Podział terytorialny

państwa

Aleksandra Adamiak

Względnie trwałe rozczłonkowanie

przestrzeni państwa dokonywane dla
pewnej grupy lub określonych tylko
jednostek organizacyjnych państwa lub
jednostek niepaństwowych, ale
wykonujących zadania państwowe.

Podział terytorialny – względnie trwałe

wyodrębnienie przez organy publiczne
zbioru elementów, składających się na
określoną część przestrzeni geograficznej.

Pojęcie podziału terytorialnego

•

Czynniki geograficzne

•

Społeczne

•

Ekonomiczne

Ustrój terytorialny zapewnia

decentralizację władzy publicznej, przy
czym należy:

•

Uwzględnić więzi społeczne, gospodarcze
lub kulturowe,

•

Zapewnić jednostkom terytorialnym
zdolność wykonywania zadań publicznych.

Kryteria podziału terytorialnego

•

Konstytucja RP,

•

ratyfikowana przez Polskę w 1993r. Europejska
Karta Samorządu Terytorialnego,

•

ustawa z 24 lipca 1998r o wprowadzeniu
zasadniczego trójstopniowego podziału

•

przepisy ustaw o samorządzie gminnym, o
samorządzie powiatowym, o samorządzie
województwa,

•

przepisy ustaw o administracji rządowej w
województwie i o ustroju miasta stołecznego
Warszawy.

Podstawy prawne podziału

terytorialnego

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego

prowadzi, w systemie informatycznym,
krajowy rejestr urzędowy podziału
terytorialnego kraju.

Rejestr terytorialny obejmuje systemy:

identyfikatorów i nazw jednostek podziału
administracyjnego, identyfikatorów i nazw
miejscowości, rejonów statystycznych i
obwodów spisowych, identyfikacji
adresowej ulic, nieruchomości, budynków i
mieszkań. Rejestr jest jawny.

Informacje o podziale

terytorialnym

Tworzony ze względu na konieczność

wykonywania na określonym obszarze zadań
państwowych o istotnym znaczeniu z punktu
widzenia podstawowych celów państwa i zasad
jego funkcjonowania. Z podziału tego
korzystają przede wszystkim terenowe organy
państwowe o właściwości ogólnej, wyposażone
we władcze kompetencje, oraz organy
samorządu terytorialnego.

Jednostkami zasadniczego podziału

terytorialnego są: gminy, powiaty i
województwa.

Podział zasadniczy

Ustawa z 24 lipca 1998r. utworzyła 16 województw

ustalając ich nazwy, siedziby wojewodów i
sejmików województwa.

W woj. kujawsko-pomorskim siedzibą wojewody jest

Bydgoszcz, a sejmiku województwa – Toruń; także
w woj. lubuskim siedzibą wojewody jest Gorzów
Wielkopolski, a sejmiku – Zielona Góra.

Nazwy woj. pochodzą od nazw geograficznych

(wyjątek- województwa: lubelskie, łódzkie i
opolskie).

Nazwa urzędu wojewody pochodzi od nazwy woj.:

wojewoda dolnośląski, wojewoda łódzki.

Województwo

Rada Ministrów w drodze rozporządzeń

dokonuje zmian granic woj. związanych z
tworzeniem, łączeniem, dzieleniem lub
znoszeniem powiatów po zasięgnięciu
opinii organów stanowiących jednostek
samorządu terytorialnego, których zmiana
dotyczy.

Dokonując takich zmian ma się na celu

poprawę warunków wykonywania zadań
publicznych o charakterze wojewódzkim
oraz zachowania regionalnych więzi
społecznych, gospodarczych i kulturalnych.

Rada Ministrów tworzy, łączy, dzieli i znosi

powiaty, ustala ich granice, ustala i zmienia ich
nazwy oraz siedziby władz. Rozporządzenie takie
RM może wydać z własne inicjatywy bądź na
wniosek zainteresowanej rady powiatu, rady
miasta na prawach powiatu lub rady gminy.

Ustalenie granic powiatu następuje poprzez

wskazanie gmin wchodzących w skład powiatu.

Np. w skład największego woj. mazowieckiego

wchodzi 38 powiatów i 4 miasta na prawach
powiatu, a w skład woj. śląskiego- 17 powiatów i
19 miast na prawach powiatu.

Ogólna liczba powiatów wynosi 315.

Powiat

Miasto na prawach powiatu jest gminą

wykonującą również zadania powiatu.

Funkcje organów powiatu sprawuje rada

miasta i zarząd miasta.

•

Miasta liczące więcej niż 100.000
mieszkańców (w dniu 31 grudnia1998r.),

•

Miasta, które w tym dniu przestały być
siedzibami wojewodów,

•

Miasta, które otrzymały ten status na mocy
ustawy z 7 sierpnia 1998r.

Miasto na prawach

powiatu

Podstawowa jednostka samorządu

terytorialnego. Obejmuje obszar możliwie
jednorodny ze względu na układ osadniczy i
przestrzenny uwzględniający więzi społeczne,
gospodarcze i kulturowe oraz zapewniający
zdolność wykonywania zadań publicznych.

Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie gmin,

ustalenie ich granic i nazw oraz siedzib władz
następuje w drodze rozporządzenia Rady
Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z
mieszkańcami.

Gmina

Nadanie gminie lub miejscowości statusu

miasta, ustalenie jego granic i ich zmiana
dokonywane są w sposób uwzględniający
infrastrukturę społeczną i techniczną oraz
ład urbanistyczny i charakter zabudowy.

Miasto stołeczne Warszawa jest związkiem

komunalnym i tworzy je 11 gmin.
Tworzenie, łączenie, podział i znoszenie
gmin warszawskich, ustalenie ich granic,
nazw oraz siedzib władz następuje w trybie
i na zasadach dotyczących gmin.

Wprowadzany jest w ramach jednostek podziału

zasadniczego i służy określaniu właściwości
miejscowej poszczególnych podmiotów
administrujących w tej samej jednostce.

Podział, który dokonywany jest dla organów o

charakterze pomocniczym w stosunku do
organów o podstawowym znaczeniu.

Podział pomocniczy nie jest obligatoryjny i może

dotyczyć tylko części gminy.

Traktuje się też podział województwa na obszary

działania delegatur urzędu wojewódzkiego.

Podział pomocniczy

Najczęściej w gminach wiejskich są

sołectwa, a w gminach miejskich dzielnice i
osiedla, które zazwyczaj wyróżnia sposób
zabudowy terenu.

Jednostki te mogą także nosić inne nazwy.
Organizację i zakres działania jednostki

pomocniczej określa rada gminy statutem
po przeprowadzeniu konsultacji z
mieszkańcami.

Jednostki pomocnicze

Określa w szczególności jej nazwę i obszar, tryb

wyborów, organizację i zadania jej organów,
zakres zadań przekazywanych przez gminę i
sposób ich realizacji, zakres i formy kontroli i
nadzoru rady gminy nad działalnością organów
jednostki pomocniczej. Statut może przewidywać
powołanie w jej ramach jednostki pomocniczej
niższego rzędu- np. sołectwo dzieli się na kolonie.

Jednostki pomocnicze mogą korzystać z gminnego

mienia oraz rozporządzać przynoszonymi przez
nie dochodami.

Statut jednostki

pomocniczej

Rejonizacja jest następstwem wyznaczenia dla

poszczególnych instytucji lub organizacji
wykonujących w formach niewładczych
zadnia kulturalne, oświatowe itd. obszaru
działania, który nie pokrywa się z
jednostkami zasadniczego i specjalnego
podziału terytorium państwa.

Rejonizacja dotyczy jednostek terytorialnych

mniejszych niż województwo, natomiast
regionizacja dotyczy obszarów większych,
obejmujących nawet kilka województw.

Rejonizacja a regionizacja

Powstające regiony i organy regionalne

powoływane są na podstawie porozumień i
umów zawieranych między organami
tworzącymi region, niekiedy należącymi do
różnych systemów organizacyjnych.

Regiony uważa się za formę pośrednią

między jednostkami terytorialnymi dla
wyższej administracji rządowej i
samorządowej a władzami centralnymi.

Tworzony dla potrzeb wykonywania zadań

organów administracji niezespolonej
wykonujących zadania publiczne.

Organy podziału specjalnego można

ustanawiać tylko w drodze ustawy, gdy jest
to uzasadnione ogólnopaństwowym
charakterem zadań lub terytorialnym
zasięgiem przekraczającym obszar jednego
województwa.

Obecnie jest 14 rodzajów organów

administracji niezespolonej .

Podział specjalny

Organy administracji niezespolonej

występują w takich działaniach
administracji rządowej, jak: administracja
wojskowa; skarbowa; górnicza; miar;
probiercza; gospodarki wodnej; celna i
inspekcja celna; morska; statystyki
publicznej; żeglugi śródlądowej i służby
granicznej.

Np. administracja skarbowa może działać w

województwach i powiatach oraz miastach
na prawach powiatu.

Oznaczona przestrzeń na której obowiązuje

specyficzny reżim prawny wyłączający lub co
najmniej ograniczający dotychczasowy porządek
prawny.

Skutki takiej regulacji prawnej mogą występować

także w prawie cywilnym i karnym.

Tworzony jest w celu realizacji zadań publicznych.
Obszary specjalne ustanawiane są w ustawach lub

przez organy administracji na trwałe – np. w celu
ochrony granic, lub tymczasowo – np. w związku
z chorobą zakaźną.

Obszar specjalny

Obszary specjalne to głównie obiekty wyodrębnione

w prawie ze względu na ich specyficzne właściwości
naturalne, usytuowanie lub wykorzystanie:

•

Strefy - nadgraniczna, ochronna, zagrożenia

•

Obszary - celny, wodny, morski, górniczy, kolejowy

•

Grunty - zdegradowane, zdewastowane, leśne

•

Tereny – leśne, zieleni, zamknięte

•

Obwody – łowiecki, rybacki

•

Obręby – hodowlany, ochronny

•

Parki – narodowy, krajobrazowy, miejski

•

Ogrody – botaniczny, zoologiczny, działkowy

•

Wody – graniczne, gruntowe, podziemne, płynące,
stojące, śródlądowe, żeglowne.

Typy obszarów specjalnych

Ustalenie i zmienianie urzędowych nazw

miejscowości i obiektów fizjograficznych (rzek,
jezior, szczytów i łańcuchów górskich, dolin
itp.) wraz z ich pisownią następuję w trybie
rozporządzenia i należy do kompetencji
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Istnieje obowiązek numeracji nieruchomości i

używania wyłącznie nazw w brzmieniu
prawnie ustalonym.

Do kompetencji rady gminy należy nadawanie i

zmiany nazw ulic i placów publicznych.

Nazwy miejscowości i

obiektów fizjograficznych

Specyficzny reżim prawny ustala ustawa z 7

października 1999r. o języku polskim. Obliguje
wszystkie podmioty wykonujące zadania
publiczne na terytorium RP do sporządzania
wszystkich napisów i informacji w języku polskim.

W wyjątkach nazwom i tekstom polskim mogą

towarzyszyć wersje w przekładach na język obcy
m.in. w strefie nadgranicznej, przy
międzynarodowych drogach tranzytowych, w
miejscowościach wypoczynkowych i
uzdrowiskach, w miejscowościach, w których
występują zwarte środowiska mniejszości
narodowych i grup etnicznych.