13 hermeneutyka

HERMENEUTYKA


Hermeneutyki

- filologia hermeneutyczna była wykorzystywana do objaśniania Pisma Świętego, stąd jej teologiczny charakter i zależność od doktryny; podstawowym pytaniem było zagadnienie prawdziwego sensu tekstu – dwie odpowiedzi:

* hermeneutyka literalna: prawdziwy sens tekstu jest sensem dosłownym

* hermeneutyka figuralna: sens tekstu jest sensem przenośnym

=> spór literalistów i figuralistów (szkoła antiocheńska – szkoła aleksandryjska; żydowski liberalizm – alegoreza i typologia patrystyczna; tradycja rzymska – luterańska sola scriptura)

- „interpretacja jest konieczna wszędzie, gdzie nie chce się zaufać temu, czym dane zjawisko bezpośrednio jest” (Gadamer)

- trzy podstawowe znaczenia terminu hermeneutyka: hermeneutyka techniczna, hermeneutyka filozoficzna, filozofia hermeneutyczna


hermeneutyka techniczna

- dotyczy sposobu objaśniania tekstów

- początkowo dot. świętych słów i znaków zesłanych przez bogów (gr. hermeneus to tłumacz z innego języka), potem tekstów świętych, potem tekstów w ogóle

- gr. hermeneia – interpretacja

- hermeneutyka związana z egzegezą => metody komentowania Pisma Świętego


hermeneutyka filozoficzna

- powstała na początku XIX wieku, kiedy hermeneutyka zaczęła zajmować się wszelkiego rodzaju tekstami

- pyta o możliwość rozumienia w ogóle

- Friedrich Schleiermacher – początek hermeneutyki filozoficznej, XIX wiek

- Wilhelm Dilthey (1833–1938) – hermeneutyka jako nauka o rozumieniu sensu podstawą nauk humanistycznych (w opozycji do nauk przyrodniczych, które zajmują się wyjaśnianiem faktów)

- jak możliwa jest interpretacja „indywidualnej ekspresji życia”

- hermeneutyka jako dziedzina ogólnej teorii poznania


filozofia hermeneutyczna

- pod koniec XIX wieku Nietzsche poddaje krytyce epistemologiczne rozumienie hermeneutyki (powiązanie istnienia świata z jego wykładnią, z czego wynika interpretacyjny charakter rzeczywistości)

- Heidegger: Bycie i czas – zakwestionowanie tezy o metodologicznym charakterze rozumienia; rozumienie jako sposób istnienia: człowiek (Dasein), zanim przekształci się w podmiot teoretyczny, egzystuje w świecie, który go obchodzi i dlatego wymaga rozumienia

- dla filozofii hermeneutycznej najważniejszym zagadnieniem jest rozumiejąca egzystencja człowieka

- Ricoeur: „współczesność zmusza mnie do interpretowania, ale wielość interpretacji powoduje moje rozdarcie”


koło hermeneutyczne

- Schleiermacher w nawiązaniu do tradycji patrystycznej: nie można zrozumieć części tekstu bez odwołania do całości (i odwrotnie); interpretator musi krążyć ciągle między częścią a całością

- Heidegger: każde rozumienie musi być poprzedzone przez przed-rozumienie (interpretator, zanim zacznie interpretować posiada własne rozumienie świata); rozumieć można tylko wtedy, gdy już cokolwiek rozumiemy – rozumienie nigdy nie rozpoczyna się od zera, lecz jest procesem uwikłanym w światopogląd interpretatora


świadomość i język

- tym, co łączy wszystkie hermeneutyki jest radykalny antykartezjanizm

- tradycja kartezjańska zakłada, że mowa, jeśli pojawia się w horyzoncie świadomości, stanowi przeszkodę w osiągnięciu doskonałego, czystego samooglądu, czystego samopostrzeżenia, stanowiącego absolutną podstawę wszelkiej pewnej wiedzy (=> fenomenologiczna koncepcja świadomości: świat da się zrozumieć o tyle, o ile jest przedmiotem całkowicie przezroczystej dla siebie świadomości; język jest zewnętrzny dla świadomości, jest wobec niej czymś zewnętrznym tak jak wszystko, co zjawia się w jej obliczu i co należy do sfery obiektywnego poznania)

- tradycja hermeneutyczna: myślenie dokonuje się w żywiole mowy, „całe doświadczenie świata jest zapośredniczone przez język” (Gadamer); nie istnieje czysta przechodniość między znakiem i znaczeniem, komunikowanie się nie jest tylko oznajmianiem gotowych treści, a świadomość nie jest dana sobie bezpośrednio, lecz mediacyjnie (nie jest doskonale wobec siebie samej przejrzysta); rzeczywistość jest zawsze rzeczywistością opowiedzianą, już istniejącą w języku, który wyznacza jej najogólniejsze ramy zjawiania się

- rozum jako efekt komunikacji językowej => fundamentem hermeneutyki jest rozmowa, dialog, „wymiana między Ja i Ty” (Gadamer)

- zwrot językowy: niezapośredniczone przez język poznanie obiektywne jest mitem, koniec kartezjańsko-kantowskiego paradygmatu poznawczego

- Filozofia a zwierciadło natury, Rorty: przejście od epistemologii jako teorii poznania do hermeneutyki (porzucenie koncepcji „poznania jako trafnego przedstawiania” i opowiedzenie się za swobodną wymianą filozoficznych poglądów, pozbawionych roszczeń do uniwersalnej ważności); hermeneutyka zrzeka się uprzywilejowanej pozycji wśród wielogłosu kultury, ukazuje arbitralność uniwersalnych roszczeń epistemologii i pokazuje że wszystkie nasze teorie są efektem praktyk dyskursywnych

- sens nie istnieje niezależnie od interpretacji: upadek tradycyjnego modelu prawdy opartego na adekwatności myślenia i bytu (adaequatio rei et intellectus), pojawianie się modelu perspektywistycznego (prawda zostaje zrelatywizowana do pozycji zajmowanej przez podmiot); sens rodzi się w procesie samorozumienia podmiotu, który jest zanurzony w świecie

- interpretacja jako praktyka egzystencjalna przemieniająca życie człowieka


Martin Heidegger (1889–1976)

- twórca dwudziestowiecznej antyepistemologicznej filozofii hermeneutycznej

- dasein (‘tubycie) – egzystencjonująca w świecie jednostka, która odnosi się doń rozumiejąco i z troską, co oznacza, że potrafi się w tym świecie znaleźć i zachować

- rozumienie = zanurzenie człowieka w świecie; jest sposobem egzystencji Dasein, jest sposobem istnienia w świecie (=> ontologiczny zwrot w hermeneutyce)
- rozumienie to nie rodzaj wiedzy teoretycznej, lecz praktycznej

- bycie-w-świecie (in-der-Welt-sein) – zadomowienie wynikające z faktu, że rozumiem świat i potrafię w nim żyć; pierwotna, rozumiejąca przynależność do świata, prze-stawanie ze światem

- Bycie jako warunek istnienia tego, co jest: byt (Seiende) można pomyśleć i przedstawić za pomocą pojęć, Bycie (Sein) wymyka się logice przedstawienia i zmusza do stosowania dyskursu apofatycznego (można mówić o tym, czym Bycie nie jest, ale nie sposób powiedzieć, czym jest); cztery własności Bycia: jedność, nieprzedstawialność, osobliwość, skrywanie się;

- poezja językiem najmniej opresyjnym wobec Bycia => interpretator powinien jedynie pokazywać, jak należy obchodzić się z wierszem, żeby nie zagłuszyć własną mową jego „czystego istnienia”, i ostatecznie „usunąć się w cień z objaśnieniami”

- język – pierwotny żywioł ludzkiej egzystencji: człowiek istnieje, bo istnieje w mowie i ma możliwość odsłaniania świata

- poezja nie korzysta z mowy, ale ją umożliwia; mowa jest zdegenerowaną formą (gadulstwem) źródłowego powiadania (Sagen)

- poezja poprzedza mowę: mowa odnosi się do tego, co jest (wchodzi w wymianę z rzeczami), „poezja jest stanowieniem Bycia”, czyli odsyła do tego, co warunkuje każdy byt, lecz samo bytem nie jest poezja jest warunkiem zjawiania się świata, poeta tym, kto czuwa nad Byciem, a interpretator tym, kto temu zjawianiu się świata asystuje, maksymalnie zacierając własną subiektywność

- hieratyczna (uświęcona) koncepcja języka poetyckiego, pozbawionego jakichkolwiek związków z codzienną komunikacją i przechowującego w sobie pamięć obcowania z tym, co święte


Paul Ricoeur (1913–2005)

- hermeneutyka podejrzeń – Ricoeur mówi tak o krytycznym nurcie w hermeneutyce nowożytnej: Marks, Freud i Nietzsche (poddanie w wątpliwość suwerenności podmiotu)

- Ricoeur i teologia chrześcijańska

- zapomnieniu uległy żywe pokłady mowy symbolicznej, bogactwo sensu zostało zagubione

- „Interpretując staramy się odnaleźć naiwność pokrytyczną, która stosuje cały arsenał środków i sposobów egzegezy, by to, co głosi pierwotna, fundamentalna mowa, mogło przemawiać i istnieć”

- sens jest refleksem objawionej mowy świętej, nie jest dany wprost, lecz poprzez symbole (teksty) -> należy je objaśniać za pomocą technik egzegetycznych

- egzegeza symboli (tekstów) jest niezbędnym etapem na drodze ukonstytuowania się podmiotu -> lektura tekstów literackich jest refleksyjnym wysiłkiem czytelnika, który przyswajając sobie sens, stwarza jednocześnie sam siebie

- by zrekonstruować struktury znaczące, należy odwołać się do technik egzegetycznych (w przypadku tekstów może to być np. analiza strukturalna)

- punktem dojścia interpretacji jest przyswojenie sensu = „odnalezienie w tekście świata, w którym mógłbym zamieszkać”

- dialektyka obiektywizującego wyjaśniania i podmiotowego rozumienia

- czytelnik stara się nie tylko zrozumieć świat tekstu, który otwiera się przed nim, ale i zrozumieć samego siebie w odsłaniającym przez tekst świecie

- tożsamość narracyjna = życie ma sens, o ile jest zapośredniczone przez symbole i teksty kultury; samorozumienie ma charakter dyskursywny, gdyż każda refleksja dzieje się w języku; konieczność opowiadania w procesie ustanawiania własnej tożsamości – opowieść dokonuje redeskrypcji życia przez fikcję; tożsamość ma charakter fikcyjny, skonstruowany, ponieważ stosujemy we własnej opowieści wzorce literackie; nikt nie ma bezpośredniego dostępu do samego siebie, wobec czego, chcąc zrozumieć kim jest, musi odwoływać się do znaków i opowieści kultury


Hans-Georg Gadamer (1900–2002)

- „hermeneutyka pokonuje duchowy dystans i przyswaja obcość obcego ducha”

- rozmowa między bliskimi sobie duchami

- interpretator powinien usuwać obcość i umożliwiać bezpośrednią recepcję tekstu (tym czymś obcym jest w tekście pismo, „ślad ducha”, „martwy ślad sensu”)

- pismo – przechowuje w sobie moc ducha, dzięki czemu możliwa jest tradycja

- dzieło sztuki, gdy jest rozumiane „staje przed nami twarzą w twarz” (dzięki rozumieniu możliwe jest przywrócenie żywego Logosu, w pełni obecnego sensu)

- hermeneutyka „przyswaja obcość obcego ducha”, czyni własnym to, co odmienne

- inspiracje Heglowskie

- od zmysłowego do idealnego, od wypowiedzenia do wypowiedzianego -> zasada alegorii

- czytanie jako słuchanie: „wiersz zaprasza do długiego wsłuchiwania się i do dialogu, w którym dokonuje się zrozumienie”

- fuzja horyzontów: elementarny warunek rozumienia przeszłości; rozumienie musi zniwelować dystans między tym, co przeszłe i tym, co teraźniejsze – jest to możliwe dzięki przyswajaniu tego, co obce i uczestnictwu w tej samej tradycji

- rozmowa – podstawowy model, na którym oparte jest rozumienie; zawarty w pytaniach i odpowiedziach dialog, „wymiana między Ty i Ja”; rozmowa, w której spotykamy coś, czego jeszcze nie doświadczyliśmy, ma moc przemieniania naszego myślenia

- interpretator powinien wejść w rozmowę z wierszem -> por Heidegger: zanikanie głosu interpretatora i oddanie pierwszeństwa interpretowanemu utworowi

- „interpretacja jest właściwa tylko wtedy, gdy na końcu zanika, ponieważ wchłonęło ją w całości nowe doświadczenie sztuki”


trzy podstawowe wymiary hermeneutyki”

- egzegetyczny: sztuka interpretacji tekstów

- epistemologiczny: teoria interpretacji

- egzystencjalny: interpretacja nie jest formą wiedzy, lecz życia



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Met b lit HERMENEUTYKA (13)
13 ZMIANY WSTECZNE (2)id 14517 ppt
13 zakrzepowo zatorowa
Zatrucia 13
pz wyklad 13
13 ALUid 14602 ppt
pz wyklad 13
ZARZ SRODOWISKIEM wyklad 13
Biotechnologia zamkniete użycie (2012 13)
Prezentacja 13 Dojrzewanie 2
SEM odcinek szyjny kregoslupa gr 13 pdg 1
w 13 III rok VI sem
Wykład 13 UKS
fundusze 7 13
13 ZACHOWANIA ZDROWOTNE gr wtorek 17;00

więcej podobnych podstron