Pojęcie kultury - podobnie jak ona sama - jest zjawiskiem historycznym i podlegało od starożytności poprzez renesans i
oświecenie aż po wiek XX różnorakim przemianom.
Społeczeństwo, organizując swe istnienie w określane ramy i zaczynając funkcjonować jako świadomy swej tożsamości naród
wytwarza specyficzna oryginalną kulturę, która jest jednocześnie warunkiem silnej jego dalszej egzystencji. Uświadomienie sobie tej prawdy skłania do pochylenia się ze specjalna troską i szacunkiem nad spuścizną kulturalną, przekazaną nam przez minione epoki i minione pokolenia. Ukazuje w nim narodziny i rozwój kultury dawnej, przedrozbiorowej Polski, a następnie funkcjonowanie tej spuścizny I wzbogacenie jej nowymi elementami w niezwykle trudnych dla społeczeństwa okresach zaborów i niewoli narodowej w XIX w. Spełniają one oczywiście jedynie rolę umowną, porządkującą, gdyż dzieje kultury utkane są z procesów długofalowych, z całych łańcuchów wydarzeń, które zazębiając się wzajemnie, tworzą wątki wędrujące poprzez stulecia. Polska, jak i europejska kultura kształtowały się na przestrzeni wieków. Równolegle kształtowały się także kultury na innych kontynentach. Kultura europejska jednak odznaczała się zawsze wielkim bogactwem padów, postaw czy tradycji narodowych. Europa jest kontynentem o dużej ilości samodzielnych państw, prowadzących zróżnicowane interesy, posiadających różną gospodarkę i kulturę. Istnieją jednak elementy łączące państwa w jedną całość. Z pewnością należą do niej takie
zjawiska jak: narodziny i rozwój kultury greckiej, jej wpływ na ukształtowaną już kulturę Rzymu i narodziny chrześcijaństwa.
Kultura polska kształtowana była nie tylko własnymi i oryginalnymi prądami, ale także hellenistyczno - łacińsko - chrześcijańskimi wpływami kultur obcych. W zasadzie dopiero od przyjęcia chrześcijaństwa w 966 r. państwo polskie, a wraz z nim nasza, rodzinna kultura, pojawia się na arenie europejskiej. Dopiero wtedy nasza rodzinna kultura zetknęła się po raz pierwszy z obcą kulturą. Uwidacznia się to szczególnie poprzez współpracę Polaków ze społeczeństwami nam dotychczas kulturowo obcymi. Nie znaczy to jednak, że od tego momentu wpływy obcych kultur w znacznym stopniu ograniczały naszą rodzimą. Kultura nasza oparta jest w głównej mierze na tradycji i oryginalności. Właśnie wspomniana oryginalność nie zatraciła się w procesie konfrontacji z kulturami obcymi. Dowodem na to jest całość naszego materialnego i duchowego dorobku przekazywanego z pokolenia na pokolenie i stopniowo pomnażanego. Polska kultura stopniowo dorastała do poziomu szeroko pojmowanej europejskiej sztuki kulturalnej. Z pewnością świadczy o tym wkład kultury polskiej w epokę Renesansu, Oświecenia, Romantyzmu i Pozytywizmu, powiązane z osiągnięciami innych kultur.
Starożytność i średniowiecze
Trwalszy ośrodek państwowości polskiej ukształtował się na obszarze Wielkopolski, zasiedlonej przez plemię rolniczych - jak sama nazwa wskazuje - Polan. Stolica Polan - Gniezno zbudowana została zapewne w początkach VIII w. Kształtowały się jej zalążki w VIII i IX w., a w połowie X stulecia okazała się tworem na tyle dojrzałym i silnym, aby na mapie politycznej i kulturowej Europy odegrać niemała rolę. Jednym z podstawowych czynników kształtujących rozwój kultury w tej epoce był fakt znacznego zwiększenia się liczby ośrodków wzorcowych i pojawienia się o wiele szerszego, niż to było dawniej, mecenatu społecznego. Budownictwo monumentalne zaczęło powstawać w całym kraju; w drugiej połowie XI i w XII stuleciu jest już ono w pełni oparte na świetnych wzorach zachodnioeuropejskiej romańszczyzny. Z budowli świeckich na specjalną uwagę zasługuje pochodzące z XII w. założenia pałacowe Krakowa, Wiślicy I Płocka. Najstarszy z zachowanych do dziś zespołów klasztornych to opactwo benedyktyńskie w Tyńcu pod Krakowem, powstałe w drugiej połowie XI w. Dla rozwoju myśli politycznej i narodowej ogromne znaczenie miała literatura. Panował w niej niepodzielnie język łaciński. Przyjęcie chrześcijaństwa ułatwiło wprawdzie Polsce, przez wprowadzenie tego międzynarodowego w średniowieczu języka, kontakty z Innymi krajami Europy, ale jednocześnie opóźniło rozwój własnego języka literackiego. Szybko rozwijała się w Polsce wiedza i oświata. Oczywiście ich dobrodziejstwa docierały przede wszystkim do klasy panującej. Istniejące już w XI w. szkoły służyły głównie kształceniu kadr duchowieństwa. Przez uczonych świadczy, iż Polska nie tylko uczestniczyła w umysłowej kulturze Europy, ale wnosiła swój wkład, odważny i śmiały, będący wyrazem głęboko ludzkiego poczucia sprawiedliwości i tolerancji, przekonania o równości ludzi bez względu na ich pochodzenie i wyznawaną wiarę, nadziei na pokojowe rozwiązywanie sporów politycznych i zarządzanie kościołem przez wiernych za pośrednictwem soborów.
Renesans
Największe znaczenie przełomu kulturalnego, dokonującego się w dobie renesansu (XVI w.), polegało na jego dużej stosunkowo
masowości. Po raz pierwszy dzięki rozwojowi szkolnictwa, sztuki drukarskiej, upowszechnieniu kontaktów z zagranicą,
narastającej fali polemik religijnych i politycznych. Wraz z intensywnymi lekturami rosła wiedza o świecie. Nauka polska tej epoki ma na swoim koncie znaczne osiągnięcia. Obok astronomii rozkwitały też inne nauki. Wydawali liczne prace wybitni fizycy. Literatura mieszczańska nawiązywała do europejskich, plebejskich prądów typowych dla tego okresu. Wyraźnie natomiast nie mieszczańskie, lecz szlacheckie ideały przepajają twórczość dwóch największych reprezentantów literatury polskiego odrodzenia - Reja i Kochanowskiego. Wkład Polski do kultury europejskiej w XVI w. był rzeczywiście bardzo duży. Polegał on przede wszystkim na tym, iż Polska stawała się aktywnym ośrodkiem rozwoju kulturalnego na terenach podlegających bezpośrednio jej władzy politycznej, ale także i promieniowała na tereny przygraniczne i kraje sąsiadujące.
Barok
Kultura baroku ( XVII w.) w polskim wydaniu promieniowała na kraje sąsiadujące z Rzeczpospolitą o wiele silniej, niż to
miało miejsce w poprzednim stuleciu. Równocześnie zaś, właśnie za pośrednictwem polskich artystów, poznawali oni kulturę zachodnią,
że wymienię malarstwo figuratywne, przenikające stąd nawet do Persji, czy sztukę teatralną Zachodu, która przychodziła do
Rosji właśnie za pośrednictwem Warszawy. W drugiej połowie XVII w. język polski odgrywał na dworze moskiewskim podobną rolę
jak francuski na warszawskim. W Rosji za Fiodora II zaczęto uprawiać malarstwo portretowe w stylu sarmackim. Nawet w dziełach pisarzy podejmujących polemikę z socjonalizm można dostrzec inspirujące wpływy doktryny braci polskich. Europejską sławę uzyskał Maciej Kazimierz Sarbiewski, uwieńczony laurem poetyckim przez papieża Urbana VIII w 1623 r.; czytywany był w całej Europie. Przekładano również poezję Sarbiewskiego na różne języki nowożytne, na język angielski, niemiecki, francuski. Poza granicami kraju znany był również Andrzej Maksymilian Fredro.
Oświecenie
W XVIII w. Polska z podmiotu stała się w polityce europejskiej przedmiotem. Było to wynikiem słabości Rzeczpospolitej. Niestety nasz wkład w kulturę Europy nie był wielki. Odkąd łacina przestała być językiem uniwersalnym, bariera językowa zaczęła działać w sposób nieubłagany w tych wszystkich dziedzinach, które posługują się słowem jako środkiem wyrazu: w nauce, w filozofii, w literaturze i w teatrze. Nie istniała bariera językowa w sztuce. W tej dziedzinie nie mieliśmy jednak w kraju niczego godnego większej uwagi. Tylko w architekturze, chociaż w znacznej mierze tworzonej przez cudzoziemców, odnotować można osiągnięcia większej miary. "Styl stanisławowski" miał charakterystyczna wymowę: był europejski i polski zarazem.
Prześledzenie toku dziejów Rzeczpospolitej wykazuje, że miejsce Polski w kulturze europejskiej oscylowało przez wieki
między koncepcją "pomostu" a "przedmurza". Położenie geograficzne sprawiło, że Polska, leżąca na styku dwu kręgów
kulturowych, już w średniowieczu odgrywała specjalną rolę w przekazywaniu idei i symbiozie różnorodnych prądów,
zachodnioeuropejskich i rusko-bizantyjskich.
Dzięki temu wiek XIX rozpięty miedzy romantycznymi porywami a rozsądną pracą organiczną, wprowadzający polskie
społeczeństwo w nowoczesność, był w stanie stworzyć kulturę o skali wielkości prawdziwie imponującej, obejmującej cały
naród. Bez niej niemożliwa byłaby odbudowa polskiego państwa w 1918 r. i jego dalsze istnienie. Tysiącletnia praca kulturalna Narodu i Państwa Polskiego zapewniła dzisiejszego Polsce własną a wysoką kulturę. Czerpaliśmy w ciągu tych wieków siły zarówno z własnego ducha, jak i z ożywczych źródeł wielkiej kultury zachodniej,
łacińskiej. Pierwiastek rodzimy polskiej i pierwiastek zachodni, łaciński, przyniesiony do nas wraz z chrześcijaństwem a wzmacniany w ciągu wieków przez stykanie się i korzystanie z kultury wielkich narodów zachodnich, stopiły się w naszej kulturze w jedną całość i nadały jej odrębny, własny charakter. Dzięki temu kultura polska była w czasach porozbiorowych najsilniejszym puklerzem chroniącym nas od wchłonięcia przez zaborców. Dalszy rozwój i rozkwit tej kultury jest nieodzownym warunkiem tego, by Polska utrwalić mogła swe stanowisko pomiędzy wielkimi narodami świata.