkiej

Brytanii”,

możemy

określić populację

jako

zbiorowość składającą się z wszystkich ludzi mieszkających w
Wielkiej Brytanii. Populację mogą stanowić wszyscy
mieszkańcy danej dzielnicy, instytucje ustawodawcze, domy
czy rejestry. To, jaka jest populacja, zależy od problemu
badawczego.

Badając

zachowania

konsumentów

w

określonym mieście, możemy zdefiniować populację jako
wszystkie gospodarstwa domowe w tym mieście. Możemy
też, jeżeli interesuje nas konkretny produkt - powiedzmy
karma dla psów - do populacji zaliczyć wszystkich tych
mieszkańców, którzy posiadają psy.

Podstawowym problemem przy określaniu wartości parametru (dla
populacji) na podstawie wartości zarejestrowanej w próbie jest
zatem zdefiniowanie populacji. Jeśli politolog interesuje się
zachowaniami wyborców Wielkiej Brytanii i chciałby skonstruować
próbę, na podstawie której będzie mógł przewidywać wyniki
głosowania, to powinien z niej wykluczyć wszystkie osoby poniżej 18
roku życia, ponieważ nie mają one praw wyborczych. Zdefiniowanie
populacji jaki „wszystkie osoby powyżej 18 roku życia, mieszkające
w Wielkiej Brytanii” jest jednak określeniem zbyt szerokim,
ponieważ aby móc głosować, trzeba spełniać określone wymogi
prawne. Osoby, które nie spełniają tych wymogów nie mają praw
wyborczych i powinny zostać wyłączone z populacji, z której będzie
pobierana próba. Populacja powinna zatem zostać określona w
terminach:

• Obiektów, które się na nią składają

• Zakresu

• Czasu – np.

wszyscy mieszkańcy powyżej 18 roku życia, mieszkający na

stałe w danym okręgu

mieszkańcy Wielkiej Brytanii

począwszy od 1 maja 1995r

POPULACJA
cd.

JEDNOSTKA DOBORU PRÓBY

Pojedynczy obiekt z populacji, z której będzie pobierana próba
(np. głosujący, gospodarstwo domowe), jest określany jako
jednostka doboru próby. Jednostki doboru próby są
zazwyczaj charakteryzowane przez cechy ilościowe, które
mają istotne znaczenie z punktu widzenia problemu
badawczego. Na przykład, jeżeli populacja definiowana jest
jako wszyscy trzecioklasiści, którzy konkretnego dnia poszli do
szkół publicznych w danym mieście, to jednostką doboru
próby będą trzecioklasiści. Trzecioklasiści mają jednak wiele
różnych cech (zmiennych), takich jak otrzymane stopnie,
nawyki, posiadane opinie czy oczekiwania. Projekt badawczy
może dotyczyć tylko jednej z tych zmiennych, np. stopni z
matematyki czy związków między kilkoma zmiennymi, np.
ilorazów inteligencji i formalnego wykształcenia rodziców.

POPULACJA
cd.

Jednostką doboru próby nie zawsze musi być osoba. Może nią
być zdarzenie, uniwersytet, miasto czy naród. Rudolph J Rummel,
badając zachowanie się ludzi w trakcie konfliktów wewnętrznych
i międzynarodowych, zebrał przez 3 lata dane dotyczące
zachowania się ludzi w 22 konfliktach wewnętrznych i
międzynarodowych dla 77 różnych narodów. W badaniu tym
jednostką doboru próby były narody, ale nie wszystkie narody
zostały wybrane. Jednostki doboru próby musiały spełnić dwa
kryteria, aby mogły zostać włączone do badań:

• posiadać polityczną suwerenność przynajmniej przez 2 lata i

wyrażającą się w nawiązaniu dyplomatycznych stosunków z
innymi państwami, jak też posiadaniem Ministerstwa Spraw
zagranicznych

• liczbę ludności nie mniejszą niż 800000.

JEDNOSTKA DOBORU PRÓBY cd.

POPULACJA
cd.

POPULACJE SKOŃCZONE I NIESKOŃCZONE

Populacja może być skończona lub nieskończona w zależności
od tego, czy jednostka doboru próby jest skończona lub
nieskończona.

Populacja

skończona

składa

się

z

przeliczalnej liczby jednostek, np. wszyscy zarejestrowani
wyborcy w danym mieście i w danym roku. Populacja
nieskończona natomiast składa się z nieskończenie wielu
jednostek, jak np. nieograniczona liczba rzutów monetą.
Pobieranie próby po to, aby otrzymać informacje o określonej
właściwości konkretnej skończonej populacji nazywane jest
zazwyczaj dobrem reprezentacyjnym.

POPULACJA
cd.

PODSTAWA DOBORU PRÓBY (OPERAT)

Mając zdefiniowaną populację, badacze pobierają próbę, która
ma adekwatnie reprezentować te populacje. Odpowiednie
procedury polegają na pobieraniu próby z podstawy dobory
próby, którą tworzy pełna liczba jednostek doboru próby. W
sytuacji idealnej podstawa doboru próby, czyli operat zawiera
wszystkie jednostki składające się na daną populację. W
praktyce jednak takie listy rzadko istnieją – badacze zazwyczaj
tworzą listę zastępczą. Na przykład w dużych badaniach
obejmujących cały kraj trudno opracować listę, która
zawierałaby

spis

wszystkich

mieszkańców

Stanów

zjednoczonych. Z problemem tym regularnie stykają się nawet
duże instytucje badawcze, takie jak Urząd Statystyczny, który
co 10 lat podaje dane na temat wielkości populacji.
W badaniach prowadzonych na mniejszą skalę operat doboru
próby może zostać opracowany na podstawie książki
telefonicznej, spisu mieszkańców danego miasta czy list
członków organizacji państwowych lub prywatnych.

POPULACJA
cd.

Pomiędzy podstawą pomiaru próby a rzeczywistą populacją
powinien istnieć bardzo wysoki stopień odpowiedniości. To, czy
próba okaże się właściwa, zależy głównie i przede wszystkim od
podstawy doboru próby. I rzeczywiście, każdy aspekt schematu
doboru próby – populacja, etapy doboru i zastosowana
procedura selekcji – jest powiązany z podstawą losowania.
Zanim badacz pobierze próbę, najpierw musi ocenić jakość
podstawy doboru próby. Leslie Kish przedstawił liste typowych
problemów związanych z tworzeniem podstawy doboru próby.
Lista ta obejmuje problemy takie, jak: niepełna podstawa
doboru próby, grupowanie elementów oraz problem tzw.
elementów pustych znajdujących się poza badaną populacją.

PODSTAWA DOBORU PRÓBY (OPERAT) cd.

POPULACJA
cd.

NIEPEŁNA PODSTAWA DOBORU PRÓBY

Problem niepełnej podstawy doboru próby pojawia się wtedy,
kiedy nie wszystkie jednostki doboru próby, z których składa
się populacja, znalazły się na liście. Na przykład, jeżeli
populacja składa się z wszystkich nowych mieszkańców
danego miasta, to podstawa doboru próby oparta na liście
właścicieli posiadłości w tym mieście stworzy niepełną
podstawę doboru próby. Znajdą się bowiem na niej wszyscy
nowi mieszkańcy, którzy kupili domy ale nie znajdą się na niej
ci nowi mieszkańcy, którzy wynajmują domy lub mieszkania.
Kiedy podstawa doboru próby jest niepełna to jednym z
rozwiązań może być stosowanie listy dodatkowej. Można, np.,
stworzyć listę wszystkich osób które od niedawna wynajmują
mieszkania, posługując się spisem mieszkańców, jeśli ten spis
zawiera informacje identyfikujące nowych mieszkańców.

POPULACJA
cd.

GRUPOWANIE ELEMENTÓW

Drugim potencjalnym problemem związanym z podstawy
doboru próby jest grupowanie elementów. Problem ten
pojawia się wtedy, kiedy jednostki doboru próby tworzą
raczej grupy niż mają charakter indywidualny. Podstawa
doboru próby może się np. składać z bloków mieszkalnych,
podczas badanie dotyczy osób. Jednym z możliwych
rozwiązań tego problemu może być stworzenie najpierw
próby z bloków, a potem stworzenie listy wszystkich
mieszkańców w każdym z wybranych bloków. Następnie z
każdego mieszkania wybiera się jedną osobę (w wielu
mieszkaniach mieszka bowiem więcej osób) zgodnie z
przyjętymi wcześniej kryteriami, takimi jak osoby powyżej 18
roku życia czy wyłącznie głowy rodziny.

POPULACJA
cd.

PUSTE ELEMENTY SPOZA POPULACJI

Problem pustych elementów spoza populacji jest dość
powszechny. Pojawia się on wtedy, kiedy niektóre z jednostek
doboru próby, które znalazły się na liście tworzącej podstawę
doboru próby, nie należą do populacji będącej przedmiotem
badania. Z takim przypadkiem mamy do czynienia np. wtedy,
gdy populacja zostaje zdefiniowana jako osoby posiadające
prawa wyborcze, natomiast w podstawie doboru próby
znajdują się osoby, które są zbyt młode aby głosować.
Problem ten powstaje również wtedy, gdy korzysta się z
nieaktualnych list. Może się tak zdarzyć, gdy korzystamy ze
spisów mieszkańców danego miasta, a spis ten zawiera
jedynie adresy, a nie nazwiska mieszkańców. Brak nazwisk
nie oznacza jednak, że pod danym adresem nikt nie mieszka.
Mieszkańcy mogli się niedawno wprowadzić i jeszcze nie
zostali wprowadzeni na taką listę. Takie przypadki należy
traktować jako puste i po prostu nie uwzględniać ich w
próbie. Dobrze jest pobrać nieco większą próbę, aby później
móc zastąpić takie przypadki.

POPULACJA
cd.

SCHEMATY DOBORU
PRÓBY

Problem związany z pobieraniem próby pojawia się wtedy,
kiedy

badacze

chcą

skonstruować

próbę

reprezentatywną. Podstawowym wymogiem stawianym
wobec każdej próby jest to, aby była ona w maksymalnym
stopniu reprezentatywna w stosunku do populacji, z której
została pobrana. Dana próba jest uważana za próbę
reprezentatywna wtedy, gdy wyprowadzane przez badacza
wnioski na podstawie badania próby są podobne do
wniosków, które badacz otrzymałby, gdyby przebadał całą
populację.

DOBÓR LOSOWY I NIELOSOWY

We współczesnej teorii doboru próby wprowadza się
rozróżnienie na dobór losowy i dobór nielosowy. Istotą doboru
losowego jest to, że dla każdej jednostki doboru próby
wchodzącej

w

skład

populacji

możemy

określić

prawdopodobieństwo, z jakim jednostka ta może znaleźć się w
próbie. W najprostszym przypadku wszystkie jednostki mają
jednakowe prawdopodobieństwo znalezienia się w próbie. W
przypadku doboru nielosowego nie ma możliwości
określenia

prawdopodobieństwa

włączenia

określonego

elementu do próby i nie ma gwarancji, że każdy element może
zostać włączony do próby z równym prawdopodobieństwem.
Jeżeli jakiś zbiór elementów nie ma żadnej szansy na to aby
znaleźć się w próbie, to należałoby zawęzić definicję populacji.
Oznacza to, że cechy tego zbioru elementów pozostaną
nieznane i nie będzie można poznać dokładnej charakterystyki
populacji.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY
cd.

Dobry projekt doboru próby pozwala przyjąć, że badania
przeprowadzone na różnych problemach pobranych z tej samej
populacji będą dawały rezultaty nieróżniące się od parametrów
populacyjnych o więcej niż określoną wartość. Losowe schematy
doboru próby pozwalają badaczom określić zakres, w jakim wyniki
otrzymane na podstawie badania próby będą się różniły od
wyników otrzymanych w sytuacji, w której badano by całą
populację. Posługując się losowym schematem doboru próby,
można oszacować parametry populacyjne na podstawie statystyk
obliczanych z próby.
Chociaż parametry populacyjne można oszacować jedynie na
podstawie prób losowych, w naukach społecznych często korzysta
się z prób nielosowych. Wpływa na to, z jednej strony, wygoda, z
drugiej – czynniki ekonomiczne. W niektórych przypadkach (np.
badania eksploracyjne) mogą one przeważyć nad korzyściami
wynikającymi ze stosowania prób losowych. W naukach
społecznych korzysta się z prób nielosowych również wtedy, kiedy
trudno jest precyzyjnie zdefiniować populację lub kiedy nie da się
stworzyć listy elementów składających się na populację. Nie da się
np. stworzyć listy osób nałogowo zażywających narkotyki czy listy
osób nielegalnie mieszkających w Stanach Zjednoczonych.

DOBÓR LOSOWY I NIELOSOWY cd.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

NIELOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY
W naukach społecznych zazwyczaj wykorzystuje się 3 rodzaje
prób, które zostały pobrane w sposób nielosowy. Są to: próba
okolicznościowa, próba celowa i próba kwotowa.

PRÓBA OKOLICZNOŚCIOWA
To próba, którą tworzą osoby łatwo dostępne. Profesorowie
college’u mogą wybrać studentów ze swojej grupy; badacz
może wybrać pierwsze 200 osób, które spotka na ulicy i które
wyrażą zgodę na przeprowadzenie wywiadu. Nie ma żadnej
możliwości określenia stopnia reprezentatywności próby
okolicznościowej i dlatego na jej podstawie nie można
oszacować parametrów populacyjnych.

PRÓBA CELOWA
Do próby celowej (określanej też jako próba ekspercka)
badacze dobierają osoby w sposób subiektywny, starając się
otrzymać próbę, która wydaje się reprezentować populację.
Szansa zakwalifikowania określonej osoby do próby zależy od
subiektywnej oceny badacza. Ponieważ najczęściej trudno jest
określić, dlaczego badacze kwalifikują niektóre osoby jako
należące do próby, dlatego trudno jest w przypadku każdej
osoby określić jej prawdopodobieństwo zakwalifikowania się do
próby.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY

cd.

PRÓBA KWOTOWA

Podstawowym celem tworzenia próby kwotowej jest uzyskanie
maksymalnego podobieństwa do populacji wyjściowej. Jeżeli
wiadomo, że populacja składa się w równej części z mężczyzn i
kobiet, to należy wybrać do próby taką samą liczbę kobiet i
mężczyzn. W doborze kwotowym dobiera się osoby badane ze
względu na takie parametry, jak: płeć, wiek, miejsce zamieszkania
czy pochodzenie etniczne, kierując się rozkładem tych zmiennych
w populacji. Dysproporcje między próbą i populacją mogą się
pojawić w stosunku do tych wszystkich zmiennych, które nie
zostały w kwotach zdefiniowanych przez badacza. W przypadku
próby kwotowej, podobnie jak w przypadku innych prób opartych
na doborze nielosowym, nie możemy dokładnie oszacować
parametrów populacyjnych na podstawie danych otrzymanych z
badania próby.

SCHEMATY DOBORU PRÓBY
cd.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY

Dobór losowy – w przeciwieństwie do doboru nielosowego –
pozwala na określenie prawdopodobieństwa, z jakim każdy
element populacji może zostać włączony do próby. Metody
doboru losowego dzielą się na 4 rodzaje: losowanie
indywidualne

nieograniczone,

losowanie

indywidualne

systematyczne, losowanie warstwowe i losowanie grupowe.

LOSOWANIE INDYWIDUALNE NIEOGRANICZONE

Jest podstawowym sposobem doboru probabilistycznego i
elementem

wszystkich

bardziej

złożonych

losowych

schematów doboru próby. W losowaniu indywidualnym
nieograniczonym każdy z elementów składających się na całą
populację ma takie same, niezerowe prawdopodobieństwo
dostania się do próby. Na przykład prawdopodobieństwo
wyrzucenie orła lub reszki w trakcie rzutu idealną moneta jest
jednakowe i znane, a każdy kolejny wynik jest niezależny od
wyników poprzednich. Aby skonstruować próbę losową,
naukowcy najczęściej posługują się specjalnymi programami
komputerowymi lub tablicami liczb losowych. Przy tej metodzie
doboru próby decyzja o wybraniu określonego elementu ma
charakter losowy, tj. niezależny od tego, jakie elementy zostały
wcześniej wybrane. Stosując te procedurę konstrukcji próby,
eliminujemy wszelką systematyczność w jej doborze i możemy
oszacować wartość parametrów, które będą reprezentować
rzeczywiste wartości w ogólnej populacji.
Procedura

doboru

losowego

gwarantuje,

że

prawdopodobieństwo włączenia każdego elementu populacji
do próby będzie jednakowe.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWANIE SYSTEMATYCZNE

Polega na wybieraniu każdego K elementu z populacji,
począwszy od pierwszego elementu, który zostaje wybrany w
sposób losowy. Jeżeli chcemy pobrać próbę składającą się ze 100
osób pochodzącą z populacji składającej się z 10000 osób, to
będziemy wybierać co setną osobę. Pierwszy element
wybieramy w sposób losowy, np. korzystając z tablic liczb
losowych.
Losowanie systematyczne jest wygodniejsze niż losowanie
indywidualne nieograniczone. W sytuacji, gdy badacz bez
doświadczenia w stosowaniu różnych technik pobierania próby
ma skonstruować próbę, łatwiej mu będzie wybierać co K
element, niż korzystać z tablic liczb losowych. Próby
systematyczne jest także łatwiej pobierać wtedy, gdy populacja
jest bardzo duża, lub wtedy, gdy pobrana próba ma być bardzo
liczna.
W losowaniu systematycznym każdy element populacji może
zostać wylosowany do próby z prawdopodobieństwem 1/K. w
losowaniu tym może się jednak pojawić cykliczne wahanie
(określony wzorzec) danych, przypadające co każde K
elementów. Zjawisko to może być przyczyną pobrania próby
stronniczej.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWANIE WARSTWOWE

Badacze posługują się próbą warstwową przede wszystkim po
to, aby mieć pewność, że różne grupy składające się na
populacje są właściwie reprezentowane w próbie. Zwiększa to
poziom dokładności przy oszacowywaniu wartości parametrów.
Co więcej, posiadając wszystkie cechy poprzednich technik,
losowanie warstwowe jest zdecydowanie korzystniejsze ze
względów ekonomicznych. Istotą losowania warstwowego jest
tworzenie zbiorów homogenicznych grup wyodrębnionych ze
względu na badane zmienne. Dokonując losowania z każdej
grupy oddzielnie, otrzymujemy zbiór homogenicznych prób,
które połączone razem tworzą próbę, bardziej heterogenicznej
populacji. Zabieg ten zwiększa poziom dokładności oszacowań
parametrów.
Warunkiem

koniecznym

przy

dzieleniu

populacji

na

homogeniczne warstwy jest to, że kryterium podziału musi
pozostawać w związku z badanymi zmiennymi. Ponadto
zastosowane kryteria podziału nie powinny prowadzić do
pobrania zbyt wielu prób. Całkowita wielkość próby otrzymanej
poprzez losowanie warstwowe nie powinna bowiem przewyższać
wielkości próby, którą uzyskalibyśmy przy zastosowaniu
losowania indywidualnego nieograniczonego.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

Losowanie wewnątrz każdej warstwy może być dokonywane w
sposób proporcjonalny lub nieproporcjonalny. Jeżeli z każdej
warstwy wylosujemy jednakową liczbę elementów lub stałą ich
frakcję (n/N), to taka próba nazywa się proporcjonalną próbą
warstwową. Wielkość próby pobranej z każdej warstwy (n) jest
bowiem proporcjonalna do wielkości warstwy w populacji (N).
jeżeli jednak całkowite liczebności poszczególnych warstw nie
są sobie równe, to otrzymamy nieproporcjonalną próbę
warstwową. Zazwyczaj nieproporcjonalna próba warstwowa
jest wykorzystywania do porównywania dwóch lub więcej
konkretnych warstw lub do poszerzonej analizy jednej warstwy.
Posługiwanie się nieproporcjonalną próbą warstwową wymaga
ważenia oszacowanych parametrów populacji ze względu na
liczbę osób wpadających do każdej warstwy.

LOSOWANIE WARSTWOWE cd.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWANIE GRUPOWE

Czwartym rodzajem pobierania grupy losowej w naukach
społecznych jest losowanie grupowe. Najczęściej stosuje się je
w badaniach prowadzonych na dużą skalę, ponieważ jest to
najmniej kosztowny schemat pobierania próby. Losowanie
grupowe polega na wcześniejszym określeniu dużych
zbiorowości zwanych grupami i następnie losowaniu określonej
liczby

grup

za

pomocą

losowania

indywidualnego

nieograniczonego lub losowania warstwowego. W zależności od
problemu badawczego do próby można włączyć wszystkie
elementy z danej grupy lub wybrać określoną ich liczbę,
stosując losowanie indywidualne nieograniczone lub losowanie
warstwowe.
Wybór grup zależy od celu badania i dostępnych informacji.
Grupami mogą być gospodarstwa domowe, kwartały, szkoły,
okręgi czy miasta.

LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY cd.

LOSOWY DOBÓR PRÓB:

PODSUMOWANIE

Opisane cztery metody losowego doboru próby to
podstawowe schematy losowania stosowane w naukach
społecznych. Nie wyczerpują one oczywiście wszystkich
możliwych procedur losowania.

WIELKOŚĆ PRÓBY

Próbą jest każdy podzbiór pochodzący z populacji. Podzbiorem
jest każdy układ elementów należących do populacji, które nie
obejmuje wszystkich elementów definiowanych jako populacja.
Proba może zawierać tylko jeden element, wszystkie elementy
z wyjątkiem jednego, czy jakąkolwiek inną ich liczbę.
Istnieje wiele nieporozumień co do tego, jak duża powinna być
próba. Jednym z nich jest np. pogląd, że próba musi stanowić
określoną proporcję populacji; innym, że powinna liczyć 2000
elementów; jeszcze innym, że wraz ze zwiększaniem wielkości
próby rośnie precyzja wnioskowania na podstawie danych z
próby. Przekonania te są fałszywe, ponieważ nie wynikają z
teorii pobierania próby. Aby właściwie oszacować wielkość
próby, należy ustalić oczekiwany poziom dokładności
oszacowań, tzn. określić wielkość akceptowanego błędu
standardowego.

BŁĄD STANDARDOWY

Pojęcie błędu standardowego jest głównym pojęciem teorii
pobierania próby i odgrywa zasadniczą rolę w określaniu
wielkości próby. Jest to jedna z miar statystycznych wskazująca,
na ile dokładnie wyniki otrzymane na podstawie badania próby
odzwierciedlają rzeczywiste wartości parametrów w populacji.
Jeż4eli nieskończenie wiele razy pobierać będziemy próbę, to
każda wybrana zostanie więcej niż jeden raz. Możemy zatem
sporządzić wykres rozkładu wszystkich średnich obliczonych z
próby. Rozkład wartości średnich z próby obliczonych dla
nieskończonej liczby prób nazywa się rozkładem z próby
średnich.
Można zatem założyć, że wartość średnia obliczona z
nieskończenie wielu prób rowna się średniej w populacji. Im
bardziej wartości średniej z próby odchylają się od średniej
populacyjnej, tym większe staje się zróżnicowanie wyników
uzyskanych z każdej próby. Tym większe również staje się
ryzyko popełnienia dużego błędu przy oszacowaniu wartości
parametru w populacji na podstawie wyników jednej próby lub
ograniczonej liczby prób.

WIELKOŚĆ PRÓBY cd.

BŁĄD STANDARDOWY cd.

W rzeczywistości wartość średnia w populacji nie jest znana, a
badacz pobiera tylko jedną próbę po to, aby oszacować wartość
parametrów populacji. Rozkład wartości otrzymanych w jednej
próbie jest traktowany jako wskaźnik całego rozkładu z próby.
Miarą rozproszenia wartości w jednej próbie jest odchylenie
standardowe s. Rozkład wszystkich wartości średnich wokół
średniej tych wartości nazywamy błędem standardowym (SE).
Możemy obliczyć odchylenie standardowe i następnie
oszacować wartość SE. Nie można obliczyć wartości SE
bezpośrednio, ponieważ nie można pobrać nieskończenie wielu
prób potrzebnych dla tych obliczeń. Możemy natomiast przyjąć,
że rozproszenie wartości zmiennej w ramach pojedynczej,
losowo pobranej próby reprezentatywnej odzwierciedla
rozproszenie tych wartości w ramach populacji.

WIELKOŚĆ PRÓBY
cd.

PRZEDZIAŁY UFNOŚCI
Jeżeli rozkład z próby średnich jest normalny lub bliski rozkładowi
normalnemu, to aby oszacować położenie średniej w populacji,
możemy się odwołać do własności rozkładu normalnego. Gdybyśmy
znali średnią wszystkich średnich z próby (średnią w populacji) i
odchylenie standardowe średnich z próby (standardowy błąd
średniej), to moglibyśmy obliczyć wartość wyniku Z i określić, jaki
procent wartości średnich z próby może się pojawić w określonym
przedziale wyników. W przedziale pomiędzy -1Z i +1Z możemy
oczekiwać 68% wartości średnich z próby; pomiędzy -1,96Z a +1,96Z
około 95%, a pomiędzy -2,58 a +2,58 około 99% wartości średnich z
próby. Ponieważ jednak nie znamy średniej w populacji, musimy ją
oszacować na podstawie pojedynczej próby.
W

tym

celu

można

się

posłużyć

krzywa

normalną.

Prawdopodobieństwo, że wszystkie średnie z próby będą się różniły
od średniej populacyjnej o mniej niż ±1,96Z wynosi 95,5%. Nie
wiemy jednak, czy średnia z próby jest mniejsza czy większa od
prawdziwej średniej w populacji. Jeżeli jednak skonstruujemy
przedział od -1,96Z do +1,96Z wokół średniej z próby, to możemy być
pewni, że 95,5% populacji wpada do tego przedziału. Oznacza to, ze
prawdopodobieństwo popełnienia błędu polegającego na przyjęciu,
że średnia populacyjna nie wpada do tego przedziału, wynosi około
5%.

WIELKOŚĆ PRÓBY
cd.

OKREŚLANIE WIELKOŚCI PRÓBY

Jeżeli przy podejmowaniu decyzji o wielkości próby koszty i inne
czynniki natury praktycznej nie mają znaczenia, to określenie
wymaganej wielkości próby nie jest trudne.
Aby obliczyć wielkość próby, musimy mieć jakieś wyobrażenie o
wielkości odchylenia standardowego w populacji i należy
zdecydować, jak duży standardowy błąd pomiaru możemy
tolerować.
Jeżeli wielkość próby okaże się zbyt duża w stosunku do
populacji, to należy wprowadzić poprawkę dla populacji
nieskończenie dużych.
W praktyce decyzje dotyczące wielkości próby są bardziej
złożone. Badacze muszą przede wszystkim zdecydować, jak
precyzyjne wyniki chcieliby otrzymać, tj. muszą podjąć decyzję o
akceptowalnej wielkości standardowego błędu pomiaru. Po
drugie, muszą określić sposób analizy otrzymanych danych. Po
trzecie, jeżeli badacze analizują jednocześnie więcej niż jedną
zmienną, to powinni się upewnić, czy próba, która jest
wystarczająca dla jednej zmiennej, będzie również wystarczająca
dla innej zmiennej.

WIELKOŚĆ PRÓBY
cd.

BŁĘDY NIELOSOWE

W teorii losowego doboru próby rozważa się błędy wynikające z
procedury losowania. Stosując idealny plan losowania,
minimalizujemy ten rodzaj błędu. Jest to błąd wyznaczający
różnicę między tym, czego się spodziewamy, a tym, co
otrzymujemy, stosując określony zbiór procedur. Jeżeli nawet
błąd losowy zostaje zminimalizowany, to nadal istnieje wiele
innych źródeł błędu. W badaniach sondażowych najbardziej
dominującym błędem jest błąd wynikający z braku
odpowiedzi. Nieudzielenie odpowiedzi prowadzi do braku
danych i jest zazwyczaj spowodowane odmową odpowiedzi,
nieobecnością czy przeoczeniem określonych kategorii. Brak
odpowiedzi może w istotny sposób obciążać otrzymane wyniki.
Ogólnie rzecz biorąc, przyczyny zniekształcenia wyników mogą
być następujące:
1. im większa proporcja osób nie udzielających odpowiedzi, tym

większy będzie popełniany błąd.

2. Istotność błędu wynikającego z braku odpowiedzi zależy od

zakresu, w jakim średnia populacyjna obliczona w próbie dla
warstwy osób nie udzielających odpowiedzi różni się od
średniej obliczanej dla warstwy osób odpowiadających

3. Każdy z wymienionych niżej powodów nieudzielenia

odpowiedzi w inny sposób spływa na otrzymane wyniki

•Brak możliwości przeprowadzenia wywiadu: ludzie chorzy,

niepiśmienni czy posiadający bariery językowe

•Nieodnalezieni respondenci – osoby, które się przeprowadziły

i nie są dostępne

•Nieobecni w domu – osoby nieobecne w domu w momencie

przeprowadzania wywiadu, lecz dostępne kiedy indziej. Ich
wyniki są dodawane w późniejszym terminie

•Odmowa odpowiedzi – osoby, które odmawiają współpracy

lub

udzielenia

odpowiedzi

na

wszystkie

pytania

kwestionariusza

Proporcja osób nie udzielających odpowiedzi zależy od takich
czynników, jak: rodzaj populacji, metoda zbierania danych,
rodzaj zadawanych pytań, umiejętności ankietera i liczba
ponawianych kontaktów z respondentem. Źle zaprojektowany
i/lub źle przeprowadzony wywiad może dawać wysoką
proporcję nie udzielonych odpowiedzi.

BŁĘDY NIELOSOWE
cd.

PODSUMOWANIE

1. aby otrzymać dokładne oszacowania parametrów,

badacz musi skutecznie rozwiązać trzy problemy:

• zdefiniować populację

• pobrać próbę reprezentatywną

• określić wielkość próby

2. Populacja powinna zostać zdefiniowana w terminach

treści, zakresu i czasu. Próbą jest każdy podzbiór
jednostek, z których składa się populacja. Próba może
zawierać od jednego elementu do wszystkich
elementów z wyjątkiem jednego lub składać się z
dowolnej liczby elementów z tego zakresu.

3. Po zdefiniowaniu populacji i określeniu wielkości próby

należy wybrać taki schemat doboru próby, który
gwarantuje

jej

reprezentatywność.

Próba

jest

reprezentatywna wtedy, kiedy analizy przeprowadzone
na danych z próby dają wyniki równoważne tym, jakie
otrzymano by, analizując całą populację. Badacze
korzystają z losowych schematów doboru próby
najczęściej

wtedy,

gdy

potrafią

określić

prawdopodobieństwo włączenia każdego elementu
populacji do próby.

4. Określenie wielkości próby zależy bezpośrednio od wartości

standardowego błędu pomiaru i szerokości przedziału
ufności określonego przez badacza. Przedział ufności może
być skrajnie wąski, gdy badacz decyduje się na ponoszenie
wysokiego ryzyka popełnienia błędu, lub bardzo szeroki,
jeżeli chce, aby ryzyko popełnienia błędu było minimalne.

5. W badaniach sondażowych, obok błędu losowania, mamy

do czynienia z błędem spowodowanym nieudzieleniem
odpowiedzi przez respondentów. Brak odpowiedzi może
być spowodowany odmową, nieobecnością, przeoczeniem
kategorii odpowiedzi itp. Brak odpowiedzi może się
przyczyniać do popełniania istotnego błędu w trakcie
analizowania

wyników.

Jeśli

procent

udzielonych

odpowiedzi jest niski, to badacze powinni stosować którąś
ze wspomnianych technik rekompensowania.

PODSUMOWANIE cd.

KONCEPCJA

BADAWCZA

KONCEPCJA BADAWCZA-

JEST TO OGÓŁ USTALEŃ DOTYCZĄCYCH CELU, GŁÓWNYCH FAZ I ASPEKTÓW PROCESU BADAŃ Z

WYKORZYSTANIEM WYNIKÓW WŁĄCZNIE. USTALENIA MAJA POSTAĆ TWIERDZEŃ, DYREKTYW LUB PYTAŃ ZALEŻNIE OD TEGO,
JAKIEJ FAZY CZY ASPEKTU BADAŃ DOTYCZĄ. ZNAJDUJĄ W NICH WYRAZ DECYZJE DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH ZADAŃ
BADAWCZYCH. USTALENIA POWINNY TWORZYĆ ZWARTĄ CAŁOŚĆ. KONCEPCJA STANOWI GŁÓWNĄ CZĘŚĆ PROJEKTU BADAŃ. NIE
ISTNIEJĄ UTARTE SPOSOBY PRZYGOTOWANIA KONCEPCJI GWARANTUJĄCEJ POWODZENIE. W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH
KONCEPCJA BADAWCZA RZADKO JEST Z GÓRY W PEŁNI OPRACOWANA I BARDZO RZADKO NIE ZMIENIA SIĘ W TOKU BADAŃ.

Koncepcja badawcza
powinna zawierać:



Ustalenia badacza, po co robić

badania



Jakimi metodami i technikami

zamierza zbierać informacje



Z jakich źródeł zamierza zbierać

informacje



Do czego zmierza wykorzystać

badania

SKŁADNIKI KONCEPCJI BADAŃ

I.

PROBLEMATYKA BADAŃ

II.

APARAT POJĘCIOWY

III.

PRZEDMIOT BADAŃ

IV.

PODSTAWA ŹRÓDŁOWA I TECHNIKI
OTRZYMYWANIA MATERIAŁÓW

V.

INNE TECHNIKI BADAŃ

VI.

METODA BADAŃ, JEJ UZASADNIENIE I
OCENA WNIOSKÓW

VII.

SPOSÓB PREZENTACJI WNIOSKÓW I ICH
ROLA

I. PROBLEMATYKA BADAŃ

To ogół pytań problemowych, które sobie
badacz stawia i na które chce dostarczyć
jak najlepiej uzasadnionych odpowiedzi.
Udzielenie takich odpowiedzi jest celem
działalności badawczej. Stanowią one
główne wnioski i zarazem rezultaty badań.

PYTANIA NALEŻĄCE DO

PROBLEMATYKI BADAŃ NIE MOGĄ

BYĆ ŹLE POSTAWIONE.

Pytania źle postawione to takie, na które
każda odpowiedź jest prawdziwa, bądź
każda jest fałszywa. Możliwość pojawienia
się pytań źle postawionych wiąże się z
tym, że założeń pytania bezpośrednio nie
sprawdza się w badaniu, zaś ich
akceptacja może być wywołana różnymi
względami poza poznawczymi.

PYTANIA PROBLEMOWE

1.KRYTERIUM LOGICZNE ODNOSI SIĘ DO PYTAŃ I ODPOWIEDZI JĘZYKOWYCH I

ODPOWIEDZI, JAKIE MOŻEMY UDZIELIĆ



Zamknięte



Otwarte

(Skategoryzowane) podają
zakres możliwych
odpowiedzi.

Do uzupełnienia- podajemy możliwości
odpowiedzi zostawiające inna możliwość
niewykluczającą się.
Zaczynają się od słowa: który? Np. Który pan
lubi kolor? Biały, fioletowy, żółty.

Do rozstrzygnięcia- zaczynają się od słowa:
czy? Np. Czy brała pani udział w ostatnich
wyborach parlamentarnych? Możliwe
odpowiedzi: Tak, nie, nie pamiętam.
Rozstrzygamy raczej tak, zdecydowanie tak,
raczej nie, zdecydowanie nie

Nie wyznaczają zakresu
możliwych odpowiedzi,
pozwalają odpowiadać
własnymi słowami.

Np. Co sądzi Pan(i) o obsłudze
klienta w Baku?

KAFETERIA- ZBIÓR ODPOWIEDZI DO WYBORU
CZY NA PYTANIE CZY BRAŁA PANI UDZIAŁ W WYBORACH?
A.TAK
B.NIE
C.NIE WIEM
ODP.: NIGDY NIE BIORĘ UDZIAŁU - ODPOWIEDŹ TRAFNA, NIEWŁAŚCIWA

ODPOWIEDŹ WŁAŚCIWA- TO TAKA, KTÓRA DOTYCZY PYTANIA
TRAFNE ODPOWIEDZI- TO TE, KTÓRE NIOSĄ ZE SOBĄ INFORMACJE.

HIPOTEZA ROBOCZA- PRÓBNE ODPOWIEDZI BADACZA NA PYTANIA PROBLEMOWE, SĄ ONE OBARCZONE DUŻYM STOPNIEM ASERCJI (BŁĘDU)

BADANIA WERYFIKACYJNE- POLEGAJĄ NA ROZSTRZYGNIĘCIU PRAWDZIWOŚCI LUB FAŁSZYWOŚCI HIPOTEZY.
HIPOTEZA POZYTYWNA- POTWIERDZENIE HIPOTEZY
HIPOTEZA NEGATYWNA- OBALENIE HIPOTEZY

Pytania problemowe i hipotezy mogą dotyczyć
wszystkich rodzajów związków przy czym rodzaj ten nie
należy tylko od typu obiektu:

•Obiekty typu zbiór- cechy zbioru są pochodną cech
poszczególnych jednostek tego zbioru np. studenci,
zwierzęta, ssaki, ryby, ptaki

•Obiekt typu system- cechy systemu zależą od relacji
zachodzących między cechami obiektu np. uczelnia,
społeczeństwo, przyroda, rodzina, ale i od preferencji
badacza

2. KRYTERIUM STOPNIA OGÓLNOŚCI



Zdania ściśle ogólne (dotyczą badań
reprezentacyjnych) - Sprawdzają się zawsze i wszędzie
mają charakter nomotetyczny np. prawo Pascala
zazwyczaj są to prawa naukowe nie posiadają własnych
nazw.



Generalizacja historyczna- ma charakter ograniczenia
czasowe przestrzenne i posiadają własne terminy.

4. KRYTERIUM PRZEDMIOTU

Zawsze bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do zjawisk społecznych

A. Odnoszące się do zbiorowości ludzkich grup,

organizacji, instytucji itp. ich obiektów i cech.
Odnoszący się do całości systemu powiązanych ze
sobą części składowych, których nie można
sprowadzić do jednostek.

B. Dotyczący porównań obiektów, sprawy, jakie są ich

podobieństwa i różnice.

C.

Zależności występujące w badanych obiektach
(oddziaływania międzyludzkie czy międzygrupowe z
konfliktem włącznie)

•

Pytania o przyczynę

•

Pytania dot. związków przyczynowo-skutkowych

II. APARATURA POJĘCIOWA

Aparat ten charakteryzują przede wszystkim odpowiedzi na

następujące pytania: w jakim języku wyrażone są problemy

badań? Jak można sprecyzować terminy tego języka teorii,

jak je odnieść do doświadczenia?

Procedury:

Operacjonalizacja - nadawanie sensu empirycznego terminom

teoretycznym, tłumaczenie z języka problemowego na język

pytań i odpowiedzi kwestionariuszowych.

Konkretyzacja- polega na wskazaniu zjawisk, które

wyczerpują w bezpośrednim doświadczeniu ludzi, do których

w rozumowaniu badacza powinien być stosowany dany

termin. Konkretyzacja powinna poprzedzać

Operacjonalizacja.

III. PRZEDMIOT BADAŃ

Rzecz, którą chcemy badać i to, o czym chcemy opowiadać.

Ogół konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy, które
występują w pytaniach problemowych i których ostatecznie
dotyczą wnioski badacza stanowi przedmiot badań. Jest, więc
on różny od problemu. Przedmiot badań trzeba określić jak
najdokładniej a nie ogólnikowo. Wykorzystujemy przy tym
elementy konkretyzacji pojęć. Przedmiot badań może
pokrywać się zakresowo z jakimś społecznym obiektem, a
więc systemem czy zbiorowością. Należy dokładnie określić
gdzie i kiedy robimy badanie ? lokalizacja czasowo ?
przestrzenna. Wskazanie (określenie) ramy czasowej
przedmiotu badań jest konieczne zawsze, gdy badacz
formułuje przewidywania dotyczące przyszłości: w praktyce
jest niezbędne także w odniesieniu do przeszłości.

IV. TECHNIKI OTRZYMYWANIA
MATERIAŁÓW



Źródła informacji- respondenci, czasami

badane są zjawiska, badania innych osób.

Zjawiska, z którymi badacz wchodzi w

bezpośredni kontakt i skąd czerpie

informację o badanym zjawisku.



Wyróżniamy źródła:

Utrwalone (materialne)

Nieutrwalone (przekaz ustny)

Wywołane- produkuje badacz (pytanie,

rozmowa)

Niewywołane (dane statystyczne, spisy,

kartoteki)

Materiały- wszelkiego rodzaju zapisy odnoszące się do badanych
zjawisk znajdujące się w dyspozycji badacza np. wywiad spisany na
taśmie magnetofonowej, do której ma dostęp badacz.

Techniki otrzymywania materiałów - ogół czynności i środków
badawczych ujętych w reguły. Jeżeli czynności i środki badawcze,
jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami są takie same
(zbieżne) to mówimy o tzw. technice standaryzowanej
(standaryzacja ? ujednolicenie czynności w oparciu o przyjęty
wcześniej wzorzec) Kryterium standaryzacji stanowi fakt
posługiwania się lub nie w badaniach różnego rodzaju pisemnymi
formularzami. Ostateczny cel standaryzacji to umożliwienie liczenia
zjawisk. Standaryzacja jest stopniowalna

Techniki oparte na obserwacji to takie, w których informacje potrzebne
do rozwiązania danego problemu uzyskuje się przez dokonywanie
spostrzeżeń: celowych, systematycznych, krytycznych.

Techniki oparte na komunikowaniu to takie, w których informacje
potrzebne do rozwiązania danego problemu uzyskuje się poprzez
porozumiewanie się z innymi ludźmi (sposób bezpośredni lub
pośredni) i zdobywanie przez nich wiedzy.

Techniki otrzymywania materiałów
Wyższego rzędu- charakter czynności badawcze, które powinny być
wykonane przy posługiwaniu się daną techniką i określa jak organizować
te czynności.
Konkretne- zastosowanie techniki wyższego rzędu dotyczy
otrzymywania materiałów specyficznych dla danego badania

V. INNE TECHNIKI BADAWCZE

Inne techniki badawcze- utrwalone ujęte

w zapisanych dyrektywach wzory

czynności potrzebnych do realizacji

zadań badawczych lub ich części.
Np. techniki doboru próby, statystyczne,

kodowania, skalowania itp.

Sposób badawczy- to wzory czynności potrzebnych do realizacji
zadań badawczych nie ujęte w zapisanych dyrektywach.

VI. METODA BADAWCZA JEJ
OCENY I UZASADNIENIA



Metoda badań jej uzasadnienie i ocena- ogół zastosowanych

w badaniu techniki i sposobów badawczych.

Uzasadnienie odpowiedzi- wykazanie, że to, o czym mówimy

jest prawdą

Uzasadnienie metody

- wykazanie, że w stosunku do danego

przedmiotu badań na podstawie danych źródeł i materiałów dobranych,
otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich a nie innych technik i
sposobów badawczych, można udzielić na pytania problemowe takich
odpowiedzi, które będą uzasadnione w odpowiednim stopniu,
wystarczającym ze względu na złożony cel i funkcję badań. Wymaga
więc uzasadnienia i oceny wielu elementów koncepcji badawczej. Miedzy
tymi elementami musi występować zgodność i powiązanie.

VII. SPOSÓB PREZENTACJI

WYNIKÓW



Sposób prezentacji wyników i ich rola –
o sposobie i zakresie upowszechniania
wyników decyduje rodzaj badań ich waga i
funkcja społeczeństwa.

ANKIETA I JEJ RODZAJE NA
TLE PODZIAŁU TECHNIK
OTRZYMYWANIA
MATERIAŁÓW

OTRZYMYWANIE MATERIAŁÓW W

BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH



„Zdroworozsądkowe” sposoby – stosowane,

gdy badacz korzysta z utrwalonych źródeł,

które powstały niezależnie od jego

działalności.



Źródła wywoływane przez badacza lub

wywoływane przez zachowania ludzi i ich

wygląd

Postępowanie badawcze związane z

otrzymywaniem materiałów stanowi

rozbudowany kompleks czynności

zakładających posługiwanie się określonymi

środkami technicznymi i intelektualnymi.

TECHNIKI OTRZYMYWANIA

MATERIAŁÓW



Techniki konkretne – np. ankieta z
określonym kwestionariuszem Techniki
wyższego rzędu

ANKIETA



Ankieta (z francuskiego) „zebranie świadectw
w celu wyjaśnienia problemów
wymagających rozstrzygnięcia”
Ankieta w tym znaczeniu obejmuje wszelkie
badania zwłaszcza badania dla celów
administracyjnych i sądowych
wykorzystujące wypowiedzi osób
poinformowanych o danej sprawie.
W języku polskim znaczenie odnosi się do
wszelkich analiz i badań, w których
wykorzystuje się dane od osób
poinformowanych różnych instytucji.

RODZAJE ANKIET

1.

Ankieta ogólnodostępna najczęściej stosowana w badaniach konsumpcji kulturalnej
do badania różnego typu publiczności, wyłożona w odpowiednim miejscu, w którym
musi być uzupełniona i zwrócona. Musi być krótka. Musi dotyczyć spraw ważnych i
interesujących. Musi zawierać bardzo jasno sformułowane pytania. Jest w pełni
anonimowa. W formie aranżacyjnej musi znajdować się jasna informacja co do
sposobu zwrotu tej ankiety. Zbiorowości do badania dobierane są za pomocą
doboru samorzutnego. Wnioski z reguły są wnioskami sprawozdawczymi

2. Ankieta prasowa stosowana najczęściej do oceny pism ale także produktów. Nie

powinna być długa na ogół ma 30 pytań. Często wydrukowana w formie karty
pocztowej lub oddzielnej wkładki. Zwykle za udział w ankiecie proponuje się
nagrody. Taka ankieta zazwyczaj zawiera pytania zamknięte. Zazwyczaj na końcu
znajduje się jedno lub dwa pytania otwarte. Dobór samorzutny. Ankiety te mogą
wychodzić poza zawartość i ocenę pism. Często tworzy się tzw. quazireprezentacje.
Dzieje się tak w przypadku bardzo dużej liczby ankiet zwrotnych.

3.

Ankieta pocztowa



Ankieta pocztowa kierowana do próby reprezentatywnej

np. do gospodarstwa domowego lub konkretnej osoby

(wylosowanej). Największym sukcesem jest duża liczba zwrotów

ale jednocześnie jest to problem, forma graficzna ankiety

powinna zachęcać. Kwestionariuszowi musi towarzyszyć list

badacza, który zawiera dokładnie informacje o badaniu,

sposobie kontaktu z badaczem, osobie badacza, celu badania,

temacie, dlaczego zwracamy się do tego a nie innego

respondenta. Do ankiety załączamy dodatkowe koperty w

których prosimy o informację od respondentów. Termin

odesłania nie może być zbyt długi. Muszą być dokonywane

dokładnie informacje odnośnie spływania materiałów notatki.

Ankiety spływają falami. Ustalenie momentu zakończenia

pewnej fali jest bardzo ważny ponieważ wtedy wysyłamy tzw.

Monity przypominające o wysłaniu ankiety. Najczęściej powtarza

się operację 2 - 3 razy. Na koniec trzeciej fali dokonuje się

dokładnej analizy ankiet.



Ankieta pocztowa na adresy zgłoszone. Piszemy tzw. apel

informacyjny o tym że badanie będzie prawdopodobne. Osoby

zainteresowane są proszone o podanie swoich cech społeczno ?

demograficznych oraz adresu. Ankieta ta jest przydatna gdy nie

ma operatów badania oraz umożliwia by je stworzyć.

4.

Ankieta audytoryjna



Z pisemnym przekazem badacza. Technika użyteczna do

badania grup które istnieją niezależnie od skali badania np.

uczestnicy jakiegoś kursu. Są to zwykle badania prowadzone w

instytucjach. Trzeba mieć informację dotyczącą czy istnieje

odpowiednie pomieszczenie nadające się do przeprowadzenia

badania. Należy przygotować urnę lub urny do których zwraca się

ankiety. W przypadku braku urn trzeba przygotować zaklejone

koperty. Badacz musi dysponować dodatkowymi przyborami do

pisania. Grupie należy podać wszystkie informacje dotyczące

badania. Po badaniu należy napisać sprawozdanie z badania: data

nr sali, atmosfera na sali itp. Ankieta ta pozwala zebrać szybko

informacje od dużej liczby osób.



Z ustnym przekazem badacza. Jest to ankieta socjopatyczna

dotycząca sposobów badania stosunków interpersonalnych w

małych grupach. Stosunki można badać w grupach oznak:

sympatia czy antypatia

preferencje w sferze interakcji

rzeczywiste interakcje

ankieta jest imienna a przy jej uzupełnieniu referenci posługują się

imionami osób.

5.

Ankieta rozdawana - może być skierowana do wybranej próby.

Badani zwykle uzupełniają ja sami. Rozdawana jest najczęściej w

kopercie w której następuje jej zwrot.

5.

Ankieta dołączona do zakupionych towarów. Zwrot następuje

pocztą w dołączonej kopercie ze znaczkiem.

7.

Ankieta telefoniczna, radiowa i telewizyjna - w przypadku

ankiety telefonicznej zwrot i ankieta jest przez telefon, a

radiowa i telewizyjna zwracana jest pocztą.

8.

Techniki autorejestracji i autorejestracja - nie jest to ankieta ale

ta sama grupa techniki ? służy do badania tzw. Budżetu czasu,

także budżetów gospodarstw domowych, oglądania telewizji,

konsumpcji kulturalnej itp. Autorejestracja jest to zapis własnych

wiadomości badanego wg kategorii których dostarczył mu

badacz. Jest to technika o wysokim stopniu standaryzacji.

Badany jest tu rejestratorem zdarzeń. Autorejestracja odbywa

się przez określony czas. Badacz musi przygotować kategorie i

karty lub dzienniczki rejestracji. Badacz to tzw. TUB czyli

terenowy uczestnik badań. Musi dotrzeć do badanego i

kontrolować sposób prowadzenia rejestracji przez badanego.

Największym problemem jest zachowanie systematyczności

rejestracji. Losuje się bardzo dużą próbę do badania. Zaletą tej

techniki jest to że daje dokładniejsze informacje o badanych.

Technika ta jest tańsza ponieważ TUB jest tańszy od ankietera.

Powinno przewidzieć się jakieś gratyfikacje dla badanych.