POJĘCIE PAŃSTWA
Pojęcie „państwo” w znaczeniu wszystkich form organizacji społeczeństwa danego kraju wprowadził w XVI w Niccolo Machiavelli używając terminu „stato”. Włoskie „stato” pochodzi z łacińskiego terminu „status” i oznacza tyle co ustrój, porządek publiczny. Wyraz „stato” przeniknął do innych języków i na tej podstawie powstało angielskie słowo State, niemieckie Staat czy hiszpańskie Estado
Języki słowiańskie wytworzyły własne terminy. Polskie „państwo” czy rosyjskie „gosudarstwo” wiąże się ze słowem „pan” oznaczającym w języku potocznym możliwość panowania
We współczesnym języku polskim trudno jest zdefiniować znaczenie słowa „państwo” gdyż ma wiele różnorodnych znaczeń, także historycznych. Z tego względu wyróżniono pięć typów definicji państwa: funkcjonalne, elementarne, psychologiczne, socjologiczne i klasowe
Definicje funkcjonalne opisują państwo poprzez funkcje, jakie musi ono spełniać w danym układzie społecznym. Współcześnie zwraca się uwagę na władcze funkcje państwa. Jako przykład może posłużyć definicja zaprezentowana przez J. R. Pennocka i D. G. Smitha zgodnie z którą państwo to „Społeczna organizacja mająca rozstrzygającą władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mająca za swój główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr, a przede wszystkim utrzymanie porządku”.
Definicje elementarne bazują na teorii trzech elementów Georga Jellinka. Jellinek w swojej definicji uwzględnił trzy elementy: ludność, terytorium i zwierzchnia władza.
Definicje psychologiczne ujmują państwo w kategoriach przeżyć emocjonalnych. Reprezentantem tej psychologicznej teorii państwa i prawa jest Leon Petrażycki, który określał państwo jako „zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich”. Stosunki takie zachodzą na płaszczyźnie kontaktów między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzącego było wydawanie decyzji i wymaganie realizowania ich, natomiast rządzony ma obowiązek wykonywać te decyzje pod groźbą użycia przymusu państwowego.
Definicje socjologiczne określają państwo jako społeczność polityczną, jako pewną wspólnotę charakteryzującą się szczególnymi cechami. Wg W. Wesołowskiego państwo to ”zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone prerogatywy” . Już Arystoteles pisał, że „państwo to nie przypadkowa zbieranina ludzi, ale wspólnota zdolna do samowystarczalności” .
Definicje klasowe stanowią odmianę definicji socjologicznych. Zgodnie z tą definicją społeczeństwo ma strukturę klasową i to ta struktura determinuje sposób sprawowania władzy, a także zakres uczestnictwa obywateli w rządzeniu. Karol Marks opisywał państwo jako instrument klasowego panowania z uwagi na dominacje klas posiadających.
Spośród wielu koncepcji definiowania państwa szczególne znaczenie zyskała definicja trzech elementów Jellinka, uznana za najwłaściwsza i najbardziej użyteczną, zgodnie z którą
państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej
CECHY PAŃSTWA
Za dwie najważniejsze cechy państwa uważa się suwerenność (wewnętrzną i zewnętrzną) oraz przymusowość
Suwerenność to niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz państwa jak i w stosunkach z innymi państwami bądź organizacjami międzynarodowymi. Głównym przejawem suwerenności jest wyłączność prawodawcza.
Ciekawą definicje suwerenności zaproponował Ludwik Ehrlich: „suwerenność państwa, to po pierwsze- jego samowładność, czyli prawna niezależność od jakichkolwiek czynników zewnętrznych i po drugie- całowładność, czyli kompetencja normowania wszystkich stosunków wewnątrz państwa”.
Suwerenność wewnętrzna oznacza, że państwo, w którym funkcjonuje stały rząd, samo reguluje swoje stosunki wewnętrzne, sprawując pełnię władzy nad swoim terytorium oraz nad zamieszkującą je ludnością. Suwerenność zewnętrzna zachodzi wtedy, gdy stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi kształtowane są na zasadzie dobrowolności, równorzędności i wzajemności.
Przymusowy charakter państwa można dostrzegać w dwu różnych elementach. Z jednej strony wskazać można na fakt przymusowej przynależności do państwa każdego członka społeczności zorganizowanej w państwo, z drugiej zaś zwrócić uwagę na fakt, ze tylko państwo ma prawo ustanawiania różnego rodzaju reguł postępowania, obowiązującego w różnych obszarach życia społecznego.
GENEZA PAŃSTWA
Już od dawna podejmowane były próby wyjaśnienia genezy państwa, jego istoty oraz charakteru władzy państwowej . W dziejach myśli politycznej wyróżniamy wiele różnych, często sprzecznych i kontrowersyjnych koncepcji.
Z okresu średniowiecza pochodzi doktryna teologiczna, która wiąże powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej. Wg św. Augustyna państwo jest dziełem pochodzącym wprost od Boga , bezpośrednim objawem panowania Bożego na ziemi. Zdaniem Tomasza z Akwinu tylko zasada władzy pochodzi od Boga, natomiast istniejące konkretnie państwa traktował jako dzieła ludzi.
Z doktryn nowożytnych warto wyróżnić koncepcję umowy społecznej. Za twórców tej teorii uważa się Hobbesa, Johna Locke'a i Jeana Jacquesa Rousseau. Ich zdaniem państwo nie jest tworem naturalnym ani nie pochodzi od Boga , a zostało stworzone przez ludzi na drodze umowy, paktu zawartego miedzy suwerennym władcą a poddanymi. Przedstawiciele tej teorii mimo iż podzielali przekonanie o konieczności zawarcia umowy, to mieli różne koncepcje co do stanu poprzedzającego zawarcie umowy ( według Hobbesa był to stan walki wszystkich ze wszystkimi, natomiast Locke i Rousseau okres przedpaństwowy określali jako stan pomyślności, równości i wolności).
W XIX wieku rozprzestrzeniły się teorie genezy państwa wiążące się z podbojem plemion słabszych przez silniejsze, a co za tym idzie podziału na rządzonych i rządzących. Teorie podboju reprezentował m.in. polski socjolog Ludwik Gumplowicz traktując walkę pomiędzy grupami społecznymi jako podstawowy i niezmienny proces społeczny. Uważał, że w dziejach nie ma ani jednego przypadku powstania państwa inaczej niż przez akt siły.
Kolejna koncepcja wiązała genezę państwa ze zjawiskiem rozwarstwienia klasowego. Po raz pierwszy zwrócił na to uwagę Fryderyk Engels, który przyczynę powstania państwa widział w procesie rozpadu małej i nieskomplikowanej społeczności na zróżnicowane ekonomicznie klasy. Stopniowe doskonalenie sił wytwórczych doprowadziło do wzrostu wydajności pracy i w konsekwencji do powstania własności prywatnej- czynnika odpowiedzialnego za rozpad pierwotnych społeczeństw na nierówne klasy. Własność prywatna dała początek ekonomicznemu i politycznemu panowaniu klas posiadających nad nieposiadajacymi.
Powyższe sposoby powstania państwa można określić jako pierwotne, jednakże państwo może powstawać także w sposób pochodny. Ze względu na prawo międzynarodowe można wyróżnić sposoby powstania państwa takie jak:
-wyzwolenie się narodu od zależności wobec innego narodu ( tak powstało w 1918 r. państwo polskie)
- oderwanie części terytorium określonego państwa i utworzenie nowego(powstanie w 1830 r. Belgii poprzez odłączenie się od Holandii)
-rozpad państwa na kilka nowych państw (np. rozpad ZSRR)
- połączenie się kilku organizmów państwowych w jeden (z połączenia Polski i Litwy powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów).
FUNKCJE PAŃSTWA
Funkcje państwa wynikają z celów, jakie się przed nim stawia. Wyróżnia się różne sposoby klasyfikacji funkcji państwa, będące wynikiem zastosowania różnych kryteriów.
Kryterium terytorialnego zasięgu oddziaływania państwa dzieli jego funkcje na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne regulują stosunki wewnątrz państwa a zewnętrzne obejmują wszelkie działania w zakresie politycznym , gospodarczym i kulturalnym z innymi państwami.
Kryterium przedmiotowe wyróżnia funkcje:
-ochronną- państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji
-kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli
-socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia
-gospodarczo-organizacyjna (ekonomiczna)- państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju
Kryterium systemowe rozpatruje interakcje między systemem politycznym a jego otoczeniem wewnętrznym (ekonomicznym, społecznym i kulturowym)i zewnętrznym (międzynarodowym).
-funkcja adaptacyjna-przystosowywanie państwa do warunków stwarzanych przez otoczenie-ekonomie, politykę, naukę czy kulturę.
- funkcja regulacyjna- obejmuje działania ukierunkowane na kształtowanie w otoczeniu określonych pożądanych przez państwo stanów społecznych, np. ustanawianie barier celnych
- funkcja innowacyjna- obejmuje działania wywołujące takie zmiany w otoczeniu , które nie zaistniałyby bez aktywności państwa, np. zmiany z wprowadzeniem gospodarki wolnorynkowej
Cel państwa rozumiany jest najczęściej jako stan rzeczy, którego osiągnięcie władza państwa uważa za niezbędne dla organizacji państwowej. Każdy może stawiać państwu jakieś cele. Znaczenie społeczne mają jednak cele, jakie stawiają państwu rządzący, przywódcy. Oni mają szansę doprowadzić do osiągnięcia stawianych celów. Wśród celów stawianych przez państwo można wyróżnić cele globalne - finalne stawiane przed państwem i cele cząstkowe - etapowe. Realizacja celów cząstkowych ma przybliżyć cele globalne. „Inni piszą, że cele państwa mogą być celami różnych rzędów względnie stopni (a więc niższego i wyższego stopnia). Wskazują przy tym, że cele państwa mają z natury swój charakter celów wtórnych, a więc takich, dla osiągnięcia których nie wystarczy - jak to jest przy celach pierwotnych - jeden akt woli urzeczywistniający cel. Są one możliwe do urzeczywistnienia jedynie pośrednio” . Dążąc do osiągnięcia wytyczonych celów (finalnych i etapowych), państwo realizuje określone zadania. Bywa, że w rzeczywistości realizacja określonego zadania zamiast prowadzić do zamierzonego celu oddala od niego. Osiągnięcie celów zależy nie tylko od chęci tych co je stawiają. Zależy także od tego na ile cele rządzących są celami społeczeństwa. Jakie zaufanie ma społeczeństwo do władzy i czy te cele nie kolidują z celami innych państw. Cele muszą być celami osiągalnymi, muszą mieć zdolność mobilizowania szerszych kręgów społeczeństwa, nie mogą kolidować z interesami społeczności międzynarodowej, a zwłaszcza innych wpływowych państw. Odróżnia się więc cele realne i utopijne - nieosiągalne.
Każde państwo wytycza sobie określone cele. Ale podstawowym celem każdego państwa jest zachowanie własnego istnienia. Bez tego warunku tzn. bez istnienia państwa nie można realizować innych zadań. Najczęściej wymienianymi i najważniejszymi celami są cele służące społeczeństwu tj. dobro ogółu, zapewnienie bezpieczeństwa, ochrona własności i interesu narodu jaki i jednostki. Ustanowienie i stosowanie prawa, służenie sprawiedliwości, zapewnienie i egzekwowanie praw obywatelskich. Obecnie jednymi z ważniejszych celów jest strzeżenie dziedzictwa narodowego, ochrona środowiska, rozwój i szerzenie kultury. Rząd w Polsce obecnie jako cel stawia osiągnięcie dobrobytu i wolności, jaki jest udziałem państw zachodnioeuropejskich. Cele muszą uwzględniać interesy i potrzeby cywilizacyjne grup społecznych oraz możliwości realizacyjne państwa. Cele stawiane przed państwem powinny być stabilne i trwałe bo wtedy wzrasta możliwość ich osiągnięcia.
Problem funkcji państwa pojawił się już w pismach starożytnych Greków, szczególnie u Arystotelesa. Pojęcie funkcji państwa często jest identyfikowane z celami lub zadaniami państwa, lub z podziałem działalności państwa na władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Funkcja państwa w najczęstszym rozumieniu to działalność państwa realizowana w podstawowych, głównych lub zasadniczych sferach życia społecznego. Istnieją także inne pojmowanie tych funkcji - jako następstwa działalności organów państwa rozpatrywane z określonego punktu widzenia , czy skutki działania władzy państwowej w stosunku (...) do potrzeb społeczeństwa jako całości oraz interesów i dążeń jego poszczególnych części . Większość jednak jest zdania, że funkcja państwa, całokształt działalności w określonej sferze życia społecznego. W zależności ile takich sfer życia społecznego zostanie wyodrębnione będzie jakaś określona liczba funkcji państwa. Od czasów Arystotelesa istnieje pogląd, że państwo prowadzi działalność w dwóch głównych sferach - sferze wewnętrznej i sferze zewnętrznej. A co za tym idzie sprawowane są dwie funkcje państwa wewnętrzna i zewnętrzna . Istnieje jednak autorzy, którzy wyodrębniają wiele sfer działalności państwa a co za tym idzie wiele funkcji. Jednym z nich jest S. Zawadzki żyjący w latach 1921-99, który wyodrębnił trzy stosowane równocześnie funkcje państwa. Pierwsza z nich to zakres aktywności państwa w danej sferze życia społeczeństwa mierzony m.in. wysokością wydatków państwowych, liczebnością i rozmiarami aparatu państwowego, działającego głównie w danej sferze życia, rozmiarami i intensywnością aktywności prawodawczej w tej sferze. Druga to znaczenie działalności państwa w danej sferze życia zarówno z punktu widzenia zaspakajania potrzeb społecznych, jak i z punktu widzenia interesów i potrzeb grób społecznych dominujących w danym państwie. Trzecia to specyficzne cechy działalności państwa w danej sferze życia, różniące tę działalność od aktywności państwa w innych sferach życia społecznego . Kierując się tymi kryteriami S. Zawadzki wyróżnił następujące funkcje państwa: funkcję wewnętrzną, gospodarczo - organizatorską, kulturalno - wychowawczą, socjalną i zewnętrzną. Spotykane są również inne klasyfikacje funkcji państwa np. J. Kowalski wyodrębnia dwie funkcje ochronną i organizacyjną . Jednak najbardziej rozpowszechniony jest podział na funkcje: zewnętrzną, wewnętrzną, ochrony ustroju, gospodarczą, socjalną i kulturowo - wychowawczą.
Funkcja wewnętrzna obejmuje całokształt działalności państwa zmierzający do utrzymania i umocnienia istniejącego systemu społeczno-gospodarczego, do jego przekształcenia zgodnie z interesami klasy dominującej. Obejmuje działalność ekonomiczną, organizacyjną, ideologiczną, a w razie konieczności przy pomocy siły fizycznej. Ta ostatnia ma miejsce gdy w grę wchodzi promowanie pożądanego systemu, bądź zwalczenie wszystkimi skutecznymi środkami wszystkiego, co mu zagraża. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo administracyjne, policyjne, więziennictwo, sądy, prokuratura a także w sytuacjach kryzysowych wojsko. Funkcja ta zapewnia porządek, bezpieczeństwo w kraju. Ma ona ogólnospołeczne oblicze. Skutecznej realizacji tej funkcji służy przymus fizyczny, którym rozporządza państwo . Inaczej tą funkcję określa J. Kuciński a mianowicie nazywa ją funkcją ochrony ustroju. Według niego jest to pierwszoplanowa funkcja dla działalności państwa. Na tę funkcję składa się całokształt działalności państwa w sferze wewnętrznych stosunków społecznych. Zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego wymaga podejmowania przez państwo różnorakich działań zmierzających do utrzyma spokoju i normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich, do zapobiegania naruszeniom istniejącego porządku prawnego, do zagwarantowania instytucjom publicznym możliwości normalnego funkcjonowania a obywatelom bezpieczeństwa prawnego i faktycznego. Zabezpieczanie istniejącego systemu własności oznacza ochronę podstaw ekonomicznych i społecznych istniejącego w państwie ustroju politycznego, przez działanie na rzecz tych grup społecznych, które tworzą fundament społeczny państwa i władzy państwowej. Wyraża się to w ochronie mienia posiadaczy i w zabezpieczaniu własności przed jej naruszeniami w jaki¬kolwiek prawnie niedopuszczalny sposób. Zabezpieczeniem istniejącego systemu własności zajmują się w państwie zwłaszcza: sądy, organy admi¬nistracji, prokuratura, policja, służby ochrony państwa oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. W działaniach zabezpieczających organy te stosują różnorodne środki: akty normatywne, orzeczenia sądowe, akty administracyjne, środki przymusu, formy niewładcze.
Ochrona życia i nietykalności cielesnej obywateli to ważne zadanie każ¬dego państwa. Państwo nie może uchylać się od jego realizacji, musi - chcąc zachować autorytet i społeczne poparcie - zabezpieczać życie i nie¬tykalność cielesną swych obywateli przed jakimikolwiek działaniami go¬dzącymi w ich życie lub cielesną nietykalność, zwłaszcza zaś przed za¬machami przestępczymi, w tym zjawiskami terroryzmu. Ochroną życia i nietykalności cielesnej obywateli zajmują się przede wszystkim policja, służby ochrony państwa, sądy, prokuratura. Wykorzystuje się w działa¬niach ochronnych różnorodne środki - od prawodawstwa, przez orzeczenia sądowe, akty administracyjne, do różnych postaci przemocy, włącznie z przymusem fizycznym.
Funkcja gospodarcza państwa (w literaturze przedmiotu nazywana najczęściej funkcją gospodarczo-organizatorską ) to całokształt działalności państwa w sferze stosunków gospodarczo-społecznych. Łopatka uważa, że państwo powinno jak najmniej ingerować w te stosunki, oraz że ma rozlegle i istotne obowiązki do spełnienia. Polega na oddziały¬waniu państwa na procesy gospodarcze, na tworzeniu sprzyjających warunków dla gospodarki wykorzystania bogactw naturalnych, zapewnienie racjonalnego i ujednoliconego systemu miar i wag, wytyczenie dróg i innych szlaków transportu i komunikacji, zapewnienie bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowanie systemów irygacyjnych, organizowanie przedsięwzięć gospodarczych wymagających kolosalnej koncentracji sił i środków, jak eksploatacja dna morskiego, opanowanie przestrzeni kosmicznej czy międzynarodowych systemów transportu towarów i ludzi. Zapewnienie systemu podziału dóbr między członków społeczeństwa i ochrona tego systemu. Państwa prowadzą działalność gospodarczą za pośrednictwem swoich przedsiębiorstw, banków. Monopolizują działalność gospodarczą w stosunku do pewnych dóbr np. produkcja broni, amunicji, alkoholu, tytoniu i soli. Chroni gospodarkę od nadmiernej ingerencji z zewnątrz, promuje jej rozwój. Działalność gospodarczą realizowało każde państwo, a i współcześnie aktywność tego rodzaju jest udziałem każdego państwa. Nie znaczy to jednak, że każde państwo urzeczywistnia tę działalność jednakowo - tak co do zasięgu i treści, jak i co do stosowanych form. Zróżnicowanie tej działal¬ności jest w największym stopniu rezultatem przyjętego ideologicznego modelu roli państwa w gospodarce. W uproszczeniu można w tym zakresie wskazać na dwa skrajne modele. Pierwszy to model klasycznej gospodarki liberalnej (XVIII i XIX w), który doktrynalnie zakładał maksymalne ograniczenie roli państwa w sferze ekonomicznej (koncepcja państwa nocnego stróża, hasła leseferyzmu). W modelu tym gospodarczo aktywne miały być niemal wyłącznie indywidualne podmioty gospodarcze, a rolą państwa było jedynie zapewnienie im wol¬ności gospodarczej. Drugi to model gospodarki socjalistycznej, zakładający, że państwo jest głównym organizatorem życia gospodarczego - największym właścicielem, centralnym planistą i zarządcą działalności gospodarczej. Państwo to two¬rzyło struktury administracyjne do zarządzania gospodarką metodami nakazowo-dyrektywnymi. Samodzielność podmiotów gospodarczych była skrajnie ograniczona. W dzisiejszej gospodarce rynkowej oba te modele zostały zdecydowanie odrzucone. Realizowany jest więc w wielu państwach współczesnych model trzeci, który można określić jako model społecznej gospodarki rynkowej. Polega on na tym, że dla zapewnienia¬ prawidłowego funkcjonowania tej gospodarki, zwłaszcza zaś dla zachowania konkurencji i zapobiegania monopolizacji rynku, państwo musi stale oddziaływać na gospodarkę, stwarzając warunki rozwoju dzia¬łalności gospodarczej. Tak realizowana funkcja oznacza istnienie inter¬wencjonizmu państwowego w gospodarce, a interwencjonizm ten znany jest wielu współczesnym państwom. Organami realizującymi ten rodzaj wpływu państwa na gospodarkę są zarówno parlamenty, jak też organy administracji gospodarczej i finansowej. Stosują one, jako środki oddzia¬ływania na gospodarkę, różnorodne instrumenty prawne i finansowe. Instrumenty¬ te są zgodne z regułami wolnego rynku, a pozwalają przy tym na realizację przez gospodarkę wolnorynkową niezbędnych celów społecznych.
Celem funkcji socjalnej państwa jest zapewnienie obywatelom zabezpieczenia społecznego, obejmującego: ubezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, zapewnienie odpowiednich warunków pracy i by¬towania itp. Funkcja socjalna obejmuje również działania mające na uwadze zapewnienie wszystkim obywatelom pracę i godziwe za nią wynagrodzenia, zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego przed skażeniami, zapewnienie obywatelom minimum egzystencji itp. Właściwa realizacja funkcji socjalnej stanowi ważny czynnik zapewnienia pokoju społecznego. ). Funkcję socjalną realizują przede wszystkim organy administracji publicznej. Podstawowym sposobem jej realizacji są formy niewładcze. Współpracuje z organizacjami społecznymi - związki zawodowe, organizacje charytatywne, fundacje.
Funkcja kulturalno-wychowawcza (nazywana czasem funkcją kulturalno—ideologiczną) to działalność zmierzająca do wykreowania i upowszechnienia w społeczeństwie idei politycznych, poglądów filozoficznych i moralnych, systemu ocen moralnych i innych wyobrażeń dotyczących życia społeczeństwa i funkcjonowania państwa. Zwalcza idee i wartości, które mu zagrażają. Prowadzi lub rozwija działalność oświatową, naukowo-badawczą, informacyjną i propagandową. Współdziała z innymi organizacjami także religijnymi, środkami masowego przekazu i szkołami. W realizacji funkcji kulturalno-wycho¬wawczej decydującą rolę odgrywają środki niewładcze (przekonywanie, po¬zytywne oddziaływanie). Są wykorzystywane jednak również restrykcje, posunięcia administracyjne i finansowe. Każde państwo, zarówno w przeszłości, jak i współcześnie realizuje dzia¬łalność kulturalno-wychowawcza. Jednak sposób urzeczywistniania działań w ramach drugiego ze wskazanych kierunków może być różny. Nierzadko państwa wykorzystują te działania do indoktrynacji społeczeństwa, a dzieje się tak nie tylko w państwach niedemokratycznych. Ogólnie należy stwier¬dzić, że obecnie, wobec wielości dóbr i wartości niezbędnych do przyswoje¬nia w życiu, wypełnianie funkcji kulturalno-wychowawczej staje się coraz trudniejsze.
Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami i wspólnotami międzynarodowymi. Funkcję taką wykonuje każde państwo. Celem tej funkcji jest zapewnienie bez¬pieczeństwa państwa na zewnątrz, ochrona jego terytorium, ochrona intere¬sów wspólnoty politycznej i obywateli, zapewnienie korzystnych stosunków z innymi państwami. Czasem celem funkcji zewnętrznej jest agresja państwa poza swoje terytorium, nie mająca charakteru obro¬ny, ale będąca formą ekspansji wobec innych państw. W ramach realizacji funkcji zewnętrznej dokonuje się utrzymywanie i roz¬wijanie stosunków politycznych, gospodar¬czych i kulturalnych z innymi państwami. Działalność w tym zakresie stanowi rozległą dziedzinę aktywności wielu organów państwa, przede wszystkim organów władzy wykonawczej Państwa utrzymują i rozwijają¬¬ zarówno stosunki dwustronne (bilateralne), jak też stosunki wielostron¬ne (multilateralne), w tym często w ramach wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych .
Ważną rolę w tej funkcji odgrywa też działalność zmierzająca do zapewnienia bezpieczeństwa przed zagrożeniem z zewnątrz od innych państw, podmiotów, organizacji. Działalność z uczestnictwem w rozwiązywaniu problemów wykraczających poza granice państw bądź poza ich możliwości. Przeciwdziałanie ekspansji innych państw. Funkcja ta jest realizowana środkami pokojowymi w razie konieczności zaś niepokojowymi. Państwo w celu zapewnienia jak najlepszej realizacji tej funkcji współpracuje z różnymi organizacjami również religijnymi. Zaangażowane są wszystkie organy aparatu państwowego. Na plan pierwszy wysuwają się jednak struktury społeczne, jak dyplomacja, organizacje zajmujące się kontaktami gospodarczymi, kulturalnymi, naukowymi i innymi z zagranicą, armią, wywiad, kontrwywiad środki masowego przekazu. Funkcja zewnętrzna państwa realizowana jest obecnie przede wszystkim środkami niewładczymi, o charakterze pokojowym (umowy, porozumienia, współpraca). Nie oznacza to jednak, iż państwa w razie konieczności nie się¬gają po środki niepokojowe.
Trafnie przy tym zwrócono uwagę, że między funkcjami wewnętrznymi państwa i jego funkcją zewnętrzną zachodzi ścisła więź. Pozycja państwa w stosunkach zewnętrznych zależy bowiem od jego siły wewnętrznej, mierzonej m.in. stabilnością ustroju społeczno-politycznego, rozmiarami bogactwa sfery ekonomicznej, liczebnością, wykształceniem i poziomem kultury ludności, zasobami naturalnymi, talentami przywód¬czymi osób kierujących państwem, ale także wkładem państwa do ogólno¬ludzkiej skarbnicy wartości i dokonań .
Organy władzy - najwyższe, niezależne od innych (w zakresie nałożonej przez prawo kompetencji) wewnętrznej jednostki organizacyjne Państwa, wyposażone w uprawnienie (oparte na obowiązującym prawie) do wyrażania woli podmiotu, który reprezentują.
Organy administracji rządowej - organy państwa podporządkowane Radzie Ministrów, zajmujące się wykonywaniem prawa, których pozycję wyznaczają odpowiednie ustawy.
1. Zgodnie z zapisami Konstytucji RP wyróżniamy:
- organy władzy ustawodawczej: Sejm i Senat będące organami przedstawicielskimi Narodu,
- organy władzy wykonawczej: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jako najwyższy przedstawiciel RT i Rada Ministrów kierująca administracją rządową. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być ponadto powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania przy pomocy kierowanych przez siebie ministerstw lub innych jednostek organizacyjnych oraz
- organy władzy sądowniczej: sądy i trybunały.
2. Organami administracji rządowej na obszarze województwa są:
- wojewoda, który jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej, organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, reprezentantem Skarbu Państwa na obszarze województwa,
- kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, działający pod zwierzchnictwem wojewody i własnym, jeżeli tak stanowią ustawy,
- organy administracji niezespolonej tj. terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi oraz kierownicy państwowych osób prawnych i kierownicy innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa,
- organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub z zawartego porozumienia,
- działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, wykonujący zadania i kompetencje określone w ustawach,
- organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub porozumienia.
3. Wyróżniamy również podział administracji rządowej biorąc pod uwagę kryterium stopnia (szczebla) organu. Są to:
- organy centralne ? najwyższy szczebel w strukturze administracji, których terytorialny zasięg z reguły obejmuje cały obszar kraju: dzielą się na dwie grupy:
* organy naczelne administracji (Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów i ministrowie oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, komisje i komitety, które z mocą ustawy sprawują funkcje naczelnych organów administracji),
* urzędy centralne ? organy, które nie są organami naczelnymi, podległe bądź Prezesowi Rady Ministrów, bądź poszczególnym ministrom (np. Polski Komitet Normalizacji, Główny Urząd Ceł, Wyższy Urząd Górniczy),
- organy terenowe ? znajdują się na niższym szczeblu struktury niż organy centralne ? jedną z jednostek podziału administracyjnego ? i zarządzają tylko częścią terytoriom państwa. Dzielą się na:
* organy administracji rządowej (np. wojewoda),
* organy samorządu terytorialnego (np. sejmik województwa i zarząd województwa).
Możemy wyróżnić również inne typy organów terenowych ? w zależności od przyjętego kryterium.