Wolność wyboru i

wykonywania zawodu

Regulacja konstytucyjna i prawno-

międzynarodowa



Art. 24.



Praca znajduje się pod ochroną
Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo
sprawuje nadzór nad warunkami
wykonywania pracy.

Ochrona pracy jako zasada

ustrojowa



Art. 65.



Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania
zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.



Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.



Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i
charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.



Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób
ustalania tej wysokości określa ustawa.



Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do
pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie
programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i
wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót
publicznych i prac interwencyjnych.

Ujęcie podmiotowe



Art. 23 PDPC



„Każdy człowiek ma prawo do pracy,
do swobodnego wyboru zatrudnienia,
do sprawiedliwych zadawalających
warunków pracy i do ochrony przed
bezrobociem”.

Standardy
prawnomiędzynarodowe



Art. 6 MPPSKiG



obowiązek państw do uznania prawa do
pracy, „które obejmuje prawo każdego
człowieka uzyskania możliwości
utrzymania się poprzez pracę
swobodnie wybraną lub przyjętą”.



Art. 8 MPPOiP – zakaz niewolnictwa,
poddaństwa, pracy przymusowej i
obowiązkowej

Standardy
prawnomiędzynarodowe



Konwencje MOP



Nr 29 dotycząca pracy przymusowej
lub obowiązkowej



Nr 105 dotycząca zniesienia pracy
przymusowej



Art. 4 EKPCz – zakaz pracy
przymusowej i obowiązkowej,
poddaństwa i niewolnictwa

Standardy prawnomiędzynarodowe



Artykuł 15



Wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania
pracy



 Każdy ma prawo do podejmowania pracy oraz
wykonywania swobodnie wybranego lub
zaakceptowanego zawodu.



 Każdy obywatel Unii ma swobodę poszukiwania
zatrudnienia, wykonywania pracy, korzystania z prawa
przedsiębiorczości oraz świadczenia usług w każdym
Państwie Członkowskim.



 Obywatele państw trzecich, którzy posiadają zezwolenie na
pracę na terytorium Państw Członkowskich, są uprawnieni
do takich samych warunków pracy, z jakich korzystają
obywatele Unii.



 

Karta Praw Podstawowych
UE



Związek z innymi przepisami:



art. 24 -ochrona pracy



art. 20 - dialog i współpraca partnerów
społecznych jako podstawa ustroju
gospodarczego



zasada równości (art. 32) i jej szczególne
odniesienie do zakazu różnicowania
uprawnień pracowniczych ze względu na
płeć (art. 33 ust. 2).

Konstytucyjna regulacja

wolności pracy



art. 60 - dostęp do służby publicznej,



art. 66 - warunki pracy i czas pracy



art. 68 - pomoc w razie bezrobocia



art. 69 - obowiązki władz publicznych w
zakresie udzielania osobom
niepełnosprawnym pomocy m.in. w
przysposobieniu do pracy),



art. 71 ust. 2 - ochrona pracy kobiet w ciąży
i po porodzie

Konstytucyjna regulacja

wolności pracy



Ani art. 65, ani żaden inny przepis
konstytucji nie mówi o „prawie do
pracy" rozumianym jako
podmiotowe prawo jednostki,
któremu odpowiada obowiązek władz
publicznych do zapewnienia miejsca
pracy



Gwarancja prawa do pracy nie do
pogodzenia z zasadą gospodarki
rynkowej

Wolność pracy czy prawo do
pracy?



Inne ujęcie „prawa do pracy” -
art. 65 ust. 5



„prawo do pomocy w staraniach o
pracę i w uzyskaniu kwalifikacji
zawodowych”



„prawo do korzystania z efektów
polityki prowadzonej przez państwo
w celu osiągnięcia możliwego
pełnego zatrudnienia”

Wolność pracy czy prawo do
pracy?



podmiotowe prawo o charakterze
negatywnym, gdyż gwarantuje
każdemu człowiekowi wolny od
ingerencji państwa wybór zawodu lub
zatrudnienia”



art. 65 ujmuje wolność pracy w
kategoriach wolności osobistej, z
której nie wynika roszczenie o
zatrudnienie

Charakter wolności pracy



Wszelka pracę zarobkowa na rzecz innego
podmiotu bez względu na formalne
zakwalifikowanie stosunku łączącego te
podmioty.



Obejmuje także pracę zarobkową
wykonywaną przez osoby pozbawione
wolności bez względu na charakter stosunku
prawnego w ramach którego praca ta jest
wykonywana - wyrok TK P 20/09

Konstytucyjne pojęcie
„pracy”



Świadczenie pracy w ramach
zatrudnienia, obejmującego:



stosunek pracy (zawarty na podstawie
umowy o pracę, powołania, mianowania,
wyboru, spółdzielczej umowy o pracę),



inne formy zatrudnienia (na podstawie
umów cywilnoprawnych – zlecenia, agencyjnej,
o dzieło, menadżerskiej, czy umowy
nienazwanej)



wykonywanie zawodu, w tym także
zawodów zaufania publicznego

Konstytucyjne pojęcie

„pracy”



Zasada wolności pracy w jej
ujęciu pozytywnym „obejmuje
zarówno możliwość wyboru rodzaju
pracy (aspekt kwalifikatywny),
wyboru pracodawcy (aspekt
podmiotowy), jak i decydowania o
miejscu zatrudnienia (aspekt
przestrzenny)” (wyroki TK z 21 maja
2002 r., K 30/01, z 27 lipca 2006 r.,
SK 43/04).

Aspekt pozytywny i negatywny

wolności pracy



Swoboda wyboru pracodawcy
oznacza:



możliwość wyboru podmiotu
zatrudniającego,



zmiany czy rezygnacji z zatrudnienia,



pozostawania więcej niż w jednym
stosunku pracy, a więc
podejmowania dodatkowego
zatrudnienia

Aspekt podmiotowy wolności

pracy



Możliwość ustanowienia w drodze umowy
ograniczeń w zakresie podejmowania przez
pracownika dodatkowych zajęć
zarobkowych w postaci względnego zakazu
wyrażającego się w konieczności uzyskania
zgody pracodawcy.



wolności pracy to także wolność
zobowiązania się od powstrzymywania od
zatrudnienia lub wykonywania pracy

Aspekt podmiotowy wolności

pracy



Wyrok SN z 14 kwietnia 2009 r., III PK
60/08



umowny zakaz dodatkowego zatrudnienia
stanowiący konkretyzację obowiązku
dbałości o dobro zakładu pracy nie
narusza zasady konstytucyjnej (art.
65 ust. 1), ponieważ nie wynikają z niej
bezpośrednie obowiązki po stronie
pracodawcy.

Aspekt podmiotowy wolności

pracy



Wprowadzenie generalnego zakazu
podejmowania dodatkowego
zatrudnienia czy ograniczeń w
podejmowaniu dodatkowego
zatrudnienia byłoby zarówno
niezgodne z art. 65 ust. 1, jak i
standardami międzynarodowymi.

Aspekt podmiotowy wolności

pracy



Ograniczenia wolności pracy w
zakresie możliwości dodatkowego
zatrudnienia w obowiązującym
ustawodawstwie:



dotyczą administracji publicznej,



funkcjonariuszy służb mundurowych,



przepisy przewidujące możliwość zawarcia
między pracownikiem a pracodawcą umów
o zakazie konkurencji (art. 101¹ i 101²
k.p.).

Aspekt podmiotowy wolności

pracy



Formuła konstytucyjna „wybór
zawodu” jest szersza od kodeksowej
formuły „swobody wyboru pracy”.



Realizacja określonego zawodu może
przybierać także postać pozapracowniczą
(w tym wolne zawody)



Zakres podmiotowy art. 65 ust. 1
obejmuje także funkcjonariuszy służb
mundurowych

Wolność wyboru zawodu a

wyboru pracy



Art. 65 ust. 1 stanowi się nie tylko o
wolności wyboru zawodu, ale również
o wolności jego wykonywania.

Wolność wykonywania
zawodu



Swobodny dostęp do wykonywania zawodu
(działalności zawodowej) zarówno w formie
samozatrudnienia, jak i w formie zatrudnienia u
pracodawcy – w granicach istniejących miejsc
pracy, w ramach wolności nawiązywania
stosunku pracy.



wolność wykonywania danego zawodu musi być
rzeczywista, przez co należy rozumieć „wolność
rzeczywistego wykonywania poszczególnych
czynności zawodowych należących do istoty
danego zawodu” (K 36/06).

Treść wolności wykonywania

zawodu



Wolność wykonywania zawodu
oznacza także wolność wyboru formy
wykonywania pracy, a więc w
szczególności formy tzw. wolnego
zawodu bądź statusu pracownika.

Treść wolności wykonywania

zawodu



Stworzenie sytuacji prawnej, w której:



po pierwsze, każdy mieć będzie swobodny
dostęp do wykonywania zawodu,
uwarunkowany tylko talentem i kwalifikacjami;



po drugie, mieć będzie rzeczywistą
możliwość wykonywania swojego zawodu;



po trzecie, nie będzie przy wykonywaniu
zawodu poddany rygorom podporządkowania,
które charakteryzują stosunek pracy" (wyrok
TK z K 36/06 K 17/04)

Treść wolności wykonywania

zawodu odnośnie wolnych zawodów



Mogą wynikać:



z konstytucji



ustawy



umowy stron

Ograniczenia wolności
pracy



Tzw. immanentne ograniczenia związane z
pojęciem „praca” i „zawód” na gruncie
Konstytucji.



Pracą lub zawodem nie może być działalność
zakazana bezpośrednio lub pośrednio przez
przepisy prawa, a jedynie aktywność zgodna z
prawem.



Uznania określonej działalności za pracę (zawód)
nie można natomiast uzależniać od ich społecznej
czy gospodarczej przydatności bądź tego, czy
stanowi ono faktyczne źródło dochodów.

Ograniczenia wolności
pracy



Kolizja z innymi prawami lub
wolnościami, a zwłaszcza z
godnością człowieka (art. 30)



Decyzja Komitetu Praw Człowieka
ONZ w sprawie Wackenheim p.
Francji z 15 lipca 2002 r. – uznająca
zasadność zakazu rzucania karłem w
dal

Ograniczenia wolności
pracy



Art. 65 ust. l zd. 2 stanowiący, że
ustawa może określić wyjątki od
wolności pracy.



Ustawodawca może reglamentować
zarówno kwestie wyboru, jak i
wykonywania pracy (zawodu).



Konieczność uwzględnienia ogólnych
wymagań art. 31 ust. 3.

Ograniczenia wolności

pracy



Wymóg dochowania formy ustawy -
akty podustawowe mogą jedynie
normować kwestie szczegółowe o
drugorzędnym znaczeniu dla
urzeczywistnienia konstytucyjnie
zagwarantowanych wolności, nie zaś
kwestie o istotnym znaczeniu z
punktu widzenia wolności
wykonywania zawodu.

Ograniczenia wolności
pracy



Naruszeniem wymogu ustawy będzie
scedowanie na akty wewnętrzne organów
samorządu zawodowego uprawnień
regulacyjnych, nieograniczonych
ustawowymi kryteriami:



wyrok z 18 lutego 2004 r., P 21/02 –
odnośnie do niewskazania ustawowych
przesłanek dla ustalania maksymalnej liczby
aplikantów adwokackich

Ograniczenia wolności
pracy



wyrok U 16/02 – odnośnie do
konkursu na aplikację rzeczniowską



uzależnienie w rozporządzeniu
przeprowadzenia konkursu od
minimalnej liczby wniosków

Ograniczenia wolności

pracy



Odesłanie w pełnym zakresie do aktu
wykonawczego kwestii określenia
wymagań dotyczących kwalifikacji,
od których ustawa uzależnia
wykonywanie określonych czynności
zawodowych - wyrok z 5 grudnia
2007 r., K 36/06 - odnośnie do
kwalifikacji do sporządzania
dokumentacji hydrologicznych.

Ograniczenia wolności
pracy



Ustawodawca może określać
przesłanki, od których spełnienia
zależy możliwość wykonywania
danego zawodu i może przy tym brać
pod uwagę także interesy osób, na
których rzecz zawód ten jest
wykonywany.



Brak pełnej swobody ustawodawcy.

Prawna reglamentacja dostępu

do zawodu



odpowiednia wiedza praktyczna i
teoretyczna,



wymóg formalnego potwierdzenia
posiadania umiejętności (wyrok z 23
czerwca 2005 r., K 17/04)



Obowiązek uzyskania odpowiednich licencji
potwierdzających kwalifikacje - wyrok z 27
marca 2008 r., SK 17/05 dotyczący
pośredników w obrocie nieruchomościami).

Prawna reglamentacja dostępu

do zawodu – kryteria



Przesłanki wykonywania zawodu powinny
być określone w sposób:



jasny



przewidywalny



adekwatny do istoty i charakteru danego
zawodu



służyć zapewnieniu bezpieczeństwa
publicznego oraz ochrony słusznych interesów
konsumentów usług, czy dóbr wytwarzanych
przez osoby uprawnione do wykonywania
zawodu (K 17/04).

Prawna reglamentacja dostępu

do zawodu – kryteria



„regulacja warunków wykonywania
zawodu nie znosi, ani nie ogranicza
wolności wykonywania zawodu tak długo,
jak nawiązuje do niezbędnej wiedzy
teoretycznej i praktycznej (ewentualnie
potwierdzonej formalnie przez egzamin,
sprawdzenie, specjalizację, dyplom
ukończenia studiów, studiów
podyplomowych”) – wyrok K 17/04.

Prawna reglamentacja dostępu

do zawodu – kryteria



Ograniczenie czy wyłączenie swobody
dostępu do pracy będzie miało
natomiast miejsce w sytuacji, „gdy
określona osoba nie ma prawnej (a nie
tylko faktycznej) możliwości
wykonywania jakiejkolwiek pracy,
pewnych rodzajów pracy, czy wreszcie
oznaczonej konkretnie pracy” (K 17/04)

Prawna reglamentacja dostępu

do zawodu – kryteria



Brak w polskim prawie pracy
przepisów zakazujących
wykonywania zawodu osobom, które
mają do tego formalnie kwalifikacje.



Zakaz wykonywania zawodu
może być jedynie orzeczony jako
indywidualnie wymierzona kara
w postępowaniu sądowym lub
dyscyplinarnym.

Zakaz wykonywania
zawodu



Trzy grupy podmiotów:



osoby zatrudnione w służbie
publicznej (wysocy urzędnicy
państwowi i samorządowi),
funkcjonariusze służb publicznych,



osoby wykonujące zawody zaufania
publicznego



Osoby wykonujące inne zawody

Intensywność ograniczeń wolności

pracy a specyfika zawodu



Możliwość nakładania dalej idących
ograniczeń w postaci:



zakazów dodatkowego zatrudnienia czy
wykonywania dodatkowych zajęć,
podyktowanych interesem publicznych.



dalej idąca ingerencja w wolność wyboru miejsca
pracy wówczas, gdy określona czynność musi
być wykonywana w ściśle oznaczonym miejsce
(wyrok z 29 listopada 2011 r., SK 15/09 –
dotyczący przeniesienia funkcjonariuszy celnych
do innego miejsca pracy).

Osoby zatrudnione w służbie publicznej

(funkcjonariusze służb publicznych)



Wprowadzenie wyższych wymagań wobec
kandydatów do danej służby:



personalnych, w tym zwłaszcza wymogu
niekaralności (zob. np. wyrok z 13 lutego 2007
r., K 46/05 – obligatoryjne zwolnienie
funkcjonariusza służby celnej w przypadku
wniesienia aktu oskarżenia o umyślne
popełnienie przestępstwa ściganego z
oskarżenia publicznego),



kwalifikacyjnych



charakterologicznych.

Osoby zatrudnione w służbie publicznej

(funkcjonariusze służb publicznych)



Bardziej rygorystyczne aniżeli w
wypadku innych zawodów regulacje
dotyczące utraty statusu pracowniczego:



wyrok z 6 listopada 2012 r., SK 29/11
dotyczący odmowy przywrócenia do służby
żołnierza zawodowego,



obowiązek zwrotu kosztów poniesionych na
utrzymanie i wykształcenie żołnierza
zawodowego (wyrok z 18 października 2011
r., SK 24/09).

Osoby zatrudnione w służbie publicznej
(funkcjonariusze służb publicznych)



Uzasadnienie dalej idących
ograniczeń:



specyficzny status związany ze
szczególnymi oczekiwania fachowości ze
strony społeczeństwa,



objęcie ich wykonywania obowiązkiem
obligatoryjnej przynależności do właściwej
korporacji zawodowej

Osoby wykonujące zawody

zaufania publicznego



Art. 17 ust. 1 Konstytucji – przywilej
ograniczania wolności wykonywania zawodu



Ograniczenia wymagają formy ustawy oraz
winny odpowiadać przesłankom określonym
w art. 31 ust. 3, a zatem pozostawać w
granicach interesu publicznego i dla jego
realizacji (wyrok z 18 lutego 2004 r., P
21/02 dotyczący ustanawiania
maksymalnej liczby aplikantów
adwokackich).

Osoby wykonujące zawody

zaufania publicznego



Inne samorządy (art. 17 ust. 2) nie
mogą w swojej działalności naruszać
wolności wykonywania zawodu oraz
wolności działalności gospodarczej.

Osoby wykonujące zawody

zaufania publicznego



Ustawowe ograniczenia wolności
wykonywania zawodu przez osoby
wykonujące zawody zaufania
publicznego:



nie mogą wykraczać poza zakaz
nadmiernej ingerencji



winny znajdować uzasadnienie w
wartościach konstytucyjnych

Osoby wykonujące zawody

zaufania publicznego



wyrok TK z 18 października 2010 r., K
1/09 uznający zakaz ponownego ubiegania
się o prawo wykonywania zawodu po ukaraniu
karą dyscyplinarną skreślenia z listy oraz brak
regulacji dotyczących zatarcia wpisu o
ukaraniu tą karą za nieproporcjonalną
ingerencję



wyrok z 27 lipca 2006 r., SK 43/04 - za
dopuszczalne uznał ograniczenie możliwości
występowania przez rzeczników patentowych
w postępowaniu karnym

Osoby wykonujące zawody

zaufania publicznego



W przypadku osób wykonujących inne zawody
czy funkcje aniżeli wskazane wyżej wolność
pracy winna być chroniona najmocniej.



wyrok z 26 kwietnia 1999 r., SK 33/98 –
wymóg niekaralności za popełnienie
określonych przestępstw właściciela
przedsiębiorstwa jako warunek zezwolenia na
prowadzenie krajowego zarobkowego przewozu
osób pojazdami nie będącymi taksówkami, a w
przypadku osoby prawnej – od niekaralności
członków organu zarządzającego).

Osoby wykonujące inne zawody



Zawieszenie wypłacania emerytury nie
stanowi formy ingerencji w wolność
wykonywania zawodu i wyboru pracodawcy.
Jednostka zachowuje możliwość kontynuowania
pracy u dotychczasowego pracodawcy” (wyrok
z 7 lutego 2006 r., SK 45/04).



ustanowienie obowiązku bądź upoważnienie
pracodawcy do rozwiązania stosunku pracy z
chwilą osiągnięcia przez pracownika wieku
emerytalnego – naruszenie zasady równości

Osoby wykonujące inne
zawody



Zakaz wprowadzania obowiązku
(przymusu) pracy, któremu
niepodporządkowanie się rodziłoby
sankcje karne czy administracyjne.

Aspekt negatywny wolności
pracy



konieczność podjęcia pracy może
wynikać ze względów ekonomicznych
(przymus ekonomiczny),



ustawodawca może uzależniać
różnego rodzaju przywileje czy
świadczenia od wykonywania pracy
(lub gotowości do wykonywania
pracy) przez wszystkie osoby, które
są do tego zdolne

Aspekt negatywny wolności
pracy



W kategoriach przymusu (obowiązku)
pracy nie można traktować
obowiązku przepracowania
określonego czasu jako warunku
nabycia świadczeń z tytułu
pozostawania bez pracy (zasiłku dla
bezrobotnych).

Aspekt negatywny wolności
pracy



Gwarancja wolności pracy obejmuje
także wolność pozostawania bez
pracy.



Od obowiązku pracy w znaczeniu
prawnym należy także odróżnić jego
ujęcie na płaszczyźnie moralnej –
Konstytucja PRL.

Aspekt negatywny wolności
pracy



Pod pojęciem obowiązku pracy
należy rozumieć „obowiązek
pewnej rozciągniętej w czasie
działalności, a nie pewnych
konkretnych czynności w ramach
działalności zarobkowej”, w tym
„pewnych działań w interesie osób
trzecich bez ekwiwalentu” (TK)

Aspekt negatywny wolności
pracy



wyrok z 3 grudnia 2003 r., K 5/02 -
obowiązek komornika do
nieodpłatnego prowadzenia sprawy



charakteru obowiązku pracy nie ma
prowadzenie zajęć dydaktycznych
przez doktorantów (wyrok z 25
kwietnia 2005 r., SK 51/03).

Aspekt negatywny wolności
pracy



Obowiązek pracy a nakaz podjęcia
dodatkowego zatrudnienia



w stosunku do nauczycieli akademickich
zatrudnionych w uczelni medycznej lub
innej uczelni prowadzącej działalność w
dziedzinie nauk medycznych ustawa
nakłada obowiązek zawarcia dodatkowej
umowy o pracę lub zlecenia ze szpitalem
klinicznym lub innym zakładem opieki
zdrowotnej

Aspekt negatywny wolności
pracy



Konstytucja RP nie formułuje
expressis verbis zakazu pracy
przymusowej i obowiązkowej.



Praca przymusowa jako zaprzeczenie
wolności pracy.



Problem dobrowolnego oddania
się w niewolę pracowniczą.

Aspekt negatywny wolności
pracy



Zakaz pracy przymusowej w
prawie międzynarodowym



art. 4 ust. 2 EKPCz,



art. 8 ust. 3 MPPOiP



konwencja nr 29 MOP z 1930 o
zakazie pracy przy musowej oraz
konwencja nr 105 MOP o zniesieniu
pracy przymusowej

Aspekt negatywny wolności
pracy



art. 4 EKPCz wiąże zakaz „zmuszania
do świadczenia pracy przymusowej
lub obowiązkowej” z zakazem
niewolnictwa lub poddaństwa.

Aspekt negatywny wolności
pracy



Pojęcie pracy przymusowej lub obowiązkowej
nie obejmuje: a) żadnej pracy, jakiej wymaga się
zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia
wolności (…) lub w okresie warunkowego zwolnienia;
b) żadnej służby o charakterze wojskowym bądź
służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby
wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę
służby ze względu na przekonania; c) żadnych
świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych
lub klęsk zagrażających życiu lub dobru
społeczeństwa; d) żadnej pracy ani świadczeń
stanowiących część zwykłych obowiązków
obywatelskich”.

Aspekt negatywny wolności
pracy



Kryterium stopnia zależności
władającego i poddanego



Poddanym nie jest recydywista
pozostający pod nadzorem władz
administracyjnych po zakończeniu
odbywania kary pozbawienia wolności z
uwagi na brak represyjności tego środka –
wyrok ETPCz z 24 VI 1982 w sprawie Van
Droogenbroeck p. Belgii

Praca przymusowa a niewolnictwo i poddaństwo



Współczesne formy niewolnictwa



Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu
oraz karaniu handlu ludźmi, w
szczególności kobietami i dziećmi,
uzupełniający Konwencję ONZ
przeciwko międzynarodowej
przestępczości zorganizowanej,
otwarty do podpisu 12-15 XII 2000r.

Praca przymusowa a

niewolnictwo i poddaństwo



zniewolenie przez dług - nieograniczona
w czasie praca w zamian za pożyczkę
występuje zwłaszcza w Indiach,



niewolnictwo kontraktowe - pracownik
rozpoczyna pracę na podstawie umowy, a
następnie wskutek gróźb pozbawiany jest
wolności i wynagrodzenia – Azja Płd-
Wsch., Afryka, niektóre kraje arabskie.

Praca przymusowa a

niewolnictwo i poddaństwo



Działanie pod przymusem
psychicznym lub fizycznym na rzecz
innego podmiotu, stanowiące środek
nacisku lub sankcji wobec
przeciwników politycznych, środek
rozwoju gospodarczego, środek
dyscypliny pracy, kary za udział w
strajkach lub środek dyskryminacji.

Praca przymusowa



Por. wyrok ETPCz z 18 VI 1971 r. w
sprawie De Wilde, Ooms i Versyp p.
Belgii



Nie jest pracą przymusową
umieszczenie włóczęgi w centrum
rehabilitacyjnym i nałożenie na niego
obowiązku pracy za nieproporcjonalnie
niską płacę z uwagi na cel obowiązku
w postaci rehabilitacji, a nie represji.

Praca przymusowa



Wyrok z 23 XI 1983 r. w sprawie Nan der
Mussele p. Belgii



Nie stanowi pracy przymusowej
obowiązek nieodpłatnej pomocy prawnej w
ramach aplikacji adwokackiej, ponieważ w
czasie aplikacji mieli jej świadomość oraz
zdobywali doświadczenie zawodowe.



Obowiązek obrony klienta z urzędu bez
wynagrodzenia za pracę – naruszenie
zakazu pracy przymusowej.

Praca przymusowa



Obowiązki pozytywne państwa w
zakresie przeciwdziałania,
wykrywania i karania pracy
przymusowej w prywatnych domach,
przedsiębiorstwach



Ofiary – najczęściej nielegalni
imigranci



Ochrona ofiar domowego
niewolnictwa i handlu ludźmi

Praca przymusowa



Wyrok ETPCz w sprawie Siliadin
przeciwko Francji z 26 VII 2005 r.



Odebranie paszportu i zmuszenie do
pracy bez wynagrodzenia oraz w dni
wolne imigrantki z Togo – forma
poddaństwa



prawo nie zapewniało jej
wystarczającej ochrony

Praca przymusowa



Art. 2 ust. 1 Konwencji MOP nr
29 - „wszelka pracę lub usługi
wymagane od jakiejś osoby pod
groźbą jakiejkolwiek kary i do których
dana osoba nie zgłosiła się
dobrowolnie”.

Praca przymusowa



Zakaz pracy przymusowej odnosi
się:



do pracy w ogólności, a nie tylko do
stosunków pracy



zarówno fazy podejmowania pracy,
jak i jej kontynuowania oraz
zakończenia – skoro



art. 65 ust. 1 stanowi o wolności
wyboru, jak i wykonywania zawodu.

Praca przymusowa



Za pracę przymusową nie uznaje
się natomiast określonych w ustawie
zobowiązań umownych, w tym:



umów o zakazie konkurencji



„tzw. umów lojalnościowych,
będących efektem finansowania
przez pracodawcę kosztów
podnoszenia kwalifikacji.

Praca przymusowa



„obowiązek „odpracowania” kwot
zainwestowanych przez pracodawcę w
pracownika, w szczególności w zdobycie
przez niego kwalifikacji zawodowych,
względnie w podnoszenie tych kwalifikacji
lub zdobycie mieszkania



wyrok SK 24/09 dotyczący akceptacji
obowiązku zwrotu kosztów poniesionych na
utrzymanie i wykształcenie żołnierza
zawodowego.

Praca przymusowa



Zakaz pracy przymusowej nie ma jednak
charakteru absolutnego, bo art. 65 ust. 2
dopuszcza ustawowe nałożenie obowiązku
pracy.



Dopuszczalność zastosowania
obowiązku pracy:



jako elementu orzeczonej sankcji karnej



w przypadku wprowadzenia jednego ze
stanów zagrożenia państwa.

Praca przymusowa



Szczególna postać reglamentacji stosunków



art. 32 Konwencji o Prawach Dziecka
ONZ - prawo dziecka do ochrony przed
wyzyskiem ekonomicznym, przed
wykonywaniem pracy, która może być
niebezpieczna lub też może kolidować z
kształceniem dziecka, bądź może być
szkodliwa dla zdrowia dziecka lub jego
rozwoju fizycznego, umysłowego,
duchowego, moralnego lub społecznego.

Zakaz stałego zatrudniania
dzieci do lat 16 (art. 65 ust. 3).



Zakaz nie ma absolutnego
charakteru,



„formy i charakter dopuszczalnego
zatrudnienia" dzieci do lat 16 określa
ustawa”.



Wątpliwości interpretacyjne

Zakaz stałego zatrudniania

dzieci



Kodeks pracy zezwala na stałe zatrudnienie
młodocianych poniżej 16 roku życia, z
zastrzeżeniem spełnienia określonych
warunków:



młodociany ukończył 15. rok życia,



ukończył szkołę podstawową,



w celu przygotowania zawodowego,



praca nie zagraża jego zdrowiu.

Zakaz stałego zatrudniania

dzieci



Art. 32 ust. 1 KPD minimalną granicę
wieku pozostawia państwom,
wymagając by praca nie była dla
dziecka niebezpieczna lub szkodliwa



Konwencja MOP nr 138 z 1973 r. o
najniższym wieku ustala granicę
zatrudnienia wieku na 15 lat.

Zakaz stałego zatrudniania

dzieci



Art. 65 ust. 4 nakłada na ustawodawcę
zwykłego obowiązek określenia minimalnej
wysokości wynagrodzenia za pracę oraz
sposobu ustalania tej wysokości.



brak zasad ustalania wynagrodzenia za
pracę,



Konstytucja nie wymaga, by
wynagrodzenie wynikało z „ilości i jakości
pracy„.

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia za pracę



Wyraźnie zakazane jest tylko
różnicowanie wynagrodzenia za
„pracę jednakowej wartości" ze
względu na płeć (art. 33 ust. 2).

Prawo do wynagrodzenia



Nie ma też zakazu by ustawodawca określał
niekiedy również wynagrodzenie
maksymalne.



funkcje kierownicze w podmiotach
związanych z majątkiem publicznym -
wynagrodzenie maksymalne nie musi
wynikać tylko z wartości pracy i praw
rynku (wyrok TK z 7 V 2001, K. 19/00, OTK
ZU 2001, nr 4, póz. 82, s. 483).

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Możliwość ustalania przez ustawodawcę
maksymalnych pułapów wynagrodzeń nie
dotyczy tzw. wolnych zawodów.



tzw. taksa notarialna (maksymalne
opłaty za czynności wykonywane przez
notariuszy) - odmienna pozycja notariusza
w stosunku do podmiotów świadczących
usługi prawnicze wyrok z 10 grudnia
2003 r., K 49/01

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Z art. 65 ust. 4 można wyprowadzić
prawo podmiotowe każdego
pracownika (także zatrudnionego
więźnia — orzeczenie TK z 7 I 1997,
K.7/96, OTK ZU 1997, nr l, póz. l, s.
7)



Zakres jego dochodzenia jest
ograniczony przez art. 81
Konstytucji.

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Nie można wywodzić prawa do uzyskiwanie
przez kogokolwiek dochodów w ogóle, a tym
bardziej zwiększenia ich wysokości.



art. 178 ust. 2 - „wynagrodzenie
odpowiadające godności urzędu oraz
zakresowi obowiązków”.



Także ta grupa zawodowa nie może domagać
się wyższych dochodów z powołaniem się
bezpośrednio na normę konstytucyjną (wyrok
z 4 października 2000 r., P. 8/00)

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Zakres podmiotowy:



osoby pozostające w stosunku pracy,



wyłączenie osób wykonujących tzw.
wolne zawody.



Zdaniem TK art. 65 ust. 4 nie ma
zastosowania do sytuacji
adwokatów prowadzących
kancelarię.

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Zdaniem TK „regulacje konstytucyjne
określające zasady kształtowania
minimalnego wynagrodzenia za
pracę dotyczą wszelkich kategorii
osób pracujących zarobkowo, w tym
także osób skazanych na karę
pozbawienia wolności. (wyrok P
20/09).

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Ustalanie minimalnego
wynagrodzenia za pracę wiąże
wszystkich pracodawców, zarówno
publicznych, jak i prywatnych, którzy
nie mogą ustalić wynagrodzenia za
pracę poniżej owego ustawowego
minimum.

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Przepis art. 65 ust. 4 nie wspomina
ani o prawie do godziwego czy
sprawiedliwego wynagrodzenia



nie definiuje minimalnego
wynagrodzenia jako takiego, które
powinno zapewnić pracownikom i ich
rodzinom godziwy poziom życia art.
4 EKS.

Prawo do minimalnego wynagrodzenia a
wynagrodzenie sprawiedliwe (godziwe)



TK uznaje zasadę sprawiedliwego czy
godziwego wynagrodzenia za pracę jako
zasadę o randze konstytucyjnej (tak TK w
wyrok z 7 maja 2011 r., K 19/00).



sprawiedliwe i godziwe wynagrodzenie nie
jest wyznaczone przez wartość pracy, o
której decydują prawa rynku, ale przede
wszystkim względy społeczne.

Prawo do minimalnego wynagrodzenia a
wynagrodzenie sprawiedliwe (godziwe)



„Niezależnie bowiem od wartości
rynkowej praca ma być
wynagradzana godziwie w takim
rozumieniu, iż wystarcza na
zaspokojenie pewnych
uzasadnionych potrzeb życiowych
jednostki (minimalnego standardu
godnego życia)” (K 19/00 czy wyrok z
23 lutego 2010 r., P 20/09).

Prawo do minimalnego wynagrodzenia a
wynagrodzenie sprawiedliwe (godziwe)



Dopuszczalność zróżnicowania
wysokości minimalnego
wynagrodzenia.



Zdaniem TK nie ma w tym zakresie
konstytucyjnych przeciwwskazań.

Prawo do minimalnego

wynagrodzenia



Możliwość zaspokajania
podstawowych potrzeb
zatrudnionych i ich rodzin (zob.
wyrok P 20/09).

Istota prawa do minimalnego

wynagrodzenia



„każdy„



ograniczenia wolności pracy
cudzoziemców – art. 37 ust. 2 w
związku z art. 31 ust. 3



Np. warunek uzyskania zezwolenia
na pracę

Podmioty wolności pracy



„władze publiczne„



zarówno organy państwa ( w tym
ustawodawca), jak i samorządu
terytorialnego



Samorządy zrzeszające osoby
wykonujące zawody zaufania
publicznego

Adresat obowiązków

wynikających z wolności pracy



Art. 65 ust. 1 Konstytucji RP nie
mógłby stanowić podstawy narzucania
pracodawcom obowiązków wobec
potencjalnych pracowników w postaci
stworzenia określonej ilości miejsc
pracy, określonych stanowisk pracy
lub zatrudnienia kogoś na określonym
stanowisku (wyrok TK z 24 stycznia
2001 r., SK 30/99).

Wertykalne działanie wolności

pracy