Terminy wykładów:

Stacjonarni: 8.11.2010
Niestacjonarni: 13.11.2010

NADAWCA W

KOMUNIKACJI

Aleksy Awdiejew, Standardy semantyczne w gramatyce komunikacyjnej, w:

Gramatyka komunikacyjna, red. A.Awdiejew, Warszawa 1999

Aleksy Awdiejew, Konstruowanie trzeciej rzeczywistości (2008) (w:)

Mechanizmy perswazji i manipulacji. Zagadnienia ogólne, (red) G. Habrajska,

Łask LEKSEM, ss. 95 – 104

Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki

komunikacyjnej, Łask 2004 (tom 1), 2006 (tom 2)

Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe, [w:] Współczesny

język polski, Wrocław 1993

Bogusława Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne,

Warszawa 2007

Michael Fleischer, Teoria kultury i komunikacji, Wrocław 2007

Tomasz Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, Warszawa 2004

Arystotelesowska triada:

MÓWCA

–

MOWA

–

SŁUCHACZ

SZUMY

KANAŁ

KOMUNIKA
T

UCZESTNIK
1

UCZESTNIK
2

SPRZĘŻENIE
ZWROTNE

KONTEKST

M
O
D
E
L

K
O
M
U
N
IK
O
W
A
N
IA

SFERA
NADAWCY

NADAWCA

NADAWC
A

Nadawca w komunikacji

1. Intencjonalność jako podstawa

komunikowania

2. Kompetencja językowa
2.1. Standardy semantyczne –

typy i symbole kolektywne

2.2. Trzy rzeczywistości
3. Nadawca, pośrednik,

selekcjoner (gate-keeper)

NADAWCA W
KOMUNIKACJI

1. Intencjonalność jako podstawa
komunikacji

INTENCJONALNO
ŚĆ

KOMPETENCJA
JĘZYKOWA
NADAWCA, POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Zamiar pragmatyczny jaki mówiący chce zrealizować,
werbalizując tę właśnie treść ideacyjną. Intencja
komunikacyjna i cel komunikacyjny.
Sensem intencji zakazu jest stworzenie sytuacji, w której
odbiorca traci możliwość korzystania z dóbr objętych
zakazem. Na przykład zakaz wyrażony wypowiedzeniem:
 Nie może pan tutaj zostać!
 jeśli jest skuteczny, pozbawia odbiorcę możliwości
przebywania w określonym miejscu, jednakże ta intencja
wyrażona nie jest tożsama z celem tej wypowiedzi: zmuszenie
odbiorcy do opuszczenia tego miejsca.

NADAWCA W
KOMUNIKACJI

1. Intencjonalność jako podstawa
komunikacji

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA, POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Reprezentacja kognitywna = przedstawienie
mentalne, stanowiąca uogólnienie
doświadczenia indywidualnego

NADAWCA W
KOMUNIKACJI
2. Kompetencja językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Obraz ideacyjny, odzwierciedlający fragment
rzeczywistości lub mentalny schemat abstrakcyjny.
W systemie językowym występuje jako standard
semantyczny, mający strukturę predykatowo-
argumentową [F(x)]

NADAWCA W
KOMUNIKACJI
2. Kompetencja językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Każde wypowiedzenie zawiera obraz ideacyjny (OI) oraz zamiar

komunikacyjny (ZK)

Pada deszcz

Obraz ideacyjny (OI):
padający deszcz
Standard
semantyczny:
PADAĆ [DESZCZ]

Zamiar komunikacyjny
(ZK)
Intencja: ostrzeżenie
odbiorcy przed padającym
deszczem
Cel: skłonienie odbiorcy,
by zabezpieczył się przed
deszczem

Standardami semantycznymi nazywamy układy
predykatowo-argumentowe, na które wskazują
jednostki językowe. Trwały związek pomiędzy
jednostkami językowymi a zbiorem wszystkich
możliwych standardów semantycznych jest
podstawową częścią kompetencji językowej
człowieka

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Standardy semantyczne powstają na bazie obiektów
pierwszej, drugiej i trzeciej rzeczywistości
Typy należą do pierwszej rzeczywistości
Stereotypy i inne symbole kolektywne należą do
drugiej rzeczywistości
W komunikacji funkcjonują także obiekty trzeciej
rzeczywistości

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Pierwsza rzeczywistość (tzn. realność) ma
charakter fizykalny i obiektywny,
jest podstawą drugiej rzeczywistości
i dostarcza ogólnych reguł jej funkcjonowania.

TYPY :
LATAĆ [PTAK]: Ptaki latają → cechą ptaków jest to, że
latają
KUPOWAĆ [KTOŚ, COŚ]: Marysia kupuje książkę
POŻYCZAĆ [KTOŚ, COŚ, KOMUŚ] itd..

Wszystkie wypowiedzi o pierwszej rzeczywistości
przefiltrowane są przez mechanizm drugiej
rzeczywistości

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Druga rzeczywistość powstaje dzięki zjawiskom
znakowym.
Ma charakter obiektywny, interpersonalny i
kolektywny.
Składają się na nią konstrukty kulturowe (obiekty
kulturowe / symbole kolektywne) i przypisywane im
wartości.
Konstruktami kulturowymi są osoby i ich
zachowania, instytucje i ich działanie, zdarzenia,
procesy, stany itd.
Wymieniane, dopasowywane, negocjowane w
procesie komunikacji konstrukty nie powstają z
niczego, lecz są przefiltrowane przez obraz świata
danego dyskursu.
Bliskie są one stereotypom w znaczeniu jakie nadał
im Jerzy Bartmiński.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Stereotyp – zespół cech typowych, powszechnych,
reprezentatywnych, uznawanych jako normalne
Elementem wyróżniającym stereotyp jest
przypisywanie danej stereotypowej właściwości
wszystkim obiektom o tej samej nazwie.
Za pomocą stereotypów wypowiadamy się o
wszystkich, typowych obiektach danej klasy.
Służą one konstrukcji modelu świata i
odpowiadającego mu scenariusza naszych zachowań.
Nie są odbiciem rzeczywistości, ale jej projekcją i
interpretacją, stanowiąc system wartości, norm i
ocen, wzorów osobowych i wzorów bycia.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Bartmiński i Panasiuk dzielą stereotypy na:
obrazy - cechy rozumiane jako realne właściwości
(JEST)
wzory - cechy rozumiane jako takie, których
wymagamy od przedmiotu (POWINNO BYĆ)
wyobrażenia mitologiczne - cechy tworzone
według zasady: „jakim coś MOŻE BYĆ”
stereotypy ideologiczne – cechy
skonwencjonalizowane w świadomości zbiorowej i
dotyczące możliwych oraz pożądanych sytuacji
(POWINNO I MOŻE BYĆ)

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Przykłady standardów opartych na stereotypach
Pije wódkę, bo jest Rosjaninem

* Pije wódkę, bo jest Anglikiem
ale: Pije herbatę, bo jest Anglikiem

Standardowo:
Rosjanin pije wódkę: PIĆ [ROSJANIN, WÓDKĘ]

Anglik pije herbatę: PIĆ [ANGLIK, HERBATĘ]

Jest matką, ale nie dba o swoje dzieci
* Jest matką, ale dba o swoje dzieci
Standardowo:
Matka dba o swoje dzieci: DBAĆ [MATKA, O DZIECI]

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Trzecia rzeczywistość stanowi nadbudowę nad drugą
rzeczywistością i często, nie powodując jej
modyfikacji, na zawsze znika ze świadomości
społecznej.
Obiekty trzeciej rzeczywistości są nowymi
konstruktami budowanymi za pomocą parametrów
obecnych w drugiej rzeczywistości.
Trzecia rzeczywistość rzadko powstaje w sposób
naturalny. Zwykle normy i oceny są narzucane z góry,
są efektem świadomego działania propagandowego,
którego skuteczność można mierzyć ich aprobatą i
utrwalaniem w drugiej rzeczywistości.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Wprowadzanie nowego wartościowania odbywa się zwykle
przez ogłaszanie faktów realnych lub zmyślonych, mających
na celu degradację lub pozytywne dowartościowanie obiektu
„Chodzi przede wszystkim o efekt zaistnienia w świadomości
społecznej nowego wartościowania, niezależnie od jego
wiarygodności” (AA)
Przykładem tworzenia trzeciej rzeczywistości jest próba
skontrastowania ze sobą III i IV Rzeczypospolitej.
Powstające nowe obiekty skontrastowane ze sobą, takie jak

 „polska solidarna” vs „liberalizm”,

 „układ” vs „praworządność” itd.
jak na razie są obiektami propagandowymi.
Trwa jednak konsekwentna kampania perswazyjna, by
udowodnić społeczeństwu, iż są to obiekty realne, które
zasługują na stałe miejsce w drugiej rzeczywistości.

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Kompetencja

językowa

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA

JĘZYKOWA

NADAWCA,
POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Ludzie jako organizmy biologiczne, tworzące grupy
biologiczne czyli populacje, produkują składający się
z działań system socjalny.
Uwarunkowane socjalnie subkultury, komunikując,
produkują specyficzne dla nich dyskursy, w ramach
których powstają wypowiedzi, manifestujące reguły i
cele danej subkultury.
Dyskursy występują w formie różnych środków
komunikacji, z których tworzone są komunikaty.
Kultura jest więc socjalnie uwarunkowanym
systemem działań, a stratyfikacja kultury jest
składnikiem systemu socjalnego.
„Stratyfikacja systemu kultury jest (...) socjalnie
ugruntowana i kulturowo oddziałująca. Stratyfikacja
dyskursów jest kulturowo ugruntowana i socjalnie
oddziałująca”

Wykład 4 – symbole kolektywne

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Nadawca,

pośrednik

selekcjoner

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA
JĘZYKOWA

NADAWCA,

POŚREDNIK,
SELEKCJONER

Informacja w kanałach masowego komunikowania
napotyka wiele zapór, które nazwał bramami (gates)
Każda brama jest kontrolowana przez jednostkę lub
instytucję, które pełnią funkcję bramkarzy (gate-
keepers)
Gate-keeper (selekcjoner) – kontroler przepływu
informacji.
Jego rola polega na:

selekcji informacji
obróbce informacji: skróceniu, rozszerzeniu lub

zmodyfikowaniu

NADAWCA

W KOMUNIKACJI

2. Nadawca,

pośrednik

selekcjoner

INTENCJONALNOŚĆ

KOMPETENCJA
JĘZYKOWA

NADAWCA,

POŚREDNIK,
SELEKCJONER

W modelu Westleya i MacLeana funkcję gate-
keepera pełni pośrednik

Nadawca i pośrednik pełnią aktywną funkcję w
procesie komunikowania, w przeciwieństwie do
odbiorcy, który w rzeczywistości jest od nich
uzależniony

KONIEC

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

INTENCJA

INTERAKCYJNA

TEKS
T

INTENCJA

INTERAKCYJNA

REPREZENTACJ

A KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

PRODUKCJI

BLOK

INTERPRETAC

JI

INFORMACJE SYSTEMOWE

INFORMACJE

NIESYSTEMOWE