KRAJE EUROPY ŚRODKOWEJ I

WSCHODNIEJ – CZY AKCESJA DO UE

POMOŻE W PRZEZWYCIĘŻENIU KRYZYSU?

1

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

KRAJE EUROPY ŚRODKOWEJ I
WSCHODNIEJ – CZY AKCESJA DO UE
POMOŻE W PRZEZWYCIĘŻENIU
KRYZYSU?

1.

Sytuacja gospodarcza w pierwszych

latach po akcesji

2.

Kryzys finansowy a aktywność

gospodarcza w nowych krajach członkowskich

3.

Pakiety antykryzysowe

4.

Prognozy

5.

Podsumowanie i wnioski

2

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

1.

SYTUACJA GOSPODARCZA W

PIERWSZYCH LATACH PO AKCESJI



Rynek został zliberalizowany i otwarty na

światową konkurencję;



Powstały podstawowe instytucje rynku

kapitałowego, a sektor bankowy przeszedł
przez proces gruntownych przemian;



Wzrosła wydajność pracy i międzynarodowa

konkurencyjność, zwiększył się radykalnie
eksport, a do krajów regionu zaczęły szerokim
strumieniem napływać inwestycje;



Cześć państw przystąpiła do Unii

Europejskiej.

3

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

Dr Edward MOLENDOWSKI

Dynamika wzrostu PKB w krajach UE-10

w latach 2000-2007 (w %)

5

Polska

Czechy

Słowacja

Słowenia

Wegry

Estonia

Litwa

Łotwa

Bułgaria

Rumunia

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

PKB w latach 2005-2009

2005-2008

2009

1.

SYTUACJA GOSPODARCZA W

PIERWSZYCH LATACH PO AKCESJI

W okresie 4 lat 2004-2007 PKB zwiększył się:



na Łotwie o 48,4%,



Estonii – 38,3%



Litwie – 37,0%,



Słowacji – 34,2%,



Rumunii – 29,7%



Bułgarii – o 27,8%



R. Czeska – 25,9%,



Polska – 23,7%,



Słowenia – 23,2%).



Tylko dla Węgier wskaźnik ten w latach 2004-2007 był niższy niż

w latach 2000-2003 (odpowiednio 14,5 i 18,8%).

Analogiczny wskaźnik dla UE-15 wynosił - 10,1%, a dla
strefy euro – 11%.

6

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

2.

KRYZYS FINANSOWY A AKTYWNOŚĆ

GOSPODARCZA W NOWYCH KRAJACH
CZŁONKOWSKICH

1.

Wzrost gospodarczy

2.

Eksport i import

3.

Rynek pracy i bezrobocie

4.

Inflacja

5.

Polityka fiskalna

7

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

Dr Edward MOLENDOWSKI

Tempo w zrostu PKB w krajach UE-10

w ujęciu kwartalnym w okresie 2007-2009

WZROST GOSPODARCZY

Najwcześniej załamanie tempa wzrostu

gospodarczego wystąpiło w Estonii (I kwartał 2008),
Łotwie (II kwartał 2008).
W IV kwartale 2008 tempo wzrostu PKB było we
wszystkich analizowanych krajach niższe niż w
poprzednim kwartale, a w połowie z nich miało już
wartość ujemną.

Z kolei w I połowie 2009 dynamika procesów

recesyjnych w regionie była już znacznie silniejsza
niż w krajach UE-15 lub strefie euro. Tempo wzrostu
PKB w całej grupie (z wyjątkiem Polski) było ujemne.

Szybkie pogłębianie się zapaści gospodarczej

miało miejsce zwłaszcza w krajach bałtyckich, a także
w Rumunii i na Węgrzech.

9

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

10

Polska

Czechy

Słowacja

Słowenia

Wegry

Estonia

Litwa

Łotwa

Bułgaria

Rumunia

UE-15

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

Eksport (w % do analogicznego okresu roku pop. )

2006 2007 2008 I 2008 II 2008 III 2008 IV

11

Po

ls

ka

Cz

ec

hy

Sł

ow

ac

ja

Sł

ow

en

ia

W

eg

ry

Es

to

ni

a

Li

tw

a

Ło

tw

a

Bu

łg

ar

ia

Ru

m

un

ia

UE

-1

5

-30,0

-20,0

-10,0

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

Import (w % do analog. okresu roku poprz.)

2006 2007 2008 I 2008 II 2008 III 2008 IV

12

Polska

Czechy Słowacja Słowenia

Wegry

Estonia

Litwa

Łotwa

Bułgaria Rumunia

UE-15

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

18,0

20,0

Stopa bezrobocia (w % siły roboczej)

09.2008
10.2008
11.2008
12.2008
01.2009
02.2009
03.2009
06.2009

RYNEK PRACY I BEZROBOCIE

Spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, spadek

eksportu i produkcji przemysłowej, powodowały wzrost
bezrobocia. Stopa bezrobocia po okresie kilkuletniego
spadku wyraźnie wzrosła w całym regionie.

W okresie październik 2008 – czerwiec 2009 bezrobocie

najszybciej wzrastało w krajach bałtyckich (Łotwie z 9,1%
do 17,2%, Estonii – z 7,7% do 13,3% oraz Litwie – z 8,1% do
13,8%.). W połowie 2009 r. relatywnie wysoki wskaźnik
bezrobocia zanotowano też w Słowacji (11,2%).

W mniejszym stopniu bezrobocie wzrastało w Słowenii (z

4,0% do 6,0%) i Republice Czeskiej (z 4,5% do 6,5%) oraz
Bułgarii i Rumunii (z 5,1% do 6,5% oraz z 5,9 do 6,4%).

Dynamika wzrostu bezrobocia była w omawianych

krajach (z wyjątkiem Polski i Rumunii) znacznie wyższa niż
w UE-15 oraz w strefie euro.

13

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

14

Polska

Czechy

Słowacja Słowenia

Wegry

Estonia

Litwa

Łotwa

Bułgaria

Rumunia

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0

CPI (w % do analog. okresu roku poprz.)

09.2008
10.2008
11.2008
12.2008
01.2009
02.2009
03.2009
04.2009

INFLACJA

Po okresie silnego wzrostu cen, jaki miał miejsce w

II połowie 2007 r. i w I połowie 2008 r., II połowa ub. r.
charakteryzowała się wyraźnym trendem
dezinflacyjnym we wszystkich krajach regionu.

Największe spadki inflacji miały miejsce w krajach

bałtyckich, gdzie w przeciągu kilku miesięcy
dynamika cen konsumpcyjnych zmniejszyła się nawet
o 9 pp. w Estonii oraz 8,5 pp. w przypadku Łotwy. W
2009 r. tendencje spadku inflacji były kontynuowane
w krajach stosujących reżim sztywnego kursu
walutowego oraz w tych, będących członkami strefy
euro.

Silna deprecjacja walut krajowych, zwłaszcza w

przypadku Polski i Węgier, doprowadziła do wzrostu
inflacji w tych krajach w I połowie 2009 r.

15

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

16

Polska

Czechy

Słowacja

Słowenia

Wegry

Estonia

Litwa

Łotwa

Bułgaria

Rumunia

UE-15

-12,0

-10,0

-8,0

-6,0

-4,0

-2,0

0,0

2,0

4,0

Saldo sektora finansow publicznych (w % PKB)

2005

2006

2007

2008

2009

POLITYKA FISKALNA

Sytuacja finansów publicznych w 2008 r. w

większości krajów Europy UE-10 (z wyjątkiem Bułgarii
i Węgier) uległa pogorszeniu, lecz stopień tego
pogorszenia mierzony relacją salda sektora finansów
publicznych do PKB był zróżnicowany.

W 2009 r. graniczna wartość poziomu deficytu

sektora finansów publicznych w relacji do PKB
ustalona na poziomie 3%, została przekroczona w
Czechach, Polsce, Łotwie, Rumunii, na Litwie i
Węgrzech oraz w Słowenii i Słowacji, które są w
strefie euro. Największy wzrost deficytu w br.
wystąpił na Łotwie (z 0,4% PKB do 11,1% PKB), która
jeszcze do 2007 r. odnotowywała w swoim budżecie
nadwyżki oraz w Słowenii (z 0,9% PKB w 2008 r. do
5,5% PKB w br.).

17

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE

1.

Bułgaria

2.

Czechy

3.

Estonia

4.

Litwa

5.

Łotwa

6.

Rumunia

7.

Słowacja

8.

Słowenia

9.

Węgry

18

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE - BUŁGARIA



prowadzenie rozważnej polityki fiskalnej

dla utrzymania równowagi



ożywienie krajowego popytu i zmniejszenie

bezrobocia poprzez zwiększenie wydatków
publicznych o charakterze inwestycyjnym



ograniczenie o 10% wydatków bieżących

budżetu centralnego

19

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE -

CZECHY

Plan Antykryzysowy zawiera następujące
działania:



̶̶ obniżenie stawek składek na

ubezpieczenie społeczne dla pracownika,



̶̶ zmniejszenie stawki CIT,



̶̶ zablokowanie 5% wydatków bieżących

niektórych Ministerstw,



̶̶ zwiększenie wydatków na infrastrukturę

transportową oraz na badania i rozwój,



̶̶ poprawę wykorzystania środków unijnych,

20

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE -

ESTONIA

Rozwiązania oszczędnościowe po stronie
wydatków publicznych:



obniżenie o 10% wynagrodzeń pracowników

sektora państwowego,



wypłacanie zasiłków chorobowych od 9 a nie

jak poprzednio od 1 dnia przebywania na
zwolnieniu,



zmiana w finansowaniu inwestycji drogowych

(większe wykorzystanie środków unijnych)



zmniejszenie wydatków na programy związane

z ochroną środowiska.

21

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE -

LITWA

Drastyczny pakietu antykryzysowy (Plan
stabilizacji finansów publicznych) polega m.in.
na:

•

podniesieniu podstawowej stawki VAT z 18%

do 19% (w tym zniesieniu preferencyjnych
stawek),

•

likwidacji wszelkich ulg podatkowych,

•

zmniejszeniu o 15% wynagrodzeń

pracowników budżetowych.

22

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE -

ŁOTWA

W celu stabilizacji gospodarki Łotwy w

grudniu 2008 r. podpisano porozumienie
pomiędzy rządem Łotwy a Komisją Europejską,
MFW i krajami skandynawskimi w sprawie
udzielenia Łotwie wsparcia finansowego w
wysokości 7,5 mld EUR.

23

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE - RUMUNIA

Pakiet działań antykryzysowych:

•

zwiększenie wydatków budżetowych na inwestycje

infrastrukturalne w celu utrzymania i stworzenia nowych miejsc
pracy,

•

poszerzenie programu odnowienia parku samochodowego poprzez

podniesienie wysokości premii za złomowanie starego samochodu,

•

uproszczenie procedur absorpcji funduszy europejskich i

przyspieszeniu procedur zamówień publicznych,

•

wprowadzenie minimalnej emerytury,

•

zwolnienie pracodawcy od opłacania składek ubezpieczeniowych

oraz podatku od dochodów uzyskiwanych przez pracowników w
trakcie tzw. bezrobocia technicznego (trwającego maksymalnie 3
miesiące)

•

wydłużeniu o 3 miesiące zasiłku dla bezrobotnych

•

zniesieniu podatku od zysku ponownie zainwestowanego

•

utrzymanie liniowej stawki PIT i CIT w wysokości 16%.

24

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE - SŁOWACJA

Do najważniejszych działań zawartych w pakiecie nalezą:

•

̶̶

częściowe finansowanie ze środków budżetowych wynagrodzeń

pracowników, którym ograniczono tydzień pracy do 4 dni,

•

̶̶ dodatek pieniężny za każde nowo utworzone miejsce pracy dla

przedsiębiorstw,

•

̶̶ pomoc pieniężna dla osób powracających z zagranicy, które podejmą

własną działalność gospodarczą,

•

̶̶ dodatki pieniężne dla pracowników zatrudnionych poza miejscem swojego

zamieszkania ,

•

̶̶ dopłata do kupna nowego samochodu w przypadku złomowania

samochodu,

•

̶̶ zwiększenie liczby tworzonych z funduszy państwowych tzw.

przedsiębiorstw socjalnych zatrudniających nisko wykwalifikowanych
pracowników,

•

̶̶ podwyższenie kwoty nie podlegającej opodatkowaniu podatkiem od osób

fizycznych,

•

̶̶ zwiększenie programów inwestycyjnych w ramach partnerstwa publiczno-

prywatnego.

25

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE -

SŁOWENIA

Pakiet środków antykryzysowych ukierunkowano na
poprawę dostępu przedsiębiorstw do finansowania
zewnętrznego m.in. poprzez:

•

utworzenie systemu gwarancji kredytowych dla

przedsiębiorców mających problemy z utrzymaniem
płynności finansowych,

•

opracowanie programu dotacji dla przedsiębiorstw,

głownie na wspieranie inwestycji w badania i rozwój,

•

dokapitalizowanie Słoweńskiego Banku Eksportowego w

celu zapewnienia realizacji polityk proeksportowych

.

26

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

3.

PAKIETY ANTYKRYZYSOWE - WĘGRY

Rządowy pakiet działań objął zmianami system

podatkowy, system emerytalny oraz wydatki
administracyjne i socjalne państwa polegające na:

•

obniżeniu stawek podatków dochodowych oraz składek na ubezpieczenie

społeczne przy podwyższeniu stawek podatków pośrednich, likwidację ulg
podatkowych,

•

zmniejszeniu wydatków socjalnych (m.in. stypendiów dla studentów,

subsydiów cenowych dla gospodarstw domowych)

•

zmianie od 2010 r. zasad waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych

oraz likwidacji 13-tej emerytury dla nowych świadczeniobiorców,

•

zmniejszeniu wydatków bieżących sektora finansów publicznych,

•

przyspieszenie absorpcji funduszy strukturalnych UE i ich

reorientację,

•

poprawę dostępu do źródeł finansowania dla małych i średnich

przedsiębiorstw.

27

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

28

Pakiety pomocowe (mld

USD)

Kraje

Łącznie

MFW

UE

BŚ

Inne

Węgry

20,0

12,5

6,5

1,0

 

Łotwa

7,5

1,7

3,1

0,4

1,8

Rumunia

20,0

13,0

5,0

1,0

1,0

 

 

 

 

 

 

Ukraina

10,4

10,4

 

 

 

Białoruś

1,8

1,8

 

 

 

Serbia

3,0

3,0

 

 

 

Razem

62,7

42,4

14,6

2,4

2,8

4.

PROGNOZY

•

W 2009 r. PKB w dziewięciu krajach EŚ obniży

się o 4,8% (a więc będzie silniejszy niż w krajach
UE-15, gdzie przewidywany jest spadek wzrostu
gospodarczego o 4,0%), w tym popyt wewnętrzny
zmniejszy się 6,3% (podczas gdy w UE-15 o 3,2%);

•

Kluczowe znaczenie dla stopnia obniżenia

aktywności ekonomicznej w regionie będzie miał
spadek eksportu (wg KE – o 12,4%);

•

Tendencja spadkowa PKB może utrzymać się

jeszcze w 2010 r.

•

Spadek PKB będzie kontynuowany we

wszystkich krajach (w tym najsilniej na Litwie i
Łotwie oraz Estonii)

29

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

4.

PROGNOZY

Główne zagrożenia dla sytuacji gospodarczej krajów
regionu EŚW można syntetycznie podzielić na trzy
rodzaje:

•

trudności z finansowaniem zewnętrznym (kraje

bałkańskie i bałtyckie),

•

uzależnienie od koniunktury zagranicznej,

•

bardzo poważne problemy, których uniknięcie

wymaga szczególnej rozwagi i ostrożności, stoją przed
Rumunią, Litwą, i Łotwą;

•

niebezpieczna jest sytuacja Węgier, Estonii i Bułgarii;

•

na tym tle problemy, z którymi przyjdzie się zmierzyć

Polsce, Czechom, a także Słowacji i Słowenii, wydają
się mniej groźne

30

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

5.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

1.

Globalny kryzys finansowy i gospodarczy stosunkowo

szybko dał się odczuć we wszystkich krajach Europy
Środkowo-Wschodniej. Po okresie szybkiego tempa wzrostu
gospodarczego w latach 2004-2007, w II połowie 2008 r.
nastąpiło gwałtowne załamanie wzrostu PKB i wystąpienie
zjawisk recesyjnych. Sytuacja poszczególnych krajów jest
jednak dość zróżnicowana.

2.

Najwcześniej i najsilniej załamanie gospodarcze

wystąpiło w krajach bałtyckich (Estonii, Łotwie i Litwie), a
w 2009 r. objęło już wszystkie kraje regionu z wyjątkiem
Polski. Spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego,
spadek eksportu i produkcji przemysłowej powodowały
trudności w sferze finansów publicznych oraz wzrost
bezrobocia, przy równoczesnym osłabieniu tendencji
inflacyjnych.

31

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

5.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

3.

Podjęte przez rządy i banki centralne programy wsparcia dla

gospodarek (w przypadku Łotwy, Węgier i Rumunii przy wsparciu
Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego i
Komisji Europejskiej) powstrzymały dalszy spadek aktywności
gospodarczej. Jednakże według prognoz Komisji Europejskiej w
roku 2009 niemal we wszystkich analizowanych krajach
(wyjątkiem jest Polska) należy spodziewać się dalszego spadku
PKB. Niewielka poprawa będzie możliwa dopiero w 2010 r.

4.

Łączne spojrzenie na sytuację i zagrożenia stojące przed

wszystkimi krajami EŚW pozwala stwierdzić, że najgorzej
wygląda obecnie sytuacja Ukrainy. Bardzo poważne zagrożenia
stoją przed Rumunią Białorusią, Litwą, Serbią i Łotwą. Nieco
łatwiejsza, choć także niebezpieczna jest sytuacja Węgier,
Chorwacji, Estonii i Bułgarii. Na tym tle problemy, przed którymi
stoją Polska, Czechy i Rosja, a także Słowacja i Słowenia wydają
się zdecydowanie mniej groźne.

32

Dr hab. Edward MOLENDOWSKI

34

Polska

Czechy

Słowacja

Słowenia

Wegry

Estonia

Litwa

Łotwa

Bułgaria

Rumunia

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

PKB per capita w 2008 r (tys. USD, PSN)

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!

35

Dr Edward MOLENDOWSKI