PESTYCYDY

Pestycydy (pestis – szkodnik, cedeo – niszczyć)

• Substancja lub mieszanina substancji wykazująca zdolność niszczenia, odstraszania lub hamowania rozwoju szkodników

• Czynnik fizyczny, chemiczny lub biologiczny, który niszczy niepożądane formy roślinne, zwierzęce lub mikroorganizmy

Pestycydy wywołują

1. Zatrucia ostre – zawodowe, środowiskowe, omyłkowe, świadome

2. Zatrucia przewlekłe – kumulacja

3. Skutki odległe – działanie

• Mutagenne

• Teratogenne

Podział pestycydów

W zależności od kierunku zastosowania

1. Zoocydy – do szkodników zwierzęcych

1. Insektycydy – owadobójcze

2. Akarycydy – do roztoczy

3. Nematocydy – do nicieni

4. Aficydy – do mszyc

5. Moluskocydy – do ślimaków

6. Rodentycydy – do gryzoni

7. Atraktanty – środki zwabiające

8. Repelenty – środki odstraszające

2. Bakteriocydy – do zwalczania bakterii

3. Herbicydy – do zwalczania chwastów

1. Totalne – niszczą wszystkie rośliny

2. Wybiórcze – niszczą określone gatunki roślin

4. Fungicydy

Ze względu na klasy toksyczności

Insektycydy

• Substancje pochodzenia naturalnego (roślinne) oraz syntetyczne związki chemiczne organiczne i nieorganiczne, stosowane do niszczenia lub regulacji rozwoju owadów szkodliwych

• Ze wszystkich pestycydów stanowią największe zagrożenie zatruciami i działaniami szkodliwymi:

• Szeroki zakres zastosowania

• Duża aktywność toksykodynamiczna

1. Pyretroidy syntetyczne

• Mechanizm działania – przerwanie w krótkim czasie czynności nerwów

• Mała toksyczność dla ssaków

• Bardzo wrażliwe ryby

• U zwierząt laboratoryjnych 2 zespoły objawów

2. Insektycydy fosforoorganiczne

• Triestry kwasu fosforowego i tiofosforowego

• Powszechnie stosowane w rolnictwie

Losy w organizmie

• Drogi wchłaniania:

• Przewód pokarmowy

• Układ oddechowy

• Skóra

• Błony śluzowe

• Ulegają szybkim przemianom, nie wykazują zdolności kumulacji w organizmie

• Wydalanie przez:

• Nerki

• Przewód pokarmowy

Objawy kliniczne:

• Rozwijają się szybko, najczęściej 0,5-1h (po wniknięciu przez skórę 2-3h)

• Obraz kliniczny związany jest z cholinergicznym mechanizmem działania toksycznego

• Takie samo zatrucie może inaczej wyglądać u różnych zwierząt, przy różnych dawkach, przy różnych drogach wniknięcia do organizmu i w różnych stadiach choroby, np.:

• Per os – objawy kliniczne po 10 min, śmierć po 30 minutach

• Per cutis – objawy po 12-24 h

1. Objawy muskarynowe – zwykle pojawiają się, jako pierwsze – pobudzenie receptorów muskarynowych w okładzie oddechowym, przewodzie pokarmowym, sercu, nerkach, gruczołach ślinowych, źrenicy, mięśniach.

• Ślinienie, łzawienie, częste oddawanie moczu i kału, wymioty, kaszel, duszność, bradykardia ból brzucha, zwężenie źrenic

2. Objawy nikotynowe – nagromadzenie acetylocholiny w synapsach zwojów autonomicznych oraz płytkach motorycznych mieśni szkieletowych

• Drgawki mięśni głowy i następnie całego ciała, sztywność mięśni, osłabienie, niedowład, porażenie

3. Objawy ośrodkowe – bezpośredni wpływ acetylocholiny na receptory cholinergiczne komórek nerwowych

• Niepokój, nadmierna ruchliwość, depresja, drgawki toniczno-kloniczne, zaburzenia oddychania, śpiączka

Postać lekka:

• Przeważają objawy muskarynowe:

• Osłabienie, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, ślinienie, łzawienie, nudności, wymioty, brak apetytu, bóle brzucha, niepokój, zwężenie źrenic, skurcz oskrzeli

• Zahamowanie aktywności alcetylocholinoesterazy wynosi ok. 60%

• Trwa ok. 1-3 dni

Postać średnio ciężka:

• Nasilenie objawów muskarynowych, dołączają się objawy nikotynowe

• Uogólnione osłabienie, narastające zaburzenia widzenia i ślinienia, wymioty, biegunka, bradykardia, drżenia mięśni głowy i kończyn, ogólne pobudzenie, zaburzenia koordynacji ruchów.

• II etap: oczopląs, trudności w oddychaniu, sinica błon śluzowych, rzężenie przy oddychaniu

• Zahamowanie aktywności alcetylocholinoesterazy wynosi ok. 60-90%

• Powrót do zdrowia - 1-2 tygodnie

Postać ciężka

• Objawy ze strony OUN

• Drgawki napadowe do uogólnionych, sinica, obrzęk płuc, śpiączka

• Zahamowanie aktywności alcetylocholinoesterazy wynosi ok. 90 – 100%

• Najczęściej zgon – niewydolność układu oddechowego (porażenie ośrodka oddechowego, paraliż przepony, zwiększone wydzielanie w układzie oddechowym)

Syndrom pośredni

• Przy przedłużonym narażeniu przez skórę na pojedynczą dawkę, przy powtarzającej się ekspozycji na małe dawki

• Związany z występowaniem Ach przez receptory muskarynowe, receptory nikotynowe nie rozwijają takiej tolerancji

• Brak apetytu, biegunka, ogólne osłabienie, drżenia mięśni, nieprawidłowa postawa i zachowanie, depresja, skurcze toniczno-kloniczne, rozszerzenie lub zwężenie źrenic, śmierć

Rozpoznanie:

• Wywiad - ekspozycja na insektycydy w ciagu mininonych 24h wystarcza do podjęcia leczenia, często nie ma czasu na badania laboratoryjne przed podaniem leku – ostre zatrucia wymagają natychmiastowego leczenia

• Badanie kliniczne

• Badania laboratoryjne – oznaczanie aktywności acetylocholinoesterazy we krwi (w zatruciu ostrym obniżenie aktywności tego enzymu sięga zazwyczaj 50-100%)

Leczenie:

1. Pierwsza pomoc, leczenie objawowe i podtrzymujące

2. Odtrutki:

Atropina (farmakologiczny antagonista acetylocholiny, znosi przede wszystkim objawy muskarynowe, w mniejszym stopniu ośrodkowe).

• 0,1-0,5 mg/kg m.c. – ¼ i.v., reszta s.c. (lub całość bardzo powoli i.v.)

• Przy powtórzeniach dawka mniejsza – 0,1 mg/kg m.c.

Oksymy (np. 2-PAM) – 20 mg/kg m.c., i.m., s.c. lub bardzo powoli i.v., można powtórzyć raz lub dwa w 12 godzinnych odstępach

Insektycydy karbaminowe (karbaminiany)

• Estry kwasu karbaminowego

• Bardzo toksyczne dla pszczół i ryb

• Mała toksyczność przez skórę (wyjątek – aldikarb-Temik)

Mechanizm działania toksycznego

• Hamowanie aktywności cholinoesteraz

Leczenie:

• Pierwsza pomoc, objawowe, podtrzymujące

• Odtrutka – atropina

Insektycydy polichlorowe (związki polichlorowe, polichlorowane węglowodory)

• Bardzo dobra rozpuszczalność w tłuszczach

• Odporność na wpływ czynników zewnętrznych (temperatura, wilgotność, światło)

• Mała toksyczność ostra, duże zagrożenie działaniem przewlekłym (łatwe wchłanianie, wolne wydalanie)

• Powszechnie stosowane w latach 1940-1970

Skutek – zaleganie we wszystkich elementach ekosystemu, kumulacja w organizmach owadów, zwierząt i ludzi

• Czas zalegania w glebie – kilkanaście lat

• W Polsce zakaz stosowania DDT o 1973 r.

• Zagrożenie zdrowia występuje do chwili obecnej

• Są to trucizny neurotropowe (ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy)

• Działanie mutagenne, rakotwórcze, embriotoksyczne, teratogenne)

Losy w organizmie

Drogi wchłaniania:

• Przewód pokarmowy

• Drogi oddechowe

• Skóra

Wydalanie:

• Głównie z kałem, w niewielkim stopniu z moczem

• Także z mlekiem, narażenie osesków

• Przenikają przez barierę krew-mózg i łożysko

• Gromadzą się w tkance tłuszczowej – znaczenie detoksykacyjne, ale także możliwość wtórnego zatrucia

Objawy kliniczne:

• Wymioty

• Objawy ośrodkowe – osłabienie kończyn, drętwienie, niepokój, pobudzenie

• Biegunka

• Drżenie powiek i mięśni głowy, później uogólnione drgawki kloniczne

• U niektórych wzrost temperatury, objawy toksycznego uszkodzenia wątroby i nerek, zaburzenia w zapisie EKG (objawy te pogarszają rokowanie)

• Zgon rzadko, bezpośrednia przyczyna – porażenie oddechu i zapaść naczyniowa

Mechanizm działania:

• Zależy od ilości odczepionego chlorowodoru

• Zaburzenia w procesach enzymatycznych

• Pobudzające i depresyjne na układ nerwowy

• Hamowanie cholinoesterazy

• Uszkodzenie wątroby

• Forma stała mniej trująca od płynnych

• Olejowe roztwory silniej trujące niż zawiesina wodna

• Młode bardziej wrażliwe, wychudzone

• Nagłe wychudzenie, uwalnianie dużych ilości związku, zatrucia

• Ostre zatrucia – jednorazowe, zjedzenie większej ilości preparatu

Leczenie:

• Wyłącznie objawowe, nie ma odtrutek

• Wywołanie wymiotów, węgiel aktywowany, płukanie żołądka

• Nie wolno podawać tłuszczów (mleko!!!!) – wzmagają wchłanianie

• Zwalczanie drgawek (np. diazepam)

• Barbiturany – przy silnym pobudzeniu

• Leczymy często pacjentów z depresją układu oddechowego – pamiętać o działaniu leków!!!!!

• Nie podawać pochodnych fenotiazyny ani epinefryny – mogą spowodować migotanie komór

4