KOMUNIKAT

KOD. KANAŁ

1. KOD NIEWERBALNY

Aleksy Awdiejew, Kategoria obserwatora jako kategoria

gramatyczna, w: Punkt widzenia w języku i kulturze, Lublin

2004

Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska, Wprowadzenie do

gramatyki komunikacyjnej, wyd. Leksem 2004 i 2006

Grażyna Habrajska, Kategoria obserwatora w procesie

wizualizacji

Ronald Langacker, Wykłady z gramatyki kognitywnej, Lublin

1995

Francois J. Paul-Cavallier, Wizualizacja, Poznań 1994

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

TEKST

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

AKTUALIZACJ

I

BLOK

INTERPRETACJI

INFORMACJE SYSTEMOWE

INFORMACJE NIESYSTEMOWE

PERCEPCJA
ZMYSŁOWA

KONFIGURACJA
KOGNITYWNA

OBRAZ
IDEACYJNY

TEKST

WIZUALIZACJA
WSPOMNIEŃ
Uogólnienie na
poziomie
doświadczenia
indywidualnego

OBRAZOWANIE
SCHEMATYZACJA
redukowanie
komponentów
konfiguracji kognitywnej
do poziomu komunikacji
interpersonalnej

PRODUKCJA
TEKSTU
IDEACYJNEGO –
OPISUJĄCEGO
RZECZYWISTOŚ
Ć

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

TEKST

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

AKTUALIZACJ

I

BLOK

INTERPRETACJI

INFORMACJE SYSTEMOWE

INFORMACJE NIESYSTEMOWE

Smak
czekolady

Smak czekolady
związany jest z
bliskością,
nagrodą itd..

Produkt
spożywczy
o
przyjemny
m smaku,
sprzedawa
ny w
formie
tabliczek
5-10 dkg

Na deser
jest
czekolad
a

WIZUALIZACJA
WSPOMNIEŃ
dzieciństwo,
urodziny,
nagroda za
dobre oceny w
szkole,
odwiedziny u
babci itd.

OBRAZOWANIE
SCHEMATYZACJA
Redukowanie
komponentów:
dzieciństwo,
bliskość, nagroda
itd.

Na deser jest
czekolada
Po obiedzie
zjemy
czekoladę
Czekolada
jest w
kredensie /
lodówce itd.

BLOK

AKTUALIZACJ

I

BLOK

INTERPRETACJI

PERCEPCJA
ZMYSŁOW
ASmak i
zapach
czekolady

KONFIGURACJ
A
KOGNITYWNA
Smak czekolady
związany z
uroczystością,
nagrodą itd.

OBRAZ
IDEACYJNY
Produkt
spożywczy o
przyjemnym
smaku,
sprzedawany
w formie
tabliczek

TEKST
Czekolad
a jest w
kredensi
e

WIZUALIZACJA
WSPOMNIEŃ
dzieciństwo,
urodziny,
nagroda za dobre
oceny w szkole,
odwiedziny u
babci itd.

OBRAZOWANIE
SCHEMATYZACJA
Redukowanie
komponentów:
dzieciństwo,
bliskość, nagroda
itd.

PRODUKCJA TEKSTU
Na deser jest czekolada
Po obiedzie zjemy
czekoladę
Czekolada jest w
kredensie / lodówce
itd.

Doświadczamy świata za pomocą percepcji

zmysłowej

Człowiek przechowuje w pamięci

doświadczenia perceptywne w postaci
syntetycznych obrazów (obrazy ideacyjne)

Są to nie tylko wrażenia wizualne, które,

jak wykazują badania psychologiczne,
mają pierwszorzędne znaczenie w
percepcji świata, lecz również wrażenia
słuchowe, smakowe, dotykowe i
czuciowe, wykorzystujące wszystkie
możliwości perceptywne człowieka

Podstawową jednostką treści jest

zaplanowany do przekazania przez

nadawcę i odtwarzany przez odbiorcę

obraz ideacyjny (przedstawieniowy).

Możliwość przekazania takiego obrazu jest

związana z odniesieniem go do typowej

(wspólnej dla nadawcy i odbiorcy)

konfiguracji stanu rzeczy.

Inaczej mówiąc, należy przyjąć, iż takie

typowe schematy wyobrażeniowe są

zmagazynowane w pamięci perceptywnej

człowieka.

Założenie takie ma już dość obszerną

literaturę w dziedzinie sztucznej

inteligencji i badań kognitywnych

(prototypy, obrazowanie itd.)

Antropomorficzna kategoryzacja świata

PROTOTYPY

Eleanor Rosch, Georg Lakof

Elementy perspektywy

[background]

Punkt widzenia [vantage point]

VP
1

VP
2

VP1:

Drzewo jest za skałą. Skała jest przed drzewem

VP2:

Drzewo jest przed skałą. Skała jest za drzewem

ścieżka percepcyjna:

Pozycja A

OBOK

Pozycja B

ZA

Pozycja C

Pozycja D

PRZED

OBOK

Względne wyróżnianie struktur

(profilowanie)

[relative prominence of substructures]

Profilowanie różnych podstruktur na tle tej

samej bazy (

statyczne

)

pień

gałęzie

liście

Względne wyróżnianie struktur

(profilowanie)

[relative prominence of substructures]

Profilowanie RELACJI:

statycznych (niezmiennych)

równoległy

PRZED
ZA
OBOK
Itd..

Względne wyróżnianie struktur

(profilowanie)

[relative prominence of substructures]

Profilowanie RELACJI

dynamicznych

P
I
O
N

t

wznosić się

Balon szybko się wznosi

Kodowanie i interpretacja

Różne sposoby kodowania obrazów ideacyjnych

przez nadawcę:

język,

fotografia,

film,

obraz malarski itd.

Każdy komunikat, niezależnie od kodu, wymaga

dopełnienia sensu, które odbywa się z

wykorzystaniem scenariuszy przestrzennych,

które jest niezbędne do jego zrozumienia.

Proces rozumienia zakłada „odzyskanie” przez

odbiorcę sensu zakodowanego w komunikacie

nadawcy.

W tym celu odbiorca wykorzystuje dwa rodzaje

informacji – informacje systemowe i

informacje niesystemowe

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

TEKST

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

AKTUALIZACJ

I

BLOK

INTERPRETACJI

INFORMACJE SYSTEMOWE

INFORMACJE NIESYSTEMOWE

KONFIGURACJA
KOGNITYWNA

OBRAZ
IDEACYJNY

TEKST

WIZUALIZACJA
Dodanie do
obrazu
ideacyjnego
doświadczeń
indywidualnych

ZASTOSOWANIE
STANDARDÓW
SEMANTYCZNYCH
ORAZ REGUŁ
HEURYSTYCZNYCH
odtworzenie
obrazowania

W tekście są
zapisane wskazania
jak odtworzyć
złożony obraz
rzeczywistości, czyli
obraz ideacyjny

Kodowanie i interpretacja

W procesie komunikacji odbiorca, mając w

pamięci operacyjnej schematy wyobrażeniowe,

jest w stanie odtworzyć obrazy

przedstawieniowe (ideacyjne), które przekazał

nadawca.

Skoro poznajemy świat przez obrazy, to i w ten

sam sposób go interpretujemy, bo tylko na

podstawie tego, co znane możemy tworzyć to,

co nowe.

Najmniejszego wysiłku wymagają zatem od

odbiorcy interpretacje kodu wizualnego,

najbliższego najintensywniej wykorzystywanej

percepcji wzrokowej, a w szczególności film i

fotografia.

Dowolny element schematu, przywołuje w

pamięci cały schemat, bowiem „w każdym

elemencie całości zakodowane są wszystkie

informacje zawarte w całym obrazie”

(Cavallier

37)

Umiejętność odtwarzania obrazów

(wizualizacja) stawia odbiorcę w roli

wirtualnego obserwatora

rzeczywistości.

Jest on zawsze zwrócony twarzą do

obiektów obserwowanych lub, w

przypadku innych kanałów percepcji,

przyjmuje pozycję umożliwiającą

kontakt perceptywny

Człowiek ma możliwość bezpośredniej

obserwacji wzrokowej w świecie

zewnętrznym tylko dynamiczności

(zdarzeń) i statyczności (stanów)

Intencjonalność obserwowanych zachowań

lub jej brak rozpoznaje przez porównanie

do oznak własnych doświadczeń –

obserwację wewnętrzną (akcje, procesy –

pozycje, stany)

Interpretację zaczynamy zatem od rozpoznania

zdarzeń i stanów

dynamiczność

statyczność

intencjonalność
nieintencjonalno
ść

akcje

pozycje

procesy

stany

STATYCZNOŚĆ

Miejsce obserwatora w stosunku do obiektu
Dokumentowanie a kreowanie (obiekt – tło)
Jakie scenariusze przestrzenne pozwalają na

interpretację tych obrazów jako statycznych?

Dopełnianie sensu odbywa się na

podstawie zapamiętanych wrażeń
sensorycznych – przez odwołanie się
do typowych scenariuszy
(wizualizowanie)

Przywoływane są nie tylko wrażenia

wzrokowe, ale i dotykowe – mokra,
chłodna woda, węchowe – zapach
wilgoci, dźwiękowe – szum liści,
chlupotanie wody itd.

STATYCZNOŚĆ

DYNAMICZNOŚĆ

Fotografia 3 (autor: Joanna Dobraszczyk)

STAĆ [ŁÓDKA, PRZY BRZEGU]

Fotografia 4 (autor: Joanna Dobraszczyk)

PŁYNĄĆ [ŁÓDKA, PO
WODZIE]

DYNAMICZNOŚĆ

Miejsce
obserwatora
(wyznacza
fotograf)
Dokumentowanie
a kreowanie
Scenariusz
przestrzenny

Film można traktować jako ciąg (serię)

fotografii oddający dynamiczność,
ułatwiający przedstawianie
zdarzeniowości

Dynamiczność w filmie wymaga

mniejszego wysiłku przy dopełnianiu
sensu niż fotografia, obraz czy język

Może być zarówno dokumentowaniem

jak i kreowaniem

Miejsce obserwatora wyznacza twórca

filmu, co opisane jest w literaturze
przedmiotu

Kreatywność i metaforyczność

malowanego obrazu

Operowanie nie tylko perspektywą i

punktem widzenia, ale też kształtem,

uszczegółowieniem, kolorem, fakturą

itd.

Język wymaga największego wysiłku

intelektualnego do odtworzenia

obrazów ideacyjnych

Człowiek, używając utrwalonych w

pamięci jednostek wyobrażeniowych

w konkretnych przekazach

werbalnych, uzyskuje

niespodziewane (nietypowe) efekty

informacyjne.

Innymi słowy, jak pisze Aleksy Awdiejew: „kiedy

odbiorca ma zadanie komunikacyjne typu

„wyobraź sobie” oraz odpowiedni przekaz

werbalny, jest on w stanie „ekranizować” czyli

rekonstruować w swej wyobraźni

niepowtarzalny obraz ideacyjny założony i

przekazany przez nadawcę

W przypadku werbalizacji obrazów perceptywnych

mogą one się odnosić do różnych obszarów

zmysłowych, np.:

Krzaki odbijały się w wodzie

 obraz optyczny

Zza ściany docierały dźwięki rozklekotanego

fortepianu

 obraz akustyczny

Jej włosy pachniały słońcem i morzem

 obraz

węchowy

W ciemności poczuł śliską ścianę komina

 obraz

dotykowy

Jej serce mocno zabiło

 obraz czuciowy itd.”

KONIEC

Literatura

Aleksy Awdiejew, Kategoria obserwatora jako

kategoria gramatyczna, w: Punkt widzenia w

języku i kulturze, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława

Niebrzegowska-Bartmińska, Ryszard Nycz, Lublin

2004

Georg Lakof, Women, Fire, and Dangerous Things.

What Categories Reveal about the Mind, Chcago

and London 1987

Ronald Langacker, Wykłady z gramatyki

kognitywnej, Lublin 1995

Iwona Lorenc, Świadomość i obraz, Warszawa 2001
Francois J. Paul-Cavallier, Wizualizacja, Poznań 1994

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

TEKST

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

PRODUKCJI

BLOK

INTERPRETACJI

INFORMACJE SYSTEMOWE

INFORMACJE NIESYSTEMOWE

OBRAZ

IDEACYJNY

OBRAZ

IDEACYJNY

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

TEKST

ZAMIAR

PRAGMATYCZNY

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

REPREZENTACJA

KOGNITYWNA

BLOK

PRODUKCJI

BLOK

INTERPRETACJI

INFORMACJE SYSTEMOWE

I

NFORMACJE NIESYSTEMOWE

BLOK

INTERPRETACJI

RZECZYWISTOŚĆ

KONCEPTUALIZACJA INDYWIDUALNA

KONCEPTUALIZACJA KOMUNIKACYJNA –
reguły heurystyczne

KONCEPTUALIZACJA JĘZYKOWA

KONCEPTUALIZACJA
KOGNITYWNA

JA

percepcja
zmysłowa