TEMAT :

Definicje: rodzaje definicji ze względu na ich budowę, rodzaje definicji ze względu na ich zadania (funkcje), warunki poprawności definicji i błędy związane z definicjami.

Wyraz „definicja” posiada dwa różniące się zasadniczo znaczenia.

Definicje te mogą być nazywane definicjami realnymi oraz definicjami nominalnymi.

Definicja nominalna - jest to wyrażenie, które podaje informację o znaczeniu jakiegoś jednego słowa lub kilku słów ( słów definiowanych). Definicja ta podaje także informację o znaczeniu definiowanego słowa, które jest wtedy wypowiedzią w języku drugiego stopnia, a więc czymś zupełnie innym rodzajowo niż formułowana w języku pierwszego stopnia definicja realna, np. jeśli czasem na pytanie „co znaczy słowo A”, ktoś odpowiada „A to jest B mające cechę C”, to taka odpowiedź jest w tym przypadku skrótową formą informacji, że słowo A odnosi się do tych samych przedmiotów, co słowa „B mające cechę C”.

Najprościej definicję nominalną można opisać z ten sposób, że określa ona bezpośrednio, jak można w danym języku zastępować równoznacznie pewien wyraz czy wyrazy słowami znanymi już co do znaczenia osobie, na użytek której podajemy tę definicję.

Definicja realna - Jest to zdanie, które podaje charakterystykę pewnego przedmiotu, czy tez przedmiotów jakiegoś rodzaju, którą tym i tylko tym przedmiotom można przypisać. Charakterystyka ta powinna być tak dobrana, aby można było na jej podstawie wnioskować o możliwie wszystkich uznawanych za ważne cechach tych przedmiotów. Definicja pojmowana w ten sposób, ma być najzwięźlejszym ujęciem wiedzy o przedmiotach danego rodzaju.

Definicja realna jest wypowiedzią w języku pierwszego stopnia, formułując określone twierdzenie o cechach wspólnych dla jakichś uprzednio wydzielonych przedmiotów. Sformułowanie takiego twierdzenia opiera się na milczącym założeniu, że uprzednio wydzieliliśmy przedmioty, które zaliczamy do przedmiotów danego rodzaju. Inaczej bowiem, nie wiedząc, dla jakich przedmiotów definicja ma podawać wspólną charakterystykę, nie moglibyśmy orzekać, czy jest to definicja trafna, czy nietrafna.

Rodzaje definicji ze względu na ich budowę.

W najprostszym przypadku definicje mają postać definicji równościowej.

Składa się ona z 3 części:

Pierwsza część to zwrot językowy, który zawiera wyraz definiowany tzw. Część definicji „definiendum”.

Druga część to jakiś zwrot, który stwierdza, że definiendum ma takie samo znaczenie, jak wyrazy, które są zawarte w trzeciej części definicji, jak znane słuchającemu wyrazy, które zostały użyte do wyjaśnienia znaczenia pewnego zwrotu. Właśnie tę ostatnią część definicji nazywamy częścią definiującą, czyli „definiens”.

Budowanie członu definiującego w definicji.

Definicja powinna mieć taką budowę, np. Wyraz A znaczy tyle, co wyrażenie: <<B mające cechę C>>. Po łacinie, ta wskazówka brzmi tak: Definitio fit per genus et differentiam specificam - oznacza to, że : definicja polegać ma na podaniu rodzaju i różnicy gatunkowej. To zalecenie mówi o tym, żeby definiować daną nazwę A przez porównanie jej zakresu z zakresem jakiejś ogólniejszej nazwy B ( tzw. Genus - czyli rodzaj, do którego należy gatunek przedmiotów oznaczonych nazwą A), ograniczonym przez dodanie cech C, zwężających należycie ten szerszy zakres ( C - differentia specifica - tzw. Różnica gatunkowa). Właśnie tak zbudowana definicja jest nazywana definicją klasyczną.

Definicja klasyczna nazwy jest więc, definicją, która polega na wskazaniu treści tej nazwy.

Definicja równościowa nie musi jednak polegać na wskazywaniu konstytutywnej treści danej nazwy. Jednak w niektórych przypadkach taka definicja może polegać także na wskazaniu zakresów nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej.

Definicję równościową a odpowiednio i nieklasyczną - możemy wysłowić na trzy różne sposoby:

1. Głosząc, że wyrażenie „A” jest naszym zdaniem równoznaczne z wyrażeniem „B” mające cechę „C” ( STYLIZACJA SŁOWNIKOWA )

Definicja w takiej stylizacji słownikowej, głosi, że pewien wyraz czy wyrażenie posiada takie samo znaczenie, jak wskazywane drugie wyrażenie.

Zarówno definiendum jak i definiens są tu użyte w supozycji materialnej. Przy tej stylizacji mówimy o definicyjnym charakterze wypowiedzi, która mówi o znaczeniu zwrotu definiowanego. Jednak jest to forma wysłowienia nieco sztuczna.

2. Głosząc, że wyrażenie „A” oznacza przedmioty „B” mające cechę „C” ( STYLIZACJA SEMANTYCZNA)

Definicja w takiej stylizacji semantycznej, głosi, że pewien wyraz czy wyrażenie oznacza takie a takie przedmioty lub odnosi się do takich a takich cech, stosunków czy zdarzeń. W stylizacji tej występuje tylko definiendum w supozycji materialnej. Wiedząc natomiast, co oznacza dany wyraz, można go w razie potrzeby zastępować innymi wyrazami.

3. Głosząc, że przedmioty gatunku A - to przedmioty rodzaju B wyróżniające cechę C ( STYLIZACJA PRZEDMIOTOWA).

Definicja w takiej stylizacji przedmiotowej, wskazuje, znaczenie wyrazu definiowanego mówiąc o cechach tego, do czego wyraz definiowany się odnosi, albo wymieniając gatunki przedmiotów, które obejmuje dany rodzaj.

Każdy jednak z tych sposobów, posiada swoje zalety i wady.

Nie zawsze jednak definicja ma postać definicji równościowej ( normalnej ) o budowie definiendum = definiens. Występują również inne sposoby wskazywania, jak należy posługiwać się danym wyrażeniem, czy wyrazem, np. przeformułowanie tzw. Definicji aksjomatycznych, czyli definicji postulaty. Ten sposób polega na tym, że definiowany wyraz umieszczamy w zdaniu lub w kilku zdaniach, w których inne wyrazy mają znane nam już znaczenie, i na podstawie przykładu posługiwania się wyrazem definiowanym w tych zdaniach pozwalamy się innym domyślać, jakie znaczenie nadajemy temu wyrazowi.

Jeśli postulaty definicyjne nie określają w sposób wyczerpujący sposobu posługiwania się definiowanym terminem, to taką definicję nazywamy definicją cząstkową.

Definicje przez postulaty, podobnie jak definicje równościowe w stylizacji przedmiotowej, nie mówią w sposób bezpośredni o znaczeniu jakiegoś wyrażenia czy wyrazu. Spełniają one jednak taką rolę, jak definicje nominalne, przez to, że pośrednio informują o znaczeniu tych użytych w postulatach wyrazów, których znaczenie chcemy dać poznać.

FORMY DEFINICJI

1. Definicje równościowe ( definiendum, łącznik, definiens ):

- definicje klasyczne

A { znaczy, oznacza, jest to } BC

- definicje nieklasyczne

A { znaczy, oznacza, jest to } P lub R, lub S

2. Definicje nierównościowe ( np. przez postulaty )

Stylizacje: słownikowa

semantyczna

przedmiotowa

Rodzaje definicji ze względu na ich zadania.

Definicjom, które są przez nas formułowane można stawiać różne zadania.

To właśnie z tego punktu widzenia należy rozróżniać definicje:

- sprawozdawcze

- projektujące

Definicja sprawozdawcza - to definicja, która wskazuje, jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku. Definicja taka składa sprawozdanie z tego, jak pewna grupa ludzi posługuje się czy też posługiwała się pewnym wyrażeniem czy wyrazem.

Definicja sprawozdawcza ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu, jakie ma on w danym języku, a więc jeśli wyraz definiowany nie ma wyraźnej treści, jest nazwą nieostrą, to definicja sprawozdawcza musi tą nieostrość zachować.

Definicja sprawozdawcza, która składa wierne sprawozdanie z tego, jakie znaczenie ma dane słowo , w pewnym języku - jest zdaniem prawdziwym. Jeśli niewłaściwie informuje o znaczeniu danego słowa - jest zdaniem fałszywym.

Definicję sprawozdawczą podajemy komuś, kto nie zna ustalonego już znaczenia jakie pewien wyraz ma w danym języku, albo tez wtedy, gdy chcemy się upewnić podczas rozmowy z inną osobą, czy ten sam sposób rozumiemy określony wyraz.

Definicja projektująca - to definicja, która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość, w projektowanym sposobie mówienia. Mianowicie przez definicję projektującą ustanawia się regułę znaczeniową co do tego, jakie danemu słowu, czy zespołowi słów ma być w przyszłości nadawane znaczenie.

Do definicji projektujących wlicza się definicje konstrukcyjne ( swobodnie projektujące) oraz definicje regulujące, które są czymś pośrednim między definicjami sprawozdawczymi a projektującymi.

Definicja projektująca jest definicją konstrukcyjną, jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotychczasowym znaczeniem tego wyrazu, gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał.

Definicja projektująca jest definicją regulującą, jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym, niedostatecznie określonym, znaczeniem tego wyrazu.

Definicja konstrukcyjna nie musi być definicją nowego słowa. Słowo to może być stare, znane już w języku, tylko znaczenie, które mu się nadaje, musi być zupełnie nowe.

Definicja konstrukcyjna jest potrzebna wtedy, gdy zjawia się potrzeba wprowadzenia nowego wyrażenie czy wyrazu do języka.

Definicje spotykane w ustawach, są najczęściej definicjami regulującymi. Prawnik formułuje przepisy biorąc wyrazy z mowy potocznej, gdzie mają one często niedostatecznie sprecyzowane znaczenie, a to może być w tych przypadkach niepożądane.

Warunki poprawności definicji i błędy związane z definicjami.

Podczas formułowania definicji nominalnych, należy wystrzegać się błędów, które powodują, że nie osiągniemy danego celu stawianego sobie przy definiowaniu.

Pierwszym błędem związanym z definicjami jest ignotum per ignotum, czyli „ nieznane przez nieznane”. Błąd ten polega na nieprzystosowaniu definicji do słownika osoby, dla której ta definicja jest przeznaczona, chociaż może to być definicja, która będzie odpowiednia dla osoby z bogatszym słownikiem.

Kolejnym błędem jest idem per idem, czyli „ to samo przez to samo”, zwany także błędnym kołem bezpośrednim. Definicja, która popełnia taki błąd, nie wytłumaczy nikomu, jakie znaczenie ma słowo definiowane przez nas, np. Logika jest nauką o mysleniu zgodnym z prawidłami logiki.

Takie jednak błędne koło bezpośrednie każdy zauważy. Gorzej, jeśli w definicji napotykamy błędne koło pośrednie, co znaczy, np. wyraz A definiujemy używając wyrazu B, wyraz zaś B za pomocą wyrazu C, a w końcu okazuje się, że ów wyraz C wymaga zdefiniowania za pomocą wyrazu A.

Błędne koło pośrednie może być czasem bardzo trudne do wykrycia, jako, że błąd ten dotyczy nie poszczególnych definicji, ale całego ich zespołu.

Definicja sprawozdawcza , która ma być poprawna, musi spełniać taki warunek, by zakresy definiendum i definiensa były zamienne. Zakresy te nie mogą więc wykluczać się oraz krzyżować się, a także jeden z nich nie może być nadrzędny względem drugiego.

Warunki poprawności definicji sprawozdawczych.

Definicja, która jest poprawna to postać A = B

Błędy w definicjach sprawozdawczych typu A = B

1. Gdy termin definiowany A jest nadrzędny do terminu definiowanego B - to definicja ta jest za wąska.

Definicja za wąska - to definicja, w której zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum.

2. Gdy termin definiowany A jest podrzędny do terminu definiowanego B - to definicja ta jest za szeroka.

Definicja szeroka - to definicja, w której zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do zakresu definiendum.

3. Gdy termin definiowany A krzyżuje się z terminem definiującym B - to definicja jest obarczona błędem krzyżowania zakresów.

4. Gdy termin definiowany A wyklucza się z terminem definiującym B - to definicja jest obarczona błędem wykluczania zakresów.

Gdy przy budowaniu definicji sprawozdawczej popełniamy błąd przesunięcia kategorialnego, mówi się , że zakresy definiensa i definiendum wykluczają się.

Ten błąd polega na tym, iż w definiensie podajemy jako określenie rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego, który należałoby wskazać, by właściwie określić obiekty definiowane przy przyjęciu dotychczasowego znaczenia definiendum, z innej kategorii ontologicznej.

W rozważaniach dotyczących zagadnień praktycznych rzadko się popełnia przy definiowaniu błąd przesunięcia kategorialnego. Takie błędy przytrafiają się teoretykom zbytnio oderwanym od zagadnień konkretnych. Błąd przesunięcia kategorialnego popełnia ten, kto twierdzi, że norma jest jakimś szczególnym stosunkiem między ludźmi. Norma może stwarzać stosunek, ale nie jest stosunkiem.

Od definicji sprawozdawczej wymagać można ponadto, aby nie tylko wskazywała takie znaczenie zwrotu definiowanego, by definiens i definiendum mogły być wzajemnie zastępowane, ale też by definiens podawał znaczenie definiendum w sposób możliwie najprostszy.

Wymagań stawianych definicjom sprawozdawczym nie można stawiać definicjom konstrukcyjnym, jako że te w dowolny sposób projektują nowe znaczenie wyrazów czy wyrażeń. Od definicji konstrukcyjnych można wymagać tego, by były z jakiegoś względu celowe.

BIBLIOGRAFIA:

1. Z. Ziembiński, „ Logika praktyczna ”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999

2. J. Kmita „ Wykłady z logiki i metodologii nauk ”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1977

---