P O D S T A W O W E P O J Ę C I A D O T Y C Z Ą C E R E L A C J I
Relacja - stosunek, który zachodzi między pewnymi elementami.
Zadania opisujące stosunku dwuczłonowe mają ogólny wzór:
xRy
czytamy: przedmiot x pozostaje w stosunku R do przedmiotu y.
Poprzednik stosunku (relacji) - nazywamy wszystko to, o czym w opisie stosunku może być mowa na pierwszym miejscu ( na miejscu x).
Następnik stosunku (relacji) - nazywamy wszystko to, o czym w spisie stosunku może być mowa na drugim miejscu ( na miejscu y).
Konwers stosunku R1 - jeżeli w każdym przypadku, gdy pewien stosunek R1 zachodzi między jakimś poprzednikiem x a jakimś następnikiem y, zachodzi odpowiednio odmienny stosunek R2 między tym y a tym x, to mówimy, że stosunek R2 jest stosunkiem odwrotnym względem stosunku R1.
Rodzaje relacji:
Relacja symetryczna - to taki stosunek, który w każdym przypadku, jeśli zachodzi między poprzednikiem a następnikiem, to zachodzi też miedzy tym następnikiem a poprzednikiem.
Relacja asymetryczna - jeśli w każdym przypadku, gdy zachodzi xRy, nieprawdą jest, że zachodzi yRx.
Relacja nonsymetryczna - jest to taki stosunek, który nie jest stosunkiem symetrycznym, ani asymetrycznym.
Stosunek przechodni ( tranzytywny) - nazywamy stosunek, który ma taka własność, iż w każdym przypadku, jeśli zachodzi między jakimś x a jakimś y oraz między tymże y a jakimś z, to zachodzi też między owym x a owym z, niezależnie od tego, jakie trzy przedmioty x, y i z wzięto pod uwagę.
Stosunek spójny - to taki stosunek, który zachodzi w jednym lub w drugim kierunku między każdymi dowolnie wybranymi elementami tej klasy.
Stosunek porządkujące - to taki stosunek, który pozwala ustawić wszystkie przedmioty należące do danej klasy w jeden szereg, w którym każdy przedmiot będzie zajmować określone, to, a nie inne, miejsce.
Aby stosunek był porządkujący, musi być:
Stosunkiem asymetrycznym
Stosunkiem przechodnim
Stosunkiem spójnym w danej klasie przedmiotów.
Stosunek zwrotny - to taki stosunek, który zachodzi między dowolnymi elementami pewnej klasy a nim samym.
Stosunek równościowy - to taki stosunek który jest symetryczny, przechodni i zwrotny w danej klasie przedmiotów.
W Y P O W I E D Z I M O D A L N E
„ M U S I ” - z pierwszego zdania wynika drugie zdanie.
Interpretacja logiczna - odwołujemy się do wiedzy że musi być tak a tak.
Interpretacja dynamiczna - odwołujemy się do stanu świata ( „musi być A”).
Interpretacja aksjologiczna - odwołujemy się do wartości.
Interpretacja psychologiczna - odwołujemy się do przeświadczeń.
Interpretacja tetyczna (normatywna) - odwołujemy się do nor, które coś nakazują.
„ M O Ż E ”
Interpretacja logiczna- wskazujemy że w naszej wiedzy nie ma A, to może być A.
Interpretacja dynamiczna - wskazuje na to że może być A ale nie musi.
Interpretacja aksjologiczna - wskazujemy że chcemy wyrazić jakąś myśl, ale nie będzie źle wedle czyjeś oceny.
Interpretacja psychologiczna - używamy słowa „może” aby wyrazić naszą niepewność, wątpliwości, czy rzeczywiście jest A.
Interpretacja tetyczna (normatywna) - jest to uwzględnienie związku faktu A (jakiegoś ludzkiego zachowania się) z jakimiś normami.
Dzielenie zdań wg ich modalności - czyli wg tego, w jaki sposób zdania te stwierdzają pewne fakty; wyróżniamy zdania:
Asertoryczne - stwierdzają to a to.
Apodyktyczne - stwierdzają, że tak a tak być musi.
Problematyczne - orzekają, że rak a tak być może.
W Y P O W I E D Z I O C E N I A J Ą C E I N O R M Y
Ocena - jest to przeżycie aprobaty lub dezaprobaty wobec jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia faktycznego.
Wypowiedź oceniająca - wyraża aktualne przeżycie oceny lub co najmniej nadaje się do wyrażenia przeżyć tego rodzaju.
Rodzaje ocen:
Ocena preferencyjna - polega na tym, iż nie tylko coś się aprobuje czy dezaprobuje, lecz też porównawczo rozstrzyga, że jakiś stan rzeczy jest lepszy czy gorszy od innego.
Ocena globalna - oceniany dany stan rzeczy, biorąc pod uwagę wszystkie jego dobre i złe strony w danej sytuacji.
Ocena samoistna - jeżeli ocenia się jakiś stan rzeczy beż uwzględnienia skutków
Ocena instrumentalna - jeżeli oceniając uwzględniamy skutki stanu rzeczy.
Wypowiedzi dyrektywalne - to wypowiedzi, które formułują tak czy inaczej ujęte wskazania określonego postępowania.
Norma postępowania - jest to wyrażenie, które bezpośrednio komuś nakazuje(zakazuje), aby w określonych okolicznościach tak, a nie inaczej postąpił. Normy pierwszego rzędy to normy indywidualne, a drugiego rzędu to normy generalne.
Norma konkretna - to norma która, nakazuje adresatowi określonemu indywidualnie czy generalnie postąpić jednorazowo w pewien sposób.
Norma abstrakcyjna - nakazuje postępować w pewien sposób stale czy wielokrotnie, gdy wystąpią określone okoliczności.
Normodawca - to osoba, która ustanawia normę postępowania dla innych.
Postępowanie - to takie zachowanie się jakiejś osoby, które naszym zdaniem zależy od jej woli.
Dyrektywy techniczne - to wypowiedzi wskazujące, co należy czynić, aby osiągnąć określony skutek.
Norma tetyczna - to norma, której obowiązywanie uzasadniamy odwołując się do faktu, że ustanowił ją ktoś, kto ma władzę w stosunku do adresatów normy.
Norma aksjologiczna - norma, której obowiązywanie uzasadniamy odwołując się do czyichś ocen, że wskazywane przez nią postępowanie jest dobre, lub według czyjejś wiedzy powoduje skutki oceniane dodatnio.
Zakres zastosowania - to klasa sytuacji, w których dana norma znajduje zastosowanie.
Zakres normowania - to klasa zachować, których dana norma dotyczy; zakres składa się z dwóch części: z pozytywnej - obejmującej w ten czy w inny sposób określone zachowania się nakazywane przez normę, oraz z części negatywnej - obejmującej zachowania się zakazane ze względu na tę normę.