Wszawica i wszołowica ssaków i ptaków

Wszoły ( Mallophaga)

Wszołowica – choroba zwierząt lub ptaków wywoływana przez wszoły

Wszoły

• pasożyty zewnętrzne we wszystkich stadiach rozwojowych związane z żywicielem

• lokalizują się głównie na sierści, skórze, piórach

• rzadziej w jamach ciała ( także w jamach po wypadłych larwach gza bydlęcego)

• szkodliwość na żywicielu ogranicza się nie tylko do zjadania piór, włosów, naskórka ale i silnego niepokojenia zwierząt

• żywią się krwią, strupami

• przenoszą drobnoustroje i grzyby

• są to bezwzględne pasożyty stałe

• są monofagiczne – żyją tylko na jednym gatunku żywiciela

• lub polifagiczne – żyją na kilku gatunkach żywicieli najczęściej blisko ze sobą spokrewnionych

Mallophaga dzielimy na dwa podrzędy

• Amblycera ( wszoły głaszczkowe)

  • mają one czułki 4 – 5 członowe, 4 członowe głaszczki szczękowe

  • kończyny zakończone 2 pazurkami

  • np.: Menopon gallinae

• Ischnocera (wszoły bezgłaszczlkowe)

  • czułki 3 – 5 członowe

    • nogi zakończone 1 pazurkiem

    • np.: sierściojady Trichodectes spp.

    • Nogi zakończone 2 pazurami

    • np.: piórojady: Lipeurus caponos, Stenocrotaphus gigas, Goniocotes gallinae

  Na świecie występuje ponad 5 tysięcy gatunków wszołów

  • z podrzędu Amblycera ( 16 rodzin) w Polsce występuje 12

  • z podrzędy Ischonocera ( 21 rodzin) w Polsce występuje 12

ROZWÓJ

• niezupełny trwa 3 – 4 tygodnie

  • jajo – przytwierdzone do włosa lub pióra

  • larwa – podobna do imagines zwykle jaśniejsza

  • imago

• liczba składanych jaj przez samicę – 10 – 30 sztuk

• jaja są składane zwykle na stosinie piór lub na sierści

• jaja najczęściej owalne ( beczułkowate) z wieczkiem na wierzchu i mikropylami

• larwy wykluwają się po 5 – 8 dniach są początkowo bezbarwne, później ciemnieją

• ostateczne zabarwienie uzyskują po 3 wylince

• żyją od kilku tygodni do kilku miesięcy

WSZOŁY Ischoncera

• są ściśle związane z miejscem bytowania

• są mało ruchliwe

• piórojady i sierściojady

Wszoły Amblycera

• zmieniają miejsce żerowania

• są bardzo ruchliwe

• menopon – puchojady

Cechy przystosowawcze do życia pasożytniczego

• budowa aparatu gębowego – jego ustawienie pod kątem 45*

• pokarmem są wytwory skóry a nawet krew

• swoistość do miejsca żerowania

• wybredne na rodzaj pokarmu np. Karmione piórami z innego miejsca ciała nie rozmnażały się a później ginęły

• np.: Lipeurus caponis odżywia się wyłącznie piórami ze skrzydeł i ogona

• jeszcze bardziej wybredne są larwy

• duża odporność na niekorzystne warunki środowiska

• np. Austromenopon może żyć na martwych mewach do 2 tygodni

Swoiste przystosowanie

• żyją wewnątrz stosiny piór, tu składają jaja a wylęgające się larwy żywią się jej rdzeniem

• mogą żyć w jamie dziobowej np. Pelikanów

• nozdrzach np. Pingwinów

• na brzegach oczu

• w guzach po gzach

• niektóre zimują w formie jaj

• inne regulują temperaturę pobytu przez ciągłe przemieszczanie np. Trichodectes ovis

• spłaszczone ciała grzbietowo – brzusznie

• aparat gębowy gryzący

• kolor zawsze zbliżony do miejsca bytowania

• duża ruchliwość

Gatunek zwierzęcia	Nazwa pasożyta	Lokalizacja
Konie	Werneckella equi	Szyja, kłąb, przy dużej inwazji na całym ciele
Bydło	Trichodectes bovis (Bovicola bovis)	Nasada ogona, grzbiet, okolica łopatki, szyja
Owce	Trichodectes ovis	Szyja, grzbiet, boki ciała
Psy	Trichodectes canis	Głowa, szyja
Koty	Felicola subrostrata	Głowa
Drób grzebiący	Eomecanthus stramineus	Na piórach w miejscach mniej upierzonych ( pierś, uda, wokół otworu stekowego)
	Cuclotogaster heterographus	Głowa, szyja
	Lipeurus caponis	Pod skrzydłami
	Stenocrotaphus gigas	Skrzydła, boki ciała
	Gonicotes gallinae

DROGI INWAZJI

• kontakt bezpośredni

• większe zarażenie u zwierząt młodych

• sprzyja gniazdowanie ptaków

• zagęszczenie zwierząt również sprzyja inwazji

• zimą i jesienią inwazje są silniejsze u zwierząt (ptaków) w chowie alkierzowym

• donosicielami inwazji są np. Wróble

• pierzenie się ptaków, wymiana sierści wpływa na szerzenie się inwazji

• po śmierci żywiciela większość wszołów wypełza na powierzchnię piór i włosów i tu czeka na nowego żywiciela lub rozpełza się po pomieszczeniu

• wilgotność i temperatura mają decydujący wpływ na intensywność inwazji i jej ekstensywność

• w temperaturze 3 – 12* rozwój trwa 33 dni

• w temperaturze 20 – 23* rozwój trwa 24 – 25 dni

• niska temperatura i duża wilgotność hamują rozwój

• wysoka temperatura i mała wilgotność także

• silne inwazje występują u zwierząt w niewoli np. ZOO, fermy, klatki

Odżywianie się wszołów

1. keratynowe wytwory skóry

2. krew zwierząt

3. śluz, łzy, ropa i inne płyny

4. martwe i żywe larwy swojego gatunku lub innego

5. zarodniki grzybów, łuski motylki, ziarenka piasku, jaja kleszczy itp.

Rozpoznanie inwazji

• objawy kliniczne

  • świąd

  • wyłysienie lub wypadanie piór

  • rany

  • zapalenie skóry

• badanie sierści i piór, wykrywanie jaj lub wszołów w różnym wieku

• badanie laboratoryjne

  • określenie gatunku lub rodzaju wszoła

  • prześwietlenie – kreozot, olejek goździkowy lub glicerol

Zwalczanie

• bardzo trudne

• bardzo kosztowne

• powinno być kompleksowe

• wymaga użycia specjalistycznych urządzeń

• ssaki

  • opryski lub opylanie preparatami owadobójczymi

    • biocyd

    • pularyl

    • butox

    • inscectin

• ptaki

  • zwalczanie bardzo trudne

    • dodawanie leków w proszku do piasku – kąpiele piaskowe

    • opylanie klatek, ptaków, gniazd

Nazwa preparatu	Substancja aktywna	Karencja
		Mleko	mięso
Pularyl	Karbaminian metylonaftowy	7	7
Biocyd	Diazinon	-	14
Ipowet	Bromfenwinfos	-	7
Insectin	Permetryna	-	24
Butox	Deltametryna	0	0
Ivomec	Avermektyna	-	28
Cydectin	Moksydektyna	-	28
Tectonic	Permetryna	-	3

Nazwa leku	Postać	Substancja akywna
Neocidol 25 EC	Płyn	Diazinon 25%
Tiguvon	Tubki	Fenthion
Frontline	Spray, spot on	Fipronil
Expot spot on	Płym	Permetryna
Tiquanis	Aerozol	Dichlorfos, fenitrothon
Cyflee	Tabletki	cytioat
Bio insect control	Aerozol	Natmatalu olejki
Bolfo	Różne	Methopren, propoxur
Adventage	Tubki	Imidakloprid

WSZY (Anoplura)

• przypisane są zwykle do jednego gatunku żywiciela

• brak oczu

• silnie rozbudowane kończyny, szczególnie stopka z pazurkiem

• aparat gębowy kłujący

• żywią się krwią

Budowa i funkcja aparatu gębowego

• otwór gębowy otoczony jest fałdą skórną tworzącą rodzaj kołnierzyka

• nasada kołnierzyka jak i jego wewnętrzna strona posiada wieniec haczyków

• podczas ssania kołnierzyk wynicowuje się i głowa wszy przyczepia się do skóry, później przekłuwa jeszcze skórę

• fałd ten uważany jest za wargę górną

• kłujące części narządów gębowych leżą w długiej rurkowatej pochewce – jest to wpuklenie jamy gębowej

• pochewka ta ciągnie się wzdłuż głowy (od spodu)

• jama gębowa łączy się z gardzielą i gruczołami i pochewką

• w pochewce znajdują się 3 sztylety – dwa górne uważane za przekształcone szczęki a dolny za wargę dolną

• w górnych sztyletach wyżłobione są rowki przez które spływa krew do gardzieli

• nieparzysty dolny sztylet służy do przekuwania skóry – złożony jest z części górnej i dolnej połączonych cienką błoną

• górna część jest wgłębiona w dolną, w utworzonej w ten sposób rynience ślizgają się sztylety grzbietowe

• na samym dole znajduje się podgębie, tworzy ono cienką rurkę przez którą sączy się ślina

• przy przyczepianiu się wszy do skóry wysuwają się 3 sztylety które uszkadzają ją

• rolę pompy ssącej spełnia gardziel

• ważną rolę podczas ssania krwi odgrywają ślinowe gruczoły wargi

Wszy zwierząt

Świnie – Haematopinus suis

konie – Haematopinus asini

bydło – Haematopinus eurysternus, Linognathus vituli

Owce – Linognathus ovillus

Psy – Linognathus setosus

Budowa wszy

• głowa

• czułki 5cio członowe

• tułów

• odwłok

• kończyny zakończone pazurkami

Lokalizacja

• młode wszy na ciele zwierząt umiejscawiają się ogniskowo

• dorosłe rozchodzą po całym ciele

• usadawiają się głównie np. U świni

  • okolice uszu

  • łopatek

  • po bokach

  • na grzbiecie

  • w dołach głodowych

Odżywianie

• pobieranie krwi

• wesz ssie krew 2 – 3 razy na dobę

• akt ssania trwa 7 – 30 minut

• jednorazowo samica wysysa około 2 – 3 mg krwi

Patogeneza

• ssanie krwi

• kaleczenie skóry

• przenoszenie bakterii i wirusów

• zapalenie skóry

• wypadanie sierści

Objawy

• świąd

• zapalenie skóry

• otarcia

Rozpoznanie

• stwierdzenie obecności wszy i jaj na zwierzęciu

Epizootiologia

• źródłem zakażenia są zwierzęta chore, środki transportu, narzędzia służce do pielęgnacji ( szczotki, zgrzebła)

• szerzeniu się inwazji sprzyja zagęszczenie zwierząt

• inwazja wszy może mieć przebieg sezonowy ( u bydła, koni, owiec)

• u świń inwazja przebiega przez cały rok na podobnym poziomie

• samice karmiące są źródłem zakażenia dla noworodków

Leczenie

• opryski ( konie, bydło, świnie)

• kąpiele ( owce, psy)

• opylanie ( psy)

Preparaty

• biocyd

• sebacil

• butox

• butox 7,5% pour on

• ivomec

• ivomec pour on

• dectomax