DEFINICJA jest określeniem czegoś, odpowiada na pytanie czym coś jest, pozwala uniknąć wieloznaczności RODZAJE DEFINICJI - PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ZNACZENIE W JĘZYKU: DEFINICJA REALNA (przedmiotowa) jest to zdanie podające jednoznaczną charakterystykę jakiegoś przedmiotu np. „bursztyn jest to skamieniała żywica” DEFINICJA NOMINALNA jest to zdanie podające sposób rozumienia, czyli znaczenie jakiegoś wyrażenia. DEFINICJE NOMINALNE DZIELIMY NA: PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA ROLĘ, JAKĄ DEFINICJE MOGĄ PEŁNIĆ W JĘZYKU:

1) DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA (analityczna) jest to taka definicja, która zdaje sprawę z dotychczasowego sposobu rozumienia pewnego wyrażenia w danym języku - jest właściwą i prawdziwą odpowiedzią na pytanie, co znaczy pewne wyrażenie w określonym języku np. w jęz. polskim wyraz „student” znaczy „uczeń szkoły wyższej”, „świekra” w języku staropolskim znaczyła „teściowa” 2) DEFINICJA PROJEKTUJĄCA (syntetyczna) definicja, która dla pewnego wyrażenia, istniejącego już w jakimś języku albo specjalnie utworzonego, podaje projekt (propozycję) nowego znaczenia.

WSRÓD DEFINICJI PROJEKTUJĄCYCH WYRÓZNIA SIĘ: a) DEFINICJA KONSTRUKCYJNA jest to taka definicja , która wprowadza do języka nowe wyrażenie, określając jednocześnie jego znaczenie albo dla pewnego używanego już wyrażenia ustala nowe znaczenie, nie licząc się z jego znaczeniem dotychczasowym. b) DEFINICJA REGULUJĄCA jest to definicja, która licząc się z dotychczasowym sposobem rozumienia pewnego wyrażenia nieostrego modyfikuje jego znaczenie w taki sposób, aby uczynić je wyrażeniem ostrym. np. „osoba pełnoletnia” - „Osoba pełnoletnia jest to każda i tylko taka osoba, która ukończyła 18 lat”.

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ (STRUKTURĘ) rozróżniamy: DEFINICJA RÓWNOŚCIOWA (normalna) jest to taka definicja, która składa się z 3 członów - DEFINIENDUM człon definiowany - DEFINIENS człon definiujący - ŁĄCZNIK DEFINICYJNY - łączy definiendum i definiens w jedną definicję, stwierdzając, czy zachodzi między nimi równość czy równoważność. DEFINICJE RÓWNOŚCIOWE MOŻNA WYSŁOWIC W 3 RÓZNYCH STYLIZACJACH: a) w stylizacji słownikowej definiendum i definiens występują w metajęzyku, a łącznikiem definicyjnym jest zwrot „znaczy tyle, co” np.”bursztyn” z.t.c.”skamieniała żywica”

b) w stylizacji semantycznej definiendum występuje w metajęzyku, natomiast definiens w języku przedmiotowym. Łacznikiem definicyjnym jest „oznacza” lub „nazywa się” np. „Wyraz <bursztyn> oznacza skamieniałą żywicę” lub też „Wyrazem <bursztyn> nazywa się skamieniałą żywicę” c) w stylizacji przedmiotowej definiendum i definiens występują w języku przedmiotowym, a łącznikiem definicyjnym jest zwrot: „jest to” np. „Bursztyn jest to skamieniała żywica”. WŚRÓD DEFINICJI RÓWNOŚCIOWYCH JEST DEFINICJA ZASŁUGUJĄCA NA SZCZEGÓLNA UWAGE: DEFINICJA KLASYCZNA - definicja przez rodzaj i różnicę gatunkową , jest to definicja realna bądź nominalna w stylizacji

przedmiotowej, zbudowana wg. Schematu „A jest to B o cechach C” „Kwadrat jest to prostokąt równoboczny” „Student jest to uczeń szkoły wyższej”, „Bursztyn jest to żywica skamieniała” WSZYSTKIE POWYŻSZE PRZYKŁADY BYŁY DEFINICJAMI WYRAŹNYMI są to definicje równościowa, które po stronie definiendum maja jedynie wyraz definiowany. Np. „Centymetr jest to setna część metra”. DEFINICJA KONTEKSTOWA definiuje wyrażenia niesamodzielne (np. funktory). Jest to definicja, której definiendum stanowi wyraz definiowany wraz z jego typowym kontekstem. Nie można zdefiniować wyrazu „logarytm” „Logarytm liczby a przy podst. b jest to taka liczba c, że b^c=a

Podobnie wyraz „stryj” musi być umieszczony w pewnym kontekscie „Stryj Jana jest to brat ojca Jana” DEFINICJE NIERÓWNOŚCIOWE DZIELIMY NA: DEFINICJA PRZEZ ABSTRAKCJĘ jest to definicja kontekstowa, określająca pewną wspólną własność przedmiotów jednakowych pod pewnym względem np. ciężaru Zamiast starać się odpowiedzieć na trudne pytanie „czym jest ciężar?”, można powiedzieć: „Ciężar ciała a jest taki sam, jak ciężar ciała b zawsze i tylko wtedy, gdy ciało a równoważy się na wadze z ciałem b” C(a) = C(b) z i t.w., gdy a R b DEFINICJA INDUKCYJNA (rekurencyjna) służy do określania zbiorów dobrze uporządkowanych. Składa się ona z 2-ch części: warunku wyjściowego i warunku indukcyjnego, czyli warunku przejścia (dziedziczenia pewnej własności) Indukcyjna definicja terminu „przodek Jana”

1. Jeżeli ktoś jest rodzicem (ojcem lub matką) Jana, to jest on przodkiem Jana. 2. Jeżeli ktoś jest rodzicem przodka Jana, to jest on również przodkiem Jana. DEFINICJA AKSJOMATYCZNA (definicja przez postulaty) słuzy do określania znaczenia terminów pierwotnych teorii. DEFINICJA OSTENSYWNA (dejktyczna) służy do definiowania terminów spostrzeżeniowych, polega na wskazaniu przedmiotu będącego desygnatem definiowanej nazwy i jednoczesnym wypowiedzeniem formuły: „To jest N” (występuje najczęściej przy nauczaniu jęz. Obcych)

BŁĘDY DEFINICJI NOMINALNYCH Aby definicja była zrozumiale dla odbiorcy sformułowana, musi ona posiadać pewne cechy poprawności IGNOTUM PER IGNOTUM (nieznane przez nieznane) Błąd ten polega na tym, że budując dla kogoś definicję niezrozumiałego wyrażenia, posługujemy się w definensie również niezrozumiałymi wyrażeniami np. co to jest „Łańcusznik”? odp.”Łańcusznik jest to taki polisysogizm, w którym pominięto wnioski pośrednie”. IDEM PER IDEM (to samo przez to samo), albo błędne koło Występuje wtedy, gdy zawiera wyraz definiowany w definiensie. Błędne koło może być pośrednie i bezpośrednie.

BŁĘDNE KOŁO BEZPOŚREDNIE zachodzi wówczas, gdy w tej samej definicji wyraz definiowany zostaje powtórzony w definiensie np. „Logika jest to nauka o logicznym myśleniu” BŁEDNE KOŁO POŚREDNIE dotyczyć może kilku definicji, takich jak np. wyrażenie A definiowane jest przy użyciu wyrażenia B, następnie B przy użyciu C, a C jest znów definiowane przy użyciu A. POPRAWNA DEFINICJA POWINNA BYĆ ADEKWATNA, TO ZNACZY, ŻE ZAKRESY DEFINIENDUM I DEFINIENSA MUSZĄ BYĆ JEDNAKOWE, CZYLI POZOSTAWAĆ W STOSUNKU ZAMIENNOŚCI

Jeżeli definiens jest nadrzędny w stosunku do definiendum, to definicja taka jest ZA SZEROKA. Np. „termometr jest to przyrząd do mierzenia” - nie każdy przyrząd do mierzenia jest termometrem. Jeżeli definiens jest podrzędny w stosunku do definiendum, to definicja taka jest ZA WĄSKA np. „Termometr jest to przyrząd do mierzenia temperatury ludzkiego ciała” - nie każdy termometr jest przyrządem do mierzenia temperatury ludzkiego ciała. Jeżeli zakresy definiendum i definiensa krzyżują się, to taka definicja jest jednocześnie ZA SZEROKA I ZA WĄSKA. BŁAD PRZESUNIĘCIA KATEGORIALNEGO Np. „Miłość to taka rzecz, że dwie osoby chcą być ciągle razem”

PRZYKŁADY DEFINICJI DEFINICJA REALNA (przedmiotowa) „bursztyn jest to skamieniała żywica” DEFINICJA SPRAWOZDAWCZA (analityczna) np. w jęz. polskim wyraz „student” znaczy „uczeń szkoły wyższej”, „świekra” w języku staropolskim znaczyła „teściowa” DEFINICJA REGULUJĄCA np. „osoba pełnoletnia” - „Osoba pełnoletnia jest to każda i tylko taka osoba, która ukończyła 18 lat”. DEFINICJE RÓWNOŚCIOWE MOŻNA WYSŁOWIC W 3 RÓZNYCH STYLIZACJACH: a) w stylizacji słownikowej np.”bursztyn znaczy tyle co skamieniała żywica”

b) w stylizacji semantycznej „Wyraz <bursztyn> oznacza skamieniałą żywicę” lub też „Wyrazem <bursztyn> nazywa się skamieniałą żywicę” c) w stylizacji przedmiotowej np. „Bursztyn jest to skamieniała żywica”. DEFINICJA KLASYCZNA„Kwadrat jest to prostokąt równoboczny” „Student jest to uczeń szkoły wyższej”, „Bursztyn jest to żywica skamieniała” DEFINICJE WYRAŹNE - są to wszystkie powyższe definicje Np. „Centymetr jest to setna część metra”.

DEFINICJA KONTEKSTOWA Nie można zdefiniować wyrazu „logarytm” „Logarytm liczby a przy podst. b jest to taka liczba c, że b^C= a .Podobnie wyraz „stryj” musi być umieszczony w pewnym kontekście „Stryj Jana jest to brat ojca Jana” DEFINICJE NIERÓWNOŚCIOWE DZIELIMY NA: DEFINICJA PRZEZ ABSTRAKCJĘ określa pewną wspólną własność przedmiotów jednakowych pod pewnym względem np. ciężaru Zamiast starać się odpowiedzieć na trudne pytanie „czym jest ciężar?”, można powiedzieć: „Ciężar ciała a jest taki sam, jak ciężar ciała b zawsze i tylko wtedy, gdy ciało a równoważy się na wadze z ciałem b” C(a) = C(b) z i t.w., gdy a R b

DEFINICJA INDUKCYJNA (rekurencyjna) Indukcyjna definicja terminu „przodek Jana” 1. Jeżeli ktoś jest rodzicem (ojcem lub matką) Jana, to jest on przodkiem Jana. 2. Jeżeli ktoś jest rodzicem przodka Jana, to jest on również przodkiem Jana. DEFINICJA OSTENSYWNA (dejktyczna) „To jest N” (występuje najczęściej przy nauczaniu jęz. Obcych) BŁĘDY DEFINICJI NOMINALNYCH IGNOTUM PER IGNOTUM (nieznane przez nieznane) np. co to jest „Łańcusznik”? odp.”Łańcusznik jest to taki polisysogizm, w którym pominięto wnioski pośrednie”.

definicja ZA SZEROKA. Np. „termometr jest to przyrząd do mierzenia” - nie każdy przyrząd do mierzenia jest termometrem. definicja ZA WĄSKA np. „Termometr jest to przyrząd do mierzenia temperatury ludzkiego ciała” - nie każdy termometr jest przyrządem do mierzenia temperatury ludzkiego ciała. BŁAD PRZESUNIĘCIA KATEGORIALNEGO Np. „Miłość to taka rzecz, że dwie osoby chcą być ciągle razem”

---