Tematyka prozy środowiskowej ogniskuje się wokół PRL-owskich małych miasteczek lub wsi, w których czas jakby się zatrzymał. 

Jej głównymi twórcami byli Kazimierz Orłoś, Jerzy Andrzejewski (Apelacja), Kornel Filipowicz (Romans prowincjonalny), Marek Nowakowski (Zapis czy Książe nocy) oraz Jan Himilsbach (na przykład tomŁzy sołtysa). 
W swoich utworach z lat 60., które miały odbijać wiernie życie „zwykłych” obywateli, oddawać specyfikę ukazywanego robotniczego środowiska, nie bali się pokazywać przeciętności, szarości, banalności mało świadomych bohaterów, którzy dokonują niemoralnych wyborów, pijaństwa, nieróbstwa oraz łapówkarstwa, za co niejednokrotnie ich dzieła były obejmowane zakazem druku i, jak na przykład Orłoś Cudowną melinę, musieli przemycać rękopisy do Paryża czy Londynu. 

Trzeba jednak zaznaczyć, że pierwotnie proza tak zwanego „małego realizmu” miała być jedną z odmian literatury socrealistycznej. Jej zadaniem było ukazywanie trudu pracującej masy, opisywanie wybijających się jednostek, właściwe odbijanie prozy pracy w literaturze (według W. Nawrockiego), co szybko spowodowało, że krytycy zaczęli zarzucać tej odmianie pochwałę arkadii małej stabilizacji, życiowego oportunizmu sztucznych bohaterów, brak filozoficznego buntu, sprzeciwu. Gdy nurt ewoluował w stronę wiernego oddawania środowisk robotniczych, wówczas zyskał na wartości literackiej