Kosmetyki
naturalne i
ziołolecznictwo
dr Ewa Posz
Alkaloidy i ich
sposoby działania
Alkaloidy
Organiczne zasady roślinne zawierające azot
w pierścieniu heterocyklicznym wykazujące
wyraźne działanie na układ nerwowy
Alkaloidy
Występowanie:
- głównie u roślin wyższych
(Apocynaceae,
Papaveraceae, Ranunculaceae i Solanaceae),
- u nagozalążkowych (Taxus, Ephedra,
Cephalotaxaceae),
- u paprotników (Lycopodium),
- u grzybów (Claviceps purpurea),
Alkaloidy
Właściwości:
- są silnie trujące dla człowieka,
- ich prekursorami są białka,
- większość z nich jest produkowana w okolicy
merystemów – tkanek twórczych o intensywnej
przemianie materii,
- występuje w różnych częściach rośliny np. w
ogonku liściowym (bieluń) lub w korze
(chinowiec),
- większość to substancje krystaliczne,
nieliczne są płynne,
Podział alkaloidówy
1. Alkaloidy właściwe
Mają atom N w pierścieniu heterocyklicznym, ich
prekursorami są aminokwasy i aminy biogenne,
2. Protoalkaloidy
Mają atom N w łańcuchu bocznym, powstają z
aminokwasów i amin biogennych,
3. Pseudoalkaloidy
Zasady roślinne, których N nie pochodzi od
aminokwasów a został wbudowany w trakcie
biosyntezy już istniejącego szkieletu, ich
prekursorami są: irydoidy, sterydy, terpeny,
Alkaloidy właściwe
Mają atom N w pierścieniu
heterocyklicznym, ich prekursorami są
aminokwasy i aminy biogenne
Pilokarpina
Pilocarpus jaborandi Holmes
Potoślin jaborandi
(liść)
Działanie: pobudza przywspółczulny układ
nerwowy (hamuje czynności serca, wydziela
ślinę, rozszerza naczynia krwionośne, obniża
ciśnienie krwi)
Zastosowanie: lek ślinopędny i napotny, leczenie
jaskry, odtrutka przy zatruciu atropiną,
http://pl.wikipedia.org
Pilokarpina
Pilocarpus jaborandi
Holmes
Potoślin jaborandi
http://www.maze.kinghost.
net
Koniina
Conium maculatum L.
Szczwół plamisty
(korzeń)
Działanie: paraliżuje nerwy ruchowe, powoduje
porażenie ośrodka oddechowego, wchłania się przez
skórę i ślinę,
http://pl.wikipedia.org
Koniina
Conium
maculatum L.
Szczwół
plamisty
http://commons.wikimedia.
org
Nikotyna
Nicotiana tabaccum L.
Tytoń szlachetny
(liść)
Działanie: pobudza zwoje autonomicznego układu
nerwowego: przyśpieszone tętno, wzrost ciśnienia
krwi, zwęża naczynia wieńcowe, rozszerza źrenice;
większe dawki – zmiany w układzie nerwowym,
halucynacje, utrata przytomności, porażenie;
zwiększa ilość wytwarzanej dopaminy w mózgu
(przyjemność),
Zastosowanie: preparaty owadobójcze,
http://pl.wikipedia.org
Nikotyna
Nicotiana tabaccum
L.
Tytoń szlachetny
http://lepidoptera.butterflyhouse.co
m.au
Arekolina
Areca catechu L.
Palma arekowa
(nasiona)
Działanie: pobudza zwoje przywspółczulnego układu
nerwowego, przyśpiesza perystaltykę przewodu
pokarmowego, pobudza gruczoły wydzielnicze, zwęża
oskrzela, hamowanie czynności serca, rozszerzanie naczyń,
Zastosowanie: wyłącznie w weterynarii jako środek
przeczyszczający i przeciwrobaczny,
Używka: betel (orzech arekowy zawinięty w liście pieprzu
betelowego, wapno palone, żywica gambirowa),
http://pl.wikipedia.org
Arekolina
Areca catechu
L.
Palma
arekowa
http://commons.wikimedia.
org
Lobelina
Lobelia inflata L.
Lobelia rozdęta
(ziele)
Działanie: zwalnia czynność serca, rozszerza oskrzela;
pobudza ośrodek oddechowy – oddechy częstsze i
głębsze
pocenie, nudności, biegunka, drgawki, śpiączka, śmierć,
Zastosowanie: dawniej przy bezdechu u niemowląt
porażeniu prądem, terapii antynikotynowej; niekiedy
(zielarze) stosowany przy astmie oskrzelowej,
reumatyzmie, łokciu tenisisty,
http://pl.wikipedia.org
Lobelina
Lobelia inflata
L.
Lobelia
rozdęta
http://www.florafinder.c
om
Atropina i Hioscyjamina
Atropa beladonna L.
Pokrzyk wilcza jagoda
(korzeń, liść)
Działanie: hamuje czynność gruczołów wydzielniczych
układu pokarmowego, również ślinowych i potowych;
działa rozluźniająco na mięśnie przewodu
pokarmowego, dróg żółciowych i moczowodów,
zmęczenie, omamy, śpiączka, zgon,
Zastosowanie: przy kolkach, badaniu dna oka,
stosowana
w psychiatrii,
http://pl.wikipedia.org
Atropina i Hioscyjamina
Atropa beladonna
L.
Pokrzyk wilcza
jagoda
http://www.awl.c
h
Skopolamina
Datura stramonium L.
Bieluń dziędzierzawa
(liść)
Działanie: działa porażająco na przywspółczulny układ
nerwowy, senność, otępienie, zwiotczenie mięśni
gładkich, osłabienie woli, przyśpieszenie akcji serca,
pobudzenie ośrodka oddechowego,
Zastosowanie: serum prawdy, stosowana w
psychiatrii, działanie przeciwwymiotne (przy chorobie
lokomocyjnej),
łagodzenie objawów Parkinsona, zatrucia grzybami,
http://pl.wikipedia.org
Skopolamina
Datura stramonium
L.
Bieluń
dziędzierzawa
http://www.infojardin.co
m
Kokaina
Erythroxylon coca Lam.
Krasnodrzew pospolity
(liść)
Działanie: znosi czucie dotyku, bólu, smaku i węchu;
wywołuje skurcz naczyń krwionośnych, ma pobudzający
wpływ na ośrodkowy (wzrost zadowolenia, zniesienie
zmęczenia, napady szału) i autonomiczny układ nerwowy;
depresje, zaburzenia snu, skurcz naczyń krwionośnych,
suchość błon śluzowych, zmniejszenie obrzęków i krwawień,
Zastosowanie: środek miejscowo znieczulający błon
śluzowych, spojówki i rogówki,
Używka: cocada (liście koki, wapno gaszone, popiół),
http://pl.wikipedia.org
Kokaina
Erythroxylon coca
Lam.
Krasnodrzew
pospolity
http://commons.wikimedia.
org
Harman i Harmina
Passiflora incarnata L.
Męczennica cielista
(ziele)
Działanie: uspokajające i hipotensyjne, w dużych
dawkach – działanie halucynogenne, rozkurczająco na
mięśnie gładkie macicy, przewodu pokarmowego oraz
naczyń krwionośnych,
Zastosowanie: leki rozkurczające i uspokajające,
http://pl.wikipedia.org
Harman i Harmina
Passiflora incarnata L.
Męczennica cielista
http://www.zielnik.biz
Johimbina
Pausinystalia yohimbe (K. Schum.) Pierre ex Beille.
Johimba lekarska
(kora)
Działanie: uspokajające i hipotensyjne, w dużych
dawkach – działanie halucynogenne, pobudzająco na
OUN, rozkurcz naczyń krwionośnych skóry, jelit, nerek i
narządów płciowych,
Zastosowanie: rozkurczająco (wyciągi) na mięśnie gładkie
przewodu pokarmowego, naczyń krwionośnych, macicy,
leki uspokajające, środek zwiększający potencję,
http://pl.wikipedia.org
Johimbina
Pausinystalia yohimbe (K. Schum.) Pierre ex Beille.
Johimba lekarska
http://psychotropicon.in
fo
Rezerpina
Rauvolfia serpentina (L.) Beneth. ex Kurz
Rauwolfia żmijasta
(korzeń)
Działanie: zwalnia czynność serca, rozszerza naczynia
krwionośne, wywołuje spadek ciśnienia krwi, obniża
temperaturę ciała; wywołuje psychozy depresyjne
prowadzące do prób samobójczych,
Zastosowanie: dawniej – leczenie nadciśnienia
tętniczego,
jako środek uspokajający,
http://pl.wikipedia.org
Rezerpina
Rauvolfia serpentina (L.) Beneth. ex
Kurz
Rauwolfia żmijasta
http://en.wikipedia.
org
Ajmalina
Rauvolfia serpentina (L.) Beneth. ex
Kurz
Rauwolfia żmijasta
(korzeń)
Działanie: hamuje czynności układu
bodźcoprzewodzącego serca nie wpływając
jednocześnie na kurczliwość samego mięśnia
sercowego,
Zastosowanie: środek przeciwarytmiczny, stosowana
w migotaniu przedsionków,
http://pl.wikipedia.org
Ajmalina
Rauvolfia serpentina (L.) Beneth. ex
Kurz
Rauwolfia żmijasta
http://en.wikipedia.
org
Strychnina
Strychnos nux-vomica L.
Kulczyba wronie oko
(nasiona)
Działanie: pobudzająco na OUN, poprawia percepcję
bodźców zewnętrznych, podnosi ciśnienie krwi,
zwiększa
łaknienie; wywołuje drgawki tężcowe, śmierć,
Zastosowanie: trutka na szczury, kiedyś: preparaty
dla osób starszych,
http://pl.wikipedia.org
Strychnina
Strychnos nux-vomica
L.
Kulczyba wronie oko
http://biogeodb.stri.si.e
du
Brucyna
Strychnos nux-vomica L.
Kulczyba wronie oko
(nasiona)
Działanie: pobudzająco na OUN, poprawia percepcję
bodźców zewnętrznych, podnosi ciśnienie krwi,
zwiększa
łaknienie; wywołuje drgawki tężcowe, śmierć,
Zastosowanie: razem ze strychniną w lekach
galenowych,
http://pl.wikipedia.org
Brucyna
Strychnos nux-vomica
L.
Kulczyba wronie oko
http://biogeodb.stri.si.e
du
Ergometryna
Claviceps purpurea (Fr.) Tul.
Buławinka czerwona
sporysz
Działanie: kurcząco na macicę, słabiej na mięśnie
gładkie innych narządów,
Zastosowanie: położnictwo – ostatni etap akcji
porodowej,
http://pl.wikipedia.org
Ergometryna
Claviceps purpurea (Fr.)
Tul.
Buławinka czerwona
http://pl.wikipedia.
org
Ergotamina
Claviceps purpurea (Fr.) Tul.
Buławinka czerwona
Działanie: silnym, długotrwały skurcz mięśni macicy,
zwiększa napięcie ścian naczyń mózgowych i
obwodowych,
Zastosowanie: ginekologia, krwawienia poporodowe,
po poronieniach,
http://pl.wikipedia.org
Ergotamina
Claviceps purpurea (Fr.)
Tul.
Buławinka czerwona
http://pl.wikipedia.
org
Ergokrystyna
Claviceps purpurea (Fr.) Tul.
Buławinka czerwona
sporysz
Działanie: hamuje wydzielanie prolaktyny (hormon
odp.
za laktację),
Zastosowanie: bromokryptyna (pochodna) znoszenie
objawów choroby Parkinsona, zaburzenia hormonalne
(ginekomastia u mężczyzn),
http://pl.wikipedia.org
Ergokrystyna
Claviceps purpurea (Fr.)
Tul.
Buławinka czerwona
http://pl.wikipedia.
org
Fizostygmina
Physostigma venenosum Balf.
Bób kalabarski
(owoc)
Działanie: spadek ciśnienia śródgałkowego, skurcz
mięśni gładkich niektórych narządów np. pęcherza
moczowego,
Nasilenie perystaltyki jelit, może wywołać skurcz
oskrzeli,
Zastosowanie: okulistyka, zatrucia atropiną, w miastenii
– męczliwości mięśni,
http://pl.wikipedia.org
Fizostygmina
Physostigma venenosum
Balf.
Bób kalabarski
http://www.colorfulnature.c
om
Wiblastyna
Catharanthus roseus (L.)G. Don.
Barwinek różyczkowy
(ziele)
Działanie: cytostatyk, uniemożliwia powstanie
wrzeciona kariokinetycznego niezbędnego do
podziału komórki,
Zastosowanie: chemioterapia w chorobach
nowotworowych,
http://pl.wikipedia.org
Winblastyna
Catharanthus roseus
(L.)G.Don.
Barwinek różyczkowy
http://enfo.agt.bme.hu
Winkrystyna
Catharanthus roseus (L.)G. Don.
Barwinek różyczkowy
(ziele)
Działanie: cytostatyk, uniemożliwia powstanie wrzeciona
kariokinetycznego niezbędnego do podziału komórki,
blokuje wbudowywanie tymidyny do sieci DNA oraz
urydyny do RNA,
Zastosowanie: chemioterapia w chorobach
nowotworowych
(skutek uboczny – neuropatie obwodowe i ośrodkowe),
http://pl.wikipedia.org
Winkrystyna
Catharanthus roseus
(L.)G.Don.
Barwinek różyczkowy
http://enfo.agt.bme.hu
Chinina
Cinchona succirubra Pav.
Chinowiec czerwonosoczysty
(kora)
Działanie: zaburzenia wzroku i słuchu (często
nieodwracalne), zapalenie wielonerwowe,
Zastosowanie: lek przeciwzimniczy (tworzy kompleksy
z DNA zarodźca malarii), lek przeciwgorączkowy,
przeciwpierwotniakowy,
http://pl.wikipedia.org
Chinina
Cinchona succirubra
Pav.
Chinowiec
czerwonosoczysty
http://www.botanic.jp
Chinidyna
Cinchona succirubra Pav.
Chinowiec czerwonosoczysty
(kora)
Działanie: obniża ciśnienie krwi poprzez zmniejszenie
pojemności wyrzutowej serca, zmniejsza przewodnictwo
elektryczne w węźle zatokowym, pęczku Hisa i włóknach
Purykinjego, zmniejsza kurczliwość mięśnia sercowego;
psychozy,
Zastosowanie: nadkomorowe i podkomorowe zaburzenia
pracy rytmu serca - leki przeciwarytmiczne,
http://pl.wikipedia.org
Chinidyna
Cinchona succirubra
Pav.
Chinowiec
czerwonosoczysty
http://www.botanic.jp
Emetyna
Cephaelis ipecacuanha (Brot.) L. Andersson.
Ipekakuana prawdziwa
(korzeń)
Działanie: bakteriobójcze, właściwości wykrztuśne i
wymiotne – drażni błonę śluzową żołądka, zwiększa
wydzielanie śluzu w oskrzelach; większe dawki –
uszkodzenia błony śluzowej żołądka, miąższu wątroby,
zatrzymanie akcji serca,
Zastosowanie: dawniej w leczeniu czerwonki
pełzakowatej i motylicy wątrobowej; leki o działaniu
wykrztuśnym,
http://pl.wikipedia.org
Emetyna
Cephaelis ipecacuanha (Brot.) L.
Andersoon.
Ipekakuana prawdziwa
http://www.herbalmedicinefromyourgarde
n.com
Chelidonina
Chelidonium majus L.
Glistnik jaskółcze ziele
(ziele)
Działanie: spazmolityczne w obrębie jelit i oskrzeli,
rozkurczowo na mięśnie gładkie, żółciopędne, trucizna
mitotyczna,
Zastosowanie: przy kamicy, środek rozkurczowy,
preparaty fungistatyczne, preparaty przeciw
brodawkom,
http://sklep.linegal.co
m.pl
Chelidonina
Chelidonium majus
L.
Glistnik jaskółcze
ziele
http://commons.wikimedia.
org
Morfina
Papaver somniferum L.
Mak lekarski
(ziele)
Działanie: pobudza receptory opioidowe w mózgu –
zniesienie uczucia bólu; depresja oddechowa –
bezdech i uduszenie; skurcz zwieraczy; zwolnienie
perystaltyki przewodu pokarmowego; zaparcia; skurcz
źrenic; stan euforii,
Zastosowanie: przeciwbólowe (znoszenie bólu
nowotworowego), przeciwkaszlowo, zapierająco,
Używka: opium,
http://sklep.linegal.co
m.pl
Morfina
Papaver somniferum
L.
Mak lekarski
http://www.aggsbach.
de
Kodeina
Papaver somniferum L.
Mak lekarski
(ziele)
Działanie: przeciwbólowe, narkotyczne,
przeciwkaszlowe,
Zastosowanie: leki przeciwkaszlowe, przeciwbólowe,
niesterydowe leki przeciwzapalne,
Używka: opium,
http://pl.wikipedia.
org
Kodeina
Papaver somniferum
L.
Mak lekarski
http://www.aggsbach.
de
Papaweryna
Papaver somniferum L.
Mak lekarski
(ziele)
Działanie: rozkurczająco na mięśnie gładkie (przewód
pokarmowy, drogi moczowe, oskrzela, naczyń
krwionośnych), spadek ciśnienia krwi, zaburzenia
rytmu serca,
Zastosowanie: stany skurczowe żołądka, jelit, dróg
żółciowych i moczowych,
Używka: opium,
http://pl.wikipedia.
org
Papaweryna
Papaver somniferum
L.
Mak lekarski
http://www.aggsbach.
de
Protoalkaloidy
Mają atom N w łańcuchu bocznym, powstają
z aminokwasów i amin biogennych,
Meskalina
Anhalonium levini (Henn.) i Opunta
sp.
Działanie: odurzające; wizje wzrokowe, słuchowe,
Używka: peyotl (meskal),
Zastosowanie: nie jest stosowana w lecznictwie,
Meskalina
Anhalonium levini
(Henn.)
http://www.cactus-
art.biz
Efedryna
Ephedra (np. E. sinica, E. vulgaris) i
Taxace
Taxaceae (np. Taxus baccata)
(ziele)
Działanie: adrenomimetycznie (wzrost ciśnienia,
przyśpiesza bicie serca, zwęża obwodowe
naczynia krwionośne, rozszerza oskrzela),
Zastosowanie: dychawica oskrzelowa,
podciśnienie, katar, blok przedsionkowo-
komorowy,
Efedryna
Ephedra sinica Stapf.
Przęśl chińska
http://thepoisondiaries.tumblr.
com
Taxus baccata L.
Cis pospolity
Kapsaicyna
Capsicum annuum L.
Pieprzowiec turecki
(owoc)
Działanie: silnie drażni skórę (nie wywołuje nekrozy),
Zastosowanie: środek powodujący przekrwienie skóry,
oraz wydzielanie soku żołądkowego; stosowana w
leczeniu reumatyzmu,
Kapsaicyna
Capsicum annuum
L.
Pieprz turecki
http://www.homeopathyandmore.
com
Pseudoalkaloidy
Zasady roślinne, których N nie pochodzi
od aminokwasów a został wbudowany w
trakcie biosyntezy już istniejącego
szkieletu, ich prekursorami są: irydoidy,
sterydy, terpeny,
Kolchicyna
Colchicium autumnale L.
Zimowit jesienny
(nasiona)
Działanie: hamuje mitozę działając na wrzeciono
kariokinetyczne, zmniejsza wytwarzanie kwasu
mlekowego w tkankach,
Zastosowanie: dna moczanowa, obniża temperaturę ciał,
zwalnia oddychanie, podnosi ciśnienie krwi; leczenie
nowotworów skóry,
Nie zawiera azotu i nie ma charakteru alkalicznego
http://pl.wikipedia.org
Kolchicyna
Colchicum autumnale
L.
Zimowit jesienny
http://www.radio-
frenzy.de
Kofeina
Coffea arabica L.
Kawa arabska oraz
rośliny z Theace i Sterculiaceae
Działanie: pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy
i układ oddechowy; psychoanaleptyk, polepsza
procesy kojarzeniowe, zmniejsza zmęczenie i
senność, rozszerza naczynia krwionośne mózgowe,
Zastosowanie: analeptyk wzmocnienia pracy serca,
migreny, stany zmęczenia, zatrucia narkotykami i
alkoholem,
http://pl.wikipedia.org
Kofeina
Coffea arabica
L.
Kawa arabska
http://www.zmescience.c
om
Kofeina
– Coffea arabica L.
(Kawa arabska) – nasiona,
– Camellia sinensis (L.) Kuntze
(Herbata chińska) – liście,
– Cola
acuminata (P. Beauv.) Schott & Endl.
(Kola zaostrzona) – zarodek,
– Theobroma Cacao L.
(Kakaowiec właściwy) – nasiona,
Kofeina
– Paullinia cupana Kunth ex H. B. K.
(Cierniopląt guarana) – owoce,
– Ilex paraquariensis A. st. Hill.
(Ostrokrzew paragwajski) – liście,
Teofilina
Camellia sinensis (L.) Kuntze
Herbata chińska
(liść)
Działanie: diuretyczne (moczopędne),
spazmolityczne (przeciwskurczowe),
Zastosowanie: leczenie dychawicy oskrzelowej,
nadciśnienie, odtrutka przy zatruciach metalami
ciężkimi (duża zawartość garbników),
http://pl.wikipedia.org
Teofilina
– Coffea arabica L.
(Kawa arabska) – nasiona,
– Cola
acuminata (P. Beauv.) Schott & Endl.
(Kola zaostrzona) – zarodek,
Teofilina
Camellia sinensi
L.
Herbata
chińska
https://en.wikipedia.
org
Teobromina
Theobroma cacao L.
Kakaowiec właściwy
(owoce)
Działanie: diuretyczne (moczopędne), spazmolityczne
(przeciwskurczowe),
Zastosowanie: leczenie dychawicy oskrzelowej,
http://pl.wikipedia.org
Teobromina
Theobroma cacao
L.
Kakaowiec
właściwy
http://www.farmakognozja.farmacja.
pl
http://en.wikipedia.o
rg
Dziękuję