ROZWIĄZYWANIE
PROBLEMÓW JAKO JEDEN ZE
SPOSOBÓW UCZENIA SIĘ

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

1

Wykład XIII

Czym jest problem ?

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

2

•T

ru

dno

ści

i p

rzes

zkody

, k

tó

re

n

ie

mo

że

czło

wie

k p

oko

na

ć za

po

mo

cą

doty

chcz

aso

wy

ch w

ia

do

mo

ści,

um

iej

ętn

ośc

i,

na

wy

ków

, a

kt

óre

un

ie

możl

iw

ia

ją

m

u o

sią

gnię

cie

zapl

an

ow

an

ych

cel

ów

.

•W

szel

ka

tr

ud

no

ść

na

tu

ry

teo

ret

ycz

ne

j

lu

b pr

ak

ty

czn

ej,

któ

re

j pr

zez

wy

cię

żen

ie

wy

maga

o

d po

dmio

tu

w

ytw

orze

nia

lu

b

na

byci

a n

ow

ej w

ied

zy,

umi

eję

tn

ości

,

na

wy

ków

.

Problem

Problem

Cechy sytuacji problemowej:

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

3

Każdy problem jest sytuacją trudną, nową

i niepewną

Każdy problem jest sytuacją trudną, nową

i niepewną

Problemy mają charakter podmiotowy

Problemy mają charakter podmiotowy

Wyróżnia się 3 rodzaje problemów:

orientacyjne, decyzyjne, wykonawcze

Wyróżnia się 3 rodzaje problemów:

orientacyjne, decyzyjne, wykonawcze

Na czynność rozwiązywania problemów
składa się:

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

4

•T

worz

eni

e inf

orm

acji

nowy

ch d

la p

od

miot

u

1. Myślenie

produktywne

1. Myślenie

produktywne

•Z

ast

osow

ani

e u

prz

ed

nio z

do

by

te

j wi

ed

zy

w nowy

ch za

da

niach

2. Myślenie

reproduktywne

2. Myślenie

reproduktywne

3. Procesy

pamięciowe

3. Procesy

pamięciowe

•N

a p

rzy

kła

d s

pra

wnoś

ć m

anua

lna

4. Procesy

motoryczne

4. Procesy

motoryczne

Wzajemne relacje między składnikami
czynności rozwiązywania problemu

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

5

Rozwiązywanie
problemów

Myślenie
produktywne

Myślenie
reproduktywne

Procesy
motoryczne

Procesy
pamięciowe

Klasyfikacja problemów:

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

6

•na

ukow

e,

tech

niczn

e,

org

ani

zacy

jne

, sp

ołe

czne,

po

lit

yczne

ze względu na

rodzaj

działalności, w

której

występują

ze względu na

rodzaj

działalności, w

której

występują

•o

twar

te

i

za

mknię

te

,

•k

onw

erg

encyj

ne

i

dywe

rg

encyj

ne

ze względu na

strukturę

problemu

(cel,

informacje

zawarte w

sytuacji

problemowej)

ze względu na

strukturę

problemu

(cel,

informacje

zawarte w

sytuacji

problemowej)

Rodzaje problemów – podział ze względu na
informacje zawarte w sytuacji problemowej:

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

7

•p

ozi

om

in

fo

rm

acj

i ba

rdzo

n

iski

, br

ak

je

st

da

ny

ch o

m

ożl

iw

ych

ro

zw

ią

zan

ia

ch

pro

ble

mu

–

pro

ble

my i

nw

en

cy

jn

e lu

b sł

abo

okr

eśl

on

e

otwarte

otwarte

•t

ak

ie

zada

nia

, w

kt

óry

ch da

ny

jest

pe

łn

y

zbió

r m

ożl

iw

ych

ro

zw

ią

zań

, do

kon

uje

si

ę

wy

boru

w

ła

ści

weg

o r

ozw

ią

zan

ia

–

pro

ble

my

selek

ty

wn

e l

ub

dob

rze

o

kre

ślo

ne

zamknięte

zamknięte

Rodzaje problemów - podział ze względu na
sposób sformułowania celu:

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

8

•c

el

je

dno

cze

śnie

o

kre

śla

ko

ńco

wy

w

yn

ik,

pro

ble

my

te

m

ają

ty

lko

jed

no

po

pra

wn

e

ro

zw

ią

za

nie

konwerge-

ncyjne

konwerge-

ncyjne

•ce

l do

puszc

za w

ie

le

popr

aw

ny

ch

ro

zw

ią

zań

dywerge-

ncyjne

dywerge-

ncyjne

Fazy rozwiązywania problemów:

1.

Dostrzeganie problemu

2.

Analiza sytuacji problemowej

3.

Wytwarzanie pomysłów
rozwiązania

4.

Weryfikacja pomysłów – ocena,
kontrola

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

9

Faza I

• przeszkody uniemożliwiające osiąganie sukcesów w

dostrzeganiu problemu: zasada stałości, brak nastawienia-
gotowości do szukania problemów, niski poziom zdolności
intelektualnych – wrażliwości na problemy;

• skuteczność w rozwiązywaniu problemów jest najwyższa,

gdy podmiot posiada średni poziom motywacji do tego
działania;

• reguły heurystyczne sprzyjają rozwijaniu umiejętności

dostrzegania problemów

• przeszkody uniemożliwiające osiąganie sukcesów w

dostrzeganiu problemu: zasada stałości, brak nastawienia-
gotowości do szukania problemów, niski poziom zdolności
intelektualnych – wrażliwości na problemy;

• skuteczność w rozwiązywaniu problemów jest najwyższa,

gdy podmiot posiada średni poziom motywacji do tego
działania;

• reguły heurystyczne sprzyjają rozwijaniu umiejętności

dostrzegania problemów

dostrzegania problemu

dostrzegania problemu

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

10

Faza II

• analiza celu – zrozumienie celu, określenie liczby

dopuszczalnych rozwiązań, modyfikacja, przeformułowanie

celu, zmiana celu na kilka łatwiejszych celów cząstkowych;

• analiza danych początkowych – identyfikacja informacji

ważnych, informacji nieistotnych z punktu widzenia celu,

informacji brakujących;

• czynności interpolacyjne i ekstrapolacyjne w wykrywaniu

informacji brakujących;

• dane pozytywne i negatywne

• analiza celu – zrozumienie celu, określenie liczby

dopuszczalnych rozwiązań, modyfikacja, przeformułowanie

celu, zmiana celu na kilka łatwiejszych celów cząstkowych;

• analiza danych początkowych – identyfikacja informacji

ważnych, informacji nieistotnych z punktu widzenia celu,

informacji brakujących;

• czynności interpolacyjne i ekstrapolacyjne w wykrywaniu

informacji brakujących;

• dane pozytywne i negatywne

analiza sytuacji

problemowej

analiza sytuacji

problemowej

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

11

Faza III

• K. Duncker - 3 poziomy stopniowego powstawania

pomysłów: 1) wybór ogólnego kierunku poszukiwań; 2)

tworzenie pomysłów cząstkowych; 3) wytwarzanie

ostatecznego rozwiązania problemu;

• zjawisko „olśnienia” wynika z faktu, iż myślenie

produktywne to proces samoregulujący się i autonomiczny

(niezależny od sytuacji zewnętrznej i świadomości

podmiotu); olśnienie występuje przeważnie w przerwach

między uświadamianymi etapami myślenia, teoria

inkubacji „wylęgania się” pomysłu

• K. Duncker - 3 poziomy stopniowego powstawania

pomysłów: 1) wybór ogólnego kierunku poszukiwań; 2)

tworzenie pomysłów cząstkowych; 3) wytwarzanie

ostatecznego rozwiązania problemu;

• zjawisko „olśnienia” wynika z faktu, iż myślenie

produktywne to proces samoregulujący się i autonomiczny

(niezależny od sytuacji zewnętrznej i świadomości

podmiotu); olśnienie występuje przeważnie w przerwach

między uświadamianymi etapami myślenia, teoria

inkubacji „wylęgania się” pomysłu

wytwarzania pomysłów

rozwiązania

wytwarzania pomysłów

rozwiązania

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

12

Faza III

• prawo Guilforda – liczba pomysłów rozwiązania problemu

nie maleje w miarę upływu czasu;

• oryginalność pomysłów wzrasta w miarę upływu czasu

pracy nad rozwiązaniem problemu;

• wskazówka praktyczna – nie należy zbyt szybko przerywać

fazy wytwarzania pomysłów rozwiązania danego problemu

• prawo Guilforda – liczba pomysłów rozwiązania problemu

nie maleje w miarę upływu czasu;

• oryginalność pomysłów wzrasta w miarę upływu czasu

pracy nad rozwiązaniem problemu;

• wskazówka praktyczna – nie należy zbyt szybko przerywać

fazy wytwarzania pomysłów rozwiązania danego problemu

wytwarzania pomysłów

rozwiązania

wytwarzania pomysłów

rozwiązania

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

13

Faza IV

• faza myślenia krytycznego, logicznego lub

analitycznego

• weryfikacja pomysłów to szukanie odpowiedzi na

pytanie, która z postawionych hipotez jest prawdziwa?

• ludzi cechuje ostrożność i asekuranctwo w ocenie

prawdziwości hipotez (konserwatyzm poznawczy),

który może wynikać z:

• motywacji ludzi – wywołują ją czynniki społeczne i

osobowościowe;

• specyfiki poznania – człowiek nie umie wykorzystać

wszystkich dostępnych informacji

• faza myślenia krytycznego, logicznego lub

analitycznego

• weryfikacja pomysłów to szukanie odpowiedzi na

pytanie, która z postawionych hipotez jest prawdziwa?

• ludzi cechuje ostrożność i asekuranctwo w ocenie

prawdziwości hipotez (konserwatyzm poznawczy),

który może wynikać z:

• motywacji ludzi – wywołują ją czynniki społeczne i

osobowościowe;

• specyfiki poznania – człowiek nie umie wykorzystać

wszystkich dostępnych informacji

weryfikacji pomysłów

weryfikacji pomysłów

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

14

• „ojcowski” stosunek do własnych hipotez,

• niedostrzegania informacji już otrzymanych, przeczących

danej hipotezie,

• subiektywna interpretacja danych,

• optymizm poznawczy – przypisywanie większego

prawdopodobieństwa temu, co oceniamy jako wartościowe,

• pesymizm poznawczy - przypisywanie mniejszego

prawdopodobieństwa temu, co oceniamy jako wartościowe,

• do uzasadnienia błędnych hipotez wykorzystuje się błędne

informacje

• „ojcowski” stosunek do własnych hipotez,

• niedostrzegania informacji już otrzymanych, przeczących

danej hipotezie,

• subiektywna interpretacja danych,

• optymizm poznawczy – przypisywanie większego

prawdopodobieństwa temu, co oceniamy jako wartościowe,

• pesymizm poznawczy - przypisywanie mniejszego

prawdopodobieństwa temu, co oceniamy jako wartościowe,

• do uzasadnienia błędnych hipotez wykorzystuje się błędne

informacje

osobliwości fazy weryfikacji

hipotez

osobliwości fazy weryfikacji

hipotez

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

15

Przyczyny niepowodzeń w rozwiązywaniu
problemów

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

16

•n

ie

wła

ściw

a m

oty

wa

cja

,

•br

ak

wied

zy o

m

eto

dach

, h

eury

sty

ka

ch i

algo

ry

tm

ach

,

•n

iski

po

zio

m zd

oln

ośc

i,

•bł

ędn

e n

ast

aw

ien

ie

co do

k

ie

ru

nku

ro

zw

ią

zan

ia

pr

obl

emu

,

•fiksa

cja

fu

nkc

jo

na

ln

a

czynniki

podmiotowe

czynniki

podmiotowe

•w

aru

nk

i t

ech

nic

zne,

•w

aru

nk

i ek

on

omi

czn

e

•w

aru

nk

i o

rga

niz

acy

jn

e

czynniki

przedmiotowe

czynniki

przedmiotowe

Prezentacja przygotowana na podstawie:



Giza I., Konarski S., Wybrane zagadnienia
metodyki studiowania, SGPiS, W-wa 1986, s.
165-188.

TECHNIKI PRACY UMYSŁOWEJ

17