CHARAKTERYZOWANIE
Charakterystyka = wiedza o człowieku.
Zdobywanie przez ucznia wiedzy o człowieku musi być prowadzone i kontrolowane przez nauczyciela, który rozwija uczniowski zasób słownictwa związanego z psychiką człowieka.
Wiedza o człowieku umożliwia rozumienie własnej i cudzej osobowości, ułatwia nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych. Ważne, by każdy był zdolny do poznania osobowości ludzi, z którymi ma do czynienia na codzień. By poznać to, co otacza człowieka, musi on jednocześnie, proporcjonalnie zagłębiać się w siebie.
Rola nauczyciela:
stworzenie podstaw poznania samego siebie i osobowości innych (analiza cech wewnętrznych postaci);
danie uczniowi wiedzy o człowieku (-> sprawiedliwe ocenianie);
ustalenie własnej taktyki życiowej;
znalezienie motywów własnego i czyjegoś działania;
orientowanie się na bodźce.
Wiedza o człowieku:
znajomość osobowości;
umiejętność obserwacji zachowań człowieka;
umiejętność analizy i oceny postaw ludzkich i motywów działania człowieka.
W plotkowaniu i obgadywaniu zawierają się elementy charakterystyki = przejawy umiejętności charakteryzowania.
CHARAKTERYSTYKA JAKO FORMA WYPOWIEDZI
Fazy pracy:
I Zgromadzenie potrzebnego materiału:
obserwacja zewnętrznych cech postaci;
rejestrowanie faktów z jej życia;
wyodrębnianie postępków, reakcji, wypowiedzi, sądów innych osób o niej.
Wymaga ona wyćwiczenia umiejętności wyszukiwania istotnych fragmentów w tekście, obserwacji żywego człowieka, obserwowanie danego zjawiska.
II Analiza wybranych fragmentów; ustalenie i nazwanie cech osobowości:
analiza postępków, reakcji, wypowiedzi charakteryzowanej postaci;
wyciąganie wniosków co do cech charakteru, sprawności intelektualnej, właściwości emocjonalnych;
ustalenie postawy człowieka wobec rzeczywistości;
określenie cech osobowości danej postaci.
III Praca nad zrozumieniem psychologicznym osobowości:
poznanie motywów postępowania;
poznanie przyczyn zewnętrznych i wewnętrznych jego reakcji na różne bodźce;
uchwycenie wpływów środowiska i związków między stanami emocjonalnymi a postępkami.
Dobrym treningiem do pisania charakterystyk na lekcji jest tworzenie krótkich opisów na tematy typu – sprzedawczyni w naszym sklepie, pani doktor w gabinecie itp. (gromadzenie słownictwa, uważne spojrzenie na człowieka, aspekt wychowawczy-odczytywanie uczuć).
PLAN CHARAKTERYSTYKI
Charakterystyka nie jest celem, lecz środkiem DO osiągnięcia celów tzn. służy zdobywaniu wiedzy o człowieku oraz kształtuje osobowość ucznia. Nie można pisać jej według stałego, raz ustalonego planu. (str. 256, 257)
CECHY GATUNKOWE
Charakterystyka nie ma wyraźnych cech gatunkowych. Łączy w sobie elementy opisu (przedstawieie sytuacji, w której charakteryzowana osoba się znalazła, a która ujawniła pewne cechy stanu emocjonalnego), opowiadania (relocjonowanie wydarzeń, postępków postaci) i rozprawki (ocena, wnioski wynikające z podanych faktów).
ODMIANY CHARAKTERYSTYKI
Częściowa – przedstawienie jednej wybranej cechy osobowości.
Całościowa/pełna – opis i omówienie wszystkich cech osobowości (w szkole – opis większej liczby cech). [str. 259.]
Statyczna – opis idealnych cech postaci abstrakcyjnej (pojęcie sportowca, lekarza, nauczyciela) – nie w odniesieniu do konkretnego człowieka.
Dynamiczna – ukazanie człowieka, który zmienił swoją osobowość całkowicie, lub tylko jej składniki.
ĆWICZENIA ZWIĄZANE Z CHARAKTERYZOWANIEM POSTACI
Ćwiczenia w analizie tekstu.
Omawianie postaci literackich na lekcji (forma swobodnych wypowiedzi uczniów na temat postaci; pogadanka poszukująca).
Ze "Sztuki pisania":
Czemu ma służyć charakteryzowanie?
"Tej sferze kształcenia językowego, której celem jest wyposażenie ucznia w pojęcia, słownictwo i konstrukcje składniowe oferowane przez język do określania i nazywania charakteru, temperamentu, usposobienia, zainteresowań, psychicznych i fizycznych predyspozycji, reakcji i wyglądów człowieka."
W szkole najczęściej pojawia się charakteryzowanie bohaterów fikcyjnych, co służy dochodzeniu sensów utworu, dla których ta postać została wykreowana.