Katarzyna Sobańska

Farmakoterapia

niedoborów witamin

Katedra i Zakład Farmacji Klinicznej i Biofarmacji

UM w Poznaniu

Kierownik: Prof. dr hab. Edmund Grześkowiak

Witamina A

Występowanie:



olej



wątroba, masło



mleko i przetwory



żółtko jaja



margaryny wzbogacone

Zalecane dzienne spożycie (RDA):



kobiety

700 ug równoważnika retinolu



mężczyźni

900

ug równoważnika retinolu



większe u osób z chorobami p.p., w przypadku długotrwałego stresu, infekcji,
stosowania diety niskotłuszczowej

Niedobór witaminy A (bardzo rzadko)



powstaje wskutek:



niedostatecznej podaży witaminy lub prowitamin z pokarmem



upośledzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym



uszkodzenia wątroby

Witamina A

Objawy niedoboru:



upośledzenie widzenia o zmierzchu



kseroftalmia – wysychanie i zmatowienie spojówki i rogówki (xerosis) oraz
rozmiękanie rogówki (keratomalacja)



zmiany martwicze w rogówce (w zaawansowanych przypadkach)



zwyrodnienie tk. nerowej



zaburzenia płodności



nadmierny rozrost kości czaszki (ucisk nerwów czaszkowych)



suchość skóry, nadmierne łuszczenie nabłonka



zanik gruczołów łojowych



utrudnione gojenie ran



kamica nerkowa



u dzieci – niedokrwistość i zahamowanie wzrostu

Witamina A

Hiperwitaminoza



witamina A podawana w nadmiarze jest toksyczna



objawy zatrucia ostrego:



wzrost ciśnienia śródczaszkowego(bóle głowy)



zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wymioty)



objawy zatrucia przewlekłego:



złuszczające zapalenie skóry



łysienie plackowate



zmiany zabarwienia skóry



pękanie warg



nadmierna pobudliwość



podwójne widzenie



bóle głowy



utrata łaknienia



podokostnowe zgrubienie kości i bóle kostne



niedokrwistość hipoplastyczna, leukopenia



powiększenie wątroby i śledziony

Witamina A

Witamina A stosowana jest w leczeniu:



ślepoty zmierzchowej



trudno gojących się ran



jako środek pomocniczy do zwiększania odporności w przewlekłym
nieżycie dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego



pomocniczo w leczeniu zaburzeń rozwoju łącznie z innymi witaminami



zewnętrznie w postaci maści ułatwia gojenia ran

Jednostki witaminy A

•

jednostki międzynarodowe

•

jednostki wagowe

•

równoważnik retinolu

1 równoważnik retinolu = 3,33 jm wit. A = 1 μg 11-trans-

retinalu

1 jm = 0,333 μg 11-trans-retinalu = 0,666 μg czystego β-

karotenu

Witamina A

Β-karoten – prowitamina A



jego źródłem jest pokarm pochodzenia roślinnego:



czerwone, żółte, pomarańczowe i ciemnozielone warzywa (marchew, dynia,
papryka, nać pietruszki, szpinak botwinka, brokuły, pomidor)



owoce (wiśnie, pomarańcze i brzoskwinie)



nadmiar niewchłoniętego karotenu jest wydalany z kałem



magazynowany jest m.in.



w tkance tłuszczowej (jako substrat do syntezy witaminy A)



w skórze



przedawkowanie nie prowadzi do hiperwitaminozy



może wystąpić żółte zabarwienie skóry, zwł. po ekspozycji na promienie
słoneczne



jest efektywnym zmiataczem tlenu singletowego (

)



stosowany w leczeniu dermatoz świetlnych i protoporfirii
erytropoetycznej

Witamina D

Zapotrzebowanie dobowe



zróżnicowane w zależności od wieku i stanu fizjologicznego:



noworodki i niemowlęta 0-1: 400 jm. (10 ug)/d (AI)



dzieci od 1-18 r.ż.: 600 jm (15 ug/d) lub 800-1000 (20-25 ug/d) u dzieci z
nadmierną masą ciała (RDA)



dorośli: 600 jm (15 ug/d), >70 r.ż - 800 jm (20 ug/d) (RDA)



kobiety w ciąży i karmiące: 600 jm (15 ug/d) (RDA)

400 jm = 10 μg cholekalcyferolu

Czynniki ryzyka niedoboru:



wiek (wcześniactwo, wiek podeszły)



obniżona synteza skórna



nadwaga lub otyłość



niedostateczna podaż w diecie



choroby genetyczne



choroby nerek i wątroby

Niedobór dotyczy ponad 50% populacji

Witamina D

Rola witaminy D

(1,25(OH)

)



regulacja stężenia wapnia i fosforanów we krwi



zwiększa wchłanianie Ca i PO

4 3-

w jelicie przez

pobudzenie wytwarzania białka, które ułatwia wiązanie
Ca w kom. nabłonka jelitowego, a następnie jego
transport do krwi



zwiększa wchłanianie Ca i PO

4 3-

w obrębie nerek



zwiększa osteolizę osteoklastyczną w kościach

↑ stężenia

we krwi

•

w kościach pobudza aktywność osteoklastów

o wpływa na przyspieszenie różnicowania kom. macierzystych do osteoklastów
o pobudza limfocyty T do wytwarzania czynnika aktywującego osteoklasty

(OAF)

•

przyspiesza proces mineralizacji chrząstki

•

udział w procesie podziału komórkowego

o pobudza różnicowanie makrofagów
o pobudza limofcyty T  wpływ na reakcje immunologiczne

Witamina D

Niedobór witaminy D

 zmniejszone wytwarzanie 25(OH)D

i 1,25(OH)



przyczyny:



niedostateczna podaż z pokarmem



niedostateczna ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne



zburzenia wchłaniania prowitaminy i wit. D z pokarmu



upośledzone wytwarzanie 25(OH)D

w wątrobie lub1,25(OH)

w nerkach



nabyta lub wrodzona zmniejszona wrażliwość tkanek na 1,25(OH)



objawy:



hipokalcemia



hipofosfatemia



zaburzenia mineralizacji tk. kostnej  zniekształcenia w układzie kostnym,



krzywica (w okresie wzrostu)



osteomalacja (u osób dorosłych)



u dzieci: opóźnienie rozwoju, zaburzenia snu, niepokój, obfite poty,
zaburzenie ząbkowania, zwiększona zapadalność na nieżyty dróg
oddechowych, niekiedy napady tężyczki

Witamina D

Toksyczność witaminy D



znaczne zwiększenie stężenia 25(OH)D

we krwi, w mniejszym stopniu

1,25(OH)



↑ wchłanianie Ca

w przewodzie pokarmowym



↑ uwalniania Ca

z kości  osteopenia



znaczne ↑ stężenia Ca

we krwi



zmęczenie



senność



zaburzenie pracy serca



psychozy



niekiedy śpiączka



↑ wydalania Ca

z moczem – kamica nerkowa i uszkodzenie nerek

(początkowo poliuria, a następnie upośledzenie filtracji)



odkładanie złogów Ca

w naczyniach krwionośnych i tkankach



↑ uwalniania fosforu z kości

Witamina E

Wchłanianie tokoferoli



w dwunastnicy, w postaci miceli, razem z cholesterolem,
kwasami tłuszczowymi i monoglicerolami



konieczna obecność kw. żółciowych i enzymów trzustkowych –
rozkład estrów tokoferolu do tokoferolu



60-70% α-tokoferolu dostaje się do enterocytów



wbudowanie do chylomikronów z cholesterolem, triacyloglicerolami,
fosfolipidami i apolipoproteinami



limfa  układ krążenia – lipoproteinaza  remnanty chylomikronów 
receptory remnantów w kom. wątroby  wiązanie z białkiem transportowym
(TBP)  lipoproteiny LDL  wiązanie z rec. LDL

Witamina E

Przyczyny niedoboru:



zespół złego wchłaniania



marskość wątroby



żółtaczka zastoinowa



abetalipoproteinemia



przewlekłe zapalenie jelit



nieleczona celiakia

Awitaminoza (rzadko); objawy awitaminozy:



dystrofie



rogowacenie i starzenie się skóry



wolniejsze gojenie ran



spadek koncentracji



zaburzenia płodności



zwiększone ryzyko chorób układu krążenia



u wcześniaków – anemia hemolityczna (↑ kruchości błon erytrocytów)

Witamina E

Hiperwitaminoza – nadmiar wit. E jest metabolizowany i

wydalany

(długotrwałe stosowanie dawek > 1 000 mg/dobę przez dłuższy czas)



zaburzenia widzenia



bóle żołądka, nudności, biegunki



bóle głowy, niepokój



osłabienie mięśni



zaburzenia hormonalne

Zastosowanie:



leczenie azoospermii



leczenie impotencji



w zagrażającym poronieniu



w zanikach mięśniowych



w zakrzepowym zapaleniu żył

Witamina K

Niedobór witaminy K



wytwarzane są nieaktywne prekursory czynników II, VII, IX i X (białka PIVKA)



upośledzenie krzepnięcia krwi, skaza krwotoczna



krwawienie związane z niedoborem wit. K (VKDB) – noworodki i niemowlęta
do końca 3 m. ż.



problemy z gojeniem ran



utrudniona mineralizacja kości



zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, zapalenia jelit, biegunek



przyczyny:



stosowanie antybiotyków i sulfonamidów (zwłaszcza p.o.)



upośledzone wydalanie kwasów żółciowych (żółtaczka zastoinowa)



zespół złego wchłaniania



stosowanie leków działających antagonistycznie do wit. K (pochodne
kumaryny, salicylany) lub hamujących jej wchłanianie (kolestyramina, związki
glinu)

Hiperwitaminoza K – możliwa nadkrzepliwość

Witamina K

Zapotrzebowanie:



zróżnicowane w zależności od wieku, płci i stanu fizjologicznego

(zwiększone w chorobach wątroby, niedożywieniu, ch. nowotworowej,
podczas stosowanie niektórych leków)



u dorosłych: 55-65 ug filochinonu/dobę



u niemowląt 0-1 r.ż.: 5-10 ug filochinonu/dobę



pokrywane w zupełności przez dietę i syntezę przez florę bakteryjną



do wchłaniania niezbędne są kwasy żółciowe

Zastosowanie:



przy długotrwałym leczeniu antybiotykami



przy zewnętrznej przetoce żółciowej



przy przedawkowaniu środków przeciwkrzepliwych, hamujących syntezę
czynników krzepnięcia krwi

Witamina B

(aneuryna)

Niedobór

(↑ stęż. kw. pirogronowego w kom.)



nieprawidłowy sposób żywienia, nadużywanie alkoholu, upośledzona reabsorbcja w
nerkach, stosowanie diuretyków



zaburzenia czynności ukł. nerwowego, m. sercowego, m. szkieletowych



łagodne postaci:



uczucie zmęczenia,



drażliwość, pogorszenie nastroju



zaburzenia koncentracji



przewlekłe: choroba beri-beri



postać krążeniowa (postać mokra) – gł. u dzieci



niewydolność krążenia z obrzękami



niewydolność mięśnia sercowego



postać nerwowa (postać sucha) – gł. u dorosłych



charakter przewlekły



objawy zapalenia wielonerwowego z zanikami mięśni, osłabieniem siły i zmniejszeniem
czucia skórnego



postać mieszana (niewydolność krążenia i uszkodzenie ośrodk. i obwodowego
UN)

Witamina B

Po podaniu doustnym



transport zależy od dawki:



stężenia < 2 μm/l – transport aktywny z udziałem nośnika



stężenia > 2 μm/l – dyfuzja bierna



wchłanianie



dwunastnica oraz górny i środkowy odcinek jelita cienkiego



po fosforylacji w kom. nabłonka



max. absorpcja: 8-15 mg/dobę (↑ przy podawaniu w dawkach
podzielonych z pożywieniem)



nadmiar wydalany z moczem (brak objawów hiperwitaminizy przy
100 mg/d)

Witamina B

Zastosowanie:



leczenie zapalenia nerwów obwodowych, niedowładów,
encefalopatii Wernickiego



w zatruciach



w niewydolności mięśnia sercowego



leczenie chorób o podłożu zaburzeń przemiany węglowodanów

Stosuje się preparaty syntetycznej tiaminy:



doustnie, w dawce 3-9 mg/dobę



w ciężkich przypadkach pozajelitowo: domięśniowo 10-20 mg
1-2x/dobę

Witamina B

= witamina PP

Niedobór

może wystąpić:



u osób, których głównym pożywieniem jest kukurydza (niacytyna
nieprzyswajalna przez człowieka) lub sorgo (leucyna hamuje enzym
warunkujący konwersję trypotofanu)



u osób leczonych izoniazydem, pirazynamidem (działanie
antagonistyczne)



w zespole rakowiaka złośliwego



w chorobie Hartnupów (zaburzone wchłanianie tryptofanu)

Niedobór:



pelagra (pel agra – szorstka skóra) – występowanie zespołu 3 D



dermatitis – zapalenie skóry



dementia – otępienie



diarrhoea – biegunka



może być spowodowany niedoborem tryptofanu – przekształcany do
kw. nikotynowego (niacyny), a następnie do jego amidu

Witamina B

= witamina PP

Nadmiar:



amid podawany w dawkach > 2g/d może zwiększać oporność na
insulinę u osób dorosłych z wysokim ryzykiem wystąpienia cukrzycy
insulinozależnej

Zastosowanie:



leczenie pelagry



leczenie chorób OUN



leczenie miażdżycy i stanów skurczowych naczyń

Witamina PP



działa silnie rozszerzająco na naczynia krwionośne i obniża
ciśnienie krwi!  uczucie pieczenia na twarzy, zawroty głowy

Witamina B

Źródła:



drożdże, otręby ryżowe, kiełki zbóż, mięso, seler, sałata zielona,
papryka



podczas gotowania, smażenia, peklowania mięsa straty wynoszą 30-
50%

Zapotrzebowanie:



kobiety:

1,3-1,5

mg pirydoksyny/d



mężczyźni:

1,3-1,7

mg pirydoksyny/d



zależne od wieku, płci, stanu fizjologicznego, spożycia białka (0,02 mg
wit. B6 na 1 g białka)



zwiększone u kobiet w ciąży i osób w podeszłym wieku



alkohol i stosowanie leków zmniejsza biodostępność i metabolizm



pokrywane przez normalną dietę (+ synteza przez florę bakteryjną)

Witamina B

Niedobór (rzadko)



nieodpowiednie odżywianie



stosowanie niektórych leków (np. izoniazydu, hydralazyn, penicylaminy)

Następstwa niedoboru:



stany zapalne skóry i błon śluzowych jamy ustnej



zmiany w OUN (zaburzenia psychiczne)



potliwość



podatność na infekcje



niedokrwistość makrocytarna



akrodynia (ból i zapalenie skóry u szczytu nosa, rąk i stóp) + niedokrwistość,
osłabienie, zaburzenia snu



zmniejszona synteza serotoniny, noradrenaliny i dopaminy – niekiedy objawy
polineuropatii i depresji



zmniejszenie syntezy kw. ϒ-aminomasłowego w OUN ( drgawki)



zwiększone wydalanie z moczem kw. ksanturenowego



zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów

Witamina B

Hiperwitaminoza



stosowanie ok. 200 mg/d przez 30 dni – zespół uzależnienia od
pirydoksyny



większe dawki przez kilka miesięcy – zespół neuropatii (ataksja
sensoryczna, brak koordynacji mięśni, zaburzenia czucia wibracji i
położenia, zmniejszenia czucia dotyku i temperatury, mrowienie
kończyn, zwyrodnienie tkanki nerwowej)

Zastosowanie (syntetyczna pirydoksyna)



leczenie drgawek u dzieci



we wrodzonej niedokrwistości



leczenie akrodynii



pomocniczo w leczeniu zmian skórnych i błon śluzowych, leukopenii i
agranulocytozy



w rekonwalescencji po chorobach wyniszczających

Witamina B

Wchłanianie w przewodzie pokarmowym:



transport aktywny



niezbędny czynnik wewnętrzny (glikoproteina)(kom. okładzinowe żołądka) 
kompleks transportowany do jelit  wiązanie z rec. w nabłonku jelita 
oddysocjowanie kobalaminy i przemieszczanie do kom. śluzowych  krąż.
wrotne



po absorpcji – transport z krwią w postaci związanej z α-globluliną
(transkobalaminą)  wątroba i tkanki



wchłaniana ilość zależy od:



stęż. czynnika wewnętrznego



funkcji wydzielniczej trzustki



gęstości receptorów w jelicie krętym



wchłanianie jest zmniejszone podczas stosowania m.in. antybiotyków
aminoglikozydowych, kwasu acetylosalicylowego, biguanidów, kolestyraminy,
soli potasu, metylodopy, leków p/padaczkowych

Witamina B



witamina B

(nieaktywna)  aktywne koenzymy:



5’-deoksyadenozynokobalamina



metylokobalamina



niedobór metylokobalaminy:



gromadzenie homocysteiny(czynnik ryzyka
rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych)



niedobór metioniny, która uczestniczy
w reakcji metylowania:



fosfatydyloetanoloaminy do lecytyny w błonie kom.



wolnej etanoloaminy do choliny (prekursor Ach)  zaburzenia
neurologiczne



niedobór THF  zmniejszenie syntezy zasad purynowych i
pirymidynowych oraz upośledzenie syntezy DNA  niedokrwistość
Addisona-Biermera, megaloblastyczna

Witamina B

Zapotrzebowanie:

2,4 ug/d

(kobiety i mężczyźni)



zależne od wieku i stanu fizjologicznego



zwiększone w chorobach jelit (Whippla, zsp. Zolingera-Ellisona),
nieprawidłowościach flory jelitowej, obecność pasożytów, zanikowym nieżycie
błony śluzowej żołądka, nadprodukcji kw.solnego, niedoborze czynnika Castle’a,
stosowaniu niektórych leków

Nadmiar

– brak efektów toksycznych (zwiększona absorpcja i wydalanie)

Niedobór



często u dzieci i osób po 50 r. ż.



u wegan (zalecana suplementacja)



przyczyny:



niewystarczająca zawartość w diecie



niedostateczne wydzielanie czynnika wewnętrznego



choroby jelit



wrodzony niedobór transkobalaminy



zaburzenia krążenia wewnątrzwątrobowego

Witamina B

Objawy niedoboru witaminy B12:



chroniczne zmęczenie, osłabienie



zaburzenia trawienia, brak apetytu, nudności



drętwienie kończyn



drażliwość



podwyższona temp. ciała



zaburzenia pamięci



częste infekcje



zaburzenie miesiączkowania u kobiet



schorzenia neurologiczne (demencja, ataksja, neuropatia, psychozy, atrofia mózgu)

Witamina B12 stosowana jest:



doustnie w celu uzupełnienia niedoboru w pokarmie i u osób ze zwiększonym
zapotrzebowaniem



domięśniowo lub podskórnie – u osób ze znacznym niedoborem i niedokrwistością
megaloblastyczną

Kwas foliowy

Wchłanianie w przewodzie pokarmowym:



transport aktywny i częściowo dyfuzja bierna (20-30%)



w krążeniu wrotnym znajduje się niemetylowany folian, który ulega
metylacji w wątrobie



syntetyczny kw. foliowy – niemal 100% przyswajalność

1 ug syntetycznego kw. foliowego dostarcza 1,7 ug równoważnika

folianów,

a w formie suplementu podanego na czczo- 2 ug równoważnika

folianów

Zapotrzebowanie:



zależne m.in. od wieku, płci, stanu fizjologicznego



u dzieci 1-9 lat: 150-300 μg równoważnika folianów/d



u młodzieży i dorosłych: 400 μg



większe u kobiet w czasie ciąży (600 μg) i karmienia (500 μg)

Kwas foliowy

Niedobór:



niedokrwistość megaloblastyczna



zmiany neurologiczne (degeneracyjne)



choroby układu krążenia



osteoporoza



nowotwory



we wczesnym okresie ciąży – większe ryzyko wady cewy nerwowej płodu

Nadmiar syntetycznego kw. foliowego



może maskować objawy niedoboru wit. B12



przy wczesnych zmianach nowotworowych może nasilać proces karcynogenezy

Zastosowanie

(syntetyczny kwas foliowy)



w niedokrwistości megaloblastycznej (łącznie z wit.B

)



agranulocytozie i leukopenii



w zapobieganiu toksycznemu działaniu antagonistów kw.folinowego (np. metotreksatu)



w raku jelita grubego (łącznie z 5-FU-nasila jego działanie)



w zaburzeniach neurologicznych



w schorzeniach skóry

Witamina C

Kwas askorbowy



właściwości kwasowe i redukujące – w organizmie utleniany do kwasu
dehydroaskorbowego



bierze udział w procesach oksydacyjno-redukcyjnych (tworzy układy red-oks z
glutationem, cytochromem a i c, nukleotydami pirymidynowymi i flawinowymi)



uczestniczy w:



mikrosomalnych reakcjach hydroksylacji



powstawaniu hydroksylizyny i hydroksyproliny – składników kolagenu



niezbędna do hydroksylacji steroidów nadnerczy



regulacji cyklu oddechowego w mitochondraich i mikrosomach



zachowaniu prawidłowego potencjału red-oks w komórkach



biosyntezie kwasu foliowego



utrzymaniu Cu i Fe w aktywnych formach (Cu(II), Fe(II))



reakcjach antyoksydacyjnych (zmiatacz wolnych rodników)



regulacji ciśnienia tętniczego



obniżeniu stęż. glukozy w stanach hiperglikemii



wspomaga wchłanianie Ca, symuluję syntezę prostaglandyn i jest modulatorem
odporności

Witamina C



hamuje fazę inicjacji i promocji komórek nowotworowych



działanie antyoksydacyjne



regeneracja witaminy E



hamowanie tworzenia nitrozoamin w żołądku



stymulację układu immunologicznego



modulacja efektów kancerogennych



ochrona przed podziałem chromosomów uwarunkowanym kancerogenami

Witamina C

Źródła



porzeczki, truskawki, owoce cytrusowe,



kapusta, pietruszka, szpinak, rzeżucha, pomidory, zielona papryka

Obróbka termiczna – straty 50-70%.

Zapotrzebowanie:



zróżnicowane w zależności od wieku, płci, stanu fizjologicznego



wzrasta przy ciężkim, długotrwałym wysiłku fizycznym, w czasie wymiotów,
zaburzeń czynności jelit i braku łaknienia, u osób starszych, z
nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, u osób palących papierosy, w czasie
stresu, u kobiet w ciąży i karmiących



dzieci 1-9 lat: 40-50 mg



dorośli:

(kobiety)

– 90

(mężczyźni)

mg/d



kobiety w ciąży: 85 mg/d, karmiące: 120 mg/d



leczenie szkorbutu 100-300 mg/dobę

Witamina C

Wchłanianie w przewodzie pokarmowym



wchłanianie w 70-80%, głównie w dwunastnicy i proksymalnym
odcinku jelita cienkiego



transport aktywny



wchłanianie zmniejszone



przy zaburzeniach czynnościowych jelit, wymiotach



w braku łaknienia



w alkoholizmie



u palaczy



we krwi wiąże się z białkami osocza  żyłą wrotną do wątroby
i innych tkanek (głównie nadnerczy, przysadki mózgowej,
trzustki, grasicy, siatkówki, śledziony, żołądka i płuc)

Witamina C

Niedobór:



podatność na zakażenia



krwawienia śluzówkowe, wylewy podskórne



zmiany w kościach i chrząstkach, obrzęki, bolesność stawów



utrudnione gojenie ran i złamań



niedokrwistość (zaburzenie wchłaniania żelaza)



szkorbut



objawy pojawiają się po ok 120 dniach



obrzmienie dziąseł i wypadanie zębów



zmiany skórne w postaci punktowych wylewów krwawych
do mieszków włosowych



osłabienie i ból kończyn



kruchość naczyń i łatwość występowania sińców



u dzieci – choroba Moellera i Barlowa – rozrzedzenie tk. kostnej



bolesne zgrubienia w okolicy nasad kości



zmiany włókniste w szpiku



podatność na złamania

zaburzenie
syntezy
kolagenu

Witamina C

Nadmiar:



utrudnia wchłanianie miedzi (hamowanie aktywności
ceruloplazminy)



znosi działanie dysmutazy ponadtlenkowej



uwalnia żelazo z zasobów tkankowych



zakwaszenie moczu  tworzenie kamieni moczanowych,
cytrynianowych i szczawianowych w drogach moczowych



zaburzenia przewodu pokarmowego i wzmożone oddawanie moczu

Witaminy jako antyoksydanty



witaminy antyoksydacyjne: A, beta-karoten, E, C



przyjmowane w nadmiarze pociągają za sobą wiele działań
niepożądanych



długoterminowe stosowanie wysokich dawek jako uzupełnienie terapii
podstawowej zgodnie z zasadą „im więcej tym lepiej”



stężenia wielokrotnie przekraczały wartości fizjologiczne

Witamina A



zapobiega powstawaniu wolnych rodników tlenowych (ROS) i hamuje
reakcje peroksydacji lipidów, a także zaburzenia glikozylacji białek
błonowych zachodzące przy ich udziale



hamowanie transformacji nowotworowej komórek nabłonkowych



90% nowotworów wywodzi się z kom. nabłonkowych (nowotwory jamy
ustnej i nosowej, przełyku, żołądka, jelit, układu oddechowego,
pęcherza moczowego, prostaty)



ochrona przed mutagenezą i uszkodzeniem DNA – prewencja i
spowolnienie progresji nowotworów jelita grubego, stercza, piersi i
płuc

Witamina A



układ krwiotwórczy: anemia aplastyczna, ↑ EST, wydłużenie PT, leukopenia



zaburzenia wchłaniania betakarotenu i soli mineralnych z pokarmu



układ kostno-stawowy – bóle kręgosłupa, stawów, zwiększona resorpcja wapnia z
kości – ryzyko osteoporozy, zmniejszenie gęstości kości (BMD)

Toksyczność ostra

Toksyczność przewlekła



ogólne osłabienie



zawroty, ból głowy (szczególnie
w okolicy potylicznej)



wzrost ciśnienia
śródczaszkowego



nudności, wymioty, jadłowstręt



hepatosplenomegalia



po kilku dniach: zmiany skórne
(świąd, wysypka, złuszczanie)



uczucie przewlekłego zmęczenia



drażliwość



podwójne widzenie, oczopląs



zaburzeni snu



pękanie i krwawienie ust i dziąseł



wypadanie włosów



wysypka i owrzodzenie skóry



zaburzenia koordynacji mięśniowej



krwiomocz

Witamina A



objawy hiperwitaminozy ustępują po zaprzestaniu podawania lub
zmniejszeniu dawek



przyjmowanie alkoholu nasila efekty toksyczne



wysokie dawki wit. A nie mogą być stosowane u osób:



z zaburzeniami funkcji wątroby



marskością wątroby



w stanach skurczowych dróg żółciowych



u kobiet w ciąży (teratogenność) (nie więcej niż 2 mg)



u kobiet karmiących

Beta-karoten

B-karoten



działa antyoksydacyjnie przy niskim ciśnieniu parcjalnym tlenu, które dominuje
w tkankach obwodowych (uzupełnienie działania wit. E, która działa
antyoksydacyjnie przy wysokich wartościach pO2 (pęcherzyki płucne))



nawet długie przyjmowanie b-karotenu (25 mg/d) nie powoduje
objawów toskyczności witaminyA



nie jest embriotoksyczny, mutagenny i kancerogenny



skutek uboczny dużych dawek:



żółte zabarwienie skóry (karotenemia) – ustępuje kilka dni po zmniejszeniu
dawki



biegunki

Beta-karoten

Potencjalne ryzyko:



palenie papierosów, ekspozycja na azbest, spożywanie alkoholu zaostrzają stres
oksydacyjny i prowadzą do prooksydacyjnego działania b-karotenu  nasilenie
uszkodzenia komórek



u osób palących papierosy suplementacja (20 mg/d) powoduje:



18%-wzrost częstości występowania raka płuc



zwiększoną śmiertelność



podobnie u osób narażonych zawodowo na działanie azbestu



u osób zażywających alkohol zwiększenie częstości krwotoki śródmózgowe



w wyższych stężeniach może powodować uszkodzenie DNA



produkty reakcji b-karotenu z ROS i wolnymi rodnikami mają działanie prooksydacyjne
– uszkodzenie komórek, mogą być kancerogenne



B-apo-karotenal (produkt asymetrycznego rozkładu b-karotenu) produkuje izoformę
cytochromu P450, która przekształca prokarcynogeny zawarte w dymie papierosowym
w karcynogeny (wit.E zapobiega powstawaniu b-apo-karotenalu)



przyjmowanie dużych dawek b-karotenu zwiększa osoczowe stężenia alfa-karotenu,
likopenu, witaminy E, a jednocześnie zmniejsza stęż. zeaksantyny i luteiny

Witamina E



jako antyoksydant dezaktywuje ROS (

2- 



OH)



tylko postać wolna! (nieestryfikowana)



chroni lipidy błon komórkowych przed ROS i reakcjami przez nie
inicjowanymi – główny antyoksydant lipofilowy



regeneruje wykorzystany b-karoten i chroni wit. A przed utlenieniem



stosowana jako antyoksydant w dawkach wielokrotnie przewyższających
RDA

Witamina E

Potencjalne ryzyko stosowania wysokich dawek:



hamowanie 5-LOX w płytkach krwi i leukocytach ( niewystarczająca synteza
tromboksanu i leukotrienów)



zmniejszona krzepliwość krwi (nadmierne hamowanie agregacji płytek krwi)



przy niskim stężeniu substancji regenerujących wit. E – wysokie jej dawki
działają prooksydatywnie



zwiększona produkcja rodników inicjuje peroksydację lipidów błon komórkowych
i LDL (wiążących wit.E)



zwiększenie produkcji ROS w obecności Fe i Cu



zmniejszenie zasobów wit. A



antagonizm z witaminą K – ryzyko krwawień w sytuacji niedoboru wit. K,
szczególnie u pacjentów leczonych lekami przeciwzakrzepowymi lub
estrogenami (zalecana podaż witaminy E – nie więcej niż 40 mg/dobę



osłabienie działania simwastatyny i niacyny w leczeniu choroby wieńcowej
oraz rozwój miażdżycy naczyń wieńcowych

Witamina E

Witamina E – skutki podawania wysokich dawek

(długotrwale stosowanie 240-480 mg/d)



objawy grypopodobe



zaburzenia żołądk.-jelitowe (bóle żołądka, wymioty, biegunka)



osłabienie mięśni



zapalenie skóry, wysypka



podwójne widzenie



powiększenie wątroby



dysfunkcje seksualne



hiperglikemia



hiperlipidemia



zanikają po zmniejszeniu dawek



terapia wysokodawkowa nie jest zalecana u:

noworodków i dzieci (bezpieczna dawka: 2,8-3,5 mg/kg mc.)

u kobiet w ciąży i karmiących

Witamina C



dezaktywuje ROS (

2- 



OH, H2O2, HO2



),a także

nadtlenki i wolne rodniki powstałe przy ich udziale



główny antyoksydant płynu zewnątrzkomórkowego



regeneruje wit. E



stosowanie większych dawek  500 mg/d



zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, zgaga, biegunka)



↑ wydalanie moczu, uczucie pieczenia



hemoliza erytrocytów (przy jednoczesnym niedoborze dehydrogenazy glukozo-6-
fosforanu i wit. B12)



wytrącanie soli wapnia – kamica nerkowa



dawki >1 g/d  wzrost stęż. kw. szczawiowego w osoczu i moczu – wytrącanie
szczawianów wapnia

Witamina C

Potencjalne ryzyko wysokodawkowej terapii



zwiększa stęż. Na i zmniejsza stęż. K (ryzyko niedoboru K)



powoduje rozpad wit. B12!



zwiększa wydalanie pochodnych amfetaminy i trójcyklicznych leków
przeciwdepresyjnych (↓ reabsorbcji w kanalikach nerkowych)



powoduje krystalizację w kanalikach kw. p-aminosalicylowego i sulfonamidów



utrudnia wchłanianie miedzi i hamuje aktywność ceruloplazminy
i dysmutazy ponadtlenkowej (Cu,Zn-SOD)



zwiększa absorpcję jelitową żelaza – wzrost stęż. Fe we krwi
hemochromatoza, niedokrwistość syderoblastyczna, talasemia,



uwalnianie żelaza z zasobów tkankowych (ferrytyna)



prooksydacyjne działanie wit. C  zredukowane jony metali Cu, Fe przyczyniają się
do tworzenia



OH, O

2- 

, H2O2, HO2  reakcje wolnorodnikowe – działanie

mutagenne, neurotoksyczne (wit. C nie powinna być podawana z Fe i solami Cu!)

•

odkładanie wolnego

Fe w tkankach

• podrażnienie błony
śluzowej p.p.

Witamina C



zapobiega utlenianiu lipidów, zwłaszcza lipoprotein LDL, ale

również

rozkłada powstałe nadtlenki lipidów do bardziej aktywnych 8-, 10-węglowych
aldehydów o działaniu mutagennym



formowanie nadtlenków lipidów jest hamowane przez wit. E  łączne
podawanie wit. C i E zapewnia skuteczną ochronę przed łańcuchowym
procesem peroksydacji lipidów



stosowanie dużych dawek wit. C  tolerancja, uzależnienie



nagłe zaprzestanie podawania powoduje objawy niedoboru (szkorbut) 
dawki muszą być zmniejszanie stopniowo



ma słabe działanie stymulujące – nie zaleca się podawania na noc



za działania niepożądane odpowiada głównie utleniona forma wit. C



zaburzenia transportu wielu substancji i niektórych procesów metabolicznych
(reakcja z grupami –SH m.in. obecnymi w heksokinazie)



możliwość uszkodzenia erytrocytów (hemoliza), i kom. beta trzustki