KULTURA



cultura animi (Cyceron, Rozmowy
Tuskulańskie, II 23)



J.G.Herder (1744 – 1803): kultura jako
swoisty dla człowieka sposób
przystosowywania się do warunków bytu i
zaspokajania ludzkich potrzeb oraz
regulowania stosunków społecznych



Edward Taylor (1871): Kultura lub cywilizacja
jest to złożona całość obejmująca wiedzę,
wierzenia, sztukę, prawo, moralność,
obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i
nawyki nabyte przez człowieka jako członka
społeczeństwa

KULTURA – C.D.



Kroeber, Kluckhohn: Kultura składa się z wzorów jawnych i
ukrytych, z zachowań wyuczonych i przekazywanych przez
symbole, tworzących specyficzny dorobek grup ludzkich,
oraz z wytworów tych zachowań: rdzeń kultury stanowią
tradycyjne, tzn. wyrosłe i wyselekcjonowane w procesie
historycznym, idee oraz przywiązane do nich wartości;
systemy kulturowe mogą być uważane albo za produkty
ludzkiego działania, albo za warunki dalszej działalności
ludzkiej



Kłoskowska: Kultura nie może być jednak indywidualnym
tworem człowieka. Jest produktem współżycia ludzi,
powstaje w toku ich wzajemnego oddziaływania i
współdziałania, a trwając przez pokolenia rozwija się i
wzbogaca w procesie historycznej tradycji

KULTURA A CYWILIZACJA



civis, civilis, civitas



utożsamienie cywilizacji i kultury



Kultura (obok np. technologii) jako jeden z aspektów
cywilizacji > cywilizacja jako ‘superkultura’ (Samuel
Huntington, 1997)



najwyższe stadium rozwoju ogólnie pojmowanej kultury
(Edward B. Tylor, Lewis Henry Morgan) <> cywilizacja jako
schyłkowa faza rozwoju kultury (Oswald Spengler)



kompleksy kultur odznaczające się pewnymi wspólnymi
rysami i podobieństwem warunków bytowych; kompleksy
kultur o charakterze geograficznym



cywilizacja jako sfera obyczajowa a kultura – intelektualna
i estetyczna (Alfred Weber)

SOCJOLOGIA KULTURY JAKO
DZIEDZINA



August Comte (1798 – 1857):

•

społeczeństwo

jako

system

kulturowy

utrzymywany przez ludność zachowującą
biologiczną

ciągłość

i

zamieszkującą

określony geograficznie obszar;

•

więzy społeczne to więzy nie przyrodniczne a
kulturowe:

ustrój,

obyczaje,

technika,

organizacja gospodarcza, język, religia,
wiedza, sztuka;

•

działalność

kulturowa=

działalność

społeczne, zatem: socjologia jako pełna
nauka o społeczeństwie jest pełną nauką o
kulturze

SOCJOLOGIA KULTURY JAKO
DZIEDZINA



Emile Durkheim (1858 – 1917):
wyodrębnienie badań kulturoznawczych w
obrębie socjologii

„Organizacja społeczeństwa trzyma się na

uznanych i podtrzymywanych przez
zbiorowość normach, które regulują nie tylko
czynności, ale także doświadczenia i
wyobrażenia jej członków. Z tego punktu
widzenia wszelkie zjawiska kulturowe są
zjawiskami społecznymi, ponieważ wszystkie
podlegają usankcjonowanym przez
zbiorowość zasadom”

FLORIAN ZNANIECKI (1882 – 1958)



Frederic Rauh, Emile Durkheim



1910: doktorat UJ



Uniwersytet Poznański



University of Illinois



kulturalizm



Trzy typy osobowości: człowiek zabawy, cz. pracy, cz.
dobrze wychowany , cz. zboczeniec (dewiant)



socjologia humanistyczna („współczynnik
humanistyczny”): czyny społeczne, grupy społ.,
stosunki społ., osobowości społ.

ZASADA SELEKCJI DANYCH

KULTUROWYCH



system kulturowy a system naturalny



współczynnik humanistyczny danych kulturowych

„Mówiąc oględnie – badający odkrywa, że każdy

system kulturowy istnieje dla pewnych świadomych
i czynnych podmiotów historycznych, tzn. w sferze
doświadczenia

oraz

działalności

pewnego

określonego ludu, jednostek i zbiorowości, żyjących
w określonej części ludzkiego świata w określonej
epoce historycznej. W związku z tym dla uczonego
ten system kulturowy jest realnie i obiektywnie taki,
jaki był (lub jest) dany owym podmiotom
historycznym wówczas, gdy go doświadczały (lub
doświadczają), mając z nim aktywnie do czynienia.”

WARTOŚCI JAKO PRZEDMIOTY KULTUROWE



„Współczynnik humanistyczny dotyczy zarówno
składu, jak i struktury systemów kulturowych.”



„Każdy element wchodzący w skład systemu
kulturowego jest tym, czym jawi się w
doświadczeniu ludzi, którzy aktywnie mają z nim
do czynienia, toteż badacz nie może wiedzieć,
czym ów element jest, dopóki nie upewni się, jak
przedstawia się on tym ludziom.”

STEFAN CZARNOWSKI (1879 – 1937)



filozofia, psychologia – Lipsk (1898 – 1901)



socjologia, teoria sztuki, historia sztuki – Berlin (1901
– 1902)



malarstwo, socjologia, religioznawstwo – Paryż (1903
– 1911), Emile Durkheim



1911: Le culte de heros et ses conditions sociales.
Saint Patrick, l’heros national de l’Irlande (wyd. pol.
1956 Kult bohaterów i jego społeczne podłoże. Święty
Patryk, bohater narodowy Irlandii)



Od 1923 r. – nauczyciel akademicki, historia kultury,
regionalistyka, kultura celtycka i irlandzka

CO TO JEST KULTURA WG
CZARNOWSKIEGO?

„ Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym

dorobkiem,

owocem

twórczego

i

przetwórczego

wysiłku

niezliczonych

pokoleń.”

ŻYCIE WEWNĘTRZNE A ŚRODOWISKO
MATERIALNE

•

Kultura: rozwój duchowy jednostki

•

Cywilizacja: materialny i organizacyjny dorobek
zbiorowości

•

„Fakt, że coś przeżywamy jako nasze własne, jedyne,
nie znaczy bynajmniej, by to, co się w nas zespoliło z
nami w jedno, nie istniało poza nami.” (s.29)

DEFINICJA KULTURY WG
CZARNOWSKIEGO

Kultura: „całokształt zobiektywizowanych

elementów dorobku społecznego, wspólnych
szeregowi grup i i z racji swej obiektywności
ustalonych i zdolnych rozszerzać się
przestrzennie.”

BRONISŁAW MALINOWSKI

(1884 – 1942)



1908 – doktorat UJ O zasadzie

ekonomii myślenia



Australia i Oceania



University of London; Yale Univeristy



obserwacja uczestnicząca



Najważniejsze publikacje: Argonauci Zachodniego
Pacyfiku (rytuał kula) (1922); Zwyczaj i zbrodnia w
społeczności dzikich (1926); Życie seksualne dzikich
w północnozachodniej Melanezji (1929); Naukowa
teoria kultury (1944)

TEORIA FUNCKJONALNA



Główne założenia funkcjonalizmu:

1)

Kultura jest przede wszystkim instrumentalnym aparatem,
dzięki któremu człowiekowi udaje się radzić sobie z
konkretnymi, określonymi problemami, które napotyka w
swoim środowisku w trakcie zaspokajania potrzeb

2)

Jest systemem przedmiotów, działań i postaw, w którym
każda część istnieje jako środek do celu

3)

Jest całością, w której rozmaite elementy są współzależna

4)

Te działania, postawy i przedmioty organizują się wokół
ważnych i żywotnych zadań w instytucje takie jak rodzina,
klan, społeczność lokalna, plemię i zorganizowane zespoły
współpracy gospodarczej, politycznej, prawnej i działalności
edukacyjnej

5)

Z dynamicznego punktu widzenia można rozpatrywać
kulturę w takich aspektach, jak wykształcenie, kontrola
społeczna, gospodarka, systemy poznania, wiara i
moralność, a także zasoby twórczej i artystycznej ekspresji.

CZYM JEST KULTURA? (1944)

„Kultura jest całością złożoną z instytucji,

częściowo

autonomicznych,

częściowo

współdziałających

ze

sobą.

Jest

ona

zintegrowana na podstawie kilku zasad,
takich jak wspólnota krwi poprzez prokreację,
kontakt

przestrzenny

związany

ze

współdziałaniem,

specjalizacją

w

wykonywaniu czynności i w końcu stosowanie
siły w organizacji politycznej. Każda kultura
zawdzięcza swoją pełnię i niezależność
faktowi,

że

zaspokaja

całą

gamę

podstawowych,

instrumentalnych

i

zintegrowanych potrzeb.”

C. LEVI STRAUSS



Mianem kultury określimy każdy zespół
etnograficzny, który okazuje znaczące z
punktu widzenia badań odchylenia od
innych.”