POPRAWNE LOGICZNIE

FORMUŁOWANIE

WYPOWIEDZEŃ

Definicje – rodzaje, warunki

poprawności, błędy w definiowaniu

DEFINICJA

Najczęściej stosowany środek służący

wyjaśnianiu

zwrotów.
GŁÓWNY PODZIAŁ
1) Definicje realne
Polegają na charakterystyce przedmiotu (definiują
rzeczy)
2) Definicje nominalne
Służą do charakterystyki znaczenia (definiują słowa)

CELE DEFINIOWANIA



Podanie znaczenia definiowanego wyrażenia,



Uczynienie jasnym znaczenia danego

wyrażenia do tej pory wieloznacznego lub
niejasnego,



Wprowadzenie do słownika nowego

wyrażenia,



Ukształtowanie postawy użytkownika języka

wobec przedmiotu, do którego odnosi się
definiowane wyrażenie.

PODZIAŁ DEFINICJI ZE
WZGLĘDU NA ZADANIA

1) Definicje sprawozdawcze:
Wskazują dawne, czy też obecne znaczenie

definiowanego wyrazu w pewnym języku. Jeśli
taka definicja wiernie składa sprawozdanie z
tego, co oznacza dane słowo jest zdaniem
prawdziwym. Jeśli nie - jest to zdanie fałszywe.

2)Definicje projektujące:
Ustalają znaczenie jakiegoś słowa, które

będzie obowiązywało w przyszłości.

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU
NA ZADANIA

Definicje projektujące możemy podzielić na:



konstrukcyjne (Ustalają nowe znaczenie wyrazu
na przyszłość z pominięciem dotychczasowego
znaczenia, jeśli wcześniej takie posiadał)

Definicje te wzbogacają nasz język dodając do niego nowe

wyrażenia bądź nadają nowe znaczenia wyrazom już
istniejącym.



regulujące (Regulują i pozwalają doprecyzować
już istniejące znaczenie danego wyrazu)

Trudno w tym wypadku mówić o „prawdziwości” bądź

„fałszywości” definicji, gdyż tylko wysuwa ona projekt aby
w jakimś momencie posługiwać się danym wyrazem w
konkretny sposób. Taki projekt może się przyjąć albo nie.

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA
BUDOWĘ



Definicje równościowe:

- klasyczne
- nieklasyczne



Definicje nierównościowe:

- cząstkowe
- przez postulaty
- indukcyjne

DEFINICJE RÓWNOŚCIOWE

3 części składowe:

Definiendum + łącznik definicyjny + Definiens



Definiendum – zwrot językowy zawierający

wyraz definiowany



Łącznik – najczęściej są to zwroty: jest, są,

jest to, są to, znaczy tyle co, oznacza itp.



Definiens – część, która służy wyjaśnieniu

znaczenia definiowanego terminu

DEFINICJE
RÓWNOŚCIOWE

Przykład:
„Kwadrat jest to prostokąt równoboczny.”

„kwadrat” – definiendum
„jest to” – łącznik definicyjny
„prostokąt równoboczny” - definiens

DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA
KLASYCZNA

„Wyraz A znaczy tyle, co wyrażenie B

mające

cechę C”

Definiendum(A) jest określane przez rodzaj
(genus - B) i różnicę podziału (differentia

specifica-C)

Np. Dom jest to budynek mieszkalny
A B C

DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA
NIEKLASYCZNA

„Przez termin x będziemy rozumieli a, b, c,

…”



Wskazuje pewne zakresy nazw



Stosuje się w niej wyliczenia cech, części

składowych, właściwości.

Np. „Zbożem w rozumieniu ustawy jest

proso, gryka, jęczmień i pszenica.”

DEFINICJE KLASYCZNE MOGĄ
WYSTĘPOWAĆ W 3 STYLIZACJACH:

SŁOWNIKOWA– wyraz A znaczy tyle, co B mające cechę C
np. Wyrażenie „dom” znaczy tyle, co „budynek

mieszkalny”.

SEMANTYCZNA – A oznacza przedmioty B mające cechę C
np. Wyrazem „działalność” określamy szereg

czynności związanych wspólnym celem.

PRZEDMIOTOWA – przedmioty z gatunku A są to

przedmioty rodzaju B wyróżniające się cechą

C

np. Popielniczka jest to naczynie służące do

zbieranie popiołu i pozostałości po papierosach.

DEFINICJE
NIERÓWNOŚCIOWE

To takie definicje, które nie mają postaci

definicji

równościowej, czyli definiendum nie równa się
definiens. Wśród nich wyróżnić można:

Definicje Cząstkowe – wyrażenia, z których można

poznać sens wyrazu, ale tylko w częściowej jego
stosowalności.

Przykładem definicji cząstkowych mogą być także:

Definicje operacyjne – w których sens

wprowadzanego pojęcia określany jest przez podanie
czynności (operacji), prowadzących do jego utworzenia.

Np. „Kwas jest to substancja chemiczna taka, że

po zanurzeniu w niej papierka lakmusowego
papierek ten barwi się na czerwono.”

DEFINICJE
NIERÓWNOŚCIOWE



Definicje przez postulaty – ich istotą jest

umieszczanie wyrażenia definiowanego w kilku
wzorcowych zdaniach, dzięki którym można
zrozumieć, jakie mu się przypisuje znaczenie.



Definicje indukcyjne – składają się z 2 części:

a) warunku wyjściowego (wylicza niektóre

przedmioty należące do definiowanego zakresu),

b) warunku indukcyjnego (wskazuje zasadę

pozwalającą ustalić pozostałe przedmioty
definiowanego zakresu)

WARUNKI POPRAWNOŚCI
DEFINICJI



Definicja musi być prawdziwa.



Definicja musi być informacyjna(użyte zwroty

zrozumiałe).



Definicja musi być ekonomiczna(minimum

słów a maksimum myśli).



Przy definiowaniu powinno się - tam, gdzie

jest to możliwe - unikać definicji negatywnych,
stwierdzających jedynie, czym dana rzecz
(definiendum) nie jest.

BŁĘDY W DEFINIOWANIU

1) Ignotum per ignotum (nieznane przez

nieznane) – definicja nie jest zrozumiała dla
użytkownika definicji, jest nie przystosowana do
jego słownika.

Przykład: „Adrenalina to tyle, co hormon z grupy

katecholamin.”

2) Błędne koło bezpośrednie (idem per

idem) – ma miejsce wówczas, gdy wyrażenie
definiowane pojawia się w definiensie.

Przykład: „Fizyka to nauka o przedmiotach,

którymi rządzą prawa fizyki.”

BŁĘDY W DEFINIOWANIU

3) Błędne koło pośrednie – może wystąpić

w ciągu kilku definicji takim, że wyrażenie
definiowane w pierwszej pojawia się w
definiensie ostatniej. A wyjaśniane jest
przez B, B przez C, a C przez A.

Przykład: „Ekonomia jest to nauka, która

dotyczy ekonomicznych zachowań człowieka.”,
„Ekonomiczne zachowania człowieka są
zachowaniami badanymi przez ekonomistów.”,
„Ekonomiści to ludzie uprawiający ekonomię.”

BŁĘDY W DEFINIOWANIU



Poprawna definicja sprawozdawcza musi

spełniać kryterium „zamienności” zakresów
definiendum i definiensa.



Zakresy te nie mogą się krzyżować,

wykluczać ani być względem siebie
nadrzędne.



Jeśli któraś z wymienionych zależności

wystąpi, wówczas mamy do czynienia z
jednym z błędów niezgodności zakresów.

BŁĘDY NIEZGODNOŚCI ZAKRESÓW



Definicja jest za szeroka, gdy definiens

obejmuje także przedmioty, które nie wchodzą
w zakres definiendum. Inaczej mówiąc: Zakres
definiensa jest nadrzędny w stosunku do
zakresu definiendum.

Przykład: „Lekarz to pracownik szpitala.”



Definicja jest za wąska, gdy definiens nie

obejmuje wszystkich przedmiotów należących
do zakresu definiendum - zakres definiensa jest
podrzędny względem zakresu definiendum.

Przykład: „Krzesło jest to drewniany, brązowy

mebel.”

BŁĘDY NIEZGODNOŚCI ZAKRESÓW



Definicja jest za szeroka i za wąska

jednocześnie, gdy zakresy definiensa i
definiendum się krzyżują.

Przykład: „Nauczyciel to ktoś, kto ukończył studia

uniwersyteckie.”



Wykluczanie się zakresów – gdy definicja

zawiera błąd przesunięcia kategorialnego.
Oznacza to, że wyrażenia pojawiające się w
definiendum i definiensie należą do różnych
kategorii ontologicznych.

Przykład: „Sąsiedztwo znaczy tyle, co osoby, które

mieszkają blisko siebie.”

Bibliografia



G. Malinowski Logika ogólna, s.135 – 137,



K. Trzęsicki Logika, nauka i sztuka, s.294 –

307,



Z. Ziembiński Logika praktyczna, s.50 – 66,



Notatki własne z wykładu