Kształtowanie się
umysłowości Marthy Craven
Nussbaum
" Ur. 1947 r. w Nowym Jorku
" Wychowanie w środowisku amerykańskiej elity pochodzenia
angielskiego zainteresowanej tylko zarabianiem pieniędzy
" Bunt wobec takiego sposobu życia, fascynacja literaturą i filozofią
(Dickens, Austin, Szekspir, James, Dostojewski)  dlaczego literatura
nie może być częścią filozofii?
" Kościół episkopalny i przyczyny odejścia od chrześcijaństwa
(nierówne traktowanie kobiet, nieumiejętność radzenia sobie z
problemami rasowymi), 1963  Frank T. Griswold
" Nauka w Wellesley College (1964-66)
" Wpływ studiów teatrologicznych na NYU (1966-69) i doświadczeń
aktorskich na rozumienie człowieka (w aspekcie emocji, wrażliwości
na sytuację drugiego człowieka, zrozumienia jego inności).
" Filologia klasyczna i filozofia na Harwardzie
(1969-75)  zainteresowanie tragedią grecką
" Konwersja na judaizm za sprawą męża Alana
Nussbauma (1969)
" Liberalny, odnowiony judaizm  elastyczna
przestrzeń dla poglądów społecznych
(amerykański, nieortodoksyjny model tego
wyznania  światopogląd, a nie
praktykowana religia).
" Studia doktoranckie z zakresu filologii
klasycznej u Gwilyma Owena (analiza
filologiczna dzieł klasyków)
" Kontynuacja zainteresowań filozoficzno-
literackich i opór ze strony zwolenników
tradycyjnych modeli nauczania (aż do
publikacji prac Stanleya Cavella).
" Koniec lat 60 i początek 70  zmierzch pozytywistyczno-metaetycznych
zainteresowań w etyce, ale wciąż dominacja etyki kantowskiej i utylitarystystycznej.
" Potrzeba etyki bardziej złożonej, na gruncie której można by rozważać rolę emocji i
naturę wyborów moralnych  powrót etyki Arystotelesa
" 1972  jako pierwsza kobieta na Harwardzie Nussbaum otrzymuje stypendium
naukowe i etat na uniwersytecie  i dostrzega luki w programie nauczania
" Wykłady Bernarda Williamsa o szczęściu etycznym w 1972 r. ośmielają ją do
wyciągnięcia z szuflady tekstów na temat związku filozofii (moralnej) z literaturą
(tragedią antyczną)
" 1975  obrona doktoratu na temat Arystotelesowskiego dzieła O ruchu zwierząt
" Zachęta ze strony Johna Rawlsa:  jeśli potrafisz wpływać na ludzi, jest twoim
obowiązkiem to robić .
 Kobieta czynu współczesnej filozofii .
Jej zainteresowania skupiają się na: problemach niesprawiedliwości
płciowej i rasowej, sytuacji kobiet w krajach Trzeciego Świata,
homofobii, nietolerancji religijnej, edukacji liberalnej, kosmopolityzmie,
prawach zwierząt.
" 1975-83: zatrudniona jako Assistant
Professor na Harwardzie
" 1984-95: jako profesor filozofii,
klasyki i literatury porównawczej w
Brown University
" Od 1995: jako profesor prawa i etyki
na Uniwersytecie w Chicago (30
DHC).
Filozofia wielowątkowa, eklektyczna,
Filozofia wielowątkowa, eklektyczna,
powstająca na naszych oczach
powstająca na naszych oczach
" Trudności z klasyfikacją wynikające z charakteru
filozofii M. Nussbaum:
- antyrelatywizm, ale daleki od absolutyzmu,
- antradycjonalizm, ale nawiązywanie do Arystotelesa,
- wyjście od filozofii analitycznej, ale rozmywanie kategorii filozoficznych
" Trudności natury metodologicznej:
- Brak odpowiedniego dystansu czasowego w stosunku do jej filozofii
- Brak odpowiednich kategorii interpretacyjnych albo zbyt ubogie środki
opisu
Filozofia praktyczna
" Arystoteles: filozofia praktyczna jako polityka, która dzieli się
na etykę i politykę w sensie węższym (jako teoria państwa),
czyli  filozofia spraw ludzkich
" Kant: szkolna (system wiedzy logicznie doskonały) i światowa koncepcja
filozofii ( nauka o stosunku wszelkiego poznania do istotnych celów rozumu ludzkiego ,
dotycząca tego,  co interesuje z koniecznością każdego człowieka , filozof jako prawodawca
rozumu ludzkiego, jako rodzaj moralisty, a nie rozumowy sztukmistrz).
" O. H�ffe, U. Schrade
" Filozofia praktyczna jako ten typ refleksji, w której wszystkie
zagadnienia filozoficzne (także teoretyczne) wyrastają z
praktyki, a cała filozofia (także teoretyczna) służy wprost lub nie
wprost rozwiązaniu zagadnień praktycznych.
Filozofia praktyczna Nussbaum&
" Jest świadomie
antymetafizyczna
" Podejmuje problemy etyczne,
polityczno-społeczne, prawne,
ekonomiczne
" Nie jest odizolowaną od życia
dyscypliną akademicką, lecz
sztuką życia polegającą na
zmaganiu się z codziennością.
Ma zatem wymiar
egzystencjalny.
" Wprzęgnięta jest w nią
działalność praktyczna
" Jest rozumiana jako narzędzie
działania
Filozof jako adwokat ludzkości&
" Powinien wpływać na to, w jaki sposób
ludzie pojmują sens życia, proponować
program działania, który będzie też pewną
wizją przyszłości (Dewey, Rorty).
" Powinien dawać ludziom systematyczne
wyjaśnienia, które przekazują ogólne
rozumienie jakiejś sfery ludzkich spraw
" To, co filozofia wnosi na scenę polityczno-
społeczną, to przekonujące i precyzyjne
argumentacje, wyrafinowane analizy, jasno
i wyraz
nie wyłożone studium przedmiotu.
Filozofia moralna i polityczna powinny
 brzmieć prawidłowo (sound right)
" Filozofowie powinni nie tylko porządkować dostępny nam obraz
rzeczywistości, ale czynić to w prawidłowy sposób, dbać o formę
wypowiedzi tak, aby teksty filozoficzne mogły być czytane także
przez laików.
" Filozofia będzie brzmiała prawdziwie, gdy będzie jasna i
komunikatywna dla większości ludzi.
" Wymaganie klarowności i komunikatywności jest wymaganiem
nałożonym nie tylko przez rzeczywistość, ale również przez sam ideał
filozoficznej refleksji. Filozofia coraz bardziej specjalistyczna jest
zaprzeczeniem jej własnych ideałów wytworzonych przez Greków.
Filozofia postanalityczna wg
określenia Bernarda Williamsa
Termin ten po raz pierwszy
" Rezygnacja z ambicji bycia nauką,
został użyty w 1985 roku
której celem jest dokładanie nowych
w książce
cegiełek do gmachu wiedzy
Rajchmana i Westa
pod tym tytułem.
" Protest przeciwko specjalizacji i
profesjonalizacji filozofii
" Dowartościowanie historii filozofii
" Dowartościowanie zasobów ludzkiej
wiedzy tkwiących w literaturze
pięknej
Postanalityczność jako protest przeciwko
postępującej profesjonalizacji filozofii
" Dla filozofii analitycznej modelem wiedzy jest nauka oraz
wyodrębnianie problemów z kontekstu i ich analiza
(niebezpieczeństwo  deformacja filozofii   Kto tego
potrzebuje? )
" Nacisk na ujęcia syntetyzujące: problemy należące do
etyki, filozofii prawa czy filozofii społecznej powinny być
omawiane całościowo (jeden zestaw zagadnień ujmowany
w wielorakich aspektach)
Postanalityczność jako przywiązanie do
historii filozofii
- Niechęć filozofów analitycznych do klasyków (postawa
Quine a).
- Nussbaum nie akcentuje (choćby wbrew Rorty emu)
potrzeby obalenia dotychczasowej terminologii i języka,
którego z
ródłem jest filozofia grecka, nie chce odrzucać
drabiny, po której wspinali się nasi przodkowie. Nie
uważa też, iż język tradycji stał się bezużyteczny lub że
należy przyjąć nowe standardy formułowania problemów.
Postuluje powrót do filozofii starożytnej (tyle że przez
pryzmat dzisiejszych problemów i obecnej wrażliwości
moralnej).
Postanalityczność jako czerpanie z
wyobraz
ni i literatury pięknej
" W filozofii analitycznej sięga się do tzw.
eksperymentów myślowych konstruowanych z
pomocą wyobraz
ni (oddzielone, często
kontrfaktyczne sytuacje, ubogie w treść).
" W fikcji literackiej budowany jest cały świat
możliwy, pełen różnorodnych, powiązanych ze
sobą sytuacji przypominających życie ludzkie,
które mogłyby w nim zaistnieć.
" Cel: przedstawić życie moralne w całym jego
skomplikowaniu i zróżnicowaniu
Filozofia jako terapia
" Różne znaczenia terminu  terapia w
odniesieniu do filozofii:
- filozofia jako ćwiczenie duchowe -
stoicy ( ćwiczenie się w życiu , cel:
wyzdrowienie polegające na przejściu od
trosk życia do radości życia).
- protest przeciwko klasyfikacjom oraz
postulat powrotu do naturalnego z
ródła,
z jakiego filozofia powstała:
skomplikowania i złożoności problemów
życia (Wittgenstein).
Cele filozofii jako terapii
" Krytyka tych ludzkich przekonań i pragnień,
które poddane wpływom społecznym, zostały
zniekształcone
" Demaskowanie ludzkich pragnień (i emocji)
opierających się na fałszywych przekonaniach
(kształtowanych często pod wpływem i
naciskiem społeczeństwa).
" Ujawnianie kognitywnej struktury emocji
" Kryterium filozofii jako terapii? Kryterium
natury ludzkiej `" niezmienna, wieczna, trwała
kategoria.
W etyce nie ma  widoku znikąd
" Natura ludzka  z
ródło różnorodnych zdolności, jakie człowiek realizuje w ciągu
całego swego życia; projekt rozwoju raczej niż trwałe z
ródło wartości mające
podstawy ontologiczne w strukturze człowieka.
" Inne fundamenty etyki nie są człowiekowi dostępne ani nie są dla niego interesujące
 dla myślenia etycznego człowieka najważniejsze jest to, co człowiek myśli o sobie
samym i o swoich zdolnościach (postulat uwzględnienia w etyce całości ludzkiego
życia).
" Antyimperatywność, czyli realizm etyki
" Brak nakazów czy ścisłych zaleceń
" Wielość typów ludzkich, wielość wskazówek etycznych
" Podsuwanie wzorców, dawanie przykładów, ostrożne i warunkowe formułowanie
rad, które są zawsze zależne i uwarunkowane tym, do kogo są kierowane
" Uwolnienie od dogmatyzmu
" Etyka na miarę natury ludzkiej: relatywizm czy uniwersalizm?
Celem działania moralnego powinna być
realizacja dobra, a nie przestrzeganie zasad
" Między etyką sytuacyjną (akcentowanie
elastyczności i zmienności zasad,
dostosowanie wyboru do sytuacji) a
personalizmem (z
ródłem powinności drugi
człowiek domagający się pozbawionego
schematyzmu traktowania).
" Etyki akcentujące niezmienność zasad nie
są w stanie sprostać napięciom, jakie rodzą
się między sztywnymi zasadami a
rzeczywistością.
" Etyka wrażliwej percepcji i wierności
konkretom stawia na współmierność,
adekwatność przyjmowanych zasad
moralnych do rzeczywistości
Liberalizm
egalitarystyczny i indywidualistyczny
" Troska o każdego człowieka pokrzywdzonego przez
tyranię, rasizm, antysemityzm czy homofobię
" Sprzeciw wobec utylitaryzmu i libertarianizmu
" 11 września 2001  wezwanie do poszerzenia
horyzontów etycznych
" Teoria umowy społecznej contra teoria potencjalności
Wolność sumienia i religijna nietolerancja
" y
ródła religijnej nietolerancji
" Religia jako z
ródło moralności i wspólnotowości, ale również
narzędzie ucieczki przed bezsilnością, która może przejawiać się
przez prześladowania
" Katolicy w Ameryce w XIX w. a muzułmanie w dzisiejszej Europie
" Strach przed innymi prowadzi do  przymusu homogeniczności
" Sposoby zaradzenia brakowi tolerancji religijnej: edukacja,
zagwarantowanie przestrzeni, w której wyznawcy danej religii
mogliby ją swobodnie praktykować, wystrzeganie się ortodoksji.
" Sprzeciw wobec dwóch stanowisk: zwolenników ustalenia
ortodoksyjnej religii w państwie oraz zwolenników wyeliminowania
religii ze sfery publicznej.
" Rawlsowska idea częściowego konsensu
Patriotyzm i kosmopolityzm
" Rozróżnienie: kosmopolityzm ekonomiczny (von Hayek,
M. Friedman) i moralny (Nussbaum, Singer, Unger,
O Neill)
" Nussbaum odrzuca patriotyzm ( hermetyczność,
obojętność, szowinizm), choć uważa, że własny kraj można
darzyć szczególnym uczuciem
" Argumenty za dążeniem do społeczeństwa  obywateli
świata : edukacja, globalny dialog oparty na szacunku,
moralne zobowiązania wobec reszty świata.
Edukacja liberalna  wolna i ucząca wolności
" Programy nauczania na uniwersytetach amerykańskich są
uzupełniane o nowe przedmioty:
- historię i kulturę ludów Dalekiego i Bliskiego Wschodu;
- badania nad mniejszościami etnicznymi i rasowymi;
- badania nad doświadczeniami i rozwojem kobiet;
- badania nad mniejszościami seksualnymi.
" Powody powstania książki W trosce o człowieczeństwo.
Klasyczna obrona reformy kształcenia ogólnego (2008).
" Model wielokulturowego nauczania: tradycja sokratejska,
interdyscyplinarność (race studies i gender studies), rozwój
wyobraz
ni narracyjnej.
Prawa zwierząt 
czyli apel o  nową etykę stosunku do zwierząt
" Sprzeciw wobec kantyzmu (obowiązki wobec zwierząt
odnoszą się pośrednio do ludzi; zwierzęta nie posiadają
godności, brak im samoświadomości, więc należy je
wykluczyć ze wspólnoty moralnej) i utylitaryzmu
(nieszczęśliwe życie niewielkiej liczby istot może zostać
zrekompensowane przez udział dużej liczby istot w
przyjemnościach).
" Idea godnego życia  zapewnienia każdej istocie takich
warunków życia, w których będzie mogła ona realizować
swoje potrzeby, jak i podstawowe zdolności.
Badania nad mniejszościami seksualnymi
" David Herlihy, współzałożyciel Women s Studies Comittee
na Harwardzie w latach 60 (jego uczniem był John Boswell)
" Debata sądowa w 1993 w Denver na temat drugiej poprawki
do konstytucji stanu Colorado zakazującej zatwierdzania
prawa chroniącego osoby o innej orientacji seksualnej przed
dyskryminacją.
" Nussbaum jako świadek-ekspert wspierający w tej kwestii
roszczenia homoseksualistów (mowa Arystofanesa z Uczty
Platona) contra John Finnis (tomista z Oxfordu powołany
na świadka przeciwnej strony).
" Problem przełożenia terminu tolmema odniesionego przez
Platona do praktyk homoseksualnych: przestępstwo,
potworna zbrodnia (Finnis) czy ryzykowne przedsięwzięcie
i akt śmiałości (Nussbaum)?