Koniec XX w.  zwrot
ku zainteresowaniom
etycznym
(turn toward ethics)
M. Nussbaum, B. Williams, I. Murdoch, C.
Diamond, Ch. Taylor, A. MacIntyre, R. Rorty 
filozofia powinna posiłkować się różnymi
sposobami rozumienia człowieka i rzeczywistości,
szczególnie zaś tymi, które można znalez
ć w
literaturze pięknej
Podobieństwa i różnice między filozofią i
literaturą
(na podstawie Iris Murdoch)
" Cel filozofii i literatury ten sam:
prawda o rzeczywistości; choć dwie
drogi dojścia do niej.
 Czy rzeczywiście?  Przełęcki,
Ingarden
" Różne narzędzia komunikacji
" Język
" Filozofia  analiza przekonań,
literatura  opowiadanie historii
Postulat zbliżenia literatury i filozofii nie
jest nowy
" Współczesne oddzielenie
tych dyscyplin wydaje się
Nussbaum nienaturalne i
niejasne z uwagi na to, że
dla Greków z V/IV w.
p.n.e. zagadnienia
literackie i moralno-
filozoficzne odnosiły się
do tego samego typu
zagadnień: jak człowiek
powinien żyć.
Powody budowania mostu między filozofią
i literaturą
" Chęć dopełnienia etyki o te wymiary, które są jej niedostępne, a które
odnalez
ć można w literaturze rekomendowanej przez Nussbaum.
" Powieści dostarczają wyczerpujących opisów konkretności, złożoności,
gęstości sytuacji moralnej człowieka, dlatego mogą spełniać rolę
przewodnika moralnego po tych obszarach.
" Celem filozofii moralnej jest zrozumienie ludzkiego dobra poprzez
zbadanie jego alternatywnych pojęć, a literatura w swym pluralizmie i
polifoniczności może lepiej niż prace z zakresu etyki sprostać takiemu
zadaniu.
" Literatura reprezentuje i ucieleśnia pewne formy życia, pytania,
pragnienia, spostrzeżenia, które są nieredukowalne do języka
operującego terminami ogólnymi.
" Teorie moralne rozstrzygają kłopotliwe przypadki moralne już przed
zaistnieniem faktu moralnego poprzez ustalenie niepodważalnego
systemu zasad, chcąc wyswobodzić nas od konsternacji, jakiej
doznajemy w poznawaniu konkretów.
Czy edukacja moralna za pośrednictwem
literatury jest w ogóle możliwa?
" W odniesieniu do problemu stosunku kategorii etycznych
do estetycznych w teorii literatury wyróżnia się dwa
stanowiska: moralizm i estetyzm, a wśród nich odmiany
radykalne i umiarkowane.
" Etyczny krytycyzm  umiarkowana postać moralizmu,
uznaje za uzasadnioną etyczną ocenę sztuki:  Wszelka
literatura opowiada o moralności (Faulkner).
" Estetyzm, autonomizm  niezależność od kategorii
etycznych przy ocenie sztuki,  sztuka dla sztuki :  Nie ma
dobrych czy złych książek, są tylko książki dobrze lub z
le
napisane (Wilde).
Dyskusja między etycznym krytycyzmem
(Nussbaum, N. Carroll, W. Booth) a
estetyzmem (R. Posner)
" Oprócz  wiedzy, że istnieje " Literatura nie jest ani jedynym,
 wiedza przez bezpośrednie ani szczególnie dobrym z
ródłem
zaznajomienie się (by poznania (argument z tzw.
acquaintance). Zbyt wąski poznawczej trywialności)
model wiedzy zakładany przez
Posnera.
" Literatura podaje bogaty,
złożony, szeroko
skontekstualizowany opis
sytuacji moralnej człowieka
" Uruchamiając wyobraz
nię może
dostarczyć wiedzy, czym coś
jest, a nawet, czym coś mogłoby
być
" Czytając powieść możemy
" Koncepcja pielęgnowania
zrozumieć tylko to, czym jest
umiejętności moralnych
dana sytuacja bohatera z
(cultivation approach):
perspektywy czytelnika; nie
czytanie literatury może
jesteśmy w stanie w pełni
pielęgnować i uszlachetniać
pojąć położenia bohatera 
umiejętności moralne (takie
możemy jedynie wykształcić
jak umiejętność odróżniania,
sobie pogląd na ten temat
formułowania sądów
moralnych, wyobraz
ni,
wyzwalania i kontroli
emocji) oraz ćwiczyć i
oczyszczać moralne
rozumowania.
" To, czego literatura nas " Wiedzę uzyskaną przez
uczy, nie sprowadza się do literaturę można sprowadzić
nowych maksym czy do pewnych maksym,
pojęć, ale raczej do tego, wskazówek, które są
jak odnieść je do powszechnie znane
konkretnych
przypadków.
" Poza tym często zapoznaje
nas z innowacyjnymi
perspektywami
moralnymi, które mogą
zmienić nasze poglądy czy
uczucia.
" Informacje na temat bohaterów
"  Czymże są powieści, jeśli nie
są ograniczone (tak jak
uniwersalnymi
informacje na temat ludzi,
wskazówkami? ,  żaden tekst
których znamy), ale zawsze
fikcyjny nie posiada przedmiotu
konkretne.
konkretnego i uniwersalnego
" Nawet jeśli wkład ten uznamy (Richard Hare): wkład literatury
za uniwersalny, to trzeba w etykę jest o tyle cenny, o ile
powiedzieć, że jest to jest uniwersalny.
uogólnienie, ale w bardzo
" Literatura więc jest ciekawa dla
niewielkim stopniu.
etyków z punktu widzenia
" Etyka, która lekceważy prezentowanych w niej typów
specyficzny kontekst ludzi czy rzeczy, a nie
jednostki, jest niedoskonała. indywiduów.
Literatura jako pole refleksji
moralnej
"  Pewne powieści są  w sposób niezastąpiony 
pracami z filozofii moralnej. Próbuję
wyartykułować i objaśnić twierdzenie, że powieść
może być paradygmatem aktywności
moralnej .
" Filozofia moralna powinna zostać wzbogacona o
literaturę, aby w pełni odpowiadać na potrzeby
współczesnego człowieka (Arystotelesowska
etyka + powieści Henry ego Jamesa)
Koncepcja wiedzy moralnej
zdobywanej dzięki literaturze
"  Wiedza moralna jest percepcją (H. James),
a decyzje, wybory moralne opierają się  jak
pisał Arystoteles  na percepcji.
"  Projektowana moralność  moralna postawa
człowieka polegająca na byciu świadomym
drobiazgów danych w doświadczeniu i byciu
odpowiedzialnym za ich bogactwo
" Dzięki percepcji możliwy jest rozwój moralny
(przykład z Prymatu dobra I. Murdoch)
Rola aktywności emocji podczas
czytania
" literatura rodzi nieufność wobec konwencjonalnych poglądów i często
boleśnie konfrontuje nas z naszymi myślami i intencjami.
" zapraszając do identyfikacji i emocjonalnej reakcji, podcina nasze
obronne strategie, wymagając od nas zrozumienia i odpowiedzi na
wiele trudnych sytuacji.
" zaprasza czytelnika do postawienia siebie w miejsce ludzi o różnych
doświadczeniach
" Może wprowadzać czytelnika w nowe doświadczenie, jak i w to, co
jest blisko i wydaje się powszechne, choć często jest przedmiotem
ignorancji czy emocjonalnego odrzucenia.
" Powieść może być użytecznym pośrednikiem moralnej wyobraz
ni, za
pomocą którego odkrywamy złożoność, trudności i dobro życia w
społeczeństwie, i który pomaga członkom społeczeństwa radzić sobie
w ich różnorodności i sprzecznościach.
Rola wyobraz
ni podczas czytania
" Nawiązywanie do wyobraz
ni w argumentacji
filozoficznej nie jest nowe  eksperymenty
myślowe w fil. analitycznej
" Arystotelesowskie rozumienie wyobraz
ni
(phantasia)  jako umiejętności koncentrowania się
na konkretnych jednostkowych rzeczach, obecnych
i nieobecnych, i wybierania ich
charakterystycznych właściwości. Wyobraz
nia jest
umiejętnością selekcji, odróżniania i określania
rzeczy. Jest skupiona raczej na rzeczywistości niż
na tworzeniu iluzji.
" Charlesa Dickensa koncepcja wyobraz
ni jako
umiejętności widzenia jednej rzeczy jako drugiej, i
jednej rzeczy w drugiej.
" Rozsądzająca wyobraz
nia (deliberative
imagination)  umiejętność leżąca w samym sercu
życia etycznego
Dlaczego powieść?
" Literatura posiada zdolność angażowania czytelnika w stały,
przedłużony proces wydawania sądów etycznych
" Powieść eksponuje złożoność, zawiłość i trudności w
podejmowaniu wyborów moralnych, akcentuje
różnorodność, polifoniczność stanowisk, myślenia, ich
współgranie bądz
ścieranie się.
" Ukazuje również niedojrzałość życia polegającego na
ustalaniu wszystkiego z góry zgodnie z pewnym systemem
nienaruszalnych reguł
" Powieść reprezentuje człowieka jako istotę społeczną,
żyjącą we wspólnocie