ANTROPOLOGIA SPOŁECZNA

Specyficznym przedmiotem zainteresowania antropologii jako nauki społecznej jest człowiek jako twórca kultury, zbiorowa egzystencja człowieka w kulturze, a także badania ludów pierwotnych i kultur przedliterackich. Antropologia jako dyscyplina nauk społecznych pojawiła się w krajach angolosaskich w XIX w. Jej prekursorami byli uczeni humaniści, zajmujący się szczególnie dziejami kultury i pragnący zrozumieć zróżnicowanie kultur oraz istotę zmiany i rozwoju cywilizacji.

EWOLUCJONIZM ( E. Tylor, J. Lubbock, J. Frazer, W. Smith)

Antropologia naukowa pojawiła się w nurcie intelektualnym, którego początkiem byłą idea Karola Darwina o powszechnej ewolucji. Narodziny nauki o kulturze wiążą się więc z ideą ewolucji kultury. Filozofowie społeczni (A. Comte, H. Spencer) uznali ewolucję ludzkości i kultury za część ogólnej ewolucji gatunków, której podlega wszystko co żyje. Zgodnie z zasadą ewolucji, organizmy społeczne, podobnie jak naturalne, przechodzą od stadiów niższych do wyższych, różnicując się, porządkując i doskonaląc swoje zdolności adaptacyjne. Ewolucjonistyczne badania kultur pierwotnych były efektem zainteresowań intelektualistów europejskich początkami ich własnej cywilizacji. Ewolucjoniści uważali się za historyków i pragnęli zrekonstruować schemat rozwoju kultury ludzkości, o którym sądzili, że jest uniwersalny dla wszystkich kultur, bez względu na ich lokalizację w czasie czy w przestrzeni. Najbardziej pasjonującym zadaniem było dla ewolucjonistów poszukiwanie genezy instytucji kulturowych, początków i najwcześniejszych etapów ich rozwoju. Wśród głównych zainteresowań ewolucjonistów trzeba wymienić badania rozwoju religii od form najprostszych do współczesnych wielkich religii monoteistycznych. Warto tu wymienić Edward B. Tylor, autora sławnego dzieła "Cywilizacja pierwotna", który za najprostsza formę religii uznał animizm. Alternatywne koncepcje rozwoju religii formułowali m.in. John Lubbock, James G. Frazer, William Robertson Smith czy Robert Marett. Ewolucją struktur pokrewieństwa zajmowali się m.in. Johann Bachofen, John McLennan, James Henry Maine i Lewis H. Morgan. Autorzy ci zasadniczo wskazywali na przechodzenie form organizacji pokrewieństwa od różnych form małżeństwa grupowego czy pierwotnego promiskuizmu poprzez rozmaite stadia do współczesnej monogamicznej rodziny typu europejskiego. Podobnie jak w przypadku schematu ewolucji religii, model ten cechował eurocentryzm, przekonanie o najwyższej doskonałości instytucji wypracowanych przez kulturę europejską, i przeświadczenie, że wszystkie kultury prędzej czy później do tych etapów dojdą.Antropologowie-ewolucjonićsi podejmowali też próby stworzenia teorii rozwoju kultury jako całości, nie ograniczając się do konstruowania schematów rozwoju poszczególnych jej instytucji. Znany jest szczególnie schemat Morgana wskazującego na przechodzenie kultury przez kolejne fazy dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji, z których każda jest podzielona na podokresy.