Kognitywizm

a

strukturalizm

Co to jest kognitywizm ?

• Jest badaniem języka, jednak nie traktuje go

jako tworu autonomicznego, systemu
opisywanego w oderwaniu od jego użycia, ale
próbuje też ująć całe uwikłanie kulturowe,
wzajemne powiązania między nim a
kulturową rzeczywistością, w której
funkcjonuje. Kognitywiści zajmują się
zachowaniem, ale tylko po to, aby na tej
podstawie wnioskować o procesach i
reprezentacjach mentalnych niedostępnych
bezpośredniej obserwacji.

Strukturalizm

Szwajcarski psycholog i epistemolog

Jean Piaget definiuje strukturalizm
jako system przekształceń, który ma
swoje prawa przeciwstawne
własnościom posiadanym przez jego
elementy. Struktura to całość,a nie
skupisko czy suma części.

Czym się różnią?

W strukturalizmie język jest systemem

samosterowym, oderwanym od
człowieka, w kognitywnej koncepcji
psycholingwistycznej zaś jest
wyspecjalizowanym systemem
zintegrowanym z innymi systemami
poznawczymi. Procesy poznawcze
polegają na transformacjach
dokonywanych w układach informacji w
czasie i przestrzeni.

W przypadku strukturalizmu
postęp procesu przyswajania
związany jest przede wszystkim ze
stadium rozwoju systemu i wiedzą
wrodzoną. Strukturalizmowi
przypisuje się to,że określił język
jako autonomiczny przedmiot
badań-system sam w sobie, ale
oderwany od swojego podmiotu i
użytkownika. Podejście
kognitywne zachowuje
nierozłączność człowieka i języka na
poziomie modelowania.

Koncepcja kognitywna wskazuje na trzy

najbardziej istotne aspekty poznawczego
funkcjonowania człowieka : intencjonalny,
konstruktywny i strategiczny charakter jego
działania, nieodzowną interakcję człowieka
z jego środowiskiem naturalnym i
społecznym oraz przetwarzanie informacji w
ich układach i strukturach, z czym wiąże się
nie tylko rola kontekstu oraz reprezentacji
mentalnej, ale przede wszystkim
uniwersalnych właściwości ludzkiego
umysłu, zdolnego do kategoryzowania i
strukturyzowania informacji.

Inne zagadnienia dotyczące

kognitywizmu

1.Człowiek jest systemem otwartym,

którego przetrwanie jako organizmu i
myślącej istoty społecznej zależy od
interakcji z otoczeniem. Jest to relacja
wzajemnego determinowania (Neisser)

2.Zachowanie człowieka uważa się za

intencjonalne (Dennett),aktywne,
konstruktywne i planowe, uwarunkowane
wiedzą reprezentowaną w strukturze
poznawczej.

3.Ośrodkowi procesów

wolicjonalnych (decyzyjnych),
zwanemu procesorem centralnym,
koordynującym także inne sfery psychiki
człowieka, podporządkowany jest
system wykonawczy, który realizuje w
sposób zautomatyzowany większość
operacji zleconych mu na wyższym
szczeblu hierarchii poznawczej
(Anderson). W ten sposób procesy
kontrolowane i automatyczne są ze sobą
ściśle skoordynowane.

4.W koncepcji kognitywnej

postuluje się wewnętrzną
motywację procesów
poznawczych, ciekawość
świata, która aktywizuje
energię konieczną do pracy
poznawczej, a także do
wywołania zachowania i
kierowania nim (Norman).

5.

Informacja –

„substancja

funkcjonowania poznawczego”,
traktowana jest jako najmniejsza
jednostka znacząca, która czerpie swoje
znaczenie z systemu, którego jest częścią
(Klix).Informacja istnieje z uwagi na
podmiot poznawczy, czyli implikuje
przestrzegającą ją jednostkę. Tylko
informacja może być
postrzegana,przetwarzana,kodowana,reko
dowana,organizowana,przekazywana i
składowana w pamięci oraz
interpretowana.

• Informacja jest tym, czym jest z

uwagi na kontekst, w którym
występuje. Istnieje tylko dzięki
postrzegającemu ją podmiotowi, a
jemu potrzebna jest bezwzględnie
znajomość całych struktur, tj.
siatek, relacji czy układów, w
ramach których może informację
rozpoznać i interpretować jako
znaczącą.

Mechanizm przetwarzania

informacji

Polega na przetwarzaniu całych układów,

siatek i konstrukcji informacji stosownie do
zakresu ludzkiego działania i poznania, czyli
domeny. Pojedyncza elementarna informacja
istnieje w kontekście pewnej struktury, a jej
znaczenie determinują relacje z pozostałymi
elementami systemu.

System to układ wzajemnie się porządkujący,

zawierający opozycje, wewnetrzne
rozwarstwienia, elementy i funkcje

Podsystemy mechanizmu

przetwarzania informacji

1.Percepcja

– dzieli się na prymarną i

wtórną, można ją nazwać otwarciem się naszego
systemu nerwowego na informacje z naszego
otoczenia. Na etapie p. prymarnej informacje
docierają do naszych zmysłów, czyli receptorów i
przetwarzane są przez analizatory, które je łączą
i organizują tak, aby powstał znaczący obraz
otaczającego nas świata.

P. Wtórna jest etapem dalszego, bardziej

zaawansowanego strukturyzowania informacji
zależnym od informacji reprezentowanych w
pamięci. Są analizowane wg cech i wzorców. W
wyniku tego procesu powstają reprezentacje,
które są poznawczym kompromisem między
strukturami i kategoriami reprezentowanymi w
umyśle a bodźcami środowiskowymi.

2. Uwaga

–

zdolność

zaangażowania się w analizę
danego bodźca i umiejętność
oderwania się od jednego bodźca
i skupienie się na innym,
kontroluje dostęp do
świadomego doświadczania
rzeczywistości.

Uwaga a pamięć robocza

Keane i Eysenck (1995) traktują uwagę jako miejsce,

gdzie ogniskują się pewne elementy naszego
mechanizmu przetwarzania informacji, przede
wszystkim zaś :

• 1) jako pamięć roboczą, czyli etap przejściowy

rejestrowania informacji przechodzącej z
podsystemu percepcji (proces poznawczy) do
pamięci trwałej; oraz

• 2) jako centralny system decyzyjny będący pod

kontrolą uwagi w przeciwieństwie do systemu
wykonawczego , opierającego się na procesach
automatycznych.

Uwaga mimowolna i dowolna

Podział uwagi na dowolną i mimowolną ma niezwykle istotne

znaczenie z punktu widzenia dydaktyki języków obcych.

Matczak (1992) stwierdza,że dzieci w wieku przedszkolnym

zaczynają odróżniać czynności praktyczne od poznawczych i
w związku z tym dowolnie kierować swoimi procesami
poznawczymi. Dziecko jest już wtedy zdolne do kierowania
uwagą zgodnie z otrzymanym poleceniem czy własnym
celem, zaczyna też dowolnie przypominać sobie informacje
z pamięci. Pojawienie się uwagi dowolnej u dziecka w wieku
przedszkolnym jest więc znacznym osiągnięciem
rozwojowym, które musi być brane pod uwagę w nauczaniu
języków obcych w tej grupie wiekowej. Na wcześniejszych
etapach nauczania języków obcych możemy natomiast
liczyć głównie na funkcjonowanie uwagi mimowolnej, do
której należy dostosować nasze strategie dydaktyczne.

3. Pamięć

Czym jest pamięć?

Pamięć jest to zdolność organizmu do

kodowania, przechowywania odtwarzania

informacji, która warunkuje przetrwanie żywego

organizmu.

Procesy pamięciowe podlegają zróżnicowaniu w

zależności od czasu trzymywania się śladu

pamięciowego, rodzaju nabywanej informacji oraz

od stopnia zaangażowania organizmu w

zapamiętywanie i odtwarzanie informacji.

Podstawowym podziałem jest podział na pamięć

niedeklaratywną ukrytą), która zachodzi

nieświadomie oraz pamięć deklaratywną (jawną),

odbywającą się na poziomie świadomym.

Pamięć

ma funkcję magazynowania informacji

nie tylko w sposób trwały, ale także
dostosowany do przyszłych potrzeb ich
użytkownika. Dopiero od niedawna łączona
jest z procesami językowymi. Badacze, którzy
traktowali język jako autonomiczny, zamknięty
system, nie widzieli potrzeby odwoływania się
do tego pojęcia , a przeciwnie- starali się
skupić na aspektach 'czysto' językowych. W
badaniach psycholingwistycznych, szczególnie
w badaniach procesu czytania, procesów
językowych nie da się w ogóle oddzielić od
procesów pamięci.

Dlaczego zapominamy,

choć nie zawsze tego

chcemy? Daniel

Schacter, wybitny

amerykański

psycholog, wymienia

siedem cech pamięci,

które sprawiają, że

zapominamy więcej niż

byśmy chcieli.

Nietrwałość. Wraz z upływem czasu dostęp do
wspomnienia obniża się, a to znaczy, że coraz
trudniej nam sobie przypomnieć dawne zdarzenia, o
których rzadko myślimy. Jedną z najczęstszych
przyczyn nietrwałości pamięci jest interferencja,
czyli zjawisko polegające na tym, że uczenie się
pewnego materiału zakłóca i obniża pamiętanie
innego materiału.

Roztargnienie. Ukierunkowanie uwagi na coś
sprawia, że zapominamy o innych rzeczach. Epizod
roztargnienia może na przykład spowodować, że
zapomnimy, gdzie położyliśmy kluczyki do
samochodu, albo nie pamiętamy daty urodzin
przyjaciela.

Blokowanie. Informacja jest obecna w pamięci, ale
chwilowo nie mamy do niej dostępu. Przykładem
blokowania jest zjawisko „na końcu języka” –
wiemy, że znamy nazwę czegoś, ale nie możemy jej
sobie przypomnieć.

Błędna atrybucja. Potrafimy wydobyć wspomnienie
z pamięci, ale wiążemy je błędnie z czasem, miejscem
lub osobą. Jesteśmy na przykład przekonani, że
słyszeliśmy o pewnym wydarzeniu w radiu, a w
rzeczywistości powiedział nam o tym znajomy.
Podatność na sugestię. Sugestia może
spowodować zniekształcenie wspomnień. Pod jej
wpływem możemy nawet pamiętać sytuacje czy
zdarzenia, które nigdy nie miały miejsca. Ta cecha
pamięci ma szczególne znaczenie w przypadku
zeznań świadków, bowiem pytania formułowane w
określony sposób mogą modyfikować ich pamięć
wydarzeń.
Tendencyjność. Na naszą pamięć wpływają osobiste
przekonania, wiedza, postawy. Innymi słowy, nasza
wiedza o sobie i świecie wpływa na to, jak pamiętamy
przeszłość. Ta cecha pamięci sprawia na przykład, że
pamiętamy zdarzenia jako zgodne z naszymi
postawami.
Uporczywość. Czasem pamięć działa lepiej niż
byśmy chcieli, wtedy uporczywa myśl, obraz czy
melodia wciąż krąży w naszej głowie.

Nasz mózg jest niezwykle pojemnym

"zbiornikiem" doświadczeń i wiedzy. Dzięki

sprawnemu mechanizmowi zapamiętywania

budząc się rano, nie musimy uczyć się

wszystkiego od nowa ani zastanawiać się nad

tym jak się nazywamy i gdzie się znajdujemy.

Niestety, jeden nieszczęśliwy wypadek może

sprawić, że wszystkie nasze wspomnienia

zostaną "skasowane". Jak to możliwe? 

W czasie minionych dwóch tygodni cała Polska śledziła
losy Włodzimierza N. Mężczyzna został znaleziony w
Tatrach z licznymi odmrożeniami i całkowitym zanikiem
pamięci. W rozpoznaniu jego tożsamości pomogły jego
matka i siostra, ponieważ on sam do dzisiaj nie jest w
stanie powiedzieć kim jest ani gdzie mieszka. Lekarze
nie stwierdzili u niego żadnych uszkodzeń mózgu, a
mimo to pozbawiony jest wszelkich wspomnień. 
Przypadek Włodzimierza N. kojarzy się z fikcyjną
postacią literacką Jasonem Bourne'em, głównym
bohaterem powieści Roberta Ludluma, który również
zapomniał kim jest. Czy da się wyjaśnić naukowo, co
doprowadziło byłego polskiego żołnierza do takiego
stanu? 

Uszkodzenie mechaniczne 

Z punktu widzenia medycyny całkowita

utrata pamięci jest praktycznie

niemożliwa, choć zdarzają się

przypadki ludzi, którzy z powodu

uszkodzenia mózgu cierpią na

amnezję. 

Wyróżniamy dwa główne rodzaje

utraty pamięci. Pierwsza nazywana

jest amnezją wsteczną, w wyniku

której zapominamy o zdarzeniach

sprzed urazu lub mamy problemy z

odtworzeniem szczegółów naszego

życia. Druga to amnezja następcza i

powoduje ona problemy z

zapamiętywaniem czegokolwiek, co

wydarzyło się od momentu uszkodzenia

mózgu. 

Podobny przypadek miał miejsce w prawdziwym życiu. Znany

brytyjski muzyk Clive Wearing w 1985 roku zachorował na

wirusowe zapalenie mózgu, które uszkodziło obszar

zwany hipokampem i artysta stracił umiejętność

zapamiętywania nowych informacji. Muzyk nie jest w stanie

przypomnieć sobie wydarzeń nawet sprzed kilkunastu minut.

Zdaniem neurobiologów, nie jest jednak możliwe, aby uraz

głowy mógł wywołać całkowitą amnezję. Za tworzenie i

zachowywanie wspomnień odpowiedzialnych jest wiele

obszarów naszego mózgu, przez co nawet ciężkie

neurologiczne uszkodzenia nie likwidują wszystkich informacji,

które zgromadziliśmy. Możemy stracić wspomnienia obejmujące

okres nawet do 20 lat przed wypadkiem, ale nie całe nasze

życie - od chwili narodzin. Oznacza to, że po doznaniu urazu

powinniśmy pamiętać kim jesteśmy. Utrata tak dawno

zapisanych w pamięci informacji może nastąpić jedynie

krótkotrwale. Niestety, w przypadku amnezji następczej już

nigdy nie będziemy w stanie zapamiętywać nowych wydarzeń,

chyba że uda się naprawić uszkodzony obszar mózgu. 

Polscy lekarze, po przebadani mężczyzny znalezionego w

polskich Tatrach, stwierdzili, że nie doznał on żadnych

uszkodzeń mózgu. Dlaczego w takim razie nie jest w stanie

sobie niczego przypomnieć? Odpowiedzi na to pytanie może

dostarczyć nam psychologia. 

Nie pamiętam, bo nie chcę pamiętać 

Zdaniem psychologów, całkowita utrata pamięci ma

związek z tzw. zaburzeniami dysocjacyjnymi. W

naszej podświadomości istnieje coś takiego jak pamięć

utajona. Trafiają do niej wspomnienia, które nie są warte

zapamiętania. W rzeczywistości korzystamy z tej pamięci

częściej, niż można by przypuszczać. Nie zapamiętujemy

świadomie takich rzeczy jak np. kolory mijanych

budynków, ubrania nieznanych nam ludzi, czy

przypadkiem usłyszane rozmowy, które nas nie dotyczą. 

Osoba, która cierpi na zaburzenie dysocjacyjne, zamiast

rozwiązywać stresujące problemy, woli w ogóle ich nie

zauważać i „odkłada” je w pamięci utajonej. Czasem

świadomość takiego człowieka wypiera wszystkie

wspomnienia i mamy wtedy do czynienia z amnezją

dysocjacyjną, czyli niemożnością przypomnienia sobie

czegoś z przeszłości. W skrajnych przypadkach osoba taka

może nie pamiętać nawet całego swojego życia. 

Szczególnym rodzajem takiej amnezji jest tzw. fuga.

Osoba cierpiąca na to zaburzenie nie tylko nie pamięta,

ale również częściowo lub całkowicie przyjmuje nową

tożsamość. Jednostka taka wydaje się na pierwszy rzut

oka normalna, ponieważ potrafi angażować się w różne

działania, które są charakterystyczne dla nowego stylu

życia, odmiennego od odrzuconego. Istnieją również

przypadki osób, które stworzyły sobie nie jedną, lecz wiele

różnych tożsamości. 

Powodem występowania zaburzeń dysocjacyjnych

najczęściej jest jakieś traumatyczne przeżycie lub

długotrwały stres. Problemy z funkcjonowaniem pamięci

utajonej mogą pojawić się również w wyniku świadomego

udawania kogoś innego. Osoby takie po długim czasie

przejmują sztucznie stworzoną osobowość jako swoją

prawdziwą tożsamość. 

W przypadku odnalezionego Włodzimierza N.

najprawdopodobniej mamy do czynienia właśnie z

zaburzeniami dysocjacyjnymi wywołanymi

traumatycznymi przeżyciami z okresu wykonywania misji

wojskowych. Mężczyzna „uciekł” w ten sposób od złych

wspomnień. Nie można jednak jednoznacznie stwierdzić

jakie dokładnie wydarzenie wywołało efekt zapomnienia. 

4.Poznanie

ma charakter interakcji

symbolicznej, czyli oceniający i
interpretujący. Polega na przypisywaniu
znaczeń i wartości bodźcom plynącym z
otoczenia. Mogą to być zarówno
przedmioty, jak i pojęcia abstrakcyjne, a
nawet ich całe systemy. Znaczenie tych
przedmiotów nie tkwi więc w nich
samych, a jest wynikiem społecznej
interakcji , w trakcie której podlega
interpretacjom i modyfikacjom (Corsini).

5.Przetwarzanie informacji

przez człowieka umożliwia mechanizm
składający się z podsystemów takich jak
percepcja,uwaga, pamięć, planowanie,
monitorowanie, antycypacja i retrospekcja.
Procesy mentalne nie są już traktowane tak
tajemniczo, jakby odbywały się w 'czarnej
skrzynce'. O tych niedostępnych
bezpośredniemu poznaniu strukturach
mentalnych i przeprowadzanych na nich
operacjach wnioskuje się na podstawie
danych obserwacyjnych. (Aithenhead i Slack)

„

Czarna skrzynka"

określona została przez

Chomsky'ego jako decydująca o
dwóch najważniejszych
elementach umiejętności i
procesu ‘nawigacji językowo-
komunikacyjnej człowieka’, tj.
tzw. kompetencji językowej i
wynikającym z niej konkretnym
(fizycznym) wykonaniu czyli
użyciu językowym.

6.

Wyznacznikiem perspektywy kognitywnej w

psychologii i psycholingwistyce jest odwołanie
się do dwóch fundamentalnych rodzajów

kodowania informacji

, uważanych za

uniwersalne:kodowania chronologicznego i
kodowania według cech.

7.Struktury informacyjne

w naszym

umyśle są na ogół łącznym wynikiem kodowania
chronologicznego oraz kodowania według cech.
Oderwanie myślowe od konkretu ma wartość
adaptacyjną w tym sensie,że daje człowiekowi
możliwość zdobywania wiedzy uniwersalnej, to
znaczy, dającej się przenieść z jednej sytuacji na
wszystkie inne okoliczności tego samego typu.

7.Schematy

dodają trwałości informacjom

przetwarzanym w procesach poznawczych, a
więc wspomagają procesy pamięci. Dzięki
nim, przetwarzane z otoczenia informacje
nabierają znamion przewidywalności, co daje
nam orientację w otaczającym nas świecie.

8.

Cechą człowieka jest dostosowanie

istniejących już schematów do nowo
powstających potrzeb poznawczych i
sytuacji, a także budowanie nowych.
Szczególnym przypadkiem schematów są

stereotypy,

postawy i uprzedzenia

(Chlewiński).

Dziękujemy za uwagę!

Bibliografia:
1. M. Dakowska Psycholingwistyczne

podstawy dydaktyki języków obcych

2. D. L. Schacter Siedem Grzechów

Pamięci

3. J.B.Gleason, N.B.Ratner

Psycholingwistyka