1. Tematyka rodzinna w literaturze rosyjskiej XIX w.

(Co robić Czernyszewskiego, sztuka Zarażona rodzina Tołstoja, Szczęście rodzinne, Wojna

i pokój, Anna Karenina, Sonata Kreutzerowska, „przypadkowa rodzina” u Dostojewskiego,

rola kobiety w rodzinie, Bracia Karamazow, Państwo Gołowlewowie SałtykowaSzczedrina

jako antyideał rodziny).

Początek lat 40. XIX wieku:

Pierwszy utwór 1845-1847 „Kto winien” Hercena, dramat trójki bohaterów, małżeństwo + kochanek, utwór posrusza kwestię kobiety i życia rodzinnego

„Zwykła historia” Gonczarowa 1847 – starcie romantyzmu i racjonalizmu, trzeźwości, wizyta prowincjusza w stolicy, tematyka rodzinna skupia się na wuju głównego bohatera, jego klęsce w życiu osobistym

Lata 60. i 70.: temat emancypacji kobiet, emancypację popierają Czernyszewski, Dobrolubow i Pisariew

Gorge sand – ideał kobiety wyzwolonej

Czernyszewski :

„Co robić?” 1863 problem emancypacji, zasada rozunego egozimu, nowoczesny obraz związku, partnerstwo i równość

Łopuchow żeni się z Wierą, żeby uratować ją przed nieszczęsliwym małżeństwem. Wira się zakochuje w jego przyjacielu. Łopuchow – fikcyjne samobójstwo.

Nienaruszalność związku małżeńskiego. napisana w więzieniu [siedział na Syberii]; bohaterowie: lekarz Łopuchow, fizjolog Kirsanow i społecznica Wiera Pawłowna – racjonaliści, materialiści, rozumni egoiści; jest jeszcze rycerz-rewolucjonista Rachmietow – profesjonalista, ćwiczy silną wolę i odporność na ból; problemy wolnej miłości i wyzwolenia kobiet; treść: ojciec chce wydać Wierę za mąż wbrew jej woli, więc ta bierze fikcyjny ślub z nauczycielem swojego brata, zbiera z ulicy prostytutki, uczy je szycia, a gdy one pracują Wiera czyta im książki o socjalizmie, potem sprzedają ubrania na targu i dzielą się po równo, zakochała się w przyjacielu swojego męża, więc żyją w trójkącie; Wiera ma sen – wizję przyszłości, wszyscy są piękni, zdrowi i mądrzy, brak wyzysku, ludzie władają przyrodą.

Tołstoj:

Atrybuty rodziny: trwałość, niepodważalny autorytet męża, ojca

Teoria miłości: brak romantyzmu, uczucie pojawi się po narodzeniu dziecka, bo żona już się

uspokoi, należy wychować sobie żonę,

rodzina jest podstwą społeczeństwa u Tołstoja, jest ostoją spokoju

„Zarażona rodzina” - komedia, trałość małżeństwa, autorytet męża

„Wojna i pokój”

Bołkońscy: książę Mikołaj jest despotą, trzyma swoje dzieci krótko, przekazuje patriotyzm, tradycję, szacunek, zachowuje ważne dla Rosjan wartości, ojciec rodziny wyznacza zadania, praca jest bardzo istotna, książę Mikołaj sam uczy swoją córkę Marię, przyjacielski wobec chłopów

Rostowowie: klasyczny model rodziny, dobra, domowa atmosfera, radośni, wierni rosyjskim obyczajom, tradycjom (polowania, wróżby), ojciec rodziny jest rozrzutny, niezaradny, wzbudza sympatię, nie dzieli ludzi na kategorie, traktuje ich na równi, jest prostym człowiekiem,

wyrasta tu Natasza = przechodzi ona metamorfozę, będzie kapłanką domowego ogniska, wzorowa matka i żona

Kuraginowie: oderwani od tego co rosyjskie, upadek moralny arystokracji, zepsuci, pazern, chciwi, egoiści, karierowictwo, pycha, synowie wyrośli na głupców

senior rodu Wasilij – dwulicowy pyszałek

Księżniczka, hrabina Helena – powierzchowność, najgorsze cechy kobiet petersburskich, upadła kobieta, depcze obowiązki kobiety.

Ukazanie idealnego modelu rosyjskiej rodziny (patriarchatu):

Tołstoj zastosował metodę kontrastu. Czytelnik porównuje modele rodzin Bołkońskich i

Rostowów. W pierwszej sytuacja odbiega od normalnego domowego "miru". Na czele rodziny

stoi stetryczały dziadek, wymuszający na synu swoje decyzje i zastraszający córkę. Żona

Andrzeja, Liza, umiera przy porodzie, osieracając syna, którym ojciec nie umie się opiekować

(obowiązku tego podejmuje się siostra Andrzeja, Maria). Rostowowie natomiast to tradycyjna

rosyjska rodzina – z ojcem na czele, opiekuńczą matką i czwórką dzieci. Mimo że borykają się

z problemami, również finansowymi, to zawsze mogą liczyć na pomoc życzliwych przyjaciół.

Natasza, mimo że początkowo płocha i niestała w uczuciach, odnajduje szczęście u boku

ukochanego mężczyzny i zakłada własną szczęśliwą rodzinę.

„Anna Karenina”

„Wszystkie szczęśliwe rodziny są szczęśliwe tak samo, każda nieszczęśliwa rodzina jest

nieszczęśliwa na swój sposób”.

Kareninowie, Obłońscy i Lewinowie

Anna podeptała wszystkie prawa i obowiązki kobiety.

Tołstoj nie potępia Anny, uważa, ze bóg ją osądzi, a nie ludzie

Daria Obłońska – trzyma się zasad cerkiewnych

Daria jest przeobrażoną Nataszą z „Wojny i pokoju”

„Sonata Kreutzerowska” 1889

Pozdnyszew – zabójca własnej żony, przeciwstawienie się wartościom obyczajowym i rodzinnych

Wszystko co złe w człowieku na źródło w popędzie płciowym

„Szczęście rodzinne” – 1859, dzieje pewnego małżeństwo, które mimo wszelkich przesłanek szczęśćia przechodzi kryzys, kłótnie między żoną a mężem, kończą się wraz z pojawieniem się u nich dziecka, prawdziwa miłość rozpoczyna się, gdy pojawiają się dzieci, wyraz sympatii autora dla dawnego obyczaju, rodzina powinna być nierozerwalna, głową rodziny jest mężczyzna, mężczyzna ma wychować sobie żonę, kobieta musi się podporządkować, najważniejszy w rodzinie jest spokój, rodzina podstawową komórką społeczną, krytyka emancypacji kobiet

Dostojewski – konflikt pokoleń

za zło w rodzinie obwinia mężczyzn

„Młodzik”

rodzina podstawowym fundamentem spoecznym, rodzice nie mają wartości które mogliby przekazać dzieciom, rozkład rodziny spowodowany kultem pieniądza i zamykaniem się w sobie ludzi, problematyka wychowania, krytyka szkoły, najważniejsze wartości przekazywane są w procesie wychowywania, a nie poprzez naukę i szkołę,

W powieści pisarz porusza problem ojców i dzieci, rozpatrując go we wzajemnych relacjach

głównego bohatera, Młodzika - Arkadiusza Makarowicza Dołgorukiego i jego ojca Andrieja

Pietrowicza Wiersiłowa. Z pomocą Młodzika autor pokazuje, jak przez chciwość, żądzę zysku i

rozpustę formuje się osobowość głównego bohatera. Pisarz przeciwstawia szlachcica Wiersiłowa,

ojca Młodzika, i jego poddanego Makara Dołgorukiego - formalnego ojca.

„Bracia Karamazow”

Rodzina dysfunkcyjna

Ojcie Fiodor Karamazow – Dymitr, Iwan, Alosza

Sałtykow-Szczedrin – podejście socjologiczne

„Państwo Gołowlewowie”

Rodzina moralnych kalek, wzajemne stosunki oceniane miarą pieniędzy.

Turgieniew

„Ojcowie i dzieci”

Obraz dwóch pokoleń

Leskow

„Sen Makara”

Między Makarem i jego żona nie ma żadnej więzi, żona bije Makara, stosuje wobec niego

przemoc.

Czechow

„Trzy siostry”

Andrzej i Natasza

Andrzej ożenił się z surową i obłudną tyranką Nataszą. Po jakimś czasie zaczął ją unikać, popada w marazm, zaczyna pić. Natasza doprowadził do jego degradacji. Zdradza Andrzeja z Protopowem, w czasie gdy mąż zajmuje się synem. Ścięcie drzewa przez Natasze symbolizuje zerwanie więzi rodzinnych.