ĆWICZENIE 4  ANALIZA LEKÓW OŚRODKOWEGO UKA
ADU NERWOWEGO
Pochodne pirazolinonu, kwasów aryloalifatycznych oraz morfinenu i piperydyny
Pochodne pirazolinonu:
ż pochodne pirazolinonu zaliczane do tej grupy można podzielić na dwie grupy chemiczne:
ż pochodne pirazolinonu-5 (aminofenazon, metamizol sodu)  wywodzą się z pochodnej
ketonowej pirazoliny, która może występować w trzech formach tautomerycznych
ż pochodne pirazolidyno-3,5-dionu (fenylobutazon)
ż charakter chemiczny pochodnych pirazolinonu-5 uwarunkowany jest podstawnikami w pierścieniu
heterocyklicznym pirazolinonu
ż atom azotu w położeniu 1, związany z grupą fenylową i karboksylową jest praktycznie
pozbawiony właściwości zasadowych wskutek delokalizacji jego pary elektronów w
kierunku dwóch elektronoakceptorowych ugrupowań, z których grupa karboksylowa działa
silniej niż pierścień benzoesowy
ż atom azotu w położeniu 2 pierścienia pirazoliny ma charakter bardzo słabo zasadowy z
uwagi na obecność wiązania nienasyconego w pierścieniu w położeniu 2,3
ż wprowadzenie do układu pirazoliny dwóch grup karboksylowych w położeniu 3 i 5 zmienia
właściwości pochodnej pochodne pirazolinodionu-3,5 na kwasowe
1. Metamizolum natrium (metamizol sodu)
Synonimy: Pyralginum, Analgin, N-metylo-N-[1-fenylo-2,3-dimetylo-5-ketopirazolinylo(4)]-aminometylosiarczyn
sodowy
CH3
Właściwości:
- +
H3C N CH2OSO2 Na
ż biały lub prawie biały, krystaliczny proszek
ż rozpuszczalność:
H3C N
ż łatwo rozpuszczalny w wodzie
N O
ż dość trudno rozpuszczalny w etanolu 95%
ż dość trudno rozpuszczalny w eterze etylowym
ż pH roztworu (0,5g substancji+1ml H O) wynosi 6,5-7,5
2
ż związek nietrwały
ż łatwo ulega rozkładowi, szczególnie w roztworach wodnych
ż po hydrolizie w środowisku kwaśnym daje reakcje charakterystyczne dla aminofenazonu
ż wodne roztwory zakwaszone rozcieńczonym kwasem solnym barwią się pod wpływem utleniaczy (chlorek
żelazowy, azotan (III) sodu, podchloryn wapnia, chloramina) na kolor niebieski, przemijający
ż hydroliza w wyższej temperaturze umożliwia identyfikacje produktów rozkładu metamizolu, takich jak
dwutlenek siarki (zapach) i formaldehyd (reakcja z odczynnikiem Schiffa)
ż znajduje zastosowanie jako środek p/bólowy i p/gorączkowy
Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość metamizolu sodu:
Substancje w
Próba Podstawa chemiczna Wykonanie Efekt
oznaczeniu
Niewielką ilość substancji rozpuścić w
Powstaje szybko znikające
2ml wody, dodać 10% kwasu
niebieskie zabarwienie
azotowego oraz 1% azotynu sodu
Woda
Wytrącanie
Powstaje zmętnienie i
10% kwas azotowy
metalicznego
ponownie niebieskie
1% azotynu sodu
srebra
Do bezbarwnej mieszaniny dodać 5% zabarwienie, przechodzące w
5% azotan srebra
roztworu azotanu srebra zielone i żółte, a następnie
wydziela się metaliczne
srebro
Reakcja chemiczna:
Hydroliza wyższej Niewielką ilość substancji rozpuścić w
Wydziela się SO , a następnie
2
temperaturze 10% kwas solny 5ml 10% kwasu solnego i ogrzać do
formaldehyd
doprowadza do wrzenia
Reakcje na powstania dwutlenku
produkty siarki i formaldehydu,
Powstaje fioletowe
rozkładu które można
Do 0,5ml ciepłej mieszaniny dodać
Odczynnik Schiffa zabarwienie po reakcji z
zidentyfikować na
1ml odczynnika Schiffa
formaldehydem
podstawie właściwości
fizyko-chemicznych
Rozpuszczalne sole Roztwór Drucik platynowy zaburzyć w Płomień zmieni swoje
sodowe barwią rozpuszczalnej soli roztworze soli sodowej i wprowadzić zabarwienie na kolor
płomień palnika sodowej do płomienia intensywnie żółty
Reakcje na
W reakcji z niektórymi Heksahydroksy- Do rozcieńczonego, obojętnego lub
jony sodowe
Wytrąca się biały,
związkami wytwarzają antymonian potasu słabo zasadowego roztworu soli
krystaliczny osad
się trudno dodany w celu sodowej dodać 10%
Na[Sb(OH) ]
6
rozpuszczalne sole wytrącenia osadu heksahydroksyantymonian potasu
2. Phenylobutazonum (fenylobutazon)
H
Synonimy: Butapirazol, butazolidyna, 1,2-difenylo-4-n-butylopirazolinodion-3,5
ż biały lub jasnożółty, krystaliczny proszek, prawie bez zapachu
O CH3
ż rozpuszczalność:
N
ż bardzo trudno rozpuszczalny w wodzie
N O
ż trudno rozpuszcza się w etanolu 95%
ż łatwo rozpuszcza się w eterze etylowym, acetonie oraz roztworach
wodorotlenków i węglanów potasowców
ż temperatura topnienia 104-107O
ż pH przesączu otrzymanego po wytrząśnięciu 0,5g substancji w ciągu 1min z
10ml wody = 4,8-5,5
ż działanie i zastosowanie: środek p/zapalny i p/bólowy
ż wykazuje właściwości kwasowe, co jest związane z jego tautomerią keto-enolową
ż obecność w cząsteczce dwóch grup karbonylowych wiążących grupę  CH-R- przesuwa wyraz
nie równowagę w
kierunku formy enolowej, powodując zwiększenie trwałości tej formy przez możliwość istnienia jej dwóch
struktur mezomerycznych  w wyniku tego gęstość elektronów przy tlenie grupy enolowej zostaje zmniejszona
i dlatego też ułatwione jest odłączanie protonu
ż obydwa atomy azotu fenylobutazonu są praktycznie pozbawione właściwości zzasadowych, gdyż sąsiadują z
węglem podwójnie związanym z tlenem i stąd zanika ich ładunek ujemny oraz dochodzi o przesunięcia
ładunku na atomy tlenu
ż w analizie wykorzystuje się właściwości kwasowe fenylobutazonu i możliwość tworzenia przez niego soli oraz
analizę produktów jego hydrolizy
Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość fenylobutazonu:
Podstawa Substancje w
Próba Wykonanie Efekt
chemiczna oznaczeniu
Sól wapniowa jest Niewielką ilość fenylobutazonu
rozpuszczalna w woda zmieszać z wodą oraz węglanem Przesącz daje z roztworem
wodzie, natomiast sól węglan wapnia wapniowym. Przesączyć i dodać r-r azotanu srebra biały osad,
Tworzenie soli
srebrowa wytrąca się AgNO AgNO . natomiast z roztworem
3 3
z roztworów FeCl Do tego samego przesączu dodać chlorku jasnożółty
3
wodnych chlorek żelaza (III)
Alkoholowy roztwór Do alkoholowego roztworu
Reakcja z Alkoholowy roztwór barwi
fenylobutazonu fenylobutazonu dodać kroplę
FeCl się na kolor żółty
3
FeCl roztworu chlorku żelaza (III)
3
W środowisku silnie Do niewielkiej ilości analizowanej
kwaśnym substancji dodać 1ml 96% kwasu
96% CH COOH
3
fenylobutazon octowego oraz 1ml 25% HCl.
25% HCl Natychmiast powstaje
Diazoniowanie hydrolizuje, przy Ogrzewać 30min. Do gorącego
0,1 M azotyn sodu czerwone zabarwienie i
i sprzęganie czym tworzący się roztworu dodać ostrożnie 10ml
alkaliczny roztwór 2- brunatno czerwony osad
hydrazobenzen w zimnej wody, zmieszać, ochłodzić,
naftolu
obecności HCl ulega przesączyć. Do przesączu dodać 0,1M
przegrupowaniu NaNO i alkal. r-r 2-naftolu
2
W środowisku
alkalicznym Niewielką ilość substancji rozpuścić
15% NaOH
hydrazobenzen łatwo w 15% NaOH, dodać 3 krople 30% Powstaje żółte zabarwienie
30% H O
2 2
utlenia się do H O . Ogrzać
2 2
azobenzenu
Utlenianie do
azobenzenu
Monobromopochodna Wytrąca się jasnożółty
Tworzenie Niewielką ilość substancji rozpuścić
topi się w 95% etanol krystaliczny osad. Oznaczyć
monobromo- w 10ml etanolu 95%, oziębić i dodać
temperaturze 113- nasycony r-r bromu T po zmieszaniu z 2ml 95%
t
pochodnej nasyconego roztworu bromu
116O etanolu
Pochodne kwasów aryloalifatycznych:
1. Ibuprofen
Synonimy: Ibuprofenum, kwas 2-(4-izobutylofenylo)-propionowy
ż ibuprofen zaliczany jest kwasów aryloalifatycznych
ż można go traktować jako pochodną kwasy fenylooctowego
ż biały lub żółty, krystaliczny proszek o charakterystycznym zapachu
ż rozpuszczalność:
ż łatwo rozpuszczalny w 95% etanolu
ż łatwo rozpuszczalny w eterze etylowym
ż rozpuszcza się dobrze roztworach alkalicznych
ż praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie
ż temperatura topnienia: 72-78O
ż widmo absorpcyjnie badane w zakresie 230-360nm roztworu 25mg w 100ml 0,1M NaOH wykazuje maksima
przy 264nm oraz 273nm (przegięcie ok. 259nm)
ż działanie i zastosowanie: p/zapalne, p/bólowe, p/gorączkowe
Pochodne morfinenu i piperydyny:
I. Pochodne morfinenu:
ż alkaloidy pochodne morfinenu oraz ich syntetyczne analogi są zaliczane do p/bólowych leków narkotycznych
ż pochodne morfinenu to związki zawierające układ fenantrenu wraz ze skondensowanym pierścieniem
piperydynowym
ż zaliczane są do nich morfina, dionina oraz kodeina  można je uważać również za pochodne
sześciowodorofenantrenu lub ośmiowodoroizochinolony
ż na charakter chemiczny tych związków wpływa:
ż pierścień N-metylopiperydynowy który nadaje im charakter zasadowy (III-rzędowy azot w piperydynie)
ż jedna lub dwie grupy hydroksylowe (jedna grupa alkolohola w położeniu 6 oraz grupa fenylowa w
położeniu 3)  nadają charakter kwaśny
ż pochodne zawierające wolne grupy fenolowe wykazują charakter amfoteryczny (np. morfina)
ż rozpuszczają się w ługach, z kwasami tworzą sole
ż są wrażliwe nadziałanie środków utleniających np. H O , K Cr O , Bi(NO ) , HJO , K [Fe(CN) ] (w środku
2 2 2 2 7 3 3 3 3 6
fenolowym
ż pochodne z zablokowaną podstawnikiem grupą fenolową np. etery: metylowy  kodeina, etylowy  dionina
nie wykazują właściwości redukujących
ż z chlorkiem żelazowym barwią się dopiero po odblokowaniu grupy fenolowej
ż związki te tworzą trudno rozpuszczalne pikryniany i pochodne acetylowe, które po krystalizacji mogą
służyć do ich identyfikacji
1. Morphinum hydrochloricum (chlorowodorek morfiny)
HO
Synonimy: Chlorowodorek 3,6-dihydroksy-4,5-epoksy-N-metylomorfinenu-7
ż białe, krystaliczne igły lub drobnokrystaliczny proszek
ż rozpuszczalność:
x HCl
N CH3
ż rozpuszczalny w wodzie
O
ż rozpuszczalny w glicerolu
ż rozpuszcza się w ługach
ż dość trudno rozpuszczalny w 95% etanolu
ż praktycznie nie rozpuszcza się w chloroformie i eterze etylowym
HO
ż pH roztworu (0,5mg substancji + 1ml wody) = 4,5-6,0
ż skręcalność właściwa od -110O do -115O
ż działanie i zastosowanie: p/bólowy, odurzający, stosowany w zaawansowanej chorobie nowotworowej
Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:
Substancje w
Próba Podstawa chemiczna Wykonanie Efekt
oznaczeniu
Reakcje barwne osadowe z odczynnikami Dragendorfa, Mayera, roztworem KJO oraz taniny
3
10% NH OH lub Do niewielkiej ilości substancji dodać
4
Reakcja z Wytrąca się biały,
nasycony r-r roztworu amoniaku lub
NaHCO krystaliczny osad
3
NAHCO wodorowęglanu sodowego
3
Grupa fenylowa
Reakcja z
tworzy połączenia Do 1% roztworu analizowanej Powstaje niebieskie
FeCl (gr. 10% FeCl
3 3
kompleksowe z chlorek substancji dodać kroplę 10% FeCl zabarwienie
3
fenylowa)
żelazowym
Reakcja z Molibdenian sodu Pojawia się fioletowe
Do niewielkiej ilości substancji dodać
odczynnikiem lub amonu w zabarwienie przechodzące w
kilka kropli odczynnika Frohdego
Frohdego stężonym H SO zielone, a następnie w żółte
2 4
Pojawia się czerwono-
Reakcja z Metawanadynian
Do niewielkiej ilości substancji dodać fioletowe zabarwienie
odczynnikiem amonowy zmieszany
kilka kropli odczynnika Mandelina przechodzące w brunatno-
Mandelina ze stęż. H SO
2 4
fioletowe
96% kwas siarkowy Niewielkiej ilości substancji rozpuścić Powstaje czerwone
Kondensacja z
odczynnik Marguisa w 96% kwasie siarkowym i dodać zabarwienie, szybko
aldehydami
Reakcja z
(40% formaldehyd) kroplę odczynnika Marguisa przechodzące w fioletowe
odczynnikiem
Morfina i jej pochodne pod wpływem 96% kwasu siarkowego zostają przekształcone w apomorfinę lub jej pochodne. W
Marguisa (gr.
środowisku mocnego kwasu proton atakuje II-rzędową grupę alkoholową. Następuje odciągnięcie cząsteczki wody,
fenylowa)
pęknięcie mostka tlenowego, aromatyzacja pierścienia, połączona z pęknięciem mostka etylenoaminowego i kolejne
zamknięcie pierścienia w innym położeniu. Apomorfina ma silniejsze właściwości redukcyjne niż morfina
Żelazicyjanek utlenia
morfinę do
dehydromorfiny (I) i N- Niewielką ilość substancji rozpuścić w
tlenku morfiny (II), 5% K [Fe(CN) ] 2ml wody, dodać kilka kropli 5% Powstaje zielono-niebieskie
3 6
sam redukując się do FeCl roztworu K [Fe(CN) ] oraz kroplę zabarwienie
3 3 6
żelazycyjanku w FeCl
3
obecności FeCl tworzy
3
Reakcja z
błękit pruski
K [Fe(CN) ]
3 6
Reakcja chemiczna:
2. Codeinum phosphoricum (fosforan kodeiny)
HO
Synonimy: metylomorfina, 3-metoksy-6-hydroksy-4,5-
epoksy-N-metylomorfinen-7
ż drobne kryształy lub drobny, krystaliczny proszek
+
N CH3 H2PO4-
bez zapachu
x 1/2H2O
O
ż rozpuszczalność:
H
ż łatwo rozpuszczalny w wodzie
ż trudno rozpuszczalny w 95% etanolu
ż praktycznie nie rozpuszcza się w eterze etylowy
OCH3
ż temperatura topnienia: 225-240O (z rozkładem)
ż pH roztworu (40mg + 1ml H O) = 4,0-5,0
2
ż działanie i zastosowanie: p/bólowe, p/kaszlowe
Najważniejsze reakcje potwierdzające tożsamość:
Substancje w
Próba Wykonanie Efekt
oznaczeniu
Reakcja z 65% Do niewielkiej ilości analizowanej substancji Pojawia się pomarańczowe
65% kwas azotowy (V)
HNO dodać 65% r-r kwasu azotowego (V) zabarwienie roztworu
3
Reakcja z
4krople 30% roztworu z Do niewielkiej ilości substancji dodać kilka
odczynnikiem Pojawia się fioletowe zabarwienie
10ml stężonego H SO kropli odczynnika Maeguisa
2 4
Marguisa
Reakcja z Pojawia się żółte zabarwienie
Molibdenian sodu lub Do niewielkiej ilości substancji dodać kilka
odczynnikie przechodzące w zielone, a następnie
amonu w stężonym H SO kropli odczynnika Frohdego
2 4
Frohdego w niebieskie
Reakcja z Metawanadynian
Do niewielkiej ilości substancji dodać kilka Pojawia się żółto-zielone
odczynnikiem amonowy zmieszany ze
kropli odczynnika Mandelina zabarwienie
Mandelina stęż. H SO
2 4
Niewielką ilość substancji rozpuścić w
Reakcja grupy
stężonym kwasie siarkowym. Dodać kroplę Powstaje zabarwienie niebiesko-
96% kwas siarkowy
fenylowej (po
10% roztworu chlorku żelaza (III). Ogrzać na fioletowe (odróżnienie od morfiny)
10% chlorku żelaza (III)
przeprowadzeniu
łaz
ni
25% kwas azotowy (V)
w apokodeinę)
Dodać stężonego kwasu azotowego Zabarwienie przechodzi w czerwone
Powstaje żółty osad, rozpuszczalny
Do niewielkiej ilości substancji dodać wodę
2% azotan srebra w 10% wodorotlenku amonowym i
oraz 2% azotan srebra
10% kwasie azotowym
Reakcje jonu
fosforanowego
Mieszanina molibdenowa Do 0,5ml roztworu zawierającego jony Wytrąca się żółty osad po potarciu
zakwaszona kwasem fosforanowe dodać 6-7 kropli mieszaniny bagietką ścianek probówki lub
azotowym molibdenowej ogrzaniu w płomieniu palnika