KSZTAŁTOWANIE SIĘ

OSOBOWOŚCI, TOŻSAMOŚCI

I OBRAZU SAMEGO SIEBIE OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH.

Karolina Więcek,

Jagoda Białoskórska

OLIGO, KP: 2

OSOBOWOŚĆ

1.

Zbiór względnie stałych, charakterystycznych
dla danej jednostki cech i właściwości,
które wyznaczają jej zachowania i pozwalają
odróżnić ją od innych.

2.

Zespół warunków wewnętrznych wpływających
na sposób, w jaki człowiek przystosowuje
się do otoczenia.

3.

Zespół psychologicznych mechanizmów:
np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy,
inteligencja, uznawane wartości, które powodują,
że człowiek jest zdolny do kierowania własnym
życiem, a jego zachowania są zorganizowane
i względnie stałe.

SKŁADNIKI
OSOBOWOŚCI



substruktura poznawczo–programowa



substruktura emocjonalno–motywacyjna



substruktura kontrolna

STOPIEŃ LEKKI

Osoby te:



charakteryzują się niezrównoważeniem
emocjonalnym  osoby takie mają trudności
w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu
wypowiedzi innych, przez co bardzo utrudnione
są ich kontakty interpersonalne;



są znacznie upośledzone w dziedzinie
przeżywania uczuć wyższych, społecznych,
moralnych, estetycznych, patriotycznych; często
podejmują działania pod wpływem aktualnego
nastroju, emocji, nie przewidując dokładnie
skutków swoich decyzji; z reguły nie podejmują
działań z własnej inicjatywy lecz starają
się naśladować innych.

STOPIEŃ UMIARKOWANY
I ZNACZNY

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu
umiarkowanym i znacznym nie są
zdolne
do samodzielnego życia i wymagają
opieki osoby drugiej, potrafią jedynie
opanować proste czynności życia
codziennego.
Dzieci te w żaden sposób nie
przejawiają inicjatywy i samodzielności.

Często przyczyną niepożądanych zmian w
osobowości dziecka niepełnosprawnego
umysłowo jest brak prawidłowych relacji
między daną jednostką a środowiskiem.
Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu
umiarkowanym i znacznym odczuwają
potrzebę bezpieczeństwa, miłości i
potrafią w sposób żywy ujawniać sympatię
i potrzebę kontaktów społecznych. Jednak
brak zrozumienia, często nawet wyraźnie
negatywne postawy otoczenia powodują
niezaspokojenie

tych,

podstawowych

potrzeb.

„Upośledzenie tylko wycinkowo i w różnym

stopniu zaburza funkcje jednostki, a poza tym

jest ona przecież jednostką normalną i często

o bardzo dużych możliwościach działania w

wielu dziedzinach.”

(A. Hulek, 1980, s.473)

Pośród konsekwencji
niepełnosprawności dotyczących
psychiki człowieka, należy wymienić
dwie grupy:



intrapsychiczne,



interpersonalne.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE
NA ZMIANĘ OSOBOWOŚCI:



osobowość przedchorobowa jednostki,



wiek – okres życia w jakim nastąpił
deficyt,



cechy dziedziczne i wrodzone,



zakres upośledzenia,



sytuacja życiowa,



oddziaływania psychoterapeutyczne
po doznaniu inwalidztwa,



środowisko społeczne,



stopień izolacji społecznej,



wychowanie,



znaczenie jakie dla poszkodowanego miał
utracony organ i jego funkcje,



osobisty sąd upośledzonego o osobach
niepełnosprawnych,



świadomość o możliwości wyleczenia lub
nie,



ocena własnego upośledzenia – jako kara,
rezultat indywidualnych niepowodzeń,
obciążenie dziedziczne, wydarzenie
naturalne itp.

Wśród cech osobowości wspólnych dla

wszystkich niepełnosprawności należy

wymienić:



mechanizmy obronne,



cechy wspólne w zakresie postaw
społecznych,



cechy wspólne w zakresie czynników
temperamentalnych,



zaniżone poczucie własnej wartości.

ETAPY PRZYSTOSOWANIA SIĘ
DO NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI:



faza szoku – „odrzucanie choroby” w
efekcie działania mechanizmu zaprzeczenia,



faza oczekiwania poprawy stanu zdrowia,



faza lamentu - przekonanie, że „wszystko
stracone”,



faza obronna prawidłowa – „idę do przodu
bez względu na inwalidztwo” (stawianie
nowych celów, realizowanie nowych zadań),



faza obronna neurotyczna - uruchomienie
mechanizmów obronnych osobowości celem
zaprzeczenia skutkom inwalidztwa,



faza przystosowania.

HOMILOPATIA

Nieprawidłowy rozwój osobowości na
skutek kalectwa lub przewlekłej choroby
somatycznej, spowodowany czynnikami
utrudniającymi prawidłowe obcowanie ze
środowiskiem lub zakłócającymi relacje
między

jednostką

a

otoczeniem

społecznym.
Ten

rodzaj

zaburzeń

osobowości

obserwuje się przede wszystkim u
młodzieży choć nierzadko występuje
również u dorosłych.

OBRAZ SAMEGO SIEBIE

Jest systemem poglądów,

zbiorem informacji o

posiadanych cechach,

możliwościach,

zdolnościach czy

umiejętnościach.

Poza całokształtem

wiedzy na własny temat

obejmuje

także samoocenę,

stosunek do siebie

samego, poczucie

wartości oraz wiadomości

tworzące ideał własnej

osoby – „ja idealne”.

Samoocena, wyrażona

jest określonym

stosunkiem emocjonalnym

do postrzeganych cech,

właściwości oraz wiąże się

z ich wartościowaniem.

Stanowi zespół

różnorodnych sądów i

opinii, odnoszonych do

swojej osoby.

Osoby niepełnosprawne intelektualnie,
podobnie

jak

wszyscy,

poznając

otaczającą

rzeczywistość,

tworzą

określony jej obraz, a także budują
pewien zasób doświadczeń związanych
z własną osobą.
Informacje te w ciągu życia są
gromadzone,

organizowane,

porządkowane, także w trakcie całego
rozwoju formują indywidualny system
poglądów dotyczących ich samych.

Podstawą

wiedzy

są

opinie

osób

znaczących

oraz

kontakty

interpersonalne

z

rówieśnikami.

Występują oni jako realny punkt
odniesienia w procesie poznawania
otoczenia i samego siebie.

(Z. Janiszewska-Nieściorók)

Dzięki nim możliwe jest dokonywanie
porównań społecznych. Sądy na temat
swojej osoby będą, więc w ogromnym
stopniu zależeć od środowiska, od
stosunku

rodziców

do dziecka z

niepełnosprawnością,

od

jego

doświadczeń społecznych i wielu innych
okoliczności.

FORMOWANIE OBRAZU
SAMEGO SIEBIE:



wpływ środowiska,



poziom struktury poznawczej,



ograniczenie liczby doświadczeń
w poznawaniu siebie,



niski poziom oczekiwania na sukces,



tendencja do zaniżania swoich aspiracji,



oczekiwanie zrozumienia i zadowolenia
u swoich opiekunów,



szukanie podobieństw i różnic między
niepełnosprawnymi a „normalnymi”
ludźmi.

Z jednej strony

nie są

oni w stanie podołać
wszystkim zadaniom,
jakie stawia im życie,
doznają niepowodzeń,
wielu porażek,
otoczenie dostarcza
negatywnych informacji
na ich temat, co w
konsekwencji prowadzi
do utraty wiary we
własne siły, a tym
samym do negatywnej
samooceny.

Z drugiej strony

, takie

cechy jak: osłabiony
krytycyzm, duża
sugestywność, stwarzają
niebezpieczeństwo
występowania zjawiska
wręcz odwrotnego,
a mianowicie
kształtowanie się
samooceny
nieadekwatnej,
zawyżonej. Nawet
niewielki, przypadkowy
sukces może być
przyczyną
nieuzasadnionego
wzrostu poziomu aspiracji
i samooceny.

TOŻSAMOŚĆ

1.

Kształtuje się głównie w okresie
adolescencji, ale przygotowania do
tego procesu rozpoczynają się dużo
wcześniej.

Od dzieciństwa człowiek zdobywa
umiejętności, które warunkują
kształtowanie się tożsamości.

(Erikson, 1950)

NIEPEŁNOSPRAWNY INTELEKTUALNIE
– BEZ TOŻSAMOŚCI?

Niepełnosprawność intelektualna nie
musi ograniczać rozwoju tożsamości,
bowiem poziom rozwoju poznawczego i
związany z tym poziom gotowości do
krytycznej refleksji nad sobą, swoim
życiem i najbliższym otoczeniem nie są
jedynymi czynnikami związanymi z
procesem kształtowania się tożsamości
osobistej i społecznej.

KORZYŚCI WPŁYWAJĄCE

NA ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI



swobodne eksplorowanie – testowanie i
eksperymentowanie,



samodzielne podejmowanie decyzji w różnych
sytuacjach, począwszy od spraw codziennych
związanych z życiem rodziny i jej najbliższego
otoczenia,



dokonywanie wyborów odnoszących się do różnych
perspektyw czasowych, tj. krótko-, średnio- i
długofalowych,



ponoszenie konsekwencji, także negatywnych,
podejmowanych zobowiązań,



wreszcie ważna jest też pomoc i wsparcie w chwilach
trudnych, gdy nastolatkowi czy młodemu dorosłemu
przychodzi mierzyć się i rozwiązywać problemy
związane
z negatywnymi, często trudnymi czy wręcz
niemożliwymi
do przewidzenia konsekwencjami własnych działań.

DOM RODZINNY

Czynniki wspomagające rozwój

tożsamości specyficzne dla rodziny:



demokratyczny styl wychowania,



optymalna kontrola rodzicielska,



system kar jako informacji zwrotnych
oparty bardziej na karach słownych niż
fizycznych,



brak tematów / obszarów w rodzinie, z
których dziecko niepełnosprawne jest
wykluczane,



jasne zdefiniowanie praw i obowiązków,

SZKOŁA

Czynniki wspomagające rozwój

tożsamości specyficzne dla szkoły:



tworzenie warunków i zachęcanie do
indywidualnej inicjatywy,



tworzenie warunków (tutoring, realizacja
grupowych projektów) kształtowania się
poczucia bycia istotną częścią grupy
klasowej,



tworzenie okazji (ofert) sprawdzania
się w różnych rolach – koła zainteresowań,
różne zadania przyznawane przez
nauczyciela.

CO JESZCZE KSZTAŁTUJE

TOŻSAMOŚĆ?

Inni ludzie:



przyzwalanie na eksplorowanie, próbowanie
i dokonywanie wyborów,



traktowanie niepełnosprawnego jak
pełnoprawnego, autonomicznego człowieka



współuczestniczenie w podejmowaniu
decyzji bezpośrednio dotyczących spraw
dziecka / nastolatka,



wzmacnianie poczucia kompetencji poprzez
zróżnicowany system pochwał werbalnych i
niewerbalnych;

Cechy jednostki:



wysoka samoocena w różnych obszarach
Ja,



ogólna samoakceptacja,



poczucie sprawstwa,



poczucie sukcesu – doświadczanie
przewagi sukcesów nad porażkami.

ZAGROŻENIA ROZWOJU

TOŻSAMOŚCI

Inni ludzie:



zakazywanie lub ograniczanie i nadmierne
kontrolowanie eksplorowania,



blokowanie samodzielnego podejmowania
decyzji,



brak pomocy w radzeniu sobie z
konsekwencjami podjętych decyzji,



traktowanie osoby niepełnosprawnej jako
„wiecznego dziecka” (infantylizacja),



traktowanie osoby niepełnosprawnej jako
„w ogóle niepełnosprawnej” (generalizacja);

Cechy jednostki:



wysoki poziom lęku,



niska samoocena,



niestabilna samoocena, uzależniona od
zmiennej opinii otoczenia,



poczucie inności,



niskie poczucie kompetencji w większości
sytuacji.

SZKOŁA – ZAGROŻENIE?

Czynniki specyficzne dla szkoły:



taka organizacja życia klasy / szkoły, że
pojawiają się „wyspy izolowania” czy
„wyspy wykluczania” osoby
niepełnosprawnej,



obniżanie trudności zadań, wymagań
szkolnych bez sprawdzenia, jaka pomoc
mogłaby być skuteczna,



sztuczna homogenizacja środowiska
szkolnego: nadmierne upraszczanie,
ułatwianie, dostosowywanie.

RODZINA –

ZAGROŻENIE?

Czynniki specyficzne dla rodziny:



nadmierna lub niedostateczna opieka
rodzicielska (niezaspokajanie podstawowych
potrzeb rozwojowych),



nadmierna lub niedostateczna kontrola
rodzicielska (utrudnianie realizacji zadań
rozwojowych),



style wychowania: liberalny, autorytarny,
niekonsekwentny,



mało czasu poświęcanego dziecku przez
rodziców (zaniedbanie),



system kar oparty na zakazach i pozbawieniach
przedmiotu, czynności, kontaktu z kimś.

BIBLIOGRAFIA

1.

Biernat: Percepcja postaw rodzicielskich przez młodzież
upośledzoną w stopniu lekkim i młodzież pełnosprawną.

2.

Brzezińska: Psychologia rozwoju człowieka. W: Psychologia.
Podręcznik akademicki (tom 2).

3.

Brzezińska: Wychowanie do samodzielności: kluczowy czynnik
sukcesu zawodowego osób z ograniczeniem sprawności.

4.

Encyklopedia PWN, hasła: osobowość, obraz samego siebie.

5.

Sęk: Psychologia kliniczna (tom 2).

6.

Kostrzewski: Skala zachowania przystosowawczego dla dzieci,
młodzieży i dorosłych.

7.

Kościelak: Funkcjonowanie psychospołeczne osób
niepełnosprawnych umysłowo.

8.

 Porębska: Osobowość i jej kształtowanie się w dzieciństwie i
młodości.

9.

Przetacznikowa: Pojęcie osobowości w psychologii wychowania.

10.

Reykowski: Osobowość jako centralny system regulacji i
integracji czynności, w: Tomaszewski: Psychologia.